Zarys historyczny administracji

NAUKA

Uwzględniając takie elementy jak przedmiot i metodę badań nauki można podzielić na:

- nauki teoretyczne - odwołują się przede wszystkim do sposobu i rodzaju stawiania pytań. Zadaniem tych nauk jest wyjaśnienie i opisywanie różnego rodzaju procesu i zjawisk. Nauki teoretyczne to np. biologia, socjologia, fizyka etc. Pytanie „jak jest?”

- nauki stosowane, nauki praktyczne - zajmują się formułowaniem i uzasadnianiem rozmaitych dyrektyw ocen, norm („jak być powinno” np. medycyna, nauki inżynieryjne);

- nauki formalne, racjonalne, dedukcyjne - zajmują się dowodzeniem twierdzeń, które wyprowadza się w oparciu o zespół reguł inferencyjnych (wnioskowania) np. filozofia, logika, matematyka, etyka;

- nauki empiryczne, -indukcyjne (humanistyczne, historia, ekonomia, pedagogika, socjologia)

- realne (przyrodnicze, fizyka, chemia, biologia).

Nauka:

- to działalność ludzi mająca na celu poznanie rzeczywistości wyrastająca z potrzeby jej opanowania, przekształcenia, obejmująca proces badania i jego wyniki oraz nauczanie o tych wynikach.

- to ogół zgromadzonej uporządkowanej i należycie uzasadnionej wiedzy.

- jest rozwijana i doskonalona poprzez ciągłe badania, których wyniki ujmuje się w system pojęć a zachodzące procesy sprzyjają wypracowaniu sądów o rzeczywistości, sądów dowiedzionych, sprawdzonych, prawdziwych.

ADMINISTRACJA

Administracja - system ten występuje w całej historii ludzkiej cywilizacji (odkąd ludzie zaczęli żyć w grupach) Podstawowym impulsem do stworzenia tego systemy było: ściąganie podatków, budownictwo, obrona, usługi i rolnictwo. Wyrażenia administracyjne wywodzą się z języka łac. Administrować, administrator, administracyjny

Posługiwano się wyrażeniami:

Ministrare - działalność służebna wykonywana w celu spełniania określonej roli.

Minister - jeden sługa królewski.

Ministrant - służący kapłanowi.

Administrare - działalność wielce złożona, aktywność wykonawcza, systematyczna i trwała.

Określenia te zostały przyjęte w językach europejskich.

Cechy administracji (zmienne):

1. Centralizm

2. Hierarchiczność

3. Monopolizm

4. Władczość

5. Przymus

6. Kolegialność

7. Zasada pisemności

8. Sprawność

9. Kompetencyjność

10. Niezawodność

11. Profesjonalizm

12. Lojalność

13. Inicjatywa

14. Dyspozycyjność

15. Kompleksowość

16. Kadencje

17. Racjonalność

18. Prawość

19. Kontrola

Czynniki kształtujące administracje:

1. potrzeby społeczne

2. doświadczenie pracowników

3. otoczenie zewnętrzne

4. grupy interesów

5. autorytety

6. finanse

Administracja publiczna

W znaczeniu podmiotowym:

1) Aparat powołany do prowadzenia działalności organizatorskiej i wykonawczej w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej.

2) Wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane dla realizacji celów o charakterze zadań publicznych.

W znaczeniu funkcjonalnym:

1) Działalność organizatorska i wykonawcza w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej.

2) Określona o specjalnych cechach działalności organów administracji publicznej.

Administracja jest działalnością państwa, która nie jest ani ustawodawstwem ani sądownictwem więc w jej skład nie wchodzą organy ustawodawcze i sądownicze.

Cechy charakterystyczne administracji publicznej:

1) administracja rządowa działa w imieniu i na rachunek państwa, a administracja samorządowa w imieniu własnym i na własny rachunek;

2) działa na podstawie prawa i granicach prawem przewidzianych - obywatel może robić to wszystko czego prawo nie zakazuje, administracja tylko to na co prawo jej pozwala;

3) charakter monopolistyczny, a więc działanie w ramach powierzonych przez prawo kompetencji jako wyłączny gospodarz we właściwej kategorii sprawy;

4) działanie w ramach struktur administracji rządowej jej organów instytucyjnych jednostek, a nie osób fizycznych;

5) charakter władczy - możliwość stosowania środków przymusu administracyjnego, ale tylko wówczas i w takich granicach, w jakich to jest dopuszczalne prawem;

6) działa na zasadzie kierownictwa i podporządkowania;

7) opiera się w swoim działaniu na urzędnikach państwowych, urzędnikach służby cywilnej i pracownikach samorządowych.

8) działanie w sposób ciągły i stabilny;

9) działanie nie tylko na wniosek zainteresowanych, ale także i to w przeważającym zakresie z własnej inicjatywy, co różni administrację od sądów.

Państwo jest wspólnotą: polityczną, naczelną, terytorialną, służebną i suwerenną. Dzielimy je na:

- ludność państwa (ogół cech fizycznych osób zamieszkujących dane terytorium, cudzoziemcy, sprawy obywatelstwa)

- terytorium (obszar geograficzny, przestrzeń lądowa, morska i powietrzna)

- władzę publiczną (podporządkowanie ludzi, organy prawotwórcze, organy sądowe, administracyjne, kontrolne).

Historia administracji:

1) Administracja starożytna do 476 r.

- despotia wschodnia - Egipt, Persja, Grecja, Rzym

2) Administracja średniowieczna (476 - 1492r.)

- państwo protofeudalne,

- jednolite monarchie feudalne,

- monarchie stanowe, wielkie imperia średniowieczne.

3) Administracja wczesnonowożytna (1492 - 1776/1789r.)

- monarchia absolutyzmu renesansowego i klasycznego;

- monarchia absolutyzmu oświeceniowego;

- ustrój mieszany;

- republiki wczesnonowożytne;

- myśl ekonomiczno-administracyjna;

4) Administracja późno nowożytna ( do przełomu XIX -XX w).

- administracja;

- administracja a liberalizm społeczno-gospodarczy;

- liberalizm a monarchia konstytucyjna;

- wielkie monarchie absolutne i pół absolutne;

- reżimy autorytarne;

- republiki;

- myśl administracyjna.

5) Administracja późno nowożytna na ziemiach polskich (1795-1918)

- pierwsze okresy zaborów do 1807 r.

- Księstwo Warszawskie 1807 - 1815 r.

- Napoleońskie miasto Gdańsk 1807 - 1813 r.

- wolne miasto Kraków 1815 - 1846 r.

- Królestwo Polskie 1815- 1870 r.

- wielkie miasto Poznańskie

- zabór austriacki - Autonomia Galicji od 1861 r.

6) Administracja współczesna (oprócz Polski)

- przeobrażenia ustrojowo - społeczno-gospodarcze;

- stare i nowe monarchie liberalno-demokratyczne;

- stare i nowe republiki liberalno-demokratyczne;

- reżimy autorytarne;

- reżimy totalitarne;

- myśl administracyjna i jej przeobrażenia.

7) Administracja Polski współczesnej (1918- 1989)

- II RP 1918-1939;

- Litwa środkowa 1920 -1922;

- PRL 1944-1952;

- PRL 1952 - 1989.

Ad.1) Administracja starożytna do 476 r.

Starożytność trwa od około 5000 lat p.n.e. - 4000 lat p.n.e. do pierwszych wieków naszej ery. Najczęściej spotykaną datą końca starożytności jest rok 476, w którym nastąpiło obalenie ostatniego cesarza rzymskiego.

1. Państwo egipskie ok. 3000 lat. P.n.e.

2. Mezopotamia (Sumerowie) IV tysiąclecie p.n.e.

3. Indie- III tysiąclecie p.n.e.

4. Palestyna -II tysiąclecie p.n.e.

5. Grecja -III/II tysiąclecia p.n.e.

6. Italia- II tysiąclecie p.n.e.

7. Cesarstwo rzymskie - I w. p.n.e. - p II w. n.e.

Osiągnięcia:

• obliczanie czasu - Juliusz Cezar (100 - 44 r. p.n.e.) kalendarz juliański,

- papież Grzegorz XIII (1502-1582) - kalendarz gregoriański,

• budowa piramid,

• sport,

• handel,

• rzemiosło,

• rybołówstwo,

• I olimpiada 776 r. p.n.e.

