49

KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy marzec 2012

Aleksandra Kunkiel-Kryńska
Prawo konsumenckie UE – bezpośrednia skuteczność

dyrektyw konsumenckich

– wprowadzenie i wyrok TS z 14.07.1994 r. w sprawie 91/92

Paola Faccini Dori v. Recreb Srl

1

Prezentowany wyrok TS w sprawie 91/92, Paola Faccini Dori, dotyczący wykładni postanowień

jednej z dyrektyw konsumenckich, tj. dyrektywy 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumen-

tów w  odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa

2

obrazuje szerszy pro-

blem związany ze skutkami aktów prawnych Unii Europejskiej, mianowicie kwestie bezpośred-

niego skutku dyrektyw, a także (pośrednio) obowiązku sądów krajowych wykładni prounijnej

prawa krajowego.

Wprowadzenie

Przedstawiony wyrok TS, wydany na podstawie jednej

z  pierwszych dyrektyw konsumenckich, dotyczy zawarcia
–  poza lokalem przedsiębiorstwa –  umowy w  sprawie kursu
korespondencyjnego języka angielskiego i  stanowi komplek-
sowe ujęcie kwestii skutków prawnych dyrektywy 85/577/EWG
w  sprawie ochrony konsumentów w  odniesieniu do umów
zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, niedopełnienia
przez państwo członkowskie UE obowiązku transpozycji
dyrektywy, a  w  konsekwencji horyzontalnego (tj. w  stosun-
kach między jednostkami) skutku dyrektyw w ogólności.

W realiach niniejszej sprawy konsumentka, która zawarła

umowę w okolicznościach nietypowych – tj. na dworcu kole-
jowym – postanowiła się z niej wycofać. W tym celu chciała
skorzystać z konsumenckiego prawa do odstąpienia od umowy
(tzw. prawo do namysłu, tempus ad deliberandum; ang. cooling
off period), które gwarantowała jej dyrektywa 85/577/EWG
w  sprawie ochrony konsumentów w  odniesieniu do umów
zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa. Uprawnienie takie
jest środkiem ochrony indywidualnej, wynikającym z defi cytu
informacyjnego po stronie konsumenta w przypadku umów
zawieranych w nietypowych okolicznościach (np. poza loka-
lem przedsiębiorstwa, umów na odległość); umożliwia wyco-
fanie się z transakcji bez żadnych negatywnych skutków, po
upływie (krótkiego) terminu służącego tylko konsumentowi.
Jednak dyrektywa 85/577/EWG w  sprawie ochrony konsu-

mentów w  odniesieniu do umów zawartych poza lokalem

1

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako TS lub Trybunał)

z  14.07.1994  r. w  sprawie C-91/92, Paola Faccini Dori v. Recreb Srl,
Zb. Orz. 1994, s. I-03325.

2

Dyrektywa Rady 85/577/EWG z 20.12.1985 r. w sprawie ochrony konsu-
mentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiors-
twa (Dz. Urz. WE L 372 z  31.12.1985  r., s.  31–33), dalej jako dyrek-

tywa 85/577/EWG.

przedsiębiorstwa nie została prawidłowo implementowana
przez Włochy, co uniemożliwiało konsumentce powołanie się
na krajowe przepisy implementujące dyrektywę. W tych oko-
licznościach sąd włoski skierował pytanie prejudycjalne doty-
czące niniejszej dyrektywy, które stało się impulsem do wyda-
nia orzeczenia utrwalającego linię orzeczniczą TS, dotyczącą
doktryny bezpośredniego skutku dyrektyw wspólnotowych
(obecnie unijnych).

