Koncepcja zmiany osobistej -

Koncepcja zmiany osobistej -

modele procesu zmian

modele procesu zmian

Wykład 5 i 6

Prekursorzy i twórcy



Integracja psychoterapii – próby łączenia różnych

szkół na poziomie założeń teoretycznych, technik i

strategii terapeutycznych



Poziom teoretycznego powiązania założeń -

integracyjna terapia psychodynamiczno-

behawioralna Paula Wachtela



Poziom technicznych powiązań (tzw. eklektyzm

techniczny) – terapia multimodalna Arnolda

Lazarusa

Prekursorzy i twórcy



Transteoretyczne modele – próby

wyodrębnienia wspólnego procesu i

etapów zmiany – Prochaska i DiClemente



Oba kierunki wynikają z tendencji do

osiągnięcia większej skuteczności w

leczeniu pacjentów z różnymi problemami

psychicznymi

Modele transteoretyczne wyników

terapii



Model liczby sesji-efektu (

dose-effect model

)

Howarda, Kopty, Karusego i Orlinsky’go



Zbadano jakie zmiany zachodzą po

określonej ilości (dozie) sesji

terapeutycznych, uwzględniający

dobrostan, objawy zaburzeń psychicznych i

zmiany w funkcjonowaniu

Jaki powinien być MT



Uwzględniać różnice, jak i zasadniczą jedność

systemów terapeutycznych



Odznaczać się empiryzmem – możliwością pomiaru i

walidacji poszczególnych zmiennych



Wyjaśniać, jak ludzie zmieniają się pod wpływem

terapii i bez niej



Przydatny dla uogólnień na temat zdrowia i

zaburzeń psychicznych



Zachęcać terapeutów do wprowadzania innowacji, a

nie tylko zapożyczeń z różnych systemów

Trzy kluczowe wymiary MT

1.

Procesy prowadzące do zmiany

– ukryte

lub jawne formy aktywności prowadzące

do zmiany emocji, sposobu myślenia,

zachowania lub relacji z ludźmi

2.

Stadia zmiany

– etapy całego procesu

terapii

3.

Poziom zmian

– jakie zmiany dokonują się

na poziomie behawioralnym i psychicznym

Badania Prochaski i DiClemente

Najważniejsze procesy i czynniki prowadzące do

zmiany:



Poszerzanie świadomości



Rozładowanie emocjonalne/katharsis



Zmiana oceny siebie/innych



Uwolnienie się od siebie/otoczenia



Przewarunkowanie



Kontrola bodźców i sterowanie wzmocnieniami



Relacja pomagania

Stadia zmiany

1.

Przedrefleksyjne (prekontemplacji)

2.

Refleksji (kontemplacji)

3.

Przygotowania do działania

4.

Działania

5.

Utrwalania zmiany

Stadium przedrefleksji



Osoby nie uświadamiają sobie swoich problemów,

choć otoczenie jest ich świadome



Ludzie mogą pragnąć zmiany, choć nie

spostrzegają jej jako konieczności (mam wady, ale

kto ich nie ma!)



Nie przechodzą do aktywnego działania z

określonym celem



Okres ten jest charakterystyczny dla wielu zaburzeń

psychicznych np. psychozy, uzależnienia,

zaburzenia osobowości

Stadium refleksji



Osoby świadomie istnienia problemu i poważnie

myślą o przezwyciężaniu go



Czas „przebywania” w tym stadium różnie długi,

badania wskazały, że często trwa około dwóch lat



Zjawisko „chronicznej refleksji” – pozostawanie

przez cały czas w stadium refleksji, bez

podejmowania aktywności prowadzącej do zmiany

Stadium przygotowania



Stadium to łączy kryterium intencji i zachowania,

zazwyczaj ograniczające zachowania wskazujące

na zaburzenie, dewiację itp.



Okres ustalania celów, priorytetów i konkretny

plan działania



Dochodzi do wzmocnienia mechanizmów

samoregulacji i inicjowane są zmiany zachowania

Stadium działania



Modyfikowanie własnych zachowań,

doświadczania i/lub otoczenia, w celu

przezwyciężenia problemów



Kryterium oceny tego etapu to wielość działań i

poziom zaangażowania w zmianę



Włączone różne strategie oddziaływania, które są

charakterystyczne dla konkretnych szkół



Wypracowuje się konkretne procesy prowadzące

do zmiany, takie jak: przewarunkowanie, kontrola

bodźców, sterowanie wzmocnieniami

Stadium utrwalania zmiany

Stadium utrwalania zmiany



Sprawdzanie skuteczności

dotychczasowych zmian (trwa około 6

miesięcy)