• ceramika,

• obróbka żelaza

Przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego:

1. kryzys gospodarczy

2. wyniszczenie wojenne

3. zbyt duże terytorium

4. władza w ręku cesarza i wąskiej grupy arystokracji

5. życie mieszkańców Rzymu

Despotia - tytuł, który przysługiwał cesarzom bizantyjskim.

Despotie wschodnie.

- kolebką cywilizacji bliskiego wschodu były państwa Lewantu IV w p.n.e. położne nad rzekami: Nil, Eufrat, Tygrys.

Państwa te charakteryzowały tendencje centralistyczne. Do pierwszych ich przejawów zaliczyć należy połączenie dolnego i górnego Egiptu. Dzięki ujarzmieniu Nilu, mogła tam rozwijać się cywilizacja, która trwała około 3500 lat.

Mezopotamia to starożytna kraina na terenie, której narodziła się cywilizacja. Na jej obszarze rozwijało się szereg kultur, państw i imperiów, około 30 dynastii. Jej terytorium zamieszkiwały różne ludy np. Sumerowie, Akadowie, Husyci.

W Egipcie była monarchia, każdy faraon uważany był za syna boga, pełnił on funkcję najwyższego kapłana, sędziego i naczelnego wodza. Administracja centralna składała się z urzędników monarchów, którzy praktycznie mieli władze. Oni realizowali, organizowali i nadzorowali prace przy budowie i naprawie kanałów nawadniających, zbierali daniny od chłopów i rzemieślników, określali rodzaj i wielkość upraw, a także w imieniu faraona sądzili przestępców. Współcześnie ustrój państwa oparty na władzy faraona nazwać można monarchią despotyczną opartą na teokracji.

GRECJA

To obszar składający się z miast - państw. Obejmowały one miasto razem z otaczającymi je terenami wiejskimi. Duże polis charakteryzowały się, tym, że w ich skład wchodziły osiedla miejskie. Miasta - państwa były wspólnotami obywateli, a decyzje podejmowane były przez zgromadzenie ludowe. Kobiety i niewolnicy nie mieli głosu. Najczęstszymi ustrojami tych państw były demokracja i oligarchia, ale na przełomie wieków kształtowało się to rożnie: VIII w p.n.e. polis arystokratyczna (administracja: król elekcyjny lub dziedziczny, Rada starszych - urzędnicy), VII w p.n.e. polis tyranistyczna - jednowładztwo, VII/VI w p.n.e. polis oligarchiczna - władzę sprawowała wąska grupa społeczeństwa.

RZYM

Początek Rzymu - 753r. p.n.e.

• 509 r. p.n.e. ustanowienie Republiki - Władzę sprawował lud, senat i urzędnicy. Najwyższa władza prawodawcza i sądownicza należała do ludu, wykonywana była za pomocą zgromadzeń ludowych. Rządy polityczne były w rękach senatu, a władza wykonawcza należała do urzędników. Dzielili się oni na zwyczajnych urzędników, którzy byli regularnie wybierani na urzędy kadencyjne: konsulowi, pretorzy, cenzorzy, kwestorzy i trybuni ludowi oraz nadzwyczajnych urzędników, powoływanych w specjalnych okolicznościach: interreks, prefekt miasta, dowódca jazdy.

• Juliusz Cezar

• Oktawian (27r.p.n.e - 14r.n.e) Usunął Zgromadzenie Ludowe, ograniczył kompetencje senatu, zlikwidował dużo urzędów, wprowadził kontrolę namiestników prowincji.

• Konstantyn Wielki (306 - 337) podzielił on prowincje na mniejsze jednostki, aby ułatwić zarządzanie nimi. Spowodowało to rozbudowę administracji, która szybko okazała się nieudolna i skorumpowana, następnym skutkiem był wzrost podatków.

• Teodozjusz I Wielki (379-395) Podzieli on imperium rzymskie na dwie części wschodnią - grecką i zachodnią - łacińsko romańską.

WIELKIE IMPERIA AZJI

Asyria, Persja, Chiny, Indie

Persja

Dariusz (465r. p.n.e. - władca Persji) zreformował zarządzanie rozległym imperium, które podzielił na 20 satrapii (okręg zarządzany przez satrapę). W każdej z tych jednostek podziału terytorialnego nadzorował dowódca garnizonu.

Chiny

Dynastia Qin to pierwsza, która rządziła zjednoczonym krajem. Dała początek reform w państwie, których skutkiem był podział kraju na 36 okręgów wojskowo - administracyjnych, odsunięto od władzy szlachtę rodową a zastąpiono ją centralną i lokalną biurokracją. Urzędów nie można było dziedziczyć.

Ad.2) Administracja średniowieczna (476 - 1492r.)

Administracje średniowieczną można podzielić na trzy etapy:

- administracja wczesnofeudalna

- administracja monarchii feudalnych

- administracja monarchii stanowych

Krótka charakterystyka średniowiecza.

Epoka ta wzięła swój początek od upadku cesarstwa rzymskiego na zachodzie - 476 r. trwała do upadku cesarstwa bizantyjskiego 1453r. Drugą umowną granicą epoki jest rok 1492, w którym to została odkryta Ameryka.

V-VII w. to okres kształtowania się państw szczepowych, uważany również za upadek kultury i tzw. "ciemne wieki".

VIII-IX w. to okres odrodzenia idei imperialnej zwany renesansem karolińskim. Oznaczał powrót do wzorców kultury antycznej i rozwój szkolnictwa.

X-XI w. to okres kształtowania się europejskiego systemu państw i instytucji feudalizmu.

XII-XIII w. to powrót do dorobku starożytności i tworzenie systemu kultury filozofii i technologii.

XIV-XV w. to okres monarchii stanowej takiego ustroju politycznego, który charakteryzował podział społeczeństwa na stany: rycerstwo, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopów. Udział w rządach miały oprócz króla niektóre stany, które realizowały go poprzez reprezentację w zgromadzeniach stanowych i różnych formach samorządu.

Podstawowe cechy średniowiecza:

1. Stałość społeczeństw.

2. Najwyższą wartością była religia prowadząca do podporządkowania państw papieżowi.

3. Formowanie się państw narodowych.

4. Prowadzenie wojen.

5. Społeczeństwo obywatelskie

6. Rządy prawa (pierwsi prawnicy)

7. Prawo naturalne

8. Suwerenność społeczeństwa.

9. Rozwój szkolnictwa wyższego (uniwersytety w Sorbonie -1200 r., Uniwersytet Krakowski -1364).

FILOZOFOWIE: Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, Jan Jakub Rousseaou, Św. Augustyn, Św. Izydor, Paweł Włodkowic, Wincenty Kadłubek, Mikołaj z Kuzy.

NAJWAŻNIEJSZE DATY:

756r. - powstanie państwa kościelnego (państwo Watykańskie)

768 - 814r. - rządy Karola Wielkiego (dynastia Karolingów)

888r. - rozpad imperium Karolińskiego, powstanie państw: Włoch, Francji, Niemczech

968r. - biskupstwo w Poznaniu (1000 - Gniezno, Kołobrzeg, Wrocław, Kraków, wprowadzenie celibatu 1079 r.) 1069-1291r. - wyprawy krzyżowe

1180r.- schyłek państw szczepowych

1265r. - powstanie parlamentu w Anglii

1303r.- początki monarchii stanowej we Francji

1337-1453r. wojna 100- letnia między Francją i Anglią

1409-1411r. Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim

1087r. - podział Polski na dzielnice (za Władysława Hermana)

1320r.- monarchia stanowa w Polsce (panowanie Łokietka)

MONARCHIA WCZESNOFEUDALNA

1.WIEC - zgromadzenie ludności w celu ustalenia jakichś ważnych kwestii mających wpływ na życie plemienia. Był to najwyższy organ władzy, który początkowo składał się z wszystkich wolnych obywateli, poniżej z starszyzny plemiennej.

Uprawnienia wiecu:

• wypowiadanie wojny,

• zawieranie pokoju,

• sądownictwo,

• nadawanie praw obywatelskich,

• wybór króla i dowódców,

• wyznaczanie naczelników,

2. MONARCHIA

Cechy:

• głową państwa był monarcha tytuł ten był zazwyczaj dziedziczny.

• związek wolnych osób, na czele - król jako dowódca wszystkich, (obraz najdzielniejszego i najzdolniejszego),

• duży wpływ rodów: wzrost uprawnień kosztem uprawnień wiecu,

• państwo jako własność króla.

