PRAWA CZŁOWIEKA – ZAGADNIENIA NA EGZAMIN

32. Przykłady traktatów wolnościowych i społecznych;

TRAKTATY WOLNOŚCIOWE: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Europejska Konwencja Praw Człowieka, Amerykańska Konwencja Praw Człowieka

TRAKTATY SPOŁECZNE: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Europejska Karta Społeczna, Protokół z San Salvador.

33. Przykłady praw wolnościowych (praw I generacji) oraz praw społecznych (praw II

generacji);

PRAWA WOLNOŚCIOWE: prawo do życia, prawo do wolności osobistej, wolność wyznania, wolność od tortur, wolność od niewolnictwa i poddaństwa, prawo do wolności

PRAWA SPOŁECZNE: prawo do pracy, prawo do godziwego wynagrodzenia, prawo do czasu wolnego, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do nauki.

34. Podmioty zobowiązane i uprawnione z traktatów praw człowieka;

PODMIOTY ZOBOWIĄZANE: państwa ratyfikujące traktaty

PODMIOTY UPRAWNIONE: osoba fizyczna, podmiot zbiorowy (np. rodzina), mniejszości narodowe, ludy/narody, osoba prawna, o ile nie wykonuje władzy publicznej.

35. Kiedy państwo ponosi odpowiedzialność za naruszenia traktatów praw człowieka (za

działania/zaniechania jakich podmiotów);

Państwo ponosi odpowiedzialność za naruszenia traktatów praw człowieka, kiedy jego organy (wymiaru sprawiedliwości, funkcjonariuszy policji itd.) naruszą lub zaniechają prawa zawarte w traktatach.

36. Obowiązki negatywne i pozytywne państw wynikające z traktatów praw człowieka;

Obowiązkami negatywnymi są obowiązki, których realizacja nie wymaga podejmowania żadnych kroków, by je zapewnić (np. prawo do zycia). Obowiązkami pozytywnymi są obowiązki, których realizacja wymaga podjęcia kroków, by by je zapewnić (II generacja praw człowieka).

37. Różnica zobowiązań państw z traktatów wolnościowych i społecznych;

Zobowiązania państw z traktatów wolnościowych - realizacja nie wymaga istnienia instytucji państwa, nie wymagają nakładów finansowych, mogą być dochodzone przed sądami i realizowane w momencie, gdy nikt w nie nie ingeruje (I generacja praw człowieka). Zobowiązania państw z traktatów społecznych - realizacja wymaga istnienia instytucji państwa, wymagają konieczności nakładów finansowych, niepotrzebna jest ingerencja, nie mogą być dochodzone przed sądami (II generacja praw człowieka).

38. Jakie osoby prawne mogą korzystać z ochrony niektórych traktatów praw człowieka;

Osoby prawne nie wykonujące władzy publicznej. Stowarzyszenia, kościoły, związki wyznaniowe, fundacje, spółdzielnie, spółki…

39. Przykłady praw człowieka, z których mogą korzystać osoby prawne;

Prawo do ochrony danych osobowych, prawo do poszanowania mienia, prawo do uczciwego procesu, wolność do zrzeszania się, wolność religii i wyznania.

40. Pojęcie jurysdykcji w traktatach praw człowieka;

Jurysdykcja oznacza władztwo. Związane jest z tym wypełnianie obowiązków i realizacja praw zawartych w traktatach przez państwa-strony.

41. Jurysdykcja terytorialna i pozaterytorialna;

Jurysdykcja terytorialna to kontrola nad terytorium państwa, które jest stroną traktatu, a pozaterytorialna – całościowa kontrola nad osobą i efektywna kontrola nad terytorium, które nie jest jego częścią.

42. Do jakiej kategorii umów międzynarodowych należą zgodnie z Konstytucją RP

traktaty praw człowieka;

Traktaty praw człowieka należą do kategorii umów ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.