Korzystanie z różnych form pomocy dla

utrwalenia zmiany



Zapobieganie nawrotom, zwłaszcza w

zaburzeniach o charakterze przewlekłym

Model spirali



Podkreśla się możliwość wystąpienia recykli

(powtórzenie różnych etapów procesu

zmiany)



Rozwiązanie problemu – inne kryteria w

różnych zaburzeniach (najczęściej brak

nawrotów lub fakt, że P nie musi robić

szczególnych wysiłków żeby utrzymać

zmianę)

Integracja stadiów i procesów

Przedrefleksji Refleksji Przygotowania Działania Utrwalania

Poszerzanie świadomości
Rozładowanie

Zmiana oceny otoczenia

Zmiana oceny siebie

uwalnianie się od siebie

sterowanie wzmocnieniami

kontrola bodźców

Poziomy zmiany psychologicznej



Poczucie dobrostanu, subiektywnej jakości życia



Zanik lub zmniejszenie nasilenia objawów

zaburzeń psychicznych lub problemów

sytuacyjnych np. obniżony nastrój, trudności w

koncentracji uwagi, nieporozumienia w relacjach

interpersonalnych



Zmiana polegająca na nie powtarzaniu

dezadapatacyjnych wzorców funkcjonowania w

różnych sferach

Model liczby sesji-wyników terapii

Howarda i współautorów



Faza pierwsza (remoralization) – następuje

po kilku sesjach, gdy osoba uzyskuje

wsparcie i nadzieję („przywrócenie ducha”),

co u jednych pacjentów przywraca

sprawność mechanizmów samodzielnego

radzenia sobie skłaniających do

zaprzestania terapii, u drugich prowadzi do

przejścia do następnych etapów terapii



Faza druga (

remediation

) – następuje poprawa w

zakresie objawów chorobowych, które na tyle

zakłócały życie osobie, że skłoniły ją do podjęcia

leczenia; ustąpienie objawów chorobowych motywuje

pacjentów do zakończenia terapii po ustąpieniu

cierpienia związanego z objawami



cześć osób nie traktuje ustąpienia objawów jako

podstawowy cel terapii, bo są przekonani, że ich

główne problemy są związane z powtarzaniem się

pewnych niepożądanych zjawisk w ich życiu np.

utrata pracy, niesatysfakcjonujące lub krótkotrwałe

związki.



Faza trzecia (

rehabilitation

) – terapię kontynuują

osoby, które zdają sobie sprawę z tego, że zmiana

musi nastąpić na głębszym poziomie niż tylko

ustąpienie objawów; na tym etapie dochodzi do

gruntownej przemiany dezadapatacyjnych

zachowań, przekonań i cech i wypracowanie

nowych sposobów radzenia (np. Nie porzucanie

pracy czy partnera, gdy ten okazuje się

niedoskonały)

Model fazowy zmiany

terapeutycznej

Faza I

Wzbudzanie nadziei

Faza II

Znikają objawy

Faza III

Zmiany

osobowościowe

Perspektywa krótkoterminowa



Poprawa nastroju, stymulowane poczuciem

zmiany na podstawie pozytywnych efektów

zawiązanych z wykonywaniem „zadań

domowych”, które są zadawane przez terapeutę,

w niektórych typach terapii



W ciągu kilku miesięcy utrwalające się zmiany w

zachowaniu prowadzą do lepszego

funkcjonowania, większego zadowolenia z siebie,

zmniejszenie afektu negatywnego związanego z

redukcją symptomów

Perspektywa średnioterminowa



Rozkład czasowy obejmuje od kilku

miesięcy do kilku lat



Zmiana zdolności adapatacyjnych,

będące efektem zmiany przekonań i

postaw, a także postrzegania samego

siebie oraz „ja idealnego”



Zmiany okazywały się stabilniejsze

Perspektywa długoterminowa



Obejmuje okres kilku lat, podczas których

zachodzą zmiany na poziomie

osobowościowym, wpływają na modyfikację

bardziej utrwalonych mechanizmów obronnych

i charakteru



Zwrotnie te zmiany wpływają na polepszenie

funkcjonowania i subiektywne poczucie jakości

życia (dobrostanu)

Konsekwencje wynikające z zaprzestania

terapii na różnych etapach



Występowanie nawrotów i negatywna

ocena skuteczności terapii



Rozpoczynanie kolejnych terapii dla części

pacjentów jest trudniejsze (mniejsza

nadzieja) i efekty krótkoterminowe

osiągane później



Inne bardziej zindywidualizowane: