382


Zarys historyczny administracji

NAUKA

Uwzględniając takie elementy jak przedmiot i metodę badań nauki można podzielić na:

- nauki teoretyczne - odwołują się przede wszystkim do sposobu i rodzaju stawiania pytań. Zadaniem tych nauk jest wyjaśnienie i opisywanie różnego rodzaju procesu i zjawisk. Nauki teoretyczne to np. biologia, socjologia, fizyka etc. Pytanie „jak jest?”

- nauki stosowane, nauki praktyczne - zajmują się formułowaniem i uzasadnianiem rozmaitych dyrektyw ocen, norm („jak być powinno” np. medycyna, nauki inżynieryjne);

- nauki formalne, racjonalne, dedukcyjne - zajmują się dowodzeniem twierdzeń, które wyprowadza się w oparciu o zespół reguł inferencyjnych (wnioskowania) np. filozofia, logika, matematyka, etyka;

- nauki empiryczne, -indukcyjne (humanistyczne, historia, ekonomia, pedagogika, socjologia)

- realne (przyrodnicze, fizyka, chemia, biologia).

Nauka:

- to działalność ludzi mająca na celu poznanie rzeczywistości wyrastająca z potrzeby jej opanowania, przekształcenia, obejmująca proces badania i jego wyniki oraz nauczanie o tych wynikach.

- to ogół zgromadzonej uporządkowanej i należycie uzasadnionej wiedzy.

- jest rozwijana i doskonalona poprzez ciągłe badania, których wyniki ujmuje się w system pojęć a zachodzące procesy sprzyjają wypracowaniu sądów o rzeczywistości, sądów dowiedzionych, sprawdzonych, prawdziwych.

ADMINISTRACJA

Administracja - system ten występuje w całej historii ludzkiej cywilizacji (odkąd ludzie zaczęli żyć w grupach) Podstawowym impulsem do stworzenia tego systemy było: ściąganie podatków, budownictwo, obrona, usługi i rolnictwo. Wyrażenia administracyjne wywodzą się z języka łac. Administrować, administrator, administracyjny

Posługiwano się wyrażeniami:

Ministrare - działalność służebna wykonywana w celu spełniania określonej roli.

Minister - jeden sługa królewski.

Ministrant - służący kapłanowi.

Administrare - działalność wielce złożona, aktywność wykonawcza, systematyczna i trwała.

Określenia te zostały przyjęte w językach europejskich.

Cechy administracji (zmienne):

  1. Centralizm

  2. Hierarchiczność

  3. Monopolizm

  4. Władczość

  5. Przymus

  6. Kolegialność

  7. Zasada pisemności

  8. Sprawność

  9. Kompetencyjność

  10. Niezawodność

  11. Profesjonalizm

  12. Lojalność

  13. Inicjatywa

  14. Dyspozycyjność

  15. Kompleksowość

  16. Kadencje

  17. Racjonalność

  18. Prawość

  19. Kontrola

Czynniki kształtujące administracje:

1. potrzeby społeczne

2. doświadczenie pracowników

3. otoczenie zewnętrzne

4. grupy interesów

5. autorytety

6. finanse

Administracja publiczna

W znaczeniu podmiotowym:

1) Aparat powołany do prowadzenia działalności organizatorskiej i wykonawczej w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej.

2) Wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane dla realizacji celów o charakterze zadań publicznych.

W znaczeniu funkcjonalnym:

1) Działalność organizatorska i wykonawcza w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej.

2) Określona o specjalnych cechach działalności organów administracji publicznej.

Administracja jest działalnością państwa, która nie jest ani ustawodawstwem ani sądownictwem więc w jej skład nie wchodzą organy ustawodawcze i sądownicze.

