IV. Prawa cz³owieka

1

1. Prawa cz³owieka – komu

przys³uguj¹ i czego dotycz¹?

Lekcja pokazuje, jak rodzi³a siê wspó³czesna koncepcja praw cz³owieka. Dopiero

w koñcu XVIII wieku powsta³y w kilku pañstwach dokumenty gwarantuj¹ce prawa równe
dla wszystkich. Dziœ prawa i wolnoœci chronione s¹ przez prawo pañstwowe i prawo
miêdzynarodowe, a nad ich przestrzeganiem czuwaj¹ liczne organizacje rz¹dowe i poza-
rz¹dowe.

Cele

Po zajêciach uczniowie powinni umieæ:
— wymieniæ najwa¿niejsze prawa cz³owieka;

— uzasadniæ, dlaczego prawa cz³owieka przys³uguj¹ wszystkim ludziom;
— przedstawiæ genezê praw cz³owieka;
— podaæ przyk³ady praw i wolnoœci, które powinny znaleŸæ siê w konstytucji demo-

kratycznego pañstwa, oraz wyjaœniæ, w jaki sposób pañstwo ma zapewniæ obywa-
telom mo¿liwoœæ korzystania z nich;

— interpretowaæ wybrane zapisy prawne okreœlaj¹ce prawa i wolnoœci cz³owieka.

Metody pracy

• rozmowa nauczaj¹ca
• analiza dokumentów Ÿród³owych
• praca w grupach
• mapa myœlowa

Œrodki dydaktyczne

• konstytucja RP
• du¿e arkusze papieru, flamastry

Jak przeprowadziæ zajêcia?

WPROWADZENIE

1.

Zapisz na tablicy zdanie: „Z tego, ¿e jestem cz³owiekiem wynikaj¹ prawa

takie, jak... ” i zaproponuj, aby uczniowie na du¿ych arkuszach papieru wy-

pisali swoje skojarzenia zwi¹zane z prawami cz³owieka. Poinformuj ich, ¿e ta praca
zostanie wykorzystana w dalszej czêœci lekcji. Arkusze zawieœcie w widocznym miej-
scu. Na zakoñczenie lekcji – skoryguj i uzupe³nij wspólnie z uczniami stworzone przez
nich listy.

Scenariusze lekcji KOSS

wersja podstawowa – czêœæ I

2

IV. Prawa cz³owieka

ROZWINIÊCIE

2.

Wyjaœnij, ¿e wspó³czesne rozumienie praw cz³owieka jako przys³uguj¹cych wszyst-

kim ludziom, bez wzglêdu na ich miejsce w spo³eczeñstwie czy pogl¹dy, by³o obce
dawnym epokom historycznym. Na przyk³ad w staro¿ytnym Egipcie inne prawa mieli
w³adcy, inne kap³ani, inne urzêdnicy, jeszcze inne rzemieœlnicy czy ch³opi, niewolnicy
zaœ pozbawieni byli wszelkich praw. Zaproponuj, aby uczniowie podali inne przy-
k³ady znane im z historii i lektur, ilustruj¹ce, jak ró¿norodny by³ zakres swobód i praw
poszczególnych grup spo³ecznych w ró¿nych epokach i krajach. Odwo³aj siê do lekcji
„Polskie tradycje demokratyczne”. Wyjaœnij, ¿e – z wyj¹tkiem kilku krajów (miêdzy
innymi Anglii i Polski) – dopiero w koñcu XVIII wieku prawa cz³owieka zapisane
zosta³y w konstytucjach i innych dokumentach prawa wewnêtrznego kilku pañstw
(w tym Stanów Zjednoczonych i Francji). Poleæ uczniom, by przeczytali tekst „Od
prawa naturalnego do praw cz³owieka”. Poproœ ochotników, by streœcili jego g³ówne
tezy.

3.

Odczytaj na g³os (albo poproœ o to któregoœ z uczniów) fragment Deklaracji Nie-

podleg³oœci Stanów Zjednoczonych. Zapytaj, dlaczego, zdaniem jej autorów, ludziom
przys³uguj¹ jakieœ prawa i wolnoœci i po co, wedle tekstu, zosta³y powo³ane rz¹dy.

4.