Koncepcja bezpośredniego skutku dyrektyw (czy szerzej

bezpośredniego skutku prawa unijnego) powiązana jest z bez-
pośrednim obowiązywaniem i stosowaniem prawa unijnego.
Bezpośrednie obowiązywanie prawa unijnego oznacza zasad-
niczo, że jego normy, od dnia wejścia w życie, stają się auto-
matycznie częścią porządków prawnych państw członkow-
skich, bez potrzeby ich inkorporacji. Bezpośrednie stosowanie
prawa UE jest konsekwencją bezpośredniego obowiązywania.
Organy państw członkowskich są zobowiązane opierać swoje
działania na normach prawa unijnego obok norm prawa kra-
jowego. Przy czym można uznać, że stosowanie dyrektyw
unijnych polega na ich implementacji do prawa krajowego
przez właściwe organy, w odpowiedniej formie i we właści-
wym czasie

3

. Natomiast przez bezpośredni skutek norm prawa

UE rozumie się taką cechę, że mogą one być samodzielnym
źródłem praw lub obowiązków jednostek.

Aby dopuścić bezpośredni skutek dyrektyw, muszą zostać

spełnione pewne warunki określone w orzecznictwie TS; prze-
pisy dyrektywy muszą być wystarczająco precyzyjne i bezwarun-
kowe, z norm dyrektywy wynikają prawa jednostek wobec pań-
stwa, tj. są one skierowane na przyznanie praw jednostkom,
upłynął termin implementacji dyrektywy przez dane państwo
członkowskie (brak implementacji) albo implementacja jest

3

S.  Biernat, Prawo Unii Europejskiej a  prawo państw członkowskich,
w: J. Barcz, Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2002,

s. 240.

50

KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy marzec 2012

nieprawidłowa. Trybunał Sprawiedliwości odrzuca możliwość
przyznania dyrektywom bezpośredniego skutku w stosunkach
prawnych między jednostkami (osobami fi zycznymi/praw-
nymi) bez udziału państwa. Ponadto, TS stoi na stanowisku,
że opieranie przez jednostki swoich praw na normach dyrek-
tywy przed sądem krajowym jest dopuszczalne wyłącznie
przeciwko państwu, do którego dyrektywa jest adresowana,
a nie przeciwko innej jednostce – czyli w tzw. układzie werty-
kalnym (pionowym), a nie horyzontalnym (poziomym).

Ponadto, w prezentowanym wyroku Trybunał odmawiając

dyrektywie 85/577/EWG w  sprawie ochrony konsumentów
w  odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsię-
biorstwa bezpośredniej skuteczności w  stosunkach między
jednostkami, podkreślił także wagę innych środków zmierza-
jących do ochrony jednostek, a mianowicie obowiązek sądów
krajowych wykładni prounijnej prawa krajowego, a  także
obowiązek przyznania jednostkom odszkodowania za szkodę,

jaką poniosły na skutek naruszenia prawa UE przez państwo
członkowskie.

Wyrok TS z 14.07.1994 r. w sprawie 91/92

Paola Faccini Dori v. Recreb Srl

1.

Postanowieniem z 24.01.1992 r., które wpłynęło do Try-
bunału 18.03.1992  r., Giudice conciliatore di Firenze
(Włochy) zwrócił się, na podstawie art.  177 Traktatu
ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą
(dalej jako TEWG), z pytaniem dotyczącym, po pierwsze,
wykładni dyrektywy 85/577/EWG z  20.12.1985  r.
w  sprawie ochrony konsumentów w  odniesieniu do
umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, a  po
drugie, możliwości powoływania się na tę dyrektywę
w sporze między przedsiębiorcą a konsumentem.

2.

Pytanie to zostało podniesione w ramach sporu pomię-
dzy P. Faccini Dori, zamieszkałą w  Monzie (Włochy)
a Recreb Srl (dalej jako spółka Recreb).

3.

Jak wynika z postanowienia sądu krajowego, 19.01.1989 r.
spółka Interdiffusion Srl, do której Paola Faccini Dori nie
zwracała się uprzednio w tym celu, zawarła z nią umowę
o korespondencyjny kurs języka angielskiego. Nastąpiło to
na dworcu centralnym w Mediolanie, czyli poza lokalem
przedsiębiorstwa tej spółki.

4.