Uprawnienia króla:

• władza wojskowa i sądowa,

• zarządzanie finansami państwa,

• zarządzanie państwem

3. ADMINISTRACJA CENTRALNA

Tworzył ją dwór królewski jako ośrodek zarządzania państwem.

Struktura:

• drużyna królewska,

• możnowładcy,

• duchowni,

• funkcyjni,

• urzędnicy nadworni,

• minister dworu,

• kanclerz,

• minister skarbu,

• cześnik (winnice),

• marszałek (konie),

• skarbnik (finanse),

• stolnik (dwór),

• referendarz (pracownik kancelarii)

Zebrania nadworne zwoływał król by omówić sprawy państwowe miały one charakter doradczy

4. ADMINISTRACJA TERENOWA

Wzorowana na rzymskiej.

• prefektury - administracja, sąd, skarb.

• prowincje,

• okręgi miejskie,

• gminy,

• okręgi,

• województwa,

• hrabstwa,

Monarchie feudalną można podzielić na:

a) jednolitą monarchię feudalną,

b) rozdrobnioną monarchię feudalną.

Ad a) Władza dzierżona była przez króla bądź cesarza. Monarcha zajmował się takimi dziedzinami jak: ustawodawstwem, władzą wykonawczą, sądownictwem, wojskiem, bezpieczeństwem publicznym. Przysięgał on wierności narodowi i był autorytetem.

W Polsce władcami takimi byli - B. Chrobry 1025r., Mieszko II -1025 r., B. Śmiały 1076 r.

Administracja centralna sprawowana przez zgromadzenie nadworne (zjazd) zwoływany przez króla. Najważniejsze sprawy państwa omawiała rada nadworna (królewska), która była organem nadzorczym. Nie było jednolitego składu, ale zaliczyć należy do niego urzędników nadwornych: kanclerza, skarbnika, marszałka.

Administracja terenowa składała się z jednostek terytorialnych o rożnych nazwach: hrabstwo(hrabia, margrabia), województwo (wojewoda), księstwa (namiestnik), prowincje (wysłannik królewski).

Ad b) Spadek autorytetu władzy króla. Toczyły się prywatne wojny królów, które były sposobem na rozstrzyganie sporów. Wzrastało znaczenie kościoła. W Polsce miał miejsce wewnętrzny chaos. Testament Bolesława Krzywoustego(1138) podzieli państwo na dzielnice, którymi zarządzali książęta.

Najważniejszymi organami administracji centralnej były:

- rada przyboczna,

- rada królewska,

- rada książęca,

-urzędnicy nadworni,

-urzędnicy nadworni,

- urzędnicy funkcyjni.

Rządził Król i jednocześnie Książe. Król - całym państwem, Książe - własnym terenem.

Administracja terytorialna w obrębie poszczególnych księstw przyjmowała bardzo różne modele.

MONARCHIA STANOWA

Francja- 1302-1484r.

Anglia- 1265-1485r.

Polska- 1320-1447r.

Władza królewska opierała się na innych założeniach. Król przestawał być prywatnym właścicielem państwa a stał się najwyższym urzędnikiem w państwie. Podstawą jest suwerenność zewnętrzna państwa i wewnętrzna oraz niepodzielność terytorialna państwa. Charakterystyczne stają się symbole państwowości takie jak: stała stolica, godło państwa, chorągiew państwa. Społeczeństwo podzielone stanami.

Administracja centralna:

Rada królewska (Francja) zajmowała się:

• polityką zagraniczną

• zarządzaniem państwem w szczególności finansami

Administracja terenowa:

• centralizacja uprawnień administracji, policji,

• centralizacja finansów,

• dyspozycyjność władz terytorialnych,

• działanie poborców podatkowych,

• stanowiska pełnione kadencyjnie,

• samorządy.

CHARAKTERYSTYKA IMPERIÓW ŚREDNIOWIECZA

1. Cesarstwo Bizantyjskie stanowiło naturalną kontynuację cesarstwa rzymskiego pod względem politycznym, gospodarczym i kulturalnym.

• Cesarz;

• senat (zmienny skład i kompetencje);

• administracja centralna (60 urzędników, ministrowie);

• administracja nadworna (eunuchowie);

• administracja terytorialna (zmilitaryzowana): - okręgi - dowódcy wojskowi

- prowincje - namiestnicy

- samorządy miast (później magistrat)

2.Arabowie:

Władzę sprawował kalif - następca Mahometa. Kierował on życiem religijnym (strażnik dogmatów) i świeckim.

Kompetencje:

• dowódca wojska;

• kontrola;

• mianowanie i wydalanie;

• sądzenie;

• podział łupów;

• strażnik praworządności.

Wezyr - powoływany przez kalifa, odpowiednik ministra, natomiast Wielki Wezyr to odpowiednik premiera.

Administracja centralna- kierował nią Wezyr

Administracja terytorialna -tworzyły ją prowincje

3.Turcy Osmańscy:

Władzę sprawował sułtan- władca absolutny. Należało do jego władztwa tworzenie prawa oraz zwierzchnictwo religijne. Wola sułtana była święta, a jedynym ograniczeniem jej był szariat, czyli prawo religijne (nie mógł on postępować wbrew jego przepisom).

Administracja centralna:

• Rada Państwa -organ władczy

• wielki wezyr - przewodniczył on radzie państwa, odpowiadał za koordynację prac urzędów, politykę zagraniczną, ogólną politykę wewnętrzną, często dowodził wyprawami wojennymi

• dwóch wezyrów niższego stopnia - skarbowością i finansami

• çavus başi - zarządzał dworem i wymiarem sprawiedliwości

• kapudan pasza - dowodził flotą wojenną

• kahyabey kierował sułtańską kancelarią

• admirał

Administracja terytorialna składała się z 29 prowincji i kilka księstw wasalnych.

4.Cesarstwo Chińskie:

Władzę sprawował cesarz -władza absolutna

Administracja centralna:

• Rada Cesarska

• kancelaria cesarska

• ministerstwa

• urzędy centralne

• Urząd Cenzorów -10 tysięcy urzędników

Administracja terytorialna:

• 10 prowincji -prefektury (350)

• powiaty(16 tyś) -mandaryni

• prowincje -odbywały się egzaminy na urzędników

• administracja wojskowa

CHARAKTERYSTYKA OKRESU WCZESNONOWOŻYTNEGO

1.Monarchia absolutyzmu początkowego i klasycznego 1469-1808 r.

Charakteryzowały ja następujące elementy:

- obywatelska władza

- władza zwierzchnia pochodziła od Boga

- prawo boskie

- prawo naturalne

- suwerenność państwa

2.Monarchia absolutyzmu oświeceniowego 1682-1809 r.

Początek jej dały hasła oświeceniowe. Domagano się reform społecznych i ustrojowych. Monarcha uznaje niektóre zasady umowy społecznej pomiędzy sobą a społeczeństwem. Naród przyznaje mu pewne wolności np. religijne jednocześnie jednak pozostaje monarchą absolutnym, sprawującym władzę nad wszelkimi dziedzinami administracji państwowej. Władca staje się pierwszym sługą państwa.

3.Ustroje mieszane Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1454-1795 r.

Rzeczpospolita szlachecka (1454-1764r.)

Monarchia konstytucyjna (1764-1705r.)

I rozbiór Polski - 1772 r.

II rozbiór Polski - 1793 r.

III rozbiór Polski - 1795 r. -insurekcja kościuszkowska 25.03.94 r.

4. Republika wczesnonowożytna (1584 - 1798 r.)

Anglia, Szwajcaria i Niderlandy

Anglia:

- wojna domowa

- pojmanie monarchy, królobójstwo

- powstanie republiki 1649r.

- 1653r. dyktatorskie rządy Cromwella

Niderlandy:

- rewolta i wojna w 1566r.

- powstanie republiki 1579r.

Szwajcaria:

- republika -1291 - 1481r.

Najważniejsze zjawiska:

1. Wielkie odkrycia geograficzne ( nawigacja, astronomia) - Ameryka, Afryka i Azja

- imperia kolonialne Hiszpanii i Portugalii

- odpływ ludności z Europy

- rozwój niewolnictwa

- nowe uprawy (ziemniaki i pomidory)

- rozwój handlu

2. Rozwój sztuki i kultury (renesans lub odrodzenie).

3. Rozłam wewnętrzny kościoła katolickiego (reformacja i wojny religijne).

4. Kształtowanie się absolutyzmu.

- władza króla nieograniczona

- sprawna administracja

- kontrreformacja

5. Oświecenie XVII - XVIII wiek - rozwój nauki.

6. Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej 1772 r.

