Medycyna Wet. 2006, 62 (3)

311

Praca oryginalna

Original paper

Etiopatogeneza powstawania torbielowatego roz-

rostu gruczo³ów b³ony œluzowej i zapalenia b³ony œlu-

zowej macicy u suk nie jest do koñca wyjaœniona. Z³o-

¿ona regulacja hormonalna funkcji jajników z równo-

czesnym bezpoœrednim oddzia³ywaniem tej gonady na

czynnoœæ i strukturê macicy nastrêcza du¿e trudnoœci

w okreœleniu poszczególnych czynników odpowie-

dzialnych za wyst¹pienie zmian chorobowych w ma-

cicy. Dotychczas wykonano liczne badania maj¹ce na

celu wyjaœnienie typu zaburzeñ hormonalnych, których

efektem jest wyst¹pienie zmian w macicy suk w po-

staci rozrostu torbielowatego gruczo³ów b³ony œluzo-

wej oraz ropnego zapalenia b³ony œluzowej macicy

(hyperplasia cystica (pyometra complex)), lecz etiolo-

gia nadal nie jest do koñca poznana. Tak¿e próby eks-

perymentalnego wywo³ania zmian typowych dla tego

zespo³u chorobowego przez podanie egzogennych es-

trogenów i progesteronu nie wyjaœni³y do koñca etio-

patogenezy tego procesu. W zwi¹zku z tym mo¿na

przypuszczaæ, i¿ etiopatogeneza tak czêsto wystêpu-

j¹cych zmian chorobowych w macicy suk jest bardziej

z³o¿ona.

Rozwój zmian chorobowych w macicy bez w¹tpie-

nia stanowi efekt zaburzeñ funkcji jajników. Produ-

kowane w jajnikach hormony reguluj¹ funkcjê komó-

rek macicy za poœrednictwem obecnych w j¹drach tych

komórek swoistych receptorów dla estrogenów (ER)

i progesteronu (PR). Ta zale¿noœæ funkcjonalna znaj-

duje swoje odbicie w fizjologicznych zmianach struk-

tury macicy zachodz¹cych w cyklu, jak i w stanach

patologicznych. Mo¿na wiêc przypuszczaæ, ¿e pra-

wid³owe funkcjonowanie jajników ma zasadnicze

znaczenie dla zachowania homeostazy komórkowej

w macicy.

Celem badañ by³o okreœlenie zmian w strukturze

jajników u suk z chorobami macicy oraz okreœlenie

charakteru zaburzeñ hormonalnych w oparciu o bada-

nie ekspresji receptorów dla estrogenów (ER), proge-

steronu (PR) oraz alfa-inhibiny. Spodziewane wyniki

badañ mog¹ stanowiæ przyczynek do poznania etiopa-

togenezy zespo³u torbielowatego rozrostu b³ony œlu-

zowej macicy i ropomacicza u suk.

Materia³ i metody

Materia³ do badañ pochodzi³ od 61 suk, w wieku od 2,5

do 7 lat, które nale¿a³y do ró¿nych ras i zosta³y poddane

chirurgicznemu zabiegowi usuniêcia jajników i macicy

(owariohisterektomii) z powodu klinicznie stwierdzonych

chorób macicy. Kontrolê stanowi³a grupa 5 suk, u których

równie¿ wykonano owariohisterektomiê i makroskopowo

nie stwierdzono obecnoœci zmian chorobowych. Zwierzêta

podzielono na trzy grupy:

A – (n = 45) o wysokim stopniu zaawansowania choro-

by; B – (n = 16) w mniejszym stopniu nasilenia zmian cho-

robowych; oraz C – (n = 5) zdrowych suk, które stanowi³y

grupê kontroln¹.

Zmiany strukturalne w jajnikach suk

z chorobami macicy

MARIA KATKIEWICZ, ZDZIS£AW BORYCZKO

Katedra Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa

Katkiewicz M., Boryczko Z.