43. Jaką pozycję w hierarchii źródeł praw polskiego zajmują ratyfikowane przez Polskę

traktaty praw człowieka;

Ratyfikowane przez Polskę traktaty praw człowieka zajmują drugą (tj. zaraz po Konstytucji) pozycję w hierarchii źródeł prawa polskiego.

44. Co to znaczy, ze traktaty praw człowieka mogą być bezpośrednio stosowane w

polskim porządku prawnym;

Traktaty praw człowieka mogą być bezpośrednio stosowane w polskim porządku prawnym, tzn. że nie ma konieczności przekształcania ich do przystosowania na gruncie krajowym.

45. Co to są prawa absolutne i prawa ograniczalne;

Prawa absolutne są prawami, które nie mogą być w żaden sposób ograniczone, bez względu na panujące warunki (np. wolność od niewolnictwa i poddaństwa, zasada zakazująca karania bez podstawy prawnej „nullum crimen sine lege”). Prawa ograniczalne to prawa, które mogą zostać w pewien sposób przez państwo ograniczone (np. prawo do wolności – więzień, prawo do prywatności – cenzura listów więźnia, ale nie tych np. do Trybunału). Należy do nich większość praw człowieka.

46. Metody ograniczania praw człowieka w traktatach praw człowieka;

Ograniczenia definicyjne (wynikające z definicji, w której zawarte są wyjątki lub odnoszą się bezpośrednio do ograniczenia, wskazują podmioty wyłączone z ochrony) i klauzule ograniczające (określają warunki, jakie muszą być spelnione, by państwo mogło ograniczyć prawo człowieka; k. limitacyjne, k. derogacyjne, k. zastrzeżeniowe).

47. Co to są klauzule limitacyjne;

Klauzule limitacyjne to rodzaj klauzuli ograniczającej. Pozwalają na ograniczenie uprawnienia zarówno w pokój, jak i stan nadzwyczajny. Państwo może je wprowadzić w każdym czasie, a ograniczenia mogą mieć charakter trwały. Budowa klauzuli limitacyjnej określa warunki legalności, celowości i konieczności.

48. Warunki limitacji (legalność, celowość, konieczność) – ogólnie;

Warunkami limitacji są: legalność (dopuszczalne są ograniczenia zgodne z prawem, limitacja musi zawierać podstawę prawną, musi odpowiadać wymaganiom dostępności i precyzyjności), celowość (określa się cele, dla jakichograniczenie może zostać wprowadzone), konieczność (czy wprowadzenie limitacji jest niezbędne) .

49. Co to takiego klauzula derogacyjna;

Klauzula derogacyjna to rodzaj klauzuli ograniczającej. Pozwala na wprowadzenie ograniczenia tylko w stanach nadzwyczajnych. Są to ograniczenia czasowe (tylko podczas stanu nadzwyczajnego mogą zostać wprowadzone). Np. zakaz zgromadzeń (zamieszki), ograniczenie prawa do poszanowania mienia w katastrofę ekologiczną. Nie wszystkie prawa podlegają derogacji.

50. Co to takiego ograniczenia definicyjne (wyjątki ex definitione);

Ograniczenia definicyjne to ograniczenia wynikające z definicji, w której zawarte są wyjątki lub odnoszą się bezpośrednio do ograniczenia, wskazują podmioty wyłączone z ochrony. Np.. zakaz pracy przymusowej, ALE praca więźniów, służba zasadnicza, obowiązki obywatelskie itd.

51. Prawo do życia – zakres ochrony;

Prawo do życia obejmuje utrzymanie życia, a nie jego jakości. Życie jest uprawnieniem ograniczalnym, warunkuje inne prawa, nie podlega derogacji, chyba, ze w czasie legalnego użycia broni, np. wojna. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych zakazuje arbitralnego pozbawienia życia, a EKPC określa wyjątki, w których można pozbawić człowieka życia: obrona osoby przed bezprawną przemocą, uniemożliwienie ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem, działania podjęte zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek. Użycie siły musi być dodatkowo bezwzględnie konieczne.