Zespół wypalenia zawodowego i

Zespół wypalenia zawodowego i
metody zapobiegawcze

Zakład

Zakład

Zakład

Zakład Psychodermatologii

Psychodermatologii

Psychodermatologii

Psychodermatologii

Katedra Immunologii Klinicznej i Mikrobiologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Zespół wypalenia zawodowego

Zespół wypalenia zawodowego (ZWZ)

Zespół wypalenia zawodowego (ZWZ)

Zespół wypalenia zawodowego (ZWZ)

Zespół wypalenia zawodowego (ZWZ)

-

Opisany w latach 70. XX wieku

-

Ścisły związek z wykonywaną pracą zawodową

-

1980 r. – Freudenberger i Richelson – definicja – „wypalenie jest stanem
zmęczenia czy frustracji wynikającym z poświęcenia się jakiejś sprawie ,
sposobowi życia czy związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody”

•

Osoby z dużym zaangażowaniem → dużo wysiłku → rezultat otrzymany zawsze
niezadawalający w ocenie własnej → poczucie zawodu → kolejne
rozczarowanie → nakręcanie spirali wysiłków → wyczerpanie energii → kolejne
frustracje → STAN WYPALENIA

Zespół wypalenia zawodowego

ZWZ

•

istotą funkcjonowania człowieka jest poszukiwanie i nadawanie sensu życia

•

osoby, które spodziewają się znaleźć sens

sens

sens

sens swojej egzystencji w pracy zawodowej

SPOTYKA PORAŻKA!!!

•

rodzaj pracy – znaczenie podstawowe!!!

•

rodzaj pracy – znaczenie podstawowe!!!

Zespół wypalenia zawodowego

ZWZ

PRZECIĄŻENIE problemami innych ludzi → psychiczna reakcji obronna

PRZECIĄŻENIE problemami innych ludzi → psychiczna reakcji obronna

PRZECIĄŻENIE problemami innych ludzi → psychiczna reakcji obronna

PRZECIĄŻENIE problemami innych ludzi → psychiczna reakcji obronna ––––

DEHUMANIZACJA

DEHUMANIZACJA

DEHUMANIZACJA

DEHUMANIZACJA

-

Nauczyciel - uczeń

-

Personel medyczny – pacjent

-

Pracownik socjalny – bezdomny

Brak satysfakcji w relacjach z ludźmi

Brak satysfakcji w relacjach z ludźmi

Brak satysfakcji w relacjach z ludźmi

Brak satysfakcji w relacjach z ludźmi → negatywne postawy

negatywne postawy

negatywne postawy

negatywne postawy wobec otoczenia

zawodowego oraz siebie (niechęć, niezadowolenie)

Zespół wypalenia zawodowego

ZWZ

Wypalenie zawodowe

Wypalenie zawodowe

Wypalenie zawodowe

Wypalenie zawodowe – u osób zatrudnionych w zawodach, których istotą jest PRACA

PRACA

PRACA

PRACA

Z LUDŹMI, na skutek niepowodzeń w zmaganiu się ZE STRESEM W PRACY

Z LUDŹMI, na skutek niepowodzeń w zmaganiu się ZE STRESEM W PRACY

Z LUDŹMI, na skutek niepowodzeń w zmaganiu się ZE STRESEM W PRACY

Z LUDŹMI, na skutek niepowodzeń w zmaganiu się ZE STRESEM W PRACY !

•

Podstawowe znaczenie dla funkcjonowania człowieka w TRUDNYCH

TRUDNYCH

TRUDNYCH

TRUDNYCH

SYTUACJACH

SYTUACJACH

SYTUACJACH

SYTUACJACH –––– INDYWIDUALNA OCENA SYTUACJI i WŁASNYCH ZASOBÓW

INDYWIDUALNA OCENA SYTUACJI i WŁASNYCH ZASOBÓW

INDYWIDUALNA OCENA SYTUACJI i WŁASNYCH ZASOBÓW

INDYWIDUALNA OCENA SYTUACJI i WŁASNYCH ZASOBÓW w

radzeniu sobie z tymi obciążeniami (umiejętności interpersonalne, zawodowe i

radzeniu sobie z tymi obciążeniami (umiejętności interpersonalne, zawodowe i
osobiste kompetencje)

•

WYPALENIE ZAWODOWE

WYPALENIE ZAWODOWE

WYPALENIE ZAWODOWE

WYPALENIE ZAWODOWE – następuje stopniowo wskutek PRZEWLEKŁYCH
obciążeń i ciągle podejmowanych NIEEFEKTYWNYCH wysiłków zaradczych

Zespół wypalenia zawodowego

Objawy wypalenia zawodowego

Trzy kategorie:

Trzy kategorie:

Trzy kategorie:

Trzy kategorie:

1.

Wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne

2.

Depersonalizacja podmiotów interakcji zawodowej

3.

Obniżenie satysfakcji z wykonywanej pracy

Ad. 1. Początek procesu wypalenia zawodowego → POCZUCIE fizycznego i

POCZUCIE fizycznego i

POCZUCIE fizycznego i

POCZUCIE fizycznego i

emocjonalnego wyczerpania,

emocjonalnego wyczerpania,

emocjonalnego wyczerpania,

emocjonalnego wyczerpania, przeciążenia obowiązkami zawodowymi

emocjonalnego wyczerpania,

emocjonalnego wyczerpania,

emocjonalnego wyczerpania,

emocjonalnego wyczerpania, przeciążenia obowiązkami zawodowymi

→ naturalna reakcja obronna organizmu – UNIKANIE OBCIĄŻEŃ – ale jak?

-

PRACA – ważna wartość, konieczność życiowa

-

URLOP – doraźne efekty → powrót do pracy → NATYCHMIASTOWA frustracja i
zmęczenie

-

→ CO ROBIĆ? …………

Zespół wypalenia zawodowego

Objawy wypalenia zawodowego - 2

→ DYSTANSOWANIE SIĘ

DYSTANSOWANIE SIĘ

DYSTANSOWANIE SIĘ

DYSTANSOWANIE SIĘ - psychologiczna reakcja polegająca na wycofywaniu się z

kontaktu, zwiększaniu dystansu (np. ograniczona dostępność do lekarzy –
określone godziny, zamykanie się w gabinecie, unikanie kontaktu wzrokowego
nawet podczas jakichkolwiek czynności zawodowych, także badania lekarskiego
etc)

Ad. 2. Depersonalizacja podmiotów interakcji zawodowej

Depersonalizacja podmiotów interakcji zawodowej

Depersonalizacja podmiotów interakcji zawodowej

Depersonalizacja podmiotów interakcji zawodowej

-

Podopieczny jako przedmiot działania

-

Podopieczny jako „przypadek” a nie „cierpiący, chory człowiek” („świerzb ze

-

Podopieczny jako „przypadek” a nie „cierpiący, chory człowiek” („świerzb ze
109”, „twardzina z 211” etc)

-

Strategia depersonalizacji spełnia funkcję OBRONNO-UNIKOWĄ → traktowanie
pacjentów jednakowo, ignorowanie ich indywidualności → a/ popełnianie
błędów diagnostycznych i terapeutycznych (pomijanie istotnych szczegółów) →
b/ ↑ niezadowolenia podopiecznych z kontaktu i poziomu opieki, co pacjenci
zwykle sygnalizują

Zespół wypalenia zawodowego

Objawy wypalenia zawodowego - 3

→ PROBLEMY, za które personel wini pacjentów:

CO robi personel?

-

Odreagowuje negatywne emocje w kontaktach z pacjentami

-

Krytykuje pacjentów

-

Oskarża o brak współpracy i złe intencje

-

Wygłasza opinie na temat życia prywatnego pacjentów

-

Obraża się na pacjentów

-

Podejmuje próby wychowywania pacjentów

-

Narzuca własne poglądy moralne

-

Stara się ich karać – odraczanie terminów wizyt, stosowanie nieprzyjemnych
zabiegów, propozycje przeniesienia do innego szpitala, lekarza etc

-

Zmusza do zmiany przyzwyczajeń i reguł życia

Zespół wypalenia zawodowego

Objawy wypalenia zawodowego - 4

→ NARASTANIE OBCIĄŻEŃ → TRZECI ETAP PROCESU WYPALENIA

Ad. 3→

OBNIŻENIE SATYSFAKCJI Z WYKONYWANEJ

PRACY

→ = poczucie bezsensu własnej roli zawodowej →

→ rezygnacja z pracy!

Zespół wypalenia zawodowego

Stadia wypalenia zawodowego

Stadia wypalenia zawodowego

Stadia wypalenia zawodowego

Stadia wypalenia zawodowego:

1.

Stadium fizjologiczne: uporczywe niedomagania, bóle, utrata apetytu lub nagła
jego poprawa, senność, silne wyczerpanie.

2.

Stadium społeczne: jednostka zaczyna dystansować się od innych
i doświadczać powtarzających się irytacji, okresów bezczynności, niepewności
w kontaktach z ludźmi, pretensji i żalów do innych.

3.

Stadium intelektualne: dochodzi do zaburzenia procesów poznawczych: człowiek
przestaje przyjmować i przekazywać informacje, popełnia błędy w myśleniu

przestaje przyjmować i przekazywać informacje, popełnia błędy w myśleniu
logicznym, w mowie i piśmie.

4.