Structural ovarian changes in bitches with uterus diseases

Summary

The aim of this study was to investigate the ovaries’ structure in bitches with HC/pyometra complex

disease. The description of the hormonal disturbances responsible for the etiopathogenesis of this disease

syndrome were based on the expression of the nuclear ER and PR receptors and the cytoplasm alfa-inhibin

expression. The microscopic examination of ovaries of bitches with uterus diseases revealed the presence of

the simultaneous changes in the ovarian intertitium. This was manifested by the appearance of the so called

secondary interstitial cells. The main features of these cells’ microscopic structure were the yellowish, lipid

loaded cytoplasm. Their nuclei expressed PR receptors or ER receptors, and all of them expressed faint

cytoplasm alfa-inhibin receptors. The number of the so called secondary interstitial cells increased with the

degree of uterus pathological lesions. The hypothetic mechanism of the endocrine disturbances as a cause of

ovarian changes as well as their supposed relation to etiopathogenesis of endometrial cystic hyperplasia and

pyometra complex in bitches were discussed.

Keywords: bitches, endometritis

Medycyna Wet. 2006, 62 (3)

312

Wycinki rogów macicy zawsze pobierano w po³owie d³u-

goœci rogu, oba jajniki utrwalano w 10% formalinie bufo-

rowanej fosforanami, zatapiano w parafinie. Skrawki mi-

krotomowe barwiono nastêpuj¹cymi metodami: przegl¹do-

w¹ hematoksylin¹ i eozyn¹ oraz metod¹ histochemiczn¹

AB/PAS w celu uwidocznienia glikozaminoglikanów

(GAG).

Reakcje immunocytochemiczne wykonano na skrawkach

parafinowych wybranych jajników, naklejonych na szkie³-

ka pokryte Silanem, w celu wykrycia ekspresji receptorów:

progesteronu (PR) – przeciwcia³a monoklonalne firmy

Novocastra NCL-PGR (clone 1 A6), estrogenów (ER) –

przeciwcia³a monoklonalne firmy Novocastra NCL-ER-

-LH2 (clone CC4-5), inhibiny alfa – przeciwcia³a mono-

klonalne firmy Serotec Inhibin alfa subunits R1 MCA 951 S.

Wyniki badañ i omówienie

W badaniu makroskopowym macicy u 59 suk gru-

py A i B stwierdzono typowe zmiany dla ropomaci-

cza, to jest: powiêkszenie narz¹du, przekrwienie i zgru-

bienie œciany macicy, a w œwietle wysiêk ropny lub

posokowaty. W 2 przypadkach œciana macicy by³a cien-

ka, a w œwietle znajdowa³ siê p³yn œluzowo-surowiczy.

W grupie C, suk kontrolnych nie stwierdzono widocz-

nych makroskopowo zmian w budowie macicy.

Badanie mikroskopowe macicy. Grupa A. W wy-

cinkach rogu macicy 45 suk tej grupy stwierdzano

typowe zmiany strukturalne dla zespo³u rozrostu tor-

bielowatego/ropomacicza, a mianowicie: proliferacjê

gruczo³ów endometrium z towarzysz¹cymi zmianami

torbielowatymi, proliferacjê nab³onka powierzchow-

nego endometrium, transformacjê nab³onków w fazê

sekrecji, co manifestowa³o siê wystêpowaniem jasnej

cytoplazmy w komórkach nab³onka gruczo³owego

i powierzchownego. W przypadkach, kiedy obserwo-

wano wysoki stopieñ nasilenia rozrostu komórek na-

b³onka endometrium, przybiera³y one wygl¹d komó-

rek „jasnych” – tak okreœlanych z uwagi na budowê

cytoplazmy. W zrêbie endometrium stwierdzano ognis-

kowe, komórkowe nacieki zapalne, które g³ównie by³y

z³o¿one z komórek monoj¹drowych, natomiast na po-

wierzchni nab³onka powierzchownego i w œwietle gru-

czo³ów – dodatkowo obecne by³y bardzo liczne gra-

nulocyty obojêtnoch³onne. W sporadycznych przypad-

kach stwierdzano zapalenie g³êbszych warstw œciany

macicy – metritis, a w jednym przypadku wystêpowa-

³o adenomyosis. Zmiany mikroskopowe w macicy suk

tej grupy sumarycznie przedstawiono w tab. 1. W bar-

wieniu histochemicznym AB/PAS wykazano, ¿e wy-

dzielina zawarta w torbielach gruczo³owych zawiera

ró¿ne typy GAG. Przewaga silnie AB+ wydzieliny

(ryc. 1) dowodzi nadmiaru wydzielanych kwaœnych

GAG, natomiast wydzielina PAS+ œwiadczy o prze-

wadze wydzielania obojêtnych GAG (ryc. 2).

Grupa B. W tej grupie chorych suk (n = 16) zmiany

mikroskopowe w macicy ogranicza³y siê do wystêpo-

wania tylko niektórych z opisanych zmian histopato-

logicznych typowych dla zespo³u rozrostu torbielowa-

tego endometrium i ropomacicza (tab. 1). Z wyj¹tkiem

dwóch suk, u których stwierdzono w³óknienie œciany

macicy (fibrosis endometrium) i œluzomacicze (mu-

cometra) – we wszystkich pozosta-

³ych przypadkach obserwowano

proliferacjê gruczo³ów endome-

trium oraz powiêkszenie siê ich

œwiat³a. Komórki nab³onkowe en-

dometrium ulega³y transformacji

w fazê wydzielnicz¹. W barwieniu

AB/PAS uzyskano podobne rezul-

taty, jak u suk grupy A. U suki

z du¿ego stopnia zanikiem endome-

trium stwierdzono obfity naciek za-

palny w zrêbie endometrium, z³o¿o-

ny g³ównie z komórek monoj¹dro-

wych. Jednak¿e, mimo wyraŸnego

zaniku endometrium, komórki na-

Tab. 1. Typy zmian histologicznych stwierdzonych w macicy suk chorych (n=61) w porównaniu z prawid³ow¹ struktur¹

mikroskopow¹ macicy suk grupy kontrolnej (n=5)

a

p

u

r

G

a

j

c

a

r

e

fi

l

o

r

P

w

ó

³

o

z

c

u

r

g

y

n

o

³

b

j

e

w

o

z

u

l

œ

e

l

e

i

b

r

o

T

w

ó

³

o

z

c

u

r

g

y

n

o

³

b

j

e

w

o

z

u

l

œ

a

j

c

a

m

r

o

f

s

n

a

r

T

w

ó

k

n

o

³

b

a

n

ê

z

a

f

w

¹

n

j

y

c

e

r

k

e

s

w

ó

k

n

o

³

b

a

n

a

j

c

a

r

e

fi

l

o

r

P

j

e

n

l

a

n

o

j

c

k

n

u

f

i

c

œ

ê

z

c

w

y

n

l

a

p

a

z

k

e

i

c

a

N

y

n

o

¿

o

³

z

k

e

r

ó

m

o

k

z

h

c

y

w

o

r

d

¹

j

o

n

o

m

y

n

p

o

R

k

e

i

c

a

n

y

n

l

a

p

a

z

s

it

ir

t

e

M

e

n

n

I

o

g

e

³

a

m

a

i

n

p

o

t

s

o

g

e

¿

u

d

a

i

n

p

o

t

s

)

5

4

=

n

(

A

5

4

=

n

5

4

=

n

5

4

=

n

0

5

4

=

n

0

5

4

=

n

3

=

n

s

i

s

o

y

m

o

n

e

d

A

1

=

n

)

6

1

=

n

(

B

5

1

=

n

5

1

=

n

9

=

n

9

=

n

0

6

=

n

3

=

n

0

s

i

s

o

r

b

if

1

=

n

a

rt

e

m

o

c

u

m

1

=

n

m

u

ir

t

e

m

o

d

n

e

a

i

h

p

o

rt

a

1

=

n

)

5

=

n

(

C

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Ryc. 1. Macica suki z grupy A. W torbie-

lach gruczo³owych przewaga wydzieliny

AB+, kwaœnych GAG. Reakcja AB/PAS

× 10

Ryc. 2. Macica suki grupy A. W torbie-

lach gruczo³owych wydzielina o przewa-

dze PAS+, obojêtnych GAG. Ab/PAS

× 10

Medycyna Wet. 2006, 62 (3)

313

b³onka powierzchownego wykazywa³y

tak¿e cechy transformacji w fazê sekre-

cyjn¹. Ogólnie mówi¹c – zmiany choro-

bowe w obrazie mikroskopowym by³y

u suk tej grupy znacznie mniej zaawanso-

wane w porównaniu do suk grupy A, lecz

typ zmian by³ analogiczny.