7. Wybuch rewolucji we Francji 14 lipiec 1787r., zburzenie Bastylii.

REPUBLIKI WCZESNONOWOŻYTNE

ADMINISTRACJA

1. Głowa państwa

Dyktatura jednostki

• Anglia: Cromwell 1653r. Lord protektor - sprawowanie funkcji dożywotnie

• Administracja Centralna

Rada Stanu 41 osób:

• sprawy wojska,

• administracji,

• uchwalanie ustaw.

• Administracja terytorialna:

Okręgi - 10 na czele z generałem

Niderlandy:

1. Głowa państwa:

Dyktatura jednostki

• namiestnik generalny (1584 r.)

• Administracja Centralna:

Rada Wielka.

3. Administracja terytorialna:

• Prowincje na czele z komisarzem

• Gminy na czele z wójtem

• Miasta na czele z regentem

ADMINISTRACJA WCZESNONOWOŻYTNA

Monarchie absolutyzmu renesansowego i klasycznego

1. MONARCHA:

• najwyższy organ państwa

• niekontrolowany przez lud

• władza absolutna niczym nieograniczona

• ograniczenia w postaci prawa boskiego później prawa naturalnego

• sankcje pozaziemskie

• ADMINISTRACJA CENTRALNA:

• dominacja organów kolegialnych

• zasada pisemności aktów normatywnych (dyrektywy)

3. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA:

• przewaga organów kolegialnych

• zasada pisemności

• hierarchiczne podporządkowanie

• urzędnicy mianowani.

FRANCJA:

1. Król

2. Administracja centralna:

Rady królewskie (pół. XVII w.):

• Rada Stanu (Tajna Rada)

• Rada Depesz (Rada Sprawozdań)

• Rada Stron Procesowych (Rada Prywatna)

• Rada Finansów

• Rada do Spraw Handlowych

Urzędy ministerialne:

• Kanclerz

• Generalny kontroler finansów

Sekretarze Stanu:

• Spraw zagranicznych

• Wojny

• Domu Królewskiego

• Marynarki

3. Administracja terytorialna:

Okręgi Generalne: 44 na czele z Intendentami

Główne miasta okręgu z Subdelegatami.

ANGLIA:

1. Król

2. Administracja centralna:

Rada Królewska

Urzędnicy:

• Kanclerz

• Lord skarbu

• Sekretarz Stanu

3. Administracja terytorialna:

Hrabstwa na czele z Lordami

Miasta z samorządami

MONARCHIE ABSOLUTYZMU OŚWIECENIOWEGO

ADMINISTRACJA

1. .MONRCHA

• indywidualnie podejmował decyzje,

• bardzo dobry organizator,

• pracowity,

• prawdomówny,

• tyran i skąpiec.

• ADMINISTRACJA CENTRALNA:

• znacząca rola rad tajnych

• nowe urzędy

3. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA:

• reformy

• jednolita

• prosta

• decentralizacja

• samorządność

ROSJA

ADMINISTRACJA

1. .MONRCHA

• Car (imperator)

• ADMINISTRACJA CENTRALNA:

• Senat Rządzący

• Prokuratura

• Kolegia ( od 9 do 16):

Państwowe (3)

Gospodarcze (3)

Finansowe (3)

Sprawiedliwości (1)

• Prikazy

3. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA:

• Gubernie z gubernatorami

• Prowincje z wojewodami

• Dystrykty z komisarzami ziemskimi

PRUSY

ADMINISTRACJA

1. .MONRCHA

• Król

• ADMINISTRACJA CENTRALNA:

• Generalny Dyrektoriat: 5 departamentów

• Ministerstwo Gabinetowe

• Ministerstwo Sprawiedliwości

3. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA:

• Departamenty Kamer

Kamery Wojny i Domen na czele z prezydentami

• Powiaty z landratami

• Miasta z radcami skarbowymi

AUSTRIA

ADMINISTRACJA

1. .MONRCHA

• Cesarz

• ADMINISTRACJA CENTRALNA:

• Nadworna Rada Wojenna

• Nadworna Izba Skarbowa

• Kancelaria Stanu

• Najwyższa Izba Sprawiedliwości

• Nadworna Izba Czesko Austriacka

3. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA:

• Gubernie z gubernatorami

• Starostwa ze starostami krajowymi

• Cyrkuły ze starostami obwodowymi

Samorząd:

• Miasta ( wydział miejski z burmistrzem)

• Dominia z wójtem oraz justycjariuszem i mandatariuszem

FRANCJA:

ADMINISTRACJA

1. .MONRCHA

• Król

• ADMINISTRACJA CENTRALNA:

• Ministrowie

• Rada Wykonawcza

• Komitet Ocalenia Publicznego

• Dyrektoriat

3. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA:

• Departamenty (83):

Rady departamentalne

Dyrektoriaty

Syndykowi Generalni

• Dystrykty:

Rady Dystryktu

Dyrektoriaty

Syndykowi

• Kaniony (okręgi wyborcze i sądowe)

• Gminy:

Rady Municypalne

Merowie

Syndyk gminy

Sekretarz

Skarbnik

REFORMY ADMINISTRACJI TERYTORIALNEJ

ROSJA:

1. Gubernie:

• Administracja rządowa:

Gubernator

Rząd gubernialny

• Samorząd terytorialny:

Zgromadzenie Gubernialne

Zarząd gubernialny

2. Powiaty:

• Administracja rządowa:

Sąd Ziemski - naczelnik, asesor

• Samorząd terytorialny:

Zgromadzenie powiatowe

Zarząd Powiatu

Marszałek Szlachty

3. Gminy:

• Miejskie:

Duma miejska

Zarząd miejski z prezydentem

• Wiejskie:

Zgromadzenie gminne

Zarząd Gminy z wójtem

• Gromady:

Zgromadzenie Gromadzkie

Starosta

PRUSY:

1. Prowincje (10):

• Administracja rządowa:

Gubernator

Namiestnictwo

• Samorząd terytorialny:

Sejm Prowincjonalny z Marszałkiem

Wydział Prowincjonalny z dyrektorem krajowym

2. Rejencje:

• Administracja rządowa:

Prezydent Rejencji

Wydział obwodowy

• Samorząd terytorialny:

Brak

3. Powiaty:

• Administracja rządowa:

Landrat

• Samorząd terytorialny:

Sejmik Powiatowy

Wydział Powiatu

4. Gminy:

• Miejskie:

Rada miejska

Magistrat z burmistrzem

• Wiejskie:

Przedstawicielstwo gminne

Naczelnik

AUSTRIA:

1. Kraje Koronne

• Administracja rządowa:

Nadprezydent

Rada Prowincjonalna

• Samorząd terytorialny:

Sejm Krajowy z Marszałkiem

Wydział krajowy

2. Powiaty:

• Administracja rządowa:

Starostwo powiatowe ze starostą

• Samorząd terytorialny:

Rada Powiatowa

Wydział Powiatowy z marszałkiem powiatu

3. Gminy:

• Miejskie:

Rada miejska

Magistrat z burmistrzem lub prezydentem

• Wiejskie:

Rada Gminna

Naczelnik Gminy

Zwierzchność Gminna

USTRUJ MIESZANY RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW

REFORMY ADMINISTRACJI Z LAT

1. 1764-1768r.

2. 1772-1776r.

3. 1788-1792r.

4. 1793r.

5. 1794r.

1. (1764- 1768r.)

1764r.

sejm powołał

• Komisje Skarbową Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego

• Komisje Wojskową Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego

1765r.

Powstanie szkoły rycerskiej

Powstanie Komisji Dobrego Porządku

1768r.

Sejm uchwalił pierwszy budżet.

Zostały ujednolicone miary i wagi

Przeprowadzono reformę monetarną

Stworzono sprawny aparat administracyjno - skarbowy

2. (1772 - 1776r.)

1773r.

Na posiedzeniu sejmu nadzwyczajnego powołanie Komisji Edukacji Narodowej.

1775r.

Rada Nieustająca

Składała się ona z króla i 36 członków.

Departamenty:

• Interesu Cudzoziemskich

• Policji

• Sprawiedliwości

• Skarbowy

• Wojskowy

Powołanie Komisji nad Szpitalami.

3. (1788-1792r.) - sejm czteroletni

3 maj1791r. Uchwalenie Konstytucji:

Wprowadzała ona wiele zmian w tym odpowiedzialność konstytucyjną i parlamentarną ministrów.