Kilka dni później, listem poleconym z  23.01.1989  r.,
Paola Faccini Dori zawiadomiła tę spółkę o  rezygnacji
z zamówienia. W odpowiedzi spółka ta poinformowała,
że jej prawa zostały przejęte przez spółkę Recreb. Paola
Faccini Dori 24.06.1989 r. potwierdziła w piśmie skiero-
wanym do spółki Recreb odstąpienie od umowy, powo-
łując się m.in. na prawo odstąpienia przewidziane

w dyrektywie 85/577/EWG.

5.

Celami dyrektywy 85/577/EWG, jak wynika z motywów
jej preambuły, są: wzmocnienie ochrony konsumentów
i likwidacja istniejących rozbieżności między przepisami
krajowymi dotyczącymi tej ochrony, mogących mieć
wpływ na funkcjonowanie wspólnego rynku. W motywie
4 preambuły dyrektywy 85/577/EWG wyjaśniono, że
w przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsię-
biorstwa inicjatywa wychodzi zwykle od przedsiębiorcy,
iż konsument nie jest w żaden sposób przygotowany do

zawarcia umowy, a w związku z tym zostaje zaskoczony.
Konsument nie jest najczęściej w stanie porównać jakości

i ceny oferty z innymi ofertami. Zgodnie z tym samym
motywem preambuły dyrektywy 85/577/EWG, element
zaskoczenia występuje nie tylko w  umowach zawiera-
nych w  drodze sprzedaży obwoźnej, lecz także przy
innego rodzaju umowach zawieranych z  inicjatywy
przedsiębiorcy poza lokalem jego przedsiębiorstwa.
Dyrektywa 85/577/EWG ma więc na celu, jak wynika
z motywu 5 preambuły, przyznanie konsumentowi prawa
odstąpienia od umowy w terminie co najmniej 7 dni, aby
mógł on dokonać oceny zobowiązań wynikających
z umowy.

6.

30.06.1989 r. spółka Recreb zwróciła się do Giudice con-
ciliatore de Firenze o nakazanie P. Faccini Dori zapłaty na
jej rzecz umówionej kwoty powiększonej o odsetki i koszty.

7.

Postanowieniem z 20.11.1989 r., wydanym w postępowa-
niu nakazowym, sąd ten wydał nakaz zapłaty przez P. Fac-
cini Dori powyższej kwoty. Pozwana złożyła do tego samego
sądu zażalenie na to postanowienie. Ponownie podniosła
argument, że odstąpienie przez nią od umowy nastąpiło na
zasadach określonych w dyrektywie 85/577/EWG.

8.

Jak jednak wiadomo, w czasie gdy wystąpiły okoliczności
faktyczne sprawy, Włochy nie wydały przepisów mają-
cych na celu transpozycję dyrektywy 85/577/EWG, choć
termin na jej dokonanie upłynął 23.12.1987 r. Włochy
dokonały bowiem transpozycji dyrektywy 85/577/EWG
dopiero w drodze dekretu nr 50 z 15.01.1992 r., który
wszedł w życie 3.03.1992 r.

4

9.

Sąd krajowy stawia pytanie, czy może zastosować prze-
pisy dyrektywy 85/577/EWG, mimo braku jej transpozy-
cji we Włoszech, w  czasie gdy wystąpiły okoliczności
faktyczne sprawy.

10. Zwrócił się wobec tego do Trybunału z następująco sfor-

mułowanym pytaniem:

„Czy dyrektywę 85/577/EWG należy uznać za wystarcza-
jąco precyzyjną i  szczegółową, a  w  razie odpowiedzi
twierdzącej, czy mogła ona wywoływać skutki w stosun-
kach między jednostkami a państwem włoskim oraz mię-
dzy samymi jednostkami w  okresie pomiędzy dniem

upływu dwudziestoczteromiesięcznego terminu wyzna-
czonego państwom członkowskim na zastosowanie się
do niej a dniem, w którym państwo włoskie rzeczywiście

się do niej zastosowało?”