Grupa C. W badaniu mikroskopowym

wycinków rogów macicy suk tej grupy

(n = 5) stwierdzano prawid³ow¹ budowê

endometrium, charakterystyczn¹ dla fazy

lutealnej cyklu p³ciowego. Aktywnoœæ wydzielnicza

komórek macicy w fazie lutealnej jest niska i charak-

teryzuje siê sk¹p¹ iloœci¹ wydzieliny w œwietle gru-

czo³ów, które mia³y cechy GAG kwaœnych, AB+ lub

mieszanej wydzieliny AB/PAS+ (ryc. 3).

W badaniu makroskopowym jajników w 11 przy-

padkach stwierdzano obecnoœæ ma³ych torbieli jaj-

nikowych, których charakter zosta³ dok³adnie okreœlo-

ny w badaniu mikroskopowym i przedstawiony w ta-

beli 2, podobnie jak obecnoœæ cia³ek ¿ó³tych w jajni-

kach.

Badanie mikroskopowe jajników suk. Grupa A.

Zmiany mikroskopowe w jajnikach suk tej grupy

przedstawiono w tab. 2. Dominuj¹c¹ cech¹ stwierdzon¹

w jajnikach suk tej grupy by³a obecnoœæ w zrêbie pól

komórek cechuj¹cych siê blado¿ó³t¹, ob³adowan¹ li-

pidami cytoplazm¹ i okr¹g³ymi j¹drami (ryc. 4). Ko-

mórki te g³ównie by³y zlokalizowane w czêœci rdzen-

nej jajnika, wokó³ du¿ych naczyñ krwionoœnych, lecz

w przypadkach du¿ej liczebnoœci – nacieka³y czêœæ

korow¹ jajnika. W tych przypadkach obserwowano

du¿e pola zrêbu jajnika utworzone przez ten typ ko-

mórek. Niekiedy komórki te tworzy³y w¹skie pasma

widoczne w os³once pêcherzykowej torbieli jajniko-

wych lub wokó³ cia³ka ¿ó³tego. Komórki te okreœlono

mianem komórek wtórnych zrêbu.

W barwieniu AB/PAS komórki wtórne zrêbu bar-

wi³y siê na kolor ciemnogranatowy (ryc. 5). Komórki

te wykazywa³y cieñ ekspresji alfa inhibiny (ryc. 6),

a tak¿e stwierdzano w nich ekspresjê j¹drowego re-

ceptora progesteronu PR (ryc. 7) lub receptora dla es-

trogenów ER (ryc. 8). W jajnikach suk tej grupy stwier-

dzano tak¿e obecnoœæ, mniej licznych du¿ych, a czêœ-

ciej mikroskopowej wielkoœci torbieli pêcherzykowych

oraz jednego lub kilku cia³ek ¿ó³tych. W czterech przy-

padkach stwierdzono obecnoœæ pêcherzyków wieloja-

jowych. Na szczególne podkreœlenie zas³uguje tak¿e

fakt wystêpowania rozrostu komórek nab³onka jajni-

Tab. 2. Charakter zmian w strukturze mikroskopowej jajników suk z choro-

bami macicy (n=61) oraz suk grupy kontrolnej (n=5)

Objaœnienia: ++++/+++++ bardzo liczne; +++ liczne

a

p

u

r

G

i

k

r

ó

m

o

K

e

n

r

ó

t

w

u

b

ê

r

z

e

l

e

i

b

r

o

T

e

w

o

k

y

z

r

e

h

c

ê

p

e

l

e

i

b

r

o

T

e

w

o

k

n

o

³

b

a

n

o

k

³

a

i

C

e

t³

ó

¿

i

k

y

z

r

e

h

c

ê

P

e

w

o

j

a

j

o

l

e

i

w

e

³

a

m

e

¿

u

d

e

³

a

m

e

¿

u

d

)

5

4

=

n

(

A

+

+

+

+

+

/

+

+

+

+

3

=

n

6

=

n

0

4

=

n

5

=

n

3

4

=

n

5

=

n

)

6

1

=

n

(

B

+

+

+

9

=

n

–

–

–

9

=

n

–

–

–

2

1

=

n

–

–

–

)