Poproœ, ¿eby uczniowie przeczytali zamieszczony w podrêczniku fragment Deklara-

cji Praw Cz³owieka i Obywatela, nazwali prawa i wolnoœci, które zawieraj¹ cytowane
artyku³y, i zapisali je na tablicy. SprawdŸ, czy æwiczenie zosta³o dobrze wykonane,
wspólnie skorygujcie b³êdy.

Wyjaœnij, ¿e w pocz¹tkowym okresie tworzenia siê nowoczesnej koncepcji praw

cz³owieka dotyczy³a ona tylko praw obywatelskich i politycznych, nie obejmowa³a
natomiast praw socjalnych czy praw mniejszoœci.

5.

Zwróæ uwagê na ró¿nicê miêdzy prawami a wolnoœciami. Prawo jest czymœ, czego

realizacjê pañstwo gwarantuje, wolnoœæ zaœ jest obszarem, w który pañstwu nie wolno
ingerowaæ. Zilustruj tê ró¿nicê przyk³adami.

Poleæ uczniom, ¿eby podzielili siê na czteroosobowe grupy i wyobrazili sobie, ¿e

tworz¹ projekt konstytucji dla zak³adanego przez siebie pañstwa. Mog¹ wymyœliæ jego
nazwê, flagê i god³o.

Uczniowie zapoznaj¹ siê z list¹ praw i wolnoœci cz³owieka zamieszczon¹ w lekcji

i grupuj¹ je wed³ug trzech podanych kategorii. Które z nich uznaliby za najwa¿niejsze
i umieœcili w rozdziale konstytucji mówi¹cym o prawach i wolnoœciach cz³owieka?
Poproœ, by po wspólnym wykonaniu æwiczenia ka¿da grupa wybra³a spoœród siebie
osobê, która zaprezentuje wynik pracy pozosta³ym kolegom.

6.

Poleæ uczniom, by zapoznali siê z tekstem „Wspó³czesny katalog praw i wolnoœci”.

W trakcie czytania powinni mieæ mo¿liwoœæ wyjaœnienia w¹tpliwoœci i zadawania
pytañ. Nastêpnie niech odpowiedz¹ na pytania zadane w æwiczeniu.

7.

Zaproponuj, by wspólnie narysowali na tablicy mapê pojêciow¹ zawieraj¹c¹ naj-

wa¿niejsze informacje z lekcji.

ZAKOÑCZENIE

8.

Poka¿ uczniom Konstytucjê RP (najlepiej przynieœ na zajêcia kilka egzemplarzy lub

odbij na ksero odpowiednie strony) i wyjaœnij (lub przypomnij), ¿e jest to najwa¿niej-

Scenariusze lekcji KOSS

wersja podstawowa – czêœæ I

IV. Prawa cz³owieka

3

szy w Polsce dokument okreœlaj¹cy nasze prawa i wolnoœci. Jeœli dysponujesz kilkoma
egzemplarzami ustawy zasadniczej, rozdaj je zespo³om i poproœ, by uczniowie odna-
leŸli zapisy dotycz¹ce praw cz³owieka. Skonfrontujcie zasady zapisane w Konstytucji
RP z „ustawami” opracowanymi przez uczniów.

9.

Wróæ teraz do listy skojarzeñ z pocz¹tku lekcji i sprawdŸ z uczniami, które skojarze-

nia by³y trafne, a które nie. Poproœ o uzasadnienie wypowiedzi. Podsumowuj¹c lekcjê,
zaproponuj wspólne zredagowanie definicji praw cz³owieka, a nastêpnie porównajcie
j¹ z zamieszczon¹ w s³owniczku na koñcu ksi¹¿ki.

Uwagi

Na wczeœniejszej lekcji poproœ uczniów, by w ramach pracy domowej przypomnieli

sobie, o czym mówi³a Deklaracja Niepodleg³oœci Stanów Zjednoczonych oraz Dekla-
racja Praw Cz³owieka i Obywatela z 1789 roku. Warto tak¿e zachêciæ uczniów do zasta-
nowienia siê, jakie postanowienia w zakresie praw i wolnoœci zawiera³a Konstytucja 3
maja. W czym by³a podobna, a w czym odbiega³a od wspomnianych dokumentów?

Scenariusze lekcji KOSS

wersja podstawowa – czêœæ I