Cechy charakterystyczne administracji publicznej:

1) administracja rządowa działa w imieniu i na rachunek państwa, a administracja samorządowa w imieniu własnym i na własny rachunek;

2) działa na podstawie prawa i granicach prawem przewidzianych - obywatel może robić to wszystko czego prawo nie zakazuje, administracja tylko to na co prawo jej pozwala;

3) charakter monopolistyczny, a więc działanie w ramach powierzonych przez prawo kompetencji jako wyłączny gospodarz we właściwej kategorii sprawy;

4) działanie w ramach struktur administracji rządowej jej organów instytucyjnych jednostek, a nie osób fizycznych;

5) charakter władczy - możliwość stosowania środków przymusu administracyjnego, ale tylko wówczas i w takich granicach, w jakich to jest dopuszczalne prawem;

6) działa na zasadzie kierownictwa i podporządkowania;

7) opiera się w swoim działaniu na urzędnikach państwowych, urzędnikach służby cywilnej i pracownikach samorządowych.

8) działanie w sposób ciągły i stabilny;

9) działanie nie tylko na wniosek zainteresowanych, ale także i to w przeważającym zakresie z własnej inicjatywy, co różni administrację od sądów.

Państwo jest wspólnotą: polityczną, naczelną, terytorialną, służebną i suwerenną. Dzielimy je na:

- ludność państwa (ogół cech fizycznych osób zamieszkujących dane terytorium, cudzoziemcy, sprawy obywatelstwa)

- terytorium (obszar geograficzny, przestrzeń lądowa, morska i powietrzna)

- władzę publiczną (podporządkowanie ludzi, organy prawotwórcze, organy sądowe, administracyjne, kontrolne).

Historia administracji:

1) Administracja starożytna do 476 r.

- despotia wschodnia - Egipt, Persja, Grecja, Rzym

2) Administracja średniowieczna (476 - 1492r.)

- państwo protofeudalne,

- jednolite monarchie feudalne,

- monarchie stanowe, wielkie imperia średniowieczne.

3) Administracja wczesnonowożytna (1492 - 1776/1789r.)

- monarchia absolutyzmu renesansowego i klasycznego;

- monarchia absolutyzmu oświeceniowego;

- ustrój mieszany;

- republiki wczesnonowożytne;

- myśl ekonomiczno-administracyjna;

4) Administracja późno nowożytna ( do przełomu XIX -XX w).

- administracja;

- administracja a liberalizm społeczno-gospodarczy;

- liberalizm a monarchia konstytucyjna;

- wielkie monarchie absolutne i pół absolutne;

- reżimy autorytarne;

- republiki;

- myśl administracyjna.

5) Administracja późno nowożytna na ziemiach polskich (1795-1918)

- pierwsze okresy zaborów do 1807 r.

- Księstwo Warszawskie 1807 - 1815 r.

- Napoleońskie miasto Gdańsk 1807 - 1813 r.

- wolne miasto Kraków 1815 - 1846 r.

- Królestwo Polskie 1815- 1870 r.

- wielkie miasto Poznańskie

- zabór austriacki - Autonomia Galicji od 1861 r.

6) Administracja współczesna (oprócz Polski)

- przeobrażenia ustrojowo - społeczno-gospodarcze;

- stare i nowe monarchie liberalno-demokratyczne;

- stare i nowe republiki liberalno-demokratyczne;

- reżimy autorytarne;

- reżimy totalitarne;

- myśl administracyjna i jej przeobrażenia.

7) Administracja Polski współczesnej (1918- 1989)

- II RP 1918-1939;

- Litwa środkowa 1920 -1922;

- PRL 1944-1952;

- PRL 1952 - 1989.

Ad.1) Administracja starożytna do 476 r.

Starożytność trwa od około 5000 lat p.n.e. - 4000 lat p.n.e. do pierwszych wieków naszej ery. Najczęściej spotykaną datą końca starożytności jest rok 476, w którym nastąpiło obalenie ostatniego cesarza rzymskiego.

  1. Państwo egipskie ok. 3000 lat. P.n.e.

  2. Mezopotamia (Sumerowie) IV tysiąclecie p.n.e.

  3. Indie- III tysiąclecie p.n.e.

  4. Palestyna -II tysiąclecie p.n.e.

  5. Grecja -III/II tysiąclecia p.n.e.

  6. Italia- II tysiąclecie p.n.e.

  7. Cesarstwo rzymskie - I w. p.n.e. - p II w. n.e.

Osiągnięcia:

- papież Grzegorz XIII (1502-1582) - kalendarz gregoriański,

Przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego:

    1. kryzys gospodarczy

    2. wyniszczenie wojenne

    3. zbyt duże terytorium

    4. władza w ręku cesarza i wąskiej grupy arystokracji

    5. życie mieszkańców Rzymu

Despotia - tytuł, który przysługiwał cesarzom bizantyjskim.