5

=

n

(

C

e

z

c

n

y

d

e

j

o

p

–

–

–

–

–

–

2

=

n

–

–

–

5

=

n

–

–

–

Ryc. 6. Jajnik suki z grupy A. Ekspresja

receptora alfa-inhibiny w cytoplazmie

wtórnych komórek zrêbu. IPOX × 40

Ryc. 7. Jajnik suki z grupy A. Ekspresja

receptora progesteronu (PR) w j¹drach

wtórnych komórek zrêbu. IPOX × 40

Ryc. 8. Jajnik suki z grupy A. Ekspresja

receptora estrogenów (ER) w j¹drach

wtórnych komórek zrêbu. IPOX × 40

Ryc. 3. Macica suki grupy C, kontrolnej.

Widoczna sk¹pa sekrecja zarówno kwaœ-

nych, jak i obojêtnych GAG. AB/PAS × 10

Ryc. 4. Wtórne komórki zrêbu w jajniku

suki z grupy A, cechuj¹ce siê blado¿ó³-

tym zabarwieniem cytoplazmy. HE × 10

Ryc. 5. Jajnik suki z grupy A. Reakcja

AB/PAS w wtórnych komórkach zrêbu.

AB/PAS × 20

Medycyna Wet. 2006, 62 (3)

314

kowego (ryc. 9). Stopieñ nasilenia tego rozrostu by³

osobniczo zró¿nicowany – od licznych ma³ych torbie-

li zlokalizowanych pod powierzchni¹ jajnika do du-

¿ych torbieli nab³onkowych (ryc. 10).

Grupa B. Struktura jajników tej grupy suk chorych

w porównaniu do suk grupy A znamiennie ró¿ni³a siê

znacznie mniejsz¹ liczebnoœci¹ wtórnych komórek

zrêbu (tab. 2). Tak¿e nie u wszystkich suk stwierdza-

no obecnoœæ torbieli pêcherzykowych i cia³ek ¿ó³tych.

Ekspresja badanych receptorów zachowywa³a siê po-

dobnie w wtórnych komórkach zrêbu jak to opisano

w jajnikach suk grupy A.

Grupa C. W jajnikach suk zdrowych stwierdzano

obecnoœæ prawid³owo zbudowanych pêcherzyków jaj-

nikowych i cia³ka ¿ó³te. W zrêbie jajnika nie wyka-

zano obecnoœci du¿ych skupisk wtórnych komórek

zrêbu.

W ostatnim okresie ukaza³a siê publikacja dotycz¹-

ca patogenezy chorób macicy u suk (1), w której auto-

rzy przedstawili opiniê, i¿ rozrost torbielowaty gru-

czo³ów endometrium macicy i ropomacicze mog¹ sta-

nowiæ dwie odrêbne jednostki chorobowe o wspólnej

etiopatogenezie, i bêd¹ce na ró¿nym etapie rozwoju

procesu chorobowego. Opiniê tê autorzy poparli wy-

nikami badañ klinicznych i patomorfologicznych

macicy suk. Równoczeœnie wykazali oni, ¿e mo¿na

czêsto pope³niaæ b³êdy w rozpoznawaniu choroby,

jeœli podstaw¹ diagnozy jest wy³¹cznie kliniczna oce-

na stanu narz¹du rozrodczego suki. W cytowanej pra-

cy autorzy w bardzo uporz¹dkowany i nowoczesny

sposób przedstawili obraz zmian mikroskopowych

w endometrium chorych suk od zaniku œciany macicy

do rozwoju typowego zespo³u rozrostu torbielowate-

go/ropomacicza. Brak jednak w tym opisie dok³adnych

danych dotycz¹cych typu zapalenia i momentu poja-

wiania siê nacieku zapalnego w endometrium i jamie

macicy. Tak¿e nie uwzglêdniono zachowania siê ko-

mórek nab³onków gruczo³owego i powierzchownego,

które, podobnie jak ma to miejsce w cyklu, tak i w

stanach patologicznych ulegaj¹ zmianom odzwiercied-

laj¹cym fazê dzia³ania hormonów p³ciowych. Wiado-

mo bowiem, ¿e zmiany w wygl¹dzie komórek nab³on-

ka endometrium pozostaj¹ w œcis³ym zwi¹zku ze zmia-

n¹ ich funkcji i charakterem stymulacji hormonalnej.

