Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

1

Koncepcja

czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

Wykład II

dla pedagogiki, 2010

Cele

wykładu



Praca jako „demonstrandum” i praca jako
„explanandum”



„Dlaczego” to/coś/ktoś pracuje?



Wyjaśnianie pracy: trzy kroki „w głąb” czynu



Od

wytworów  do czynności



Od czynności  do dynamizmów



Od dynamizmów  do podmiotu (dynamicznego)

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

2

Praca jako wytwarzanie



Co to jest praca?



Praca

jest to celowy i planowy wysiłek

człowieka, za pomocą którego przetwarza on
„zasoby” na „wytwory”.



każdy

wysiłek

człowieka, czy to jego mięśni czy

umysłu



przetworzenie -

otaczającego nas świata i

nadanie mu nowej

wartości

, pożytecznej dla

niego samego i dla innych.



Jak powstają „wytwory”?

1. Koncepcja

czynności i wytworów

•

Główne twierdzenia koncepcji czynności i

wytworów K. Twardowskiego

•

Koncepcja czynności i wytworów w

wychowaniu

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

3

Tzw. szkoła lwowsko-warszawska



Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska jest znana w świecie przede wszystkim
dzięki znakomitemu rozwojowi matematyki i logiki formalnej. Szkoła ta dała jednak
obok wielu wybitnych filozofów i logików również szereg znakomitych psychologów.
Psychologia w tejże szkole była bowiem, obok filozofii i logiki, najliczniej
reprezentowaną dyscypliną.



Powstała swoista koncepcja psychologii, a więc jej przedmiotu, celów i zadań,
metod

badań oraz stosunku psychologii do innych dziedzin wiedzy i kultur.



Ujawniły się poglądy metapsychologiczne - określające naturę psychologii – w
pracach: Kazimierza Twardowskiego

(założyciela szkoły), Władysława

Witwickiego,

Stefana Błachowskiego i Mieczysława Kreutza.



Charakterystyczne dla przedstawicieli szkoły są poglądy na następujące metody
postępowania psychologii:

1) metodę analityczną; 2) introspekcji; 3) obserwacji i

analizy wytworów, 4) eksperymentu i tekstów

.



Psychologia uprawiana w szkole lwowsko-

warszawskiej była nauką

empiryczną

,

która za swą główną metodę miała analizę, metodę analityczną przyznającą prymat
introspekcji -

podstawowej metodzie doświadczenia psychologicznego. Cechował ją

zatem analityczno-

deskryptywny sposób ujęcia zagadnienia, a nie

eksperymentalno-retrospektywny.

Pojęcie wytworu



„To, co dzięki, wskutek jakiejś czynności,
czyli przez tę czynność powstaje, nazwać
można

wytworem

tej czynności. Można więc

powiedzieć, że skok jest wytworem skakania,
śpiew – wytworem śpiewania”



Twardowski, 1965, O czynnościach i wytworach, par.
9, str. 220

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

4

Pojęcie czynności - funkcja

„Sama zaś czynność polega na

przekształcaniu

,

przeobrażaniu

materiału;

czynność ta zmienia układ jego cząstek lub

dokonuje innej w nim zmiany”

(jw., 229)

Materiał czynności

Warunkiem trwałości czynności wytwórczej jest

utrwalenie w jakimś

materiale

.

Wytworem czynności jest tylko nowy układ,

przeobrażenie, przekształcenie materiału.

Jak pisze Twardowski:
„Czynności

przechodzą na coś

, czyli dokonywają się

na czymś, co istnieje już przed rozpoczęciem

czynności i istnieje też dalej po dokonaniu

czynności, a co można najogólniej nazwać

materiałem czynności

” (jw., 228)

„Przechodzą na coś” – to sens „działania”

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

5

Wytwory trwałe i nietrwałe

Ponieważ niektóre czynności „odciskają się” na jakimś

materiale, dlatego wyróżniamy wytwory trwałe i nietrwałe



Gdy chodzi o wytwory

nietrwałe:

„odróżniamy wytwory

nietrwałe

od odpowiednich czynności

(...) wyrazy oznaczające czynności uwydatniają moment

czynnościowy, a wyrazy oznaczające ich wytwory moment
bardziej

zjawiskowy

,

zdarzeniowy

” (229)



„Wytwory

trwałe

(...) przedstawiają się nie tyle jako zjawisko

lub zdarzenie, lecz jako

rzeczy

” (229)

Istotnym rysem tychże wytworów trwałych jest to, że „istnieją w

znaczeniu aktualnym oddzielnie

od czynności, dzięki którym

powstają” (prz. 26)

Wytwory trwałe wymagają – rzecz jasna – materiału, w którym

się utrwalają.