Despotie wschodnie.

- kolebką cywilizacji bliskiego wschodu były państwa Lewantu IV w p.n.e. położne nad rzekami: Nil, Eufrat, Tygrys.

Państwa te charakteryzowały tendencje centralistyczne. Do pierwszych ich przejawów zaliczyć należy połączenie dolnego i górnego Egiptu. Dzięki ujarzmieniu Nilu, mogła tam rozwijać się cywilizacja, która trwała około 3500 lat.

Mezopotamia to starożytna kraina na terenie, której narodziła się cywilizacja. Na jej obszarze rozwijało się szereg kultur, państw i imperiów, około 30 dynastii. Jej terytorium zamieszkiwały różne ludy np. Sumerowie, Akadowie, Husyci.

W Egipcie była monarchia, każdy faraon uważany był za syna boga, pełnił on funkcję najwyższego kapłana, sędziego i naczelnego wodza. Administracja centralna składała się z urzędników monarchów, którzy praktycznie mieli władze. Oni realizowali, organizowali i nadzorowali prace przy budowie i naprawie kanałów nawadniających, zbierali daniny od chłopów i rzemieślników, określali rodzaj i wielkość upraw, a także w imieniu faraona sądzili przestępców. Współcześnie ustrój państwa oparty na władzy faraona nazwać można monarchią despotyczną opartą na teokracji.

GRECJA

To obszar składający się z miast - państw. Obejmowały one miasto razem z otaczającymi je terenami wiejskimi. Duże polis charakteryzowały się, tym, że w ich skład wchodziły osiedla miejskie. Miasta - państwa były wspólnotami obywateli, a decyzje podejmowane były przez zgromadzenie ludowe. Kobiety i niewolnicy nie mieli głosu. Najczęstszymi ustrojami tych państw były demokracja i oligarchia, ale na przełomie wieków kształtowało się to rożnie: VIII w p.n.e. polis arystokratyczna (administracja: król elekcyjny lub dziedziczny, Rada starszych - urzędnicy), VII w p.n.e. polis tyranistyczna - jednowładztwo, VII/VI w p.n.e. polis oligarchiczna - władzę sprawowała wąska grupa społeczeństwa.

RZYM

Początek Rzymu - 753r. p.n.e.

WIELKIE IMPERIA AZJI

Asyria, Persja, Chiny, Indie

Persja

Dariusz (465r. p.n.e. - władca Persji) zreformował zarządzanie rozległym imperium, które podzielił na 20 satrapii (okręg zarządzany przez satrapę). W każdej z tych jednostek podziału terytorialnego nadzorował dowódca garnizonu.

Chiny

Dynastia Qin to pierwsza, która rządziła zjednoczonym krajem. Dała początek reform w państwie, których skutkiem był podział kraju na 36 okręgów wojskowo - administracyjnych, odsunięto od władzy szlachtę rodową a zastąpiono ją centralną i lokalną biurokracją. Urzędów nie można było dziedziczyć.

Ad.2) Administracja średniowieczna (476 - 1492r.)

Administracje średniowieczną można podzielić na trzy etapy:

- administracja wczesnofeudalna

- administracja monarchii feudalnych

- administracja monarchii stanowych

Krótka charakterystyka średniowiecza.

Epoka ta wzięła swój początek od upadku cesarstwa rzymskiego na zachodzie - 476 r. trwała do upadku cesarstwa bizantyjskiego 1453r. Drugą umowną granicą epoki jest rok 1492, w którym to została odkryta Ameryka.

V-VII w. to okres kształtowania się państw szczepowych, uważany również za upadek kultury i tzw. "ciemne wieki".

VIII-IX w. to okres odrodzenia idei imperialnej zwany renesansem karolińskim. Oznaczał powrót do wzorców kultury antycznej i rozwój szkolnictwa.

X-XI w. to okres kształtowania się europejskiego systemu państw i instytucji feudalizmu.