Powstała Straż Praw, czyli organ składający się z króla, prymasa, pięciu ministrów, następcy tronu oraz marszałka sejmu.

Powstały komisje rządowe „obojga narodów”: wojska, policji, skarbu, edukacji narodowej.

Administracja terytorialna:

W województwach, ziemiach i powiatach zaczęły funkcjonować komisje porządkowe cywilno - wojskowe.

4. 1793r. Sejm Grodzieński

Administracja centralna:

Rada Nieustająca składająca się z króla i 24 członków.

Departamenty:

• Interesu Cudzoziemskich

• Policji

• Sprawiedliwości

• Skarbowy

• Wojskowy

• Edukacji

5. 1794 r. Insurekcja kościuszkowska

Administracje Centralna:

Rada Zastępcza Tymczasowa - do czasu zakończenia wojny

Najwyższa Rada Narodowa: Naczelnik, 8 członków, zastępcy

Wydziały (8):porządku, bezpieczeństwa, sprawiedliwości, skarbu, żywności, potrzeb wojskowych, interesów zagranicznych, instrukcji narodowej.

Administracja terenowa:

Komisje porządkowe na szczeblu wojewódzkim, dozory.

KRÓLESTWO POLSKIE

1. Administracja centralna;

• Król Namiestnik

• Rada Stanu:

Zgromadzenie Ogólne

Rada Administracyjna

• Komisje Rządowe:

Wyznań Religijnych I Oświecenia Publicznego

Sprawiedliwości

Spraw Wewnętrznych I Policji

Wojny

Przychodów I Skarbu

2. Administracja terytorialna:

• Województwa (8)

Komisje wojewódzkie z prezesem na czele

• Obwody (39)

Komisarze relegowani

• Miasta

Urzędy municypalne

Prezydenci, Burmistrzowie

Radni

• Gminy wiejskie:

Wójtowie

Sołtysi

Podstawowe zasady administracji:

1. Resortowość - podział na resorty.

2. Centralizacja - podporządkowanie organom centralnym.

3. Kolegialność - organy wieloosobowe.

4. Biurokracja - korpus urzędników.

Czynniki mające wpływ na formowanie administracji publicznej:

a) hasła oświeceniowe:

- równość

- prawo do życia

- wolność

- prawo do szczęścia

- własność prywatna

- prawo do petycji

- nietykalność

- wolność wyznania

- wolność słowa

b)dorobek społeczny:

- konstytucjonalizm

- doktryny prawne

- parlamentaryzm

- państwo prawne

- podnoszenie kwalifikacji urzędników

- nowe formy urzędów

- podział władz

c) polityka ekonomiczna:

- merkantylizm - najważniejszym elementem dla zwiększenia przez dany kraj swoich zasobów metali szlachetnych jest korzystny bilans płatniczy. Każdy kraj powinien eksportować więcej dóbr i usług niż importuje.

- fizjokratyzm - idea porządku naturalnego, rolnictwo jest głównym źródłem bogactw kraju.

d) myśl administracyjna

- podział na resortowy

- wzrost samorządności

- centralizacja

- przymus administracyjny

- hierarchiczne podporządkowanie

- kolegialność

- biurokratyzm

- władztwo administracyjne

- kontrola administracji

e) oczekiwania społeczne

Pokrywały się z hasłami oświecenia a ponad to ludzie żądali od państwa ustanowienie prawa socjalnego w szczególności: ochrona pracy, zakaz kar cielesnych, uwłaszczenie chłopów, powszechne nauczanie

ZJAWISKA HISTORYCZNE

1. Konstytucjonalizm - wzrost znaczenia ustawy zasadniczej, która stanowiła o ustroju państwa.

2. Liberalizm społeczny - pogląd polityczny, który jest za zachowaniem i rozszerzeniem praw i wolności obywatelskich, takich jak wolność słowa, wolność prasy, wolność religii itd. Początek swój bierze w koloniach brytyjskich w Ameryce. Efektem jego była deklaracja niepodległości z 4.7.1776r oraz deklaracja praw obywatelskich w 1787 r. We Francji zaowocował on Wielką Rewolucją Francuską 1789 r. a w Europie Wiosną Ludów 1848 r. Dzięki liberalizmowi społecznemu rozwinęło się ustawodawstwo socjalne.

3. Rozwój nauki prawa administracyjnego.

4. Początki powstawania nauki administracji.

5. Powstanie państwa policyjnego.

7. Określenie przyrodzonych praw człowieka takich jak równość, wolność, własność, bezpieczeństwo, wolność sumienia, wolność działalności gospodarczej, równość wobec prawa, zniesienie przywilejów stanowych, dostęp do urzędów, nietykalność osobista.

8. Uchwalenie Konstytucji w następujących państwach: Stanów Zjednoczonych Ameryki 1787, Francja 1799r, Hiszpania 1812 r., Portugalia 1822 r., Italia 1820 r., Belgia 1831 r., Szwecja 1814 r., Dania 1848 r.

9. System rządów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej

10. System szwajcarski:

-kantony

-referendum

-władza konstytucyjna

-własne ustawodawstwo

USTRÓJ POLITYCZNY REZIMÓW AUTORYTARNYCH

Władcami autorytarnymi byli, w zależności od kraju Konsulowie, Cesarze lub Prezydenci.

Za twórcę nowożytnego autokratyzmu uznaje się Napoleona Bonaparte. Był on powszechnie naśladowany. Sprawował on stanowiska konsula Republiki (1779 - 1804r.), Cesarz Francuzów (1804-1814r.).

W krajach takich jak Meksyk, Brazylia władza wykonawcza należała do III konsulów.

I konsul - Napoleon Bonaparte

Kompetencje:

- mógł wszczynać wojny,

- od niego zależały zawierane pojednania powojenne,

- był dowódcą armii francuskiej,

- prowadził politykę zagraniczną,

- mianował urzędników,

- od 1802r. dożywotni tytuł konsula,

- prawo wyznaczania następcy.

ADMINISTRACJA TERYTORIALNA

W 1800 r. przeprowadzona została reforma administracji terytorialnej. Konsekwencją jej było zerwanie z zasadą kolegialności i wprowadzenie zasad centralizmu, hierarchiczności, jednoosobowości, biurokratyzmu. Dokonał podziału na resorty. Zasady te wcielone w rzeczywistość miały powodować sprawność wydawania decyzji, większej odpowiedzialności organów administracji za nieprawidłowości (przy działalności organów kolegialnych ciężko było wskazać osobę odpowiedzialną za błędy, w organach jednoosobowych nie ma tego problemu).

Kraj został podzielony na departamenty na czele, których stali prefekci, organem kolegialnym była rada departamentalna, drugi szczebel to okręgi z podprefektami oraz rada, na najniższym szczeblu była gmina z merem i rada gminy. Rady wszystkich szczebli zbierały się jeden raz w roku.

ADMINISTRACJA CENTRALNA

Władzę wykonawczą sprawowali ministrowie.

Władza sądownicza należała do Sądu Najwyższego i Sądu Administracyjnego.

Sądy administracyjne zajmowały się głównie rozstrzyganiem sporów administracyjnych.

Organem, który opiniował projekty aktów normatywnych była Rada Stanu (1799 r.).

Interpretacja rozporządzeń należała do rad protekturalnych funkcjonujących w departamentach.

Organem doradczym był protekt.

ADMINISTRACJA REPUBLIK

Republiki:

1. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej

2. Francja:

• I Republika 1792-1804r.,

• II Republika 1848-1852r.,

• III Republika 1870-1945r.

3.Szwajcaria:

Republika Helwecka 1798-1803r.

Administracja centralna:

Powołano 5-osobowy dyrektoriat o nieograniczonej władzy oraz utworzono Wielką Radę i Senat.

Kraj został podzielony na 23 kantony.

4. Republika Cisalpińska 1797 - 1802r.

5. Republika Włoska 1802 - 1805r.

5. Republika Bostawska 1795-1806r.

6. Republika Grecji 1824-1833r.

7. Republika Hiszpanii 1873-1875r.

Głowa państwa:

1.Prezydent: Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (George Washington).

2.Francja:

1793r. - Komitet Ocalenia Publicznego

1795r. - dyrektoriat

1848r. - Prezydent Ludwik Napoleon Bonaparte

Administracja Centralna:

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej:

Trójpodział władzy

Francja

1848r. - Rada Ministrów

1876r. - premier

Szwajcaria:

1815r. - Kancelaria federalna

1848r. - Rada Związkowa

Administracja terytorialna:

USA: federacja stanu - szerokie kompetencje

parlamenty (Senat, Izba delegatów)

gubernator - władza wykonawcza

Historia administracji późno nowożytnej na ziemiach polskich.