Ilustracj¹ tych zmian w budowie en-

dometrium s¹ od dawna znane zmia-

ny zale¿ne od fazy cyklu.

Wyniki niniejszych badañ jedno-

znacznie wskazuj¹, ¿e w jajnikach

suk z klinicznie rozpoznawanymi

chorobami macicy, niezale¿nie od

stopnia nasilenia choroby, pojawia

siê w zrêbie populacja komórek, któ-

rych struktura ró¿ni siê od struktury

prawid³owych komórek zrêbu jajni-

ka. Komórki te za Ericssonem (2)

okreœlono mianem wtórnych komó-

rek zrêbu. Autor ten opisa³ wtórne

komórki zrêbu w jajnikach kobiet, wyra¿aj¹c pogl¹d,

¿e pochodz¹ one z transformowanych komórek zrêbu

jajnika. Na podstawie uzyskanych w niniejszej pracy

wyników badañ mo¿na przypuszczaæ, i¿ komórki wtór-

ne zrêbu mog¹ pochodziæ tak¿e z innych struktur jaj-

nika, takich jak cia³ko ¿ó³te lub komórki pêcherzykowe.

Cech¹ charakterystyczn¹ budowy wtórnych komó-

rek zrêbu jest obecnoœæ du¿ej zawartoœci lipidów

w cytoplazmie, co mo¿e stanowiæ wyraz spichrzenia

lipochromów, jak i sugeruje wystêpowanie zaburzeñ

w metabolizmie lipidów w komórkach, które posiada-

j¹ zdolnoœæ do steroidogenezy. Cytoplazmatyczne

spichrzenie lipochromów nadawa³o tym komórkom

barwê intensywnie ¿ó³t¹, wyró¿niaj¹c¹ je w prepara-

tach barwionych hematoksylin¹ i eozyn¹. W skraw-

kach jajników, w których wykonano reakcjê histoche-

miczn¹ PAS/AB, cytoplazma tych komórek w miarê

nasilania siê procesu spichrzenia barwi³a siê intensyw-

nie w reakcji PAS/AB. ObecnoϾ analogicznych zmian

w strukturze jajników po raz pierwszy opisano u 14-

-miesiêcznych myszy (3), które powsta³y w wyniku

zaburzeñ hormonalnych spowodowanych podaniem

oseskom mysim diethylstilbestrolu w pierwszych

3 dniach ¿ycia. Komórki te, podobnie jak stwierdzono

to w jajnikach chorych suk, uk³ada³y siê w pola lub

sznury, a ich cytoplazma by³a tak¿e ob³adowana lipi-

dami. U starszych myszy obserwowano ponadto pro-

liferacjê nab³onka jajnikowego, któr¹ to zmianê stwier-

dzano tak¿e w jajnikach chorych suk. Stopieñ prolife-

racji komórek nab³onka jajnikowego by³ u chorych suk

w znacznym stopniu zró¿nicowany, czego najlepszym

dowodem by³o powstawanie ma³ych lub bardzo du-

¿ych torbieli nab³onkowych. Ten du¿y stopieñ zró¿ni-

cowania osobniczego nie zezwala na uznanie tej zmia-

ny za cechê charakterystyczn¹ dla badanego zespo³u

chorobowego u suk, w przeciwieñstwie do obecnoœci

w zrêbie jajników wtórnych komórek zrêbu. Stwier-

dzenie rozrostu nab³onka jajnikowego, zarówno u cho-

rych suk, jak i myszy z eksperymentalnie wywo³any-

mi zaburzeniami hormonalnymi, nasuwa pewne w¹t-

pliwoœci odnoœnie do interpretacji wystêpowania w jaj-

nikach suk tzw. struktur podnab³onkowych, co stano-

wi powszechnie przyjête okreœlenie dla ma³ych tor-

bieli nab³onkowych w jajniku suk (6), jako cechy cha-

Ryc. 10. Jajnik suki z grupy A. Torbiele

nab³onkowe. HE × 10

Ryc. 9. Jajnik suki z grupy A. Prolifera-

cja nab³onka pokrywaj¹cego jajnik. HE

× 20

Medycyna Wet. 2006, 62 (3)

315

rakterystycznej dla tego gatunku. Autorzy niniejszej

pracy nie podzielaj¹ tej opinii i uwa¿aj¹, i¿ prolifera-

cja nab³onka jajnikowego u suk stanowi odbicie wy-

stêpuj¹cych zaburzeñ hormonalnych.