11. Należy zauważyć, że dyrektywa 85/577/EWG nakazuje

państwom członkowskim wydanie określonych przepi-
sów mających normować stosunki prawne między przed-
siębiorcami a  konsumentami. Jeżeli wziąć pod uwagę
charakter sporu, w którym występują konsument i przed-
siębiorca, to pytanie postawione przez sąd krajowy pod-
nosi dwa problemy, które należy rozpatrzyć oddzielnie.
Dotyczy ono, po pierwsze, bezwarunkowego i wystarcza-
jąco precyzyjnego charakteru przepisów dyrektywy
85/577/EWG, dotyczących prawa do odstąpienia od
umowy. Po drugie, dotyczy ono możliwości powoływa-
nia się w sporach między osobami prywatnymi na dyrek-
tywę nakazującą państwom członkowskim wydanie
określonych przepisów mających normować stosunki
między tymi osobami w sytuacji braku takich przepisów.

4

Decreto legislativo nr 50 z 15.01.1992 r., Dziennik Urzędowy Republiki

Włoskiej (GURI), dodatek zwyczajny do nr 27 z 3.02.1992 r., s. 24.

51

KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy marzec 2012

W przedmiocie bezwarunkowego i wystar-

czająco precyzyjnego charakteru przepisów

dyrektywy 85/577/EWG dotyczących prawa

do odstąpienia od umowy

12.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 85/577/EWG znajduje

ona zastosowanie do umów między przedsiębiorcą dostar-
czającym towary lub świadczącym usługi a konsumentem,
zawieranych w  czasie zorganizowanego przez przedsię-
biorcę wyjazdu poza lokal przedsiębiorstwa lub w czasie
odwiedzin przedsiębiorcy w domu albo w miejscu pracy
konsumenta, w przypadku gdy odwiedziny te nie odby-
wają się na wyraźne życzenie konsumenta.

13. W art. 2 dyrektywy 85/577/EWG dodano, że przez poję-

cie „konsument” należy rozumieć osobę fi zyczną, która
w  transakcjach objętych tą dyrektywą działa w  celach,
które mogą być uważane za niezwiązane z jej działalnoś-
cią gospodarczą lub zawodową, a przez pojęcie „przed-
siębiorca” – osobę fi zyczną lub prawną, która wspomnia-
nych transakcji dokonuje w zakresie swojej działalności
gospodarczej lub zawodowej.

14. Przepisy te są wystarczająco precyzyjne, by sąd krajowy

był w stanie zidentyfi kować zobowiązanych i uprawnio-
nych z tytułu nałożonych w ich drodze zobowiązań. Nie
są w tym celu potrzebne żadne szczególne przepisy. Sąd
krajowy może się ograniczyć do ustalenia, czy umowa
została zawarta w okolicznościach określonych w dyrek-
tywie 85/577/EWG między przedsiębiorcą a konsumen-
tem w rozumieniu tej dyrektywy.

15. W  celu ochrony konsumentów zawierających umowy

w takich okolicznościach art. 4 dyrektywy 85/577/EWG
nakłada na przedsiębiorcę obowiązek zawiadamiania ich
na piśmie o przysługującym im prawie do odstąpienia od
umowy, z podaniem nazwiska i adresu osoby, wobec któ-
rej można to uprawnienie wykonać. Dodaje się w  tym
artykule, że w  przypadkach, o  których mowa w  art.  1
ust.  1 dyrektywy 85/577/EWG, informacja ta powinna
zostać podana konsumentowi w chwili zawarcia umowy.

Wreszcie artykuł ten nakłada na państwa członkowskie
obowiązek zapewnienia w  ustawodawstwie krajowym
ochrony konsumentów w przypadku braku tego rodzaju
informacji.