XII-XIII w. to powrót do dorobku starożytności i tworzenie systemu kultury filozofii i technologii.

XIV-XV w. to okres monarchii stanowej takiego ustroju politycznego, który charakteryzował podział społeczeństwa na stany: rycerstwo, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopów. Udział w rządach miały oprócz króla niektóre stany, które realizowały go poprzez reprezentację w zgromadzeniach stanowych i różnych formach samorządu.

Podstawowe cechy średniowiecza:

1. Stałość społeczeństw.

2. Najwyższą wartością była religia prowadząca do podporządkowania państw papieżowi.

3. Formowanie się państw narodowych.

4. Prowadzenie wojen.

5. Społeczeństwo obywatelskie

6. Rządy prawa (pierwsi prawnicy)

7. Prawo naturalne

8. Suwerenność społeczeństwa.

9. Rozwój szkolnictwa wyższego (uniwersytety w Sorbonie -1200 r., Uniwersytet Krakowski -1364).

FILOZOFOWIE: Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, Jan Jakub Rousseaou, Św. Augustyn, Św. Izydor, Paweł Włodkowic, Wincenty Kadłubek, Mikołaj z Kuzy.

NAJWAŻNIEJSZE DATY:

756r. - powstanie państwa kościelnego (państwo Watykańskie)

768 - 814r. - rządy Karola Wielkiego (dynastia Karolingów)

888r. - rozpad imperium Karolińskiego, powstanie państw: Włoch, Francji, Niemczech

968r. - biskupstwo w Poznaniu (1000 - Gniezno, Kołobrzeg, Wrocław, Kraków, wprowadzenie celibatu 1079 r.) 1069-1291r. - wyprawy krzyżowe

1180r.- schyłek państw szczepowych

1265r. - powstanie parlamentu w Anglii

1303r.- początki monarchii stanowej we Francji

1337-1453r. wojna 100- letnia między Francją i Anglią

1409-1411r. Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim

1087r. - podział Polski na dzielnice (za Władysława Hermana)

1320r.- monarchia stanowa w Polsce (panowanie Łokietka)

MONARCHIA WCZESNOFEUDALNA

1.WIEC - zgromadzenie ludności w celu ustalenia jakichś ważnych kwestii mających wpływ na życie plemienia. Był to najwyższy organ władzy, który początkowo składał się z wszystkich wolnych obywateli, poniżej z starszyzny plemiennej.

Uprawnienia wiecu:

2. MONARCHIA

Cechy:

Uprawnienia króla:

3. ADMINISTRACJA CENTRALNA

Tworzył ją dwór królewski jako ośrodek zarządzania państwem.

Struktura:

Zebrania nadworne zwoływał król by omówić sprawy państwowe miały one charakter doradczy

4. ADMINISTRACJA TERENOWA

Wzorowana na rzymskiej.

Monarchie feudalną można podzielić na:

a) jednolitą monarchię feudalną,

b) rozdrobnioną monarchię feudalną.

Ad a) Władza dzierżona była przez króla bądź cesarza. Monarcha zajmował się takimi dziedzinami jak: ustawodawstwem, władzą wykonawczą, sądownictwem, wojskiem, bezpieczeństwem publicznym. Przysięgał on wierności narodowi i był autorytetem.

W Polsce władcami takimi byli - B. Chrobry 1025r., Mieszko II -1025 r., B. Śmiały 1076 r.

Administracja centralna sprawowana przez zgromadzenie nadworne (zjazd) zwoływany przez króla. Najważniejsze sprawy państwa omawiała rada nadworna (królewska), która była organem nadzorczym. Nie było jednolitego składu, ale zaliczyć należy do niego urzędników nadwornych: kanclerza, skarbnika, marszałka.

Administracja terenowa składała się z jednostek terytorialnych o rożnych nazwach: hrabstwo(hrabia, margrabia), województwo (wojewoda), księstwa (namiestnik), prowincje (wysłannik królewski).

Ad b) Spadek autorytetu władzy króla. Toczyły się prywatne wojny królów, które były sposobem na rozstrzyganie sporów. Wzrastało znaczenie kościoła. W Polsce miał miejsce wewnętrzny chaos. Testament Bolesława Krzywoustego(1138) podzieli państwo na dzielnice, którymi zarządzali książęta.