Wyniki przeprowadzonych obserwacji jajników suk

z chorobami macicy oraz rezultaty badañ immunocy-

tochemicznych ekspresji receptorów PR, ER i alfa-

-inhibiny – nasuwaj¹ przypuszczenie, ¿e komórki wtór-

ne zrêbu to transformowane w wyniku choroby ko-

mórki lutealne i komórki os³onki wewnêtrznej oraz

komórki pêcherzykowe. Dowodem na takie pochodze-

nie wtórnych komórek zrêbu mo¿e byæ obserwowana

w tych komórkach ekspresja receptorów j¹drowych –

odpowiednio PR lub ER. Jakkolwiek obecna w cyto-

plazmie wtórnych komórek zrêbu ekspresja receptora

alfa-inhibiny by³a o bardzo s³abym nasileniu, to jed-

nak wskazuje na to, i¿ komórki te cechuje zdolnoœæ

steroidogenezy. To pozwala wnioskowaæ, i¿ groma-

dzenie lipochromów w cytoplazmie tych komórek sta-

nowi wyraz zaburzenia procesu steroidogenezy. W wa-

runkach fizjologicznych lipidy s¹ zu¿ywane do synte-

zy odpowiednich hormonów jajnikowych.

Przedstawione wyniki s¹ rezultatem badañ przepro-

wadzonych na materiale klinicznym, a wiêc bardzo

zró¿nicowanym pod wzglêdem osobniczym. Fakt ten

z jednej strony stanowi³ o wyst¹pieniu pewnej trud-

noœci w uchwyceniu dominuj¹cych i charakterystycz-

nych zmian patomorfologicznych w jajnikach suk,

u których choroby macicy by³y w ró¿nej fazie i stop-

niu zaawansowania, lecz z drugiej strony, zró¿nico-

wany obraz zmian chorobowych pozwoli³ na przeœle-

dzenie ich narastania oraz wykazanie obecnoœci kore-

lacji miêdzy stopniem nasilenia zmian patologicznych

w macicy a liczebnoœci¹ komórek wtórnych zrêbu.

Wspó³zale¿noœæ liczby wtórnych komórek zrêbu

obecnych w jajnikach suk narastaj¹ca wraz z rozwo-

jem zmian chorobowymi w macicy dowodzi, i¿ oba

typy zmian s¹ w bli¿ej nieznany sposób zwi¹zane

z patogenez¹ rozrostu torbielowatego b³ony œluzowej

i ropomacicza. Jakkolwiek wniosek ten ma charakter

hipotetyczny, to argumentem przemawiaj¹cym za rol¹

wtórnych komórek zrêbu jajnika w patogenezie zmian

chorobowych obserwowanych w endometrium jest

fakt, i¿ podobnie jak to opisano w jajnikach myszy

(3, 5) – pozostaj¹ one w zrêbie w postaci nieprawid³o-

wych, patologicznych komórek zrêbu, jakkolwiek win-

ny ulec apoptozie. Obecnoœæ receptorów PR i ER mo¿e

ponadto sugerowaæ, i¿ komórki te zachowa³y zdolnoœæ

syntezy i sekrecji hormonów jajnikowych. Równoczes-

na obecnoœæ œladowej ekspresji alfa-inhibiny – hor-

monu pe³ni¹cego rolê autokrynowego regulatora ste-

roidogenezy – mo¿e wskazywaæ, i¿ komórki wtórne

zrêbu jajnika „wymknê³y” siê z fizjologicznych pro-

cesów regulacji steroidogenezy.

