Rodzina jako środowisko wychowawcze

Rodzina – naturalne środowisko wychowawcze; jest tym składnikiem środowiska

wychowawczego, który oddziałuje na jednostkę najdłużej, niekiedy przez całe jej życie.
Rodzina stanowi jednak zarazem grupę społeczną, elementarną komórkę życie w
społeczeństwie. Twórca socjologii August Comte uważał rodzinę za najważniejszą
podstawową grupę społeczną, na której opiera się całe społeczeństwo. Niektórzy wiążą ideę
ochrony rodziny głównie ze stanowiskiem Kościoła Katolickiego i jego pro rodzinną
aktywnością. Należy jednak dążyć do upowszechnienia przekonania, że sprawa rodziny jest
sprawą wszystkich ludzi, gdziekolwiek by oni nie egzystowali na świecie – i to bez względu
na to jaki wyznają oni światopogląd i religię. Lepsza lub gorsza egzystencja rodzinna wiąże
się bezpośrednio z jakością ich życia oraz warunkuje w znacznej mierze stopień sprawności
funkcjonowania społeczeństwa. Rodzina bardzo intensywnie uczestniczy w przemianach
społecznych, ulega przemianom pod wpływem czynników zewnętrznych oraz w trakcie
swych przemian sama wpływa modyfikująco na zewnętrzne układy społeczne, a wpływy te
bywają niejednokrotnie bardzo istotne, znaczące, których nie sposób nie brać pod uwagę.
Rodzina jest istotnym elementem społecznych interakcji, od sposobu i poziomu jej
funkcjonowania wiele w społeczeństwie zależy, może ona kierować zarówno pozytywne i
negatywne zjawiska w społeczeństwie jako całości. Rozwijająca się cywilizacja wywiera
istotny wpływ na rodzinę.

Zapoczątkowane w XIX w. procesy industrializacji i urbanizacji w sposób

wszechstronny, totalnie zmieniły życie społeczeństwa w XX w. Wzmożona industrialna
produkcja podniosła wyraźnie stopę życiową ludności krajów wysoko i średnio rozwiniętych.
Coraz liczniejsze rozrastające się instytucje potrzebowały coraz większej liczby coraz lepiej
wykształconych pracowników i odpowiednio przygotowanych zawodowo. Co powodowało
podnoszenie się poziomu wykształcenia i kultury społeczeństwa. Nastąpiła poprawa sytuacji
zdrowotnej ludności wielu krajów i wydłużenia długości życia. Usprawnione zostało
funkcjonowanie gospodarstw domowych, dzięki wprowadzeniu techniki
materialno – usługowej. Upowszechnienie się domowych środków przekazu informacji i
kultury wpłynęło na tryb i styl życia rodzin. Zaznaczała się coraz bardziej emancypacja
rodziny małej w stosunku do rodziny dużej i szerszej familii. Malały więzi
rodzinno – sąsiedzkie, modyfikacjom podlegały więzi rodzinno – towarzyskie. W pierwszej
połowie XX w. wzrosła znacznie liczba rozwodów, a w drugiej połowie XX w. proces ten
nasilił się. Coraz częściej formowano tezę, że mamy do czynienia z kryzysem rodziny.

W drugiej połowie XX w. dalszy intensywny rozwój nauki i techniki spowodował

znaczące przeobrażenia społeczno – ekonomiczne i kulturowe. Nauka stała się siłą wiodącą
rozwoju technicznego i ekonomicznego a także kulturowego i oświatowego. Wystąpił
ogromny rozwój informatyki, komputery wkroczyły w większość dziedzin życia. Rozwinęły
się potężne, ponadpaństwowe instytucje produkcyjne i usługowe torując drogę
międzynarodowej integracji. Przepływ ludności odbywa się przeważnie z krajów mniej
rozwiniętych i uboższych do krajów bardziej rozwiniętych. Wymieszania kulturowe
zwiększają poczucie obcości w społeczeństwie. Narastają zagrożenia ekologiczne, oraz
zagrożenia społeczne. Wynikają z rozluźnienia więzi społecznej i zmniejszonej kontroli
społecznej, a także ze strony rodziny. Sytuacja rodziny jest zróżnicowana zależnie od tego,
czy jest ona zlokalizowana w rozwiniętym społeczeństwie postindustrialnym, czy średnio
rozwiniętym podlegającym tylko pewnym wpływom wewnątrzkrajowym i zewnętrznym
postindustrializmu. Ogromnie wzrosło zabezpieczenie zdrowotne członków rodzin.
Medycyna zrobiła ogromne postępy, osiągając bardzo dużą skuteczność leczenia. Opanowano
choroby epidemiczne, przyśpieszono leczenie wielu chorób, rozpowszechniono transplantacje
organów wewnętrznych, wzrosła skuteczność leczenia chorób nowotworowych.

Rozpowszechniono system opieki nad chorymi. Zmalała śmiertelność kobiet w czasie
porodów, a także porodowa i poporodowa śmiertelność niemowląt. Rozwój medycyny
przyczynił się do znacznego zmniejszenia przyrostu naturalnego, a w skali rodzin do
zmniejszenia jej dzietności.