Stadium psychoemocjonalne: dochodzi do zmian behawioralnych, takich jak:
nadużywanie alkoholu, tytoniu, leków, używanie narkotyków. Pojawia się wówczas
nuda, jednostka lekceważy własne obowiązki (np. krytyczne terminy wykonania
zadań), traci poczucie odpowiedzialności i ryzyka.

5.

Stadium duchowe: utrata wiary w fundamentalne zasady i wartości, brak
zainteresowania innymi ludźmi i poczucie wewnętrznej martwoty.

Zespół wypalenia zawodowego

Obciążenia związane z pracą w tzw. „służbie
zdrowia” (OPIEKA ZDROWOTNA)

a/ specyfika zawodu - zmianowość, praca w nocy, nieregularny tryb życia kontakt z

wydzielinami, wydalinami, „ogólnym brudem” → ryzyko zakażenia

b/ obciążenia psychiczne – odpowiedzialność zawodowa (w naszych rękach zdrowie-

życie ludzkie, ciągła czujność, napięcie, stała gotowość do reakcji na sygnały
pacjentów, ciągły kontakt z bólem i cierpieniem innych, konieczność bliskich
kontaktów fizycznych z obcym człowiekiem etc)

kontaktów fizycznych z obcym człowiekiem etc)

c/ złe warunki pracy – lokalowe, bariery architektoniczne, brak pomieszczeń

socjalnych, niedostatek środków medycznych, nieekonomiczna organizacja
opieki medycznej

Zespół wypalenia zawodowego

Obciążenia związane z pracą w tzw. „służbie
zdrowia” (OPIEKA ZDROWOTNA) - 2

d/ niskie zarobki – niewspółmiernie niskie w stosunku do wymagań zawodowych

oraz w porównaniu z innymi grupami zawodowymi

e/ zła współpraca zespołu leczącego – problemy w relacjach interpersonalnych

wynikające z hierarchii zawodowej, sprzeczne polecenia przełożonych różnego
szczebla, brak uznania ze strony innych członków zespołu leczącego,
przerzucanie odpowiedzialności za poziom opieki zdrowotnej na różnych
członków zespołu leczącego

członków zespołu leczącego

f/ zła współpraca z pacjentem i jego rodziną – konieczność reagowania na sygnały

niezadowolenia/żądania/mniej lub bardziej realne oczekiwania ze strony
pacjenta /rodziny

Zespół wypalenia zawodowego

WYPALENIE ZAWODOWE

A CZYNNIKI INDYWIDUALNE- 2

-

Wdrożenie strategii nastawionych na zmianę środowiska zawodowego i poprawę
efektów własnego działania NIESKUTECZNE → uruchomienie mechanizmów
obronnych nastawionych na kontrolowanie własnych emocji i unikanie obciążeń

-

↓ zaangażowania zawodowego przez dystansowanie się i depersonalizację

↓ zaangażowania zawodowego przez dystansowanie się i depersonalizację

↓ zaangażowania zawodowego przez dystansowanie się i depersonalizację

↓ zaangażowania zawodowego przez dystansowanie się i depersonalizację
podopiecznych

podopiecznych

podopiecznych

podopiecznych ALE strategie te są NIESKUTECZNE na DŁUŻSZĄ metę

NIESKUTECZNE na DŁUŻSZĄ metę

NIESKUTECZNE na DŁUŻSZĄ metę

NIESKUTECZNE na DŁUŻSZĄ metę ––––

„znieczulają” pracownika ale problemów

„znieczulają” pracownika ale problemów

„znieczulają” pracownika ale problemów

„znieczulają” pracownika ale problemów nie rozwiązują

nie rozwiązują

nie rozwiązują

nie rozwiązują!!!!

„znieczulają” pracownika ale problemów

„znieczulają” pracownika ale problemów

„znieczulają” pracownika ale problemów

„znieczulają” pracownika ale problemów nie rozwiązują

nie rozwiązują

nie rozwiązują

nie rozwiązują!!!!

-

→ prowadzą do braku ogólnej osobistej satysfakcji z wykonywanej pracy

-

UWAGA - praca z ludźmi WYMAGA szczególnych PREDYSPOZYCJI

praca z ludźmi WYMAGA szczególnych PREDYSPOZYCJI

praca z ludźmi WYMAGA szczególnych PREDYSPOZYCJI

praca z ludźmi WYMAGA szczególnych PREDYSPOZYCJI, zwanych

niekiedy „powołaniem”!!!

Zespół wypalenia zawodowego

WYPALENIE ZAWODOWE

A CZYNNIKI INDYWIDUALNE- 3

Czynnik powodujący wypalenie to nie tyle obiektywna porażka na drodze do celu ile

SUBIEKTYWNE ODCZUCIE

SUBIEKTYWNE ODCZUCIE

SUBIEKTYWNE ODCZUCIE

SUBIEKTYWNE ODCZUCIE, że mimo dużego wysiłku CEL NIE ZOSTAŁ
OSIĄGNIĘTY!