Wytwory trwałe



„Trwałym wytworem

fizycznym

czynności jest np.

odcisk stopy na piasku, jeżeli odcisk ten powstał bez

udziału świadomości kroczącego po piasku

człowieka;



trwałym wytworem

psychofizycznym

takiejże

czynności będzie odcisk stopy, zrobiony w piasku

świadomie i z zamiarem”



„Psychofizycznymi wytworami są



malowidło, rzeźba, itp.,



a to dlatego [że] powstają dzięki takiej czynności fizycznej,

której towarzyszy czynność psychiczna, wywierająca

wpływ na przebieg czynności fizycznej i tym samym na

powstający dzięki tej czynności wytwór” (230)

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

6

Pojęcie „czynności”

„Podmiot” (dynamiczny)

-

rozumiany jako źródło swego

istnienie i działania - przejawia się w

„dynamizmach”

(podmiotowych)

. [rys. ]

Dlaczego coś działa? – bo przechodzi od „potencji”

(możność) do aktu (spełnienie, urzeczywistnienie)

Arystoteles

(w: „De Anima”) oznacza tą samą nazwą

'energeia'

akt i działanie. Czyli: każdy akt posiada

zdolność działania.

Do

istoty aktu należy „udzielać

się”

.

Zatem: „Czynność” jest to byt żywy (podmiot) w

procesie aktualizacji, czyli przejścia od potencji do
aktu.

Świadomość

„Ja”

Podmiot

dynamiczny

Środowisko

MODEL

INTERAKCYJNY

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

7

Model dynamizmów

„Wprowadziłem już zasadnicze

pojęcia opisowe

, o

które mi chodziło.

Dla jasności omówię jeszcze

stosunki logiczne

, w

jakich te

pojęcia między sobą pozostają, oraz

stosunki realne

, w jakich pozostają pomiędzy sobą

ich przedmioty;

pozwoli mi to na przedstawienie obrazu

życia

psychicznego

ujętego przy pomocy

wprowadzonego aparatu pojęciowego”

(Kreutz, 1949, str. 389)

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

8

W psychologii „realne” jest to,
co

… subiektywne!



Potoczne widzenie wkładu psychologii do nauki



Bada to, co subiektywne



Jest to

jednak „obiektywna subiektywność” tj.

przedmiotowa (naukowa)



Definicja zjawiska psychicznego:

„Jest to przedmiot

realnie

istniejący,

psychiczny

i dany

bezpośrednio

w

doświadczeniu"

(Kreutz)



„Obiektywnej subiektywności” zagraża

„subiektywna obiektywność”, np. behawioryzm.

Przedmiot psychologii w ujęciu
M. Kreutza



„Przedmiotem psychologii są

zjawiska psychiczne

.



(…) a także i warunki powstawania i przebiegu zjawisk

psychicznych, a więc w pierwszej linii tzw.

dyspozycje

psychiczne

(to znaczy właściwości istot żywych, a

specjalnie człowieka, od których zjawiska psychiczne

zależą)



oraz te

zjawiska fizyczne

,



w których pewne procesy psychiczne się wyrażają, jako tzw.
symptomy fizyczne,



i te, które są od psychiki zależne – jak przede wszystkim ruchy
i

czynności dowolne.

Wymienione zjawiska fizyczne można nazwać „zachowaniem się”

danej jednostki

.”

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

9

Przedmiot

psychologii

Zjawiska

materialne

Ruchy

dowolne

Symptomy

Zjawiska

psychiczne

Czynności

Wytwory

Nietrwałe

Trwałe

Dyspozycje

Osobowe

Obraz siebie

i świata

Naturalne

Wola

Charakter

Temperament

somatyka: reakcje

poznanie 

zmysły emocje

intelekt rozum wola

natura

(w

ra

żli

w

o

s

ć

)

psy

c

hik

a

Model „mozaikowy”

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

10

Dynamizm?