Niektórzy autorzy (4) opisuj¹ grupy komórek zrêbu

o podobnych cechach morfologicznych jako „cia³ko

¿ó³te resztkowe”. Nie mo¿na zgodziæ siê z tak¹ inter-

pretacj¹, bowiem w procesie luteolizy komórki luteal-

ne ulegaj¹ procesowi fizjologicznej apoptozy, które-

mu to procesowi nie towarzyszy proces spichrzenia

cytoplazmatycznych lipochromów. Zachowanie siê

komórek wtórnych zrêbu mo¿e wskazywaæ na utratê

wra¿liwoœci na sygna³y prowadz¹ce do indukcji apop-

tozy lub te¿ na obecnoœæ zmian, które nast¹pi³y w pro-

cesach metabolicznych uszkodzonej komórki i sta³y

siê przyczyn¹ uszkodzenia ³añcucha metabolicznego

apoptozy. To ostatnie zjawisko cechuje komórki, któ-

re ulegaj¹ metaplazji nowotworowej. Wystêpowanie

w jajniku grup komórek, które z patologicznego punktu

widzenia mo¿na okreœliæ jako komórki stanowi¹ce

wyraz zaburzenia homeostazy komórkowej lub dys-

plastycznej, jak i obserwowana proliferacja nab³onka

jajnikowego – mog¹ stanowiæ interesuj¹ce informacje

do wykorzystania w patologii porównawczej, a w

szczególnoœci z problematyk¹ zwi¹zan¹ z badaniami

mechanizmów metaplazji nowotworowej w jajniku.

Nawi¹zuj¹c do opisanych u myszy zmian mikrosko-

powych w strukturze jajników po eksperymentalnym

podaniu diethylstilbestrolu podobnych do obserwowa-

nych u suk z chorobami macicy – mo¿na wniosko-

waæ, ¿e pojawienie siê w zrêbie jajników chorych suk

licznych wtórnych komórek zrêbu stanowi podobnie

wyraz patologicznej stymulacji spowodowanej przez

estrogeny. Wiadomo tak¿e, ¿e w indukcji procesów

zwi¹zanych z rozrostem edometrium u suk, która za-

pocz¹tkowuje chorobê macicy rozwijaj¹c¹ siê z up³y-

wem czasu w zespó³ zwany rozrostem torbielowatym

b³ony œluzowej macicy i ropomaciczem musi mieæ

miejsce patologiczna stymulacja wywo³ana przez es-

trogeny. A za tym obecnoœæ wtórnych komórek zrêbu

w jajnikach chorych suk stanowi w jajniku wyraz za-

burzeñ w procesie follikulogenezy/oogenezy, jak i lu-

teolizy cia³ka ¿ó³tego.

Przedstawione zmiany w strukturze mikroskopowej

jajników chorych suk z zespo³em rozrostu torbielo-

watego endometrium i ropomaciczem stanowi¹ dowód

na to, i¿ byæ mo¿e przyczyn¹ wyst¹pienia choroby

macicy s¹ pierwotne, bli¿ej niesprecyzowane zaburze-

nia hormonalne o charakterze endokrynowym lub pa-

rakrynowym, którym towarzyszy pojawienie siê w zrê-

bie jajników nietypowych komórek, okreœlonych mia-

nem wtórnych komórek zrêbu.

Piœmiennictwo

1.De Boschere H. De., Ducatelle R., Vermeirsch H., Van Den Broeck W.,

Coryn M.: Cystic endometrial hyperplasia – pyometra complex in the bitch:

should the two entities be disconnected. Theriogenology 2001, 55, 1509-1519.

2.Erickson F. G., Magfoffin D. A., Dyer A. C., Hofeditz C.: The ovarian androgen

producing cells: a review of structure/function relationships. Endocr. Rev. 1985,

6, 371-399.

3.Mori T.: Age related changes in ovarian responsiveness to gonadotropins

in normal and neonatally estrogenized mice. J. exp. Zool. 1979, 207, 451-458.

4.Schoon H. A., Schoon D., Nolte I.: Untersuchungen zur Pathogenese des „En-

dometritis-Pyometra-Komplexes” der Hundin. J. Vet. Med. A 1992, 39, 43-56.

5.Tenenbaum A., Forsberg J. G.: Structural and functional changes in ovaries

from adult mice treated with diethystilbestrol in the neonatal period. J. Reprod.

Fert. 1985, 73, 465-477.

6.Jones T. C., Hunt R. D., King N. W.: Veterinary Pathology, Genital System,

Lippincott Williams&Wilkins, Baltimore 1997, s. 1158.

Adres autora: prof. dr hab. Maria Katkiewicz, ul. Ebro 45, 01-490 War-

szawa