16. Ponadto, art. 5 ust. 1 dyrektywy 85/577/EWG stanowi,

że konsument powinien mieć prawo odstąpienia od
umowy poprzez wysłanie zawiadomienia w terminie nie
krótszym niż 7 dni od chwili, gdy przedsiębiorca poinfor-
mował go w sposób i na zasadach określonych w prawie
krajowym o  przysługujących mu prawach. Artykuł 5
ust. 2 dyrektywy 85/577/EWG dodaje, że zawiadomienie
o odstąpieniu skutkuje całkowitym zwolnieniem konsu-
menta ze wszelkich zobowiązań wynikających z umowy.

17. Artykuły 4 i 5 dyrektywy 85/577/EWG przyznają wpraw-

dzie państwom członkowskim pewien zakres swobody
uznania w odniesieniu do ochrony konsumenta w przy-
padku niepoinformowania go przez przedsiębiorcę,
a także w odniesieniu do terminu i sposobów dokona-
nia odstąpienia. Okoliczność ta nie ma jednak wpływu
na precyzyjny i  bezwarunkowy charakter przepisów
dyrektywy, będących przedmiotem sprawy przed sądem
krajowym. Taki zakres uznania nie uniemożliwia
bowiem określenia minimum przysługujących praw.

Z art. 5 dyrektywy 85/577/EWG wynika w tej kwestii, że
zawiadomienie o odstąpieniu powinno nastąpić w mini-
malnym terminie 7 dni od otrzymania przez konsumenta
od przedsiębiorcy wymaganych informacji. Istnieje zatem
możliwość określenia minimalnego stopnia ochrony, jaki
w każdym razie należy zapewnić.

18. W  odniesieniu do pierwszego podniesionego problemu

należy więc sądowi krajowemu odpowiedzieć w ten sposób,
że art. 1 ust. 1 oraz art. 2 i art. 5 dyrektywy 85/577/EWG są
bezwarunkowe i  wystarczająco precyzyjne, jeżeli chodzi
o  określenie grupy uprawnionych oraz minimalnego ter-
minu, w jakim należy zawiadomić o odstąpieniu od umowy.

W przedmiocie możliwości powoływania

się na przepisy dyrektywy 85/577/EWG,

dotyczące prawa do odstąpienia od

umowy w sporach między konsumentami

a przedsiębiorcami

19.

Drugi problem podniesiony przez sąd krajowy dotyczy

konkretnie kwestii, czy w przypadku braku w wyznaczo-
nym terminie przepisów transponujących dyrektywę
85/577/EWG konsumentom przysługuje w  ich stosun-
kach z  przedsiębiorcami, z  którymi zawarli umowę, na
podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia
od tej umowy i czy mogą się oni powoływać na to prawo
przed sądami krajowymi.

20.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, utrwalonym od czasu
wyroku w sprawie 152/84, Marshall

5

, dyrektywa nie może

sama z siebie nakładać na jednostkę zobowiązań i nie można
wobec tego powoływać się na nią wobec tej jednostki.

21.

Sąd krajowy zwraca uwagę, że ograniczenie skuteczności
dyrektyw bezwarunkowych i  wystarczająco precyzyjnych,
lecz nie transponowanych, do stosunków między podmio-
tami państwowymi a jednostką prowadzi do sytuacji, w któ-
rej akt normatywny ma ten charakter wyłącznie w stosun-
kach między niektórymi podmiotami prawa, podczas gdy
zarówno we włoskim porządku prawnym, jak i w porząd-
kach prawnych wszystkich współczesnych państw, opartych
na zasadzie praworządności, państwo jest takim samym
podmiotem prawa, jak każdy inny. Możliwość powoływa-
nia się na dyrektywę wyłącznie wobec państwa byłaby rów-
noznaczna z sankcją za brak jej transpozycji, jak gdyby cho-
dziło o stosunki natury czysto prywatnoprawnej.