Administracja na ziemiach zaborów rok około 1707

Zabór rosyjski:

Powierzchnia: - 463 tyś km

Liczba ludności: -5,5mln

Ziemie zagarnięte przez carską Rosję stanowiły jej gubernię zachodnią. Na terytorium tym zostały utworzone trzy generał gubernatorstwa - białoruskie, kijowskie, wileńskie. Na niższym szczeblu były gubernie następnie kolejny szczebel stanowiły powiaty i najmniejszą jednostkę stanowiły stany. Stanowiska urzędowe zajmowali generał gubernator (szczebel najwyższy), gubernator, asesor, marszałkowie, reprezentanci. Organami kolegialnymi natomiast były sejmik gubernialny i powiatowy. W urzędach ziemskich byli także prawnicy. Urzędnicy pochodzili z wyboru.

Zabór pruski:

Powierzchnia: - 141,4 tyś km

Liczba ludności: - 2,6mln

Na terytorium tym zostały utworzone trzy prowincje: Prusy zachodnie, Prusy Południowe, Prusy Nowowschodnie. Prusy Zachodnie podzielone zostały na departamenty gdański i kwidzyński. Od 1818r. zostały zmienione na rejencje gdańską i kwidzyńską. Na terenach Prusów Nowowschodnich utworzone zostały dwie Komisje Organizacyjne Kamery Wojny i Domen w Płocku i Białymstoku. W 1797r. Komisje zostały przekształcone w Departamenty.

Niższymi szczeblami były kolejno powiaty z landratami na czele i jego pomocnikami oraz gminy miejskie i wiejskie ze zgromadzeniem miejskim. W 1794r. zostały utworzone także gromady ze sołtysem. Istniały cechy rzemieślnicze.

Zabór austriacki:

Powierzchnia: 130 tys. Km

Liczba ludności: 4mln.

Ziemie zaboru austriackiego zwane były Galicją, oficjalną nazwą było Królestwo Galicji i Lodomerii. Nazwa Galicja pochodzi od nazwy miasta Halicz natomiast Lodomeria utworzona została od nazwy miasta Włodzimierz Wołyński. Po trzecim rozbiorze 1795r. do zaboru przyłączono ziemie, które nazwano Nową Galicją. Nowa Galicja (Zachodnia) z Krakowem, Stara Galicja (wschodnia) z Lwowem.

Ziemie te zostały podzielone na prowincje na czele, których stał gubernator. Następnym szczeblem były cyrkuły ze starostą później dystrykty w miastach z magistratami i prezydentami a wieś - dominia - z wójtem na czele.

Administracja księstwa warszawskiego 1807-1815r.

W 1807 r. utworzone zostało przez Napoleona I Księstwo Warszawskie o powierzcni:102 tys. km z 2,6mln ludzi.

W 1809 r. zostało zwiększone o następne terytoria i zajmowało powierzchnie 154 tys. km , a liczba ludności zwiększyła się do 4,3mln ludzi.

Struktura Księstwa Warszawskiego przedstawiała się następująco:

Administracja centralna to Książe warszawski, Rada stanu z prezesem rady i Rada Ministrów.

Król zatwierdzał decyzje i budżet, podatki. Ministrowie kierowali następującymi resortami: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i religii, wojny, przychodów i skarbu, policji. Nie było ministra spraw zagranicznych. Akty przez nich stanowione wymagały każdorazowo kontrasygnaty władcy. Istniały takie instytucje jak: Komisja Edukacji Narodowej, Izba Obrachunkowa, Najwyższa Komisja Egzaminacyjna. Funkcjonowało także sądownictwo administracyjne.

(Kształcenie urzędników należało do szkoły prawa i nauk administracyjnych.)

Administracja terytorialna była 4 szczeblowa:

1. departamenty(10) z prefektami i radami departamentowymi

2. powiaty (100) z podprefektami i radami powiatowymi

3. municypalności z prezydentami i radami municypalnymi

4. gminy z burmistrzami i radami miejskimi

5. gminy wiejskie z wójtami, sołtysi

ADMINISTRACJA WOLNYCH MIAST

Wolne miasto Gdańsk (1807 - 1814r.)

W 1807r. na mocy układu w Tylży powstało Wolne Miasto Gdańsk. Zajmowało powierzchnie około 600km z 60tys mieszkańców (w tym 37 tyś w Gdańsku)

Początkowo Wolne Miasto Gdańsk było podporządkowane Francji. Kres jego istnienia nastąpił 1813r. gdyż miasto zostało wówczas oblężone przez wojska pruskie i rosyjskie. Na kongresie wiedeńskim (1815r.) dokonano jego likwidacji.

Administracja centralna:

Wolne miasto miało swój Senat (12 osób) z Prezydentem Senatu na czele.

Kompetencje: administrowanie miastem, obsadzanie stanowisk urzędniczych, utrzymywanie stosunków z gubernatorem, przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, sądownictwo (ława). Kolejnymi obowiązkami było deputowanie urzędników oraz zarządzanie budżetem. Istniały następujące komisje: finansów, kwaterunkowa i administracyjna, dokonywano również inspekcji za pomocą odpowiednich podmiotów.

Administracja terytorialna:

Miasto podzielono na 4 kwartały i 5dzielnic. Kolejnymi jednostkami podziału administracyjnego były: przedmieścia i wsie (250 wsi, folwarków) podzielono je na 4 okręgi, stąd było 4 burmistrzów, a na każdej wsi pomocniczo sołtysi.

Wolne miasto Kraków (1815 - 1846r)

Miasto utworzone zostało na kongresie wiedeńskim w maju 1815r na mocy traktatu zawartego przez trzech zaborców. Stanowiło ono 1759 km a w skład jego wchodziły trzy miasta i 22 wsie. Mieszkańców wolnego miasta było około 90tys a 1846r. poniżej 150tys.

Podstawą ustroju były trzy Konstytucje z 1815, 1818 i z 1833r.

Wolne miasto Kraków miało odrębną administracje. Na administracje centralna składali się Rezydenci, senat będący organem rządzącym (12 senatorów i prezes), Zgromadzenie Reprezentantów. Żeby można było wejść do senatu trzeba było spełniać 2 warunki mieć ukończone 35 lat i posiadać jakiś majątek. Istniało 5 wydziałów Rady: administracji, skarbu i dóbr narodowych, sprawiedliwości, układania przyszłej organizacji, policji. Izba Reprezentantów składała się z 41 członków, z których 26 wybierały zgromadzenia gminne, po 3 Senat spośród senatorów, kapituła spośród kanoników i prałatów i uniwersytet spośród profesorów i doktorów. Pozostałe 6 miejsc należało do tzw. sędziów pokoju. Izba posiadała kompetencje ustawodawcze i kontrolujące.

Na terytorium Wolnego Miasta obowiązywał Kodeks Napoleona, francuski kodeks handlowy oraz francuska procedura cywilna i karna. Władza sądownicza była bardzo sprawna. Zgodnie z konstytucją była niezależna, a postępowania w sprawach cywilnych i karnych były jawne. Aby być sędziom mianowanym przez Izbę, należało mieć tytułu doktora praw. Wprowadzono sądy przysięgłych, sądy pokoju, pierwszej instancji i apelacyjny. Sądem kasacyjnym natomiast był wydział prawa uniwersytetu.

Istniały także biuro policji pośredniej, urząd budowniczych, komitet ekonomiczny, intendent dóbr narodowych, inspektor kopalń i komisja włościańska. Administracja terytorialna natomiast składała się z gmin które dzieliły się na gminy polityczne (26) i administracyjne (2), gminy miejskie z komisarzami cyrkułowymi na czele a organem kolegialnym było zgromadzenie gminne, gminy wiejskie (17) z wójtami i zgromadzeniem gminnym.

KRÓLESTWO POLSKIE (1815-1830r.)

Powstało na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego w maju 1815r. na części terytorium byłego Księstwa Warszawskiego. Miało ono ograniczoną autonomię i pozostawało w unii personalnej z Rosja.

Królestwo Polskie Kongresowe obejmowało terytorium 128 km i około 3mln mieszkańców. Królem był każdy kolejny car Rosji - tron dziedziczny.