Ważne:

a/ wysokie poczucie własnych umiejętności zawodowych i kompetencji

b/ umiejętności interpersonalne

b/ umiejętności interpersonalne

c/ wysokie poczucie własnej skuteczności, wysoka tzw. odporność na stres

(umiejętność radzenia sobie mimo trudności lub właściwość temperamentu tzn.
wysoki próg reaktywności, czyli mała wrażliwość na stres)

d/ zasoby zewnętrzne tj. sytuacja materialna pracownika, dostępne źródła wsparcia

zawodowego (przełożeni, współpracownicy), wsparcie rodzinne etc.

Zespół wypalenia zawodowego

Konsekwencje zespołu wypalenia zawodowego

-

społeczne i materialne konsekwencje (a nie indywidualne skutki)

-

Zespół wypalenia:

-

a/ odbija się na relacjach ze współpracownikami - zwrotnie powoduje kolejne
obciążenia tj. wrogą rywalizację, wzajemne pretensje i konflikty

-

b/ koszty psychologiczne ponosi rodzina i przyjaciele osoby wypalonej (wieczne
rozdrażnienie, zmęczenie, złe samopoczucie; niechęć do korzystania z rozrywek,
wyjazdów rekreacyjnych, spotkań towarzyskich – każda nowa aktywność

wyjazdów rekreacyjnych, spotkań towarzyskich – każda nowa aktywność
traktowana jest jako DODATKOWY WYSIŁEK i KOLEJNE OBCIĄŻENIE!

-

c/ koszty medyczne – wypalony pracownik czuje się chory – POSZUKIWANIE
OPIEKI MEDYCZNEJ, ULGI

-

d/ koszty ekonomiczne - ↓ jakości pracy, ↓ wydajności, konieczność naprawy
błędów lub innych konsekwencji źle wykonanej pracy, częste absencje, renty

Zespół wypalenia zawodowego

Walka z wypaleniem

1.

przywrócenie zasad higieny psychicznej

2.

zmiana sposobów radzenia sobie ze stresem Z UNIKOWYCH NA ZADANIOWE!

Z UNIKOWYCH NA ZADANIOWE!

Z UNIKOWYCH NA ZADANIOWE!

Z UNIKOWYCH NA ZADANIOWE!

3.

przywrócenie wsparcia społecznego

4.

interwencja w obrębie zespołu/instytucji, zmierzająca do wyeliminowania lub
zmniejszenia najbardziej dolegliwych źródeł stresu zawodowego - największe
możliwości ma pracodawca (niestety) – ale kraje wysoko rozwiniętych
(ZAMOŻNE), pracodawca i system prawny dążą do ochrony pracownika →
specjalne programy leczenia skutków zawodowego stresu i wypalenia, gdyż

specjalne programy leczenia skutków zawodowego stresu i wypalenia, gdyż
KAŻDA inwestycja w KOMFORT PRACY zapobiega wypaleniu zawodowemu i

KAŻDA inwestycja w KOMFORT PRACY zapobiega wypaleniu zawodowemu i

KAŻDA inwestycja w KOMFORT PRACY zapobiega wypaleniu zawodowemu i

KAŻDA inwestycja w KOMFORT PRACY zapobiega wypaleniu zawodowemu i
zwraca się KILKUKROTNIE!

zwraca się KILKUKROTNIE!

zwraca się KILKUKROTNIE!

zwraca się KILKUKROTNIE!

Czasami osoby z zespołem stresu zawodowego wymagają pomocy profesjonalnej

(psychoterapeuty, psychiatry).

Zespół wypalenia zawodowego

Krótka instrukcja zapobiegania wypaleniu
zawodowemu

1.

Wczesne rozpoznawanie objawów przeciążenia stresem

2.

Nawyk autoanalizy :

-

Poznawanie siebie – własnych zasobów i ograniczeń

-

Określanie skutecznych i nieskutecznych sposobów radzenia sobie z
problemami i emocjami

-

Lepsze zrozumienie zachowania innych!

3. Podnoszenie kwalifikacji

3. Podnoszenie kwalifikacji
4. Rozwijanie własnych kompetencji interpersonalnych (empatia, asertywność,

umiejętność rozwiązywania konfliktów i negocjacji)

5. „DOBRY ZESPÓŁ” – umiejętność korzystania i dawania wsparcia społecznego –

NIE CHODZI O „GRUPĘ NARZEKANIA”!

6. Harmonia w stylu życia – czas na odpoczynek, hobby, bliskie więzi, kontakty

towarzyskie, źródła przyjemności etc

Zespół wypalenia zawodowego