W odniesieniu do kwestii narodowych dostrzec można malejący patriotyzm. Ludzie

coraz mniej skłoni są do poświęceń dla Ojczyzny i coraz mniej cenią poświęcenie innych. Są
coraz mniej skłoni do wyrzeczeń w imię racji wyższych, coraz bardziej cenione są wartości
służące jednostce i własnej rodzinie. Narasta obojętność wobec miejscowych „akcji
społecznych”. Jednostka jest coraz bardziej zainteresowana własnymi sprawami i sprawami
swej rodziny. Dezintegrują się kręgi sąsiedzkie, maleje siła wspólnotowych więzi w
większości kręgów towarzyskich – podobnie jak w kręgach koleżeńsko – pracowniczych.
Coraz więcej zdarza się przypadków nieliczenia się z innymi ludźmi w trakcie realizacji
swych indywidualnych celów. Jednostka jest wolna i ma na celu jedynie interes indywidualny
(własne dobro).

Praca - do czasów pojawienia się produkcji przemysłowej zaistniały w rodzinie trzy

istotne zmiany. W okresie preindustrialnym praca stanowiąca potrzebę utrzymania –
wykonywana była na terenie domu rodzinnego. W okresie industrializacji, mąż „wychodzi” z
domu do pracy najemnej w pozarodzinnych instytucjach pracy, w następnej kolejności czyni
to żona, nareszcie na skutek umasowienia pozadomowego (rozwój szkolnictwa ), dzieci
wychodzą z domu rodzinnego do szkoły. Ojcowie, matki i dzieci wchodzą w odrębne
pozadomowe środowiska, które wypełniają znaczną część ich życia. Następują przesunięcia
pozycji społecznych wewnątrz rodziny i modyfikacja ról społecznych pełnionych przez jej
członków. Poszerza się zakres swobody żon i dzieci. Zwiększają się możliwości decydowania
o sobie, o swoich losach. W drugiej połowie XX w. wyliczone wyżej procesy nasiliły się
jeszcze bardziej. Wzrosła liczba pracujących żon, okres szkolny dzieci wydłużył się.
Uwidoczniło się zjawisko emancypacji młodzieży w stosunku do rodziców, oraz silnie
zaznaczona emancypacja żon w stosunku do mężów.

Hierarchia - kształtuje się nowa hierarchia dóbr rodzinnych. Satysfakcja z życia

rodzinnego i małżeńskiego stała się wysoko cenionym dobrem obwarowanym wymaganiami
wobec członków rodziny. Brak tej satysfakcji usprawiedliwia w oczach poszkodowanych
podjęcie kroków rozwodowych. Za podstawowy warunek satysfakcji małżeńskiej uznano
długotrwałą miłość. Jeżeli miłość wygasa, współmałżonkowie poszukują szczęścia w innych
związkach, a dobro dzieci uznawane jest za rzecz drugorzędną. Następuje wzrost wymagań
nie trwałości, lecz jakości życia rodzinnego.

Dawniej rodzina jest przede wszystkim instytucja powołaną do wychowywania i

opieki nad dzieckiem. Była też traktowana jako instytucja organizująca i zapewniająca
materialne warunki życia jej członków. Obecnie toruje sobie drogę przekonanie, że życie
małżeńskie ma wtedy sens, jeśli daje pełną satysfakcję współmałżonkom.

Generalnie możemy zaobserwować:

1)

wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów

2)

wzrost zatrudnienia kobiet (nie tylko z pobudek ekonomicznych)

3)

zmalenie wartości dzieci dla rodziców (dobra konkurencyjne)

4)

indywidualizacja form aktywności w rodzinie i zainteresowań

Rola rodziny:

1)

prokreacyjna – seksualne (ciągłość biologiczna)

podstawowe potrzeby dziecka np. potrzeba bezpieczeństwa, zależność i miłość.
Rodzina kształtuje nowe potrzeby poznawcze, emocjonalne, społeczne.

2)

materialno – ekonomiczne

3)

kontrolna – maleją możliwości kontroli formalnej

4)

socjalizacyjno – wychowawcza

rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka, przyjmowania przez nie zadań i
obowiązków wykraczających poza osobiste potrzeby i interesy.

5)

rodzina jest dla dziecka polem doświadczalnym, na którym wypróbowuje swoje siły i
możliwości.

6)

Rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy społeczeństwa

7)

Rodzice i inni członkowie rodziny dostarczają dziecku modeli osobowych i wzorów
zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego

Rodzina stanowi zarazem podstawową grupę społeczną, elementarną
komórkę życia w społeczeństwie.

Rodzina wprowadza dziecko w życie społeczne i w świat kultury.

Funkcja religijna - przekazanie norm i zasad religijnych.

Rola rodziny jako środowiska wychowawczego nie ogranicza się do wczesnych lat

ż

ycia dziecka, trwa aż do osiągnięcia samodzielności, zdobycia wykształcenia i

przysposobienia do zawodu ( około do 20 roku życia). Oparcia w rodzinie wymaga okres
dojrzewania, w którym kształtuje się stosunek do zagadnień własnego życia i życia
społeczeństwa. Szczególne zadania wychowawcze spadają na rodzinę we współczesnym
ś

wiecie przeciwieństw i niepokojów. Rodzina ma chronić dorastające pokolenie „przed zbyt

brutalnym zetknięciem się z rzeczywistością”, powinna być nosicielem kultury w środowisku
w którym dziecko żyje, powinna stanowić bazę i oparcie ( wg Walla). W Polsce Ludowej
rodzina otoczona jest wszechstronną opieką, uznana jest bowiem za podstawową komórkę
ż

ycia społecznego, warunkującą rozwój i rozkwit narodu.