Mówiąc o „dyspozycjach” ma się na myśli poszczególne
dynamizmy ludzkiego bytu.



Terminem „dynamizm” oznaczamy

siłę

,

moc

, czasem

zdolność do „zachowania się” lub do „działania”, czyli do
wywoływania zmian w jakimś materiale (w materialnej
rzeczywistości).



Czymś innym jest zmienić materiał,



czym innym jest

użyć go jako instrument (jak używa się np. nóg do

chodzenia).



A jeszcze czym innym

zintegrować „coś” w obrębie „czegoś”. Co to

znaczy?

Integracja, czyli „scalenie”



W obrębie dynamizmów podmiotu powstają struktury

zintegrowane

(„zestroje”).



Na przykład zestrój emocji i naturalnej ruchliwości



Naturalna ruchliwość to wytwór reaktywności ciała, które reaguje na bodźce
(materialne energie)



Jednak u człowieka trudno wskazać „czystą” reaktywność (nawet odruch
kolanowy nie jest tylko odruchem…)



Naturalna ruchliwość (reaktywność) jest wyrazem zmysłowej emotywności:
wzruszenia i podniecenia



Podniecenie

– ujawnia się w ciele (jego „reakcjach”)



Wzruszenie

– nie przejawia się w ciele; ono „promieniuje” wewnętrznie.



W ten sposób powstają typy temperamentalne.
Temperament to „wytwór” integracji piętra emotywnego i
piętra reaktywnego.

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

11

Czynności psycho-fizyczne,
psycho-dynamiczne

i…



Jeśli materiałem czynności psychicznych (np.

wrażenie) są tzw. dynamizmy ludzkiego bytu:

somatyczna reaktywność lub zmysłowa (tj. psychiczna)

emotywność, to powstają tzw. „zachowania”.



Jest w nich element psycho-dynamcizny i psycho-
somatyczny:



Podnieta wywołuje podniecenie



A podniecenie ujawni się jako „zachowanie”.



Ale:



wartość wywołuje wzruszenie (emocję).



A wzruszenie jest przedmiotem przeżycia. Nie jest to
zjawisko psycho-somatyczne!

.

Dwa typy aktywności



Aktywność to proces przejścia od „potencji”
do aktu (urzeczywistnienia).



Znamy dwa „tory” tego przejścia:



Czynność (świadomą)



Uczynnienie (nieświadome)



Te dwa typy aktywności inaczej są
poznawane wewnętrznie (introspekcyjnie):



O czynności mówimy: „Ja działam”



O uczynnieniu: „Coś się we mnie (ze mną dzieje”

Henryk Jarosiewicz

X 2010

Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania

12

Dwojaka funkcja „działania”
(czynności)

Jak stąd widać, termin „czynność” oznacza

aktualizację pewnej możności „podmiotu”, jego

dynamizmów (tzw. „zasobów”, potencji, źródeł itd.).

Dlatego należy podkreślić dwie funkcje każdego

działania:



Przetwarza ono materiał zewnętrzny, jako pewna energia

(fizyczna bądź psychiczna). Jest to skutek

zewnętrzny

.



Aktualizuje działającego, a przez to staje się czynnikiem
rozwojowym. Jest to skutek

wewnętrzny

.

W zjawisku bezrobocia te dwa skutki się dodają;



z jednej strony nie wytwarza się, a więc i nie zarabia,



a z drugiej strony człowiek nie rozwija się, nie aktualizuje

tkwiących w nim potencjałów („zasobów”)

Przedmiot zainteresowania
psychologa

Dla psychologa czy też pedagoga, który interesuje się

aktywnością człowieka pojawiają się zatem trzy
przedmioty:



osoba

pracująca (podmiot dynamiczny czynności),



czynność

osoby



i

wytwory

tychże czynności.



A także

dynamizmy

(podmiotu)

Psychologia jest zatem nauką o wytworach (głównie

behawioryzm), o

czynnościach psychicznych, oraz

o osobie, jako o podmiocie

tychże czynności (o

jego dyspozycjach, tj. dynamizmach).