Do kompetencji monarchy należały: polityka zagraniczna, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie wyższych urzędników, prawo weta wobec uchwał Sejmu, zarządzanie budżetem. W jego imieniu działał stale w Królestwie namiestnik.

Funkcja Namiestnika sprawowana była do 1826r. później została zastąpiona przez organ kolegialny Radę Administracyjną sprawującą władzę wykonawczą.

Administracja Centralna

Organami centralnymi były Rada Stanu, Sejm i wspomniana już Rada Administracyjna. Ministrowie dzielili się na zwyczajnych radców stanu (5) i nadzwyczajnych radców stanu (10). Inicjatywa ustawodawcza należała do Rady Administracyjnej, ministrów.

Komisje rządowe: Wyznań i Oświaty Publicznej, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych i Policji, Spraw wojskowych, Przychodów i Skarbu.

Istniały także takie organy jak: Najwyższa Izba Obrachunkowa, Prokuratura Generalna.

Funkcjonowało Sądownictwo Administracyjne i powszechnym było kształcenie urzędników administracji publicznej.

Administracja Terytorialna

Królestwo Polskie podzielone zostało na 8 województw, 39 obwodów, 77 powiatów oraz 51 okręgów gminnych. Organami administracji państwowej w województwach były Komisje Wojewódzkie: Wydział Wyznania Religijnego I Oświaty Publicznej, Wydział Administracyjny, Wydział Wojskowy, Wydział Skarbowy, Wydział Policyjny, Wydział Dóbr I Lasów Rządowych z prezesami na czele. W obwodach byli komisarze relegowani. Najmniejszymi jednostkami były wsie i miasta. Na wsi organem był wójt gminy (sołtys) a w mieście prezydent ewentualnie burmistrz jednakże w mniejszych miastach byli ławnicy.

ADMINISTRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO 1831-64-1912) - Zabór Rosyjski

Powstanie wybuchł nocą dnia 29 listopada 1830 r.

W grudniu 1830r. wyłoniony został Rząd Tymczasowy. Przez krótki okres trwała dyktatura Chłopickiego.

25 styczeń 1831r. - detronizacja Mikołaja I jako akt niepodległości. Następnie Rząd tymczasowy przybrał nazwę Rządu Narodowego.

Po powstaniu listopadowym autonomia Królestwa Polskiego została ograniczona. Zniesiona została unia Królestwa z Rosją i włączono je do cesarstwa rosyjskiego. Zniesiono Sejm i wojsko, przywrócono funkcje Namiestnika, którym został Iwan Paszkiewicz.

Administracja centralna

W 1832 r.:

- namiestnik

-3 ministrów

. -gen. Kontroler

Administracja terytorialna:

Królestwo zostało podzielone, na wzór rosyjski, na gubernie, niższym szczeblem były powiaty a najniższym gminy.

Wybuch powstania styczniowego (1863 - 1864r.)

Po powstaniu zniesiono Rade Administracyjną zastępując ją Komitetem Urządzającym dla Królestwa Polskiego.

W 1864r. powołano trzecią Radę Stanu a w 1867r została całkowicie zlikwidowana

Administracja terytorialna: po 1864r administracje dopasowano do systemu rosyjskiego: urzędy gubernialne, miasta traciły prawa miejskie wprowadzono zebrania gromadzkie. Członek zebrań gromadzkich musiał posiadać minimum 3 morgi ziemi.

ADMINSTRACJA KSIĘSTWA POZNAŃSKIEGO -Zabór pruski

15.5.1815r. utworzone zostało Wielkie Księstwo Poznańskie o powierzchni 29,5tys km, z 860tys mieszkańców. Stanowiło ono część państwa pruskiego.

Monarcha:

Księciem poznańskim był król pruski.

Wielkie Księstwo Poznańskie było częściowo autonomiczne a przejawiało się to odrębnością państwową i urzędem namiestnika królewskiego, którym miał być Polak. Funkcją jego było pośrednictwo pomiędzy ludnością i królem w postaci: przyjmowania próśb i zażaleń, nadawanie tytułów, informowanie i zwoływanie sejmików

Administracja centralna:

Administracja monarchii pruskiej. W 1824 roku powołano sejm a w 1828 roku powołano sejmiki powiatowe pełniące funkcje organów doradczych. Nadzór nad administracją państwową sprawował mianowany przez rząd w Berlinie naczelny prezes Wielkiego Księstwa.

Administracja terytorialna:

- prowincje (10) z nadprezydentem

- obwody (2-4 w prowincje)

- rejencje z prezydentem na czele

- powiaty z landratami

- gminy z sołtysami, wójtami

Wielkie Księstwo Poznańskie zajmowało obwody poznański i bydgoski.

Podstawowe elementy składowe administracji:

1.Wierzchołek strategiczny - zarządzanie podmiotami administracyjnymi

2.Linia środkowa - stanowią ją kierownicy środkowych szczebli organizacyjnych

3.Pracownicy merytoryczni - duży wpływ na efektywność działań

4.Pracownicy pomocniczy mały wpływ na efektywność

5.Rdzeń wykonawczy -wykonanie podstawowych zadań

Elementy integrujące:

Władza, czyli podejmowanie decyzji dotyczących funkcjonowania. Jasność i szybki przepływ informacji wewnątrz organizacji.

Zależności.

Hierarchiczne podział władzy.

Funkcjonalne podział pracy . Źródłem jest informacja, która prowadzi do wykonania odpowiedniej operacji.

Cechy charakterystyczne administracji publicznej:

1) administracja rządowa działa w imieniu i na rachunek państwa, a administracja samorządowa w imieniu własnym i na własny rachunek;

2) działa na podstawie prawa i granicach prawem przewidzianych - obywatel może robić to wszystko czego prawo nie zakazuje, administracja tylko to na co prawo jej pozwala;

3) charakter monopolistyczny, a więc działanie w ramach powierzonych przez prawo kompetencji jako wyłączny gospodarz we właściwej kategorii sprawy;

4) działanie w ramach struktur administracji rządowej jej organów instytucyjnych jednostek, a nie osób fizycznych;

5) charakter władczy - możliwość stosowania środków przymusu administracyjnego, ale tylko wówczas i w takich granicach, w jakich to jest dopuszczalne prawem;

6) działa na zasadzie kierownictwa i podporządkowania;

7) opiera się w swoim działaniu na urzędnikach państwowych, urzędnikach służby cywilnej i pracownikach samorządowych.

8) działanie w sposób ciągły i stabilny;

9) działanie nie tylko na wniosek zainteresowanych, ale także i to w przeważającym zakresie z własnej inicjatywy, co różni administrację od sądów.

STRUKTURY ORGANIZACYJNE W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

1. Kategorie podmiotów administracyjnych:

• Organ

• urzędnik

2. Rodzaje organów:

• organy administracji państwowej

• organy administracji rządowej

• organy administracji samorządu terytorialnego

• organ administracji samorządu zawodowego

3. Klasyfikacja organów ze względu na skład osobowy:

• organy kolegialne

• organy jednoosobowe

4. Klasyfikacja organów ze względu na strukturę:

• organy naczelne

• organy centralne

• organy terenowe

• organy decydujące

• organy doradcze

5. Klasyfikacja organów ze względu na zdolności rozstrzygania:

• organy I instancji

• organy II instancji

• organy decydujące

• organy kontrolne

• organy stopnia wyższego

6. Możliwości piastowania urzędu z:

• wyboru

• powołania

• nominacji

• umowy

• mocy prawa

• urodzenia

• losowania

Charakterystyka administracji państwa policyjnego i demokratycznego

Państwo policyjne:

1. Funkcja zarządu wewnętrznego państwa oraz sprawowania i umacniania władzy politycznej.

2. Panujący decyduje o sposobach zarządzania.

3. Zarządzanie wewnętrzne jest w luźnym związku z prawem.

4. Prawo jest wyrazem woli panującego.

5. Panujący ma prawo wkraczać we wszystkie dziedziny życia poddanych.

6. Wszelkie akty stanowione przez władzę nie podlegają sądowej kontroli.

7. Panujący skupia władzę ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą.

8. Struktury scentralizowane.

Państwo demokratyczne

1. Związane jest powszechnie obowiązującym prawem.

2. Państwo prawa.

3. Działalność ma charakter wykonawczy.

4. Cała działalność poddana jest kontroli niezawisłego sądu.

5. Podmioty sprawujące władze za podejmowane działania ponoszą odpowiedzialność prawną.

6. Administracja publiczna jest ustrojową strukturą pełniącą funkcje państwa i samorządu terytorialnego.

7. Występuje związanie prawem.

8. Administracja publiczna ma obowiązki a nie uprawnienia (nie mogą się powstrzymywać).

9. Obowiązujące zasady - dobro wspólne, sprawiedliwość społeczna i zakaz dyskryminacji.

10. Jawność działań.

Klasyfikacja struktur organizacyjnych:

Struktura liniowa - przełożony wydaje polecenia kierownikom niższego szczebla a oni pracownikom.