22. W  kwestii tej wystarczy stwierdzić, że –  jak wynika

z wyroku w sprawie Marshall

6

– orzecznictwo dotyczące

możliwości powoływania się na dyrektywy wobec pod-
miotów państwowych opiera się na wiążącym charakte-
rze dyrektywy, jaki przyznaje jej art.  189 TEWG, lecz
jedynie w  stosunku do „każdego państwa członkow-
skiego, do którego jest kierowana”. Orzecznictwo to ma
na celu uniknięcie „osiągania przez państwa korzyści
z naruszenia prawa wspólnotowego”.

5

Wyrok TS z 26.02.1986 r. w sprawie 152/84, M.H. Marshall v. Southamp-
ton and South-West Hampshire Area Health Authority (Teaching),
ECR 1986, s. 723.

6

Pkt  48 i  pkt  49 wyroku TS z  26.02.1986  r. w  sprawie 152/84,
M.H. Marshall v. Southampton and South-West Hampshire Area Health

Authority (Teaching), ECR 1986, s. 723.

52

KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy marzec 2012

23. Byłoby bowiem niedopuszczalne, by państwo, któremu

ustawodawca wspólnotowy nakazuje wydanie przepisów
mających unormować jego –  lub podmiotów państwo-
wych –  stosunki z  jednostkami i  nadać im określone
uprawnienia, mogło się powoływać na niewykonanie cią-
żących na nim zobowiązań w celu pozbawienia jednostek
tych uprawnień. Z tego też względu Trybunał uznał moż-
liwość powoływania się wobec państwa (lub podmiotów
państwowych) na niektóre przepisy dyrektyw dotyczą-
cych udzielania zamówień publicznych

7

oraz dyrektyw

dotyczących harmonizacji podatków obrotowych

8

.

24. Zastosowanie tego orzecznictwa w dziedzinie stosunków

między jednostkami oznaczałoby przyznanie Wspólnocie
uprawnienia do nakładania w sposób bezpośrednio sku-
teczny zobowiązań na jednostki, podczas gdy ma ona tę
kompetencję wyłącznie w obszarach, w których powie-
rzono jej uprawnienie do wydawania rozporządzeń.

25. W związku z tym w przypadku braku w wyznaczonym ter-

minie przepisów transponujących dyrektywę 85/577/EWG
konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsię-
biorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej
tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy, i nie
mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami
krajowymi.

26. Trzeba poza tym przypomnieć, że zgodnie z  orzecznic-

twem utrwalonym od czasu wyroku Trybunału w sprawie
14/83, Von Colson

9

, wynikające z dyrektywy zobowiąza-

nie do osiągnięcia założonego przez nią rezultatu, a także
wynikający z art. 5 TEWG obowiązek podjęcia wszelkich
działań o charakterze generalnym i jednostkowym, nie-
zbędnych w celu wykonania tego zobowiązania, ciążą na
wszelkich organach władzy państw członkowskich,
w tym – w ramach ich kompetencji – na organach sądo-
wych. Jak wynika z  wyroków Trybunału w  sprawie
106/89, Marleasing

10

i w sprawie 334/92, Wagner Miret

11

,

sąd krajowy, który stosując prawo krajowe, ma dokonać
jego wykładni, zobowiązany jest zrobić to, na ile to tylko
możliwe, w świetle brzmienia (litery) i celów dyrektywy,
by osiągnąć założony w  niej rezultat i  zastosować się
w ten sposób do art. 189 ak. 3 TEWG.

27. Należy poza tym przypomnieć, że w przypadku gdy rezul-

tatu zakładanego w  dyrektywie nie można osiągnąć
w drodze wykładni, iż zgodnie z wyrokiem w sprawach
połączonych: 6/90 i 9/90, Francovich i in.

12

, prawo wspól-

notowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek

7

Wyrok TS z  22.06.1989  r. w  sprawie 103/88, Fratelli Costanzo SpA

v. Comune di Milano, ECR 1989, s. 1839.

8

Wyrok TS z 19.01.1982 r. w sprawie 8/81, Ursula Becker v. Finanzamt

Münster-Innenstadt, ECR 1982, s. 53.