Pozytywne stron:

Konsensus kierowniczy, sprecyzowana odpowiedzialność, szybkość podejmowania decyzji, możliwość zgłaszania koncepcji przez pracowników.

Negatywne strony:

Brak elastyczności, nieodpowiedni przepływ informacji, brak specjalistów służących poradą, możliwość zakazania zgłaszania koncepcji.

Struktura funkcjonalna - przełożony wydaje polecenia specjalistom, ci przekazują ją kierownikom niższego szczebla a oni pracownikom.

Pozytywne stron:

Ułatwienie pracy kierownikowi, zachowanie uprawnień decyzyjnych kierownika.

Negatywne strony:

Monotonne nie elastyczne kierowanie, usamodzielnienie się pionów funkcyjnych.

Struktura sztabowa - system liniowy poszerzony o tzw. komórki sztabowe.

Pozytywne stron:

jednorodność kierowania, odpowiednio przygotowani merytorycznie kierownicy.

Negatywne strony:

Potencjalne zagrożenie za dużego wzrostu znaczenia komórek sztabowych, przejmowanie kompetencji kierownika.

Dwudziestolecie międzywojenne

W czasie międzywojennym przeważały dwie myśli demokratyczne:

- demokracja liberalna - ustrój oparty na trójpodziale władzy, w którym wola większości stanowi o państwie, a gwarantem tego ustroju jest konstytucja. W gospodarce rola państwa jest ograniczona do minimum.

- demokracja socjalna - ustrój oparty na trójpodziale władzy, w którym wola większości stanowi o państwie, ale to państwo ingeruje w sprawy społeczne i gospodarcze zapewniając swoim obywatelom ochronę socjalną.

Administracja centralna:

Oparta na trójpodziale władzy.

Władza wykonawcza należała do:

Prezydenta - wybieranego w zależności od kraju albo w demokratycznych wyborach bezpośrednio lub druga opcja wybierany przez obywateli ale w sposób pośredni za pomocą przedstawicieli (Kolegium Elektorów Stanów Zjednoczonych, Zgromadzenie Narodowe w Polsce), których wybrali w demokratycznych wyborach

Rządu - składającego się z ministrów i premiera (kanclerza). Ministrowie ponosili odpowiedzialność parlamentarną lub polityczną, solidarna, a także indywidualną i konstytucyjną.

Zadaniami rządu buło prowadzenie polityki zagranicznej, zaplanowanie budżetu państwa, mianowanie urzędników, inicjatywa ustawodawcza, wydawanie rozporządzeń i dekretów.

Władza ustawodawcza należała do sejmu w niektórych państwach także do senatu.

Władza sądownicza należała do sądów.

Administracja terytorialna:

Istniały różne podziały administracyjne krajów. W państwach unitarnych przeważał trójstopniowy podział kraju. Państwa federalne składały się z obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, landów) posiadających wspólny rząd.

Republiki związkowe:

Przykładem jest Republika Weimarska - istniała w latach 1919 - 1933 nazwą urzędową tego państwa była „Rzesza niemiecka”, było to państwo federalne, demokratyczne. Parlamentem był Reichstag, urzędował prezydent i kanclerz.

Potrzeba sprawnego działania administracji wynika z powierzonych jej zadań państwa. Państwo powinno spełniać oczekiwania obywateli w zakresie:

1.Działalności wewnętrznych (dbanie o porządek w kraju, bezpieczeństwo obywateli, zabezpieczenie zdrowotne, kultura, skolaryzacja).

2.Działalność zewnętrzna(utrzymywanie dobrych stosunków międzynarodowych, dbałość o interesy państwa, bezpieczeństwo, handel zagraniczny).

3.Działalność gospodarcza(polityka gospodarcza, nie ingerowanie w swobodę gospodarczą, ochrona gospodarcza, system monetarny, polityka fiskalna).

4.Działalność socjalna (minimum socjalne, regulacje dotyczące miejsca, warunków i higieny pracy, ochrona środowiska naturalnego).

Klasyfikacja funkcji jakie powinno spełniać państwo ze względu na potrzeby:

1.Funkcja adaptacyjna - polega ona na przystosowaniu kraju do zmieniających się warunków cywilizacyjnych).

2.Funkcja regulacyjna - polega na ingerencji państwa w procesy społeczne.

3.Funkcja innowacyjna - polega na stymulowaniu nowych procesów i zmian społecznych.

4.Funkcja mediacyjna - polega na pomocy w rozwiązywaniu konfliktów społecznych.

Dobre prosperowanie państwa zależy od wywiązywania się z powierzonych mu funkcji. Konsekwencją tego jest więc postulat do administracji państwowej o sprawne działanie. Jednym z czynników wpływających na tą działalność jest budowa systemu organów. Można tu wyróżnić pion administracji ogólny, gospodarczy, oświatowy. Nie można również pominąć w strukturze tzw. „organów przymusu”.

Podstawowe działania władzy wykonawczej:

1. Zarządzanie aparatem administracyjnym.

2. Wykonywanie norm prawnych stanowionych przez parlament.

3. Inicjatywa ustawodawcza.

4. Prowadzenie polityki zagranicznej.

5.Opracowanie i realizacja budżetu państwa.

Ogólnym zasadami funkcjonowania administracji są między innymi: główne organy administracyjne, które sprawują decydująca role w państwie pochodzą z nominacji. Podmioty te realizują zadania, które przekazywane są im przez ustawodawstwo. Najważniejszym organem administracyjnym jest rząd, który decyduje o administracji. Rząd składa się z premiera i ministrów, którzy kierują poszczególnymi resortami.

Oprócz znanego i powszechnego samorządu terytorialnego w Polsce funkcjonują samorządy zawodowe. Tworzone są one dla grup społecznych wykonujących zawody zaufania publicznego. Należą do nich przykładowo: adwokaci, radcowie prawni, lekarze, pielęgniarki, stomatolodzy, konstruktorzy budowlani.

Obecny samorząd terytorialny w Polsce składa się z województw, które stanowią mieszkańcy tych regionów, powiatów (wspólnota samorządowa lokalna), gminy.

Samorząd terytorialny:

- Województwo:

Urząd Marszałkowski:

• Sejmik wojewódzki;

• Zarząd województwa z Marszałkiem województwa

- Powiat:

Starostwo powiatowe:

• Rada powiatu;

• Zarząd powiatu ze Starostą;

- Gmina:

Urząd Gminy, Urząd Miasta:

• Rada Gminy;

• Wójt (Burmistrz, Prezydent Miasta)

Pojęcia władzy:

1. Władza jest stosunkiem społecznym, w którym jedna strona podejmuje decyzje o pewnym stanie rzeczy, a druga je realizuje w sposób zgodny z decyzją i pod kontrolą decydującego (j. Szczepański)

2. Władza polityczna - czyli uprawnienie do tworzenia prawa włącznie z karą śmierci i w konsekwencji ze wszystkimi pomniejszymi karami w celu określenia i zachowania własności a także użycia siły społeczności do wykorzystania tych praw, oraz w obronie wspólnoty przed zagrożeniem zewnętrznym to wszystko dla dobra publicznego. (J.Locke)

3. Władza polityczna - władza polityczna jako wszelka zorganizowana na zasadzie przymusu władza jednej grupy ludzi w stosunku do innej grupy ludzi. (ujęcie marksistowskie)

Formy państwa:

Monarchia - władze sprawuje suweren, którym jest monarcha.

Republika - władze sprawują organy wyłonione w drodze wyborów i na czas określony.

Państwo demokratyczne - państwo prawa oparte na trójpodziale władzy, w którym wola większości stanowi o kierunkach prowadzonej polityki, a gwarantem tego ustroju jest konstytucja.

Państwo liberalne - ograniczona jest działalność państwa do minimum, nie ingeruje ono w procesy gospodarcze. To jednostki indywidualne zapewniają sobie zabezpieczenie socjalne. Oparte jest na trójpodziale władzy.

Państwo totalitarne - posiadające system rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą przymusu, często terroru i propagandy.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---