9

Wyrok TS z 10.04.1984 r. w sprawie 14/83, Sabine von Colson i Elisabeth
Kamann v. Land Nordrhein-Westfalen, ECR 1984, s. 1891.

10 Wyrok TS (szósta izba) z 13.11.1990 r. w sprawie 106/89, Marleasing SA

v. La Comercial Internacional de Alimentacion SA, ECR 1990, s. I-04135,

pkt 8.

11 Wyrok TS (piąta izba) z 16.12.1993 r. w sprawie 334/92, Teodoro Wagner

Miret v. Fondo de garantía salarial, ECR 1993, s. I-06911, pkt 20.

12 Wyrok TS z 19.11.1991 r. w sprawach połączonych: 6/90 i 9/90, Andrea

Francovich i  Danila Bonifaci i  inni v. Rebublika Włoch, ECR 1991,

s. I-05357, pkt 39.

naprawienia szkód, jakie wyrządzą one jednostkom
z powodu braku transpozycji dyrektywy, pod warunkiem
spełnienia trzech przesłanek. Przede wszystkim dyrek-
tywa musi mieć na celu przyznanie jednostkom pewnych
praw. Treść tych praw musi być możliwa do określenia na
podstawie przepisów dyrektywy. Musi wreszcie istnieć
związek przyczynowy między naruszeniem ciążącego na
państwie zobowiązania a poniesioną szkodą.

28. Dyrektywa 85/577/EWG ma bezsprzecznie na celu nada-

nie jednostkom pewnych praw, a treść tych praw, jeżeli
chodzi o ich minimum, to można określić na podstawie
przepisów samej tylko dyrektywy (zob. pkt. 17. powyżej).

29. W  sytuacji wystąpienia szkody spowodowanej narusze-

niem przez państwo ciążącego na nim zobowiązania
zadaniem sądu krajowego jest zapewnić, w ramach krajo-
wego prawa zobowiązań, poszanowanie prawa poszko-
dowanych konsumentów do odszkodowania.

30. W  odniesieniu do drugiego problemu podniesionego

przez sąd krajowy, i w związku z powyższymi rozważa-

niami, należy odpowiedzieć w  ten sposób, że w  przy-
padku braku w wyznaczonym terminie przepisów trans-
ponujących dyrektywę 85/577/EWG konsumentom nie
przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z któ-
rymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrek-
tywy, prawo do odstąpienia od tej umowy i nie mogą się
oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi.
Sąd krajowy jest jednak zobowiązany, stosując przepisy
prawa krajowego zarówno wcześniejsze, jak i późniejsze
od dyrektywy, interpretować je –  na ile to możliwe
– w świetle brzmienia (litery) i celów tej dyrektywy.

W przedmiocie kosztów

31. Koszty poniesione przez rządy duński, niemiecki, grecki,

francuski, włoski, niderlandzki i  Zjednoczonego Króle-
stwa oraz przez Komisję Wspólnot Europejskich, które
przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwro-
towi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym
niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny w sto-
sunku do postępowania zawisłego przed tym sądem,
zatem do niego należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów Trybunał orzekł, co następuje:

1)

Artykuł 1 ust. 1 oraz art. 2 i art. 5 dyrektywy 85/577/EWG

są bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jeżeli cho-

dzi o określenie grupy uprawnionych oraz minimalnego

terminu, w  jakim należy zawiadomić o  odstąpieniu od

umowy.

2)

W  przypadku braku w  wyznaczonym terminie przepi-

sów transponujących dyrektywę 85/577/EWG konsu-

mentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębior-

cami, z  którymi zawarli umowę, i  na podstawie samej

tylko dyrektywy 85/577/EWG, prawo do odstąpienia od

tej umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo

przed sądami krajowymi. Sąd krajowy jest jednak zobo-

wiązany, stosując przepisy prawa krajowego zarówno

wcześniejsze, jak i późniejsze od dyrektywy, interpreto-

wać je – na ile to możliwe – w świetle brzmienia (litery)

i celów tej dyrektywy.