Najważniejszymi organami administracji centralnej były:

- rada przyboczna,

- rada królewska,

- rada książęca,

-urzędnicy nadworni,

-urzędnicy nadworni,

- urzędnicy funkcyjni.

Rządził Król i jednocześnie Książe. Król - całym państwem, Książe - własnym terenem.

Administracja terytorialna w obrębie poszczególnych księstw przyjmowała bardzo różne modele.

MONARCHIA STANOWA

Francja- 1302-1484r.

Anglia- 1265-1485r.

Polska- 1320-1447r.

Władza królewska opierała się na innych założeniach. Król przestawał być prywatnym właścicielem państwa a stał się najwyższym urzędnikiem w państwie. Podstawą jest suwerenność zewnętrzna państwa i wewnętrzna oraz niepodzielność terytorialna państwa. Charakterystyczne stają się symbole państwowości takie jak: stała stolica, godło państwa, chorągiew państwa. Społeczeństwo podzielone stanami.

Administracja centralna:

Rada królewska (Francja) zajmowała się:

Administracja terenowa:

CHARAKTERYSTYKA IMPERIÓW ŚREDNIOWIECZA

1. Cesarstwo Bizantyjskie stanowiło naturalną kontynuację cesarstwa rzymskiego pod względem politycznym, gospodarczym i kulturalnym.

- prowincje - namiestnicy

- samorządy miast (później magistrat)

2.Arabowie:

Władzę sprawował kalif - następca Mahometa. Kierował on życiem religijnym (strażnik dogmatów) i świeckim.

Kompetencje:

Wezyr - powoływany przez kalifa, odpowiednik ministra, natomiast Wielki Wezyr to odpowiednik premiera.

Administracja centralna- kierował nią Wezyr

Administracja terytorialna -tworzyły ją prowincje

3.Turcy Osmańscy:

Władzę sprawował sułtan- władca absolutny. Należało do jego władztwa tworzenie prawa oraz zwierzchnictwo religijne. Wola sułtana była święta, a jedynym ograniczeniem jej był szariat, czyli prawo religijne (nie mógł on postępować wbrew jego przepisom).

Administracja centralna:

Administracja terytorialna składała się z 29 prowincji i kilka księstw wasalnych.

4.Cesarstwo Chińskie:

Władzę sprawował cesarz -władza absolutna

Administracja centralna:

Administracja terytorialna:

CHARAKTERYSTYKA OKRESU WCZESNONOWOŻYTNEGO

1.Monarchia absolutyzmu początkowego i klasycznego 1469-1808 r.

Charakteryzowały ja następujące elementy:

- obywatelska władza

- władza zwierzchnia pochodziła od Boga

- prawo boskie

- prawo naturalne

- suwerenność państwa

2.Monarchia absolutyzmu oświeceniowego 1682-1809 r.

Początek jej dały hasła oświeceniowe. Domagano się reform społecznych i ustrojowych. Monarcha uznaje niektóre zasady umowy społecznej pomiędzy sobą a społeczeństwem. Naród przyznaje mu pewne wolności np. religijne jednocześnie jednak pozostaje monarchą absolutnym, sprawującym władzę nad wszelkimi dziedzinami administracji państwowej. Władca staje się pierwszym sługą państwa.

3.Ustroje mieszane Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1454-1795 r.

Rzeczpospolita szlachecka (1454-1764r.)

Monarchia konstytucyjna (1764-1705r.)

I rozbiór Polski - 1772 r.

II rozbiór Polski - 1793 r.

III rozbiór Polski - 1795 r. -insurekcja kościuszkowska 25.03.94 r.

4. Republika wczesnonowożytna (1584 - 1798 r.)

Anglia, Szwajcaria i Niderlandy

Anglia:

- wojna domowa

- pojmanie monarchy, królobójstwo

- powstanie republiki 1649r.

- 1653r. dyktatorskie rządy Cromwella

Niderlandy:

- rewolta i wojna w 1566r.

- powstanie republiki 1579r.

Szwajcaria:

- republika -1291 - 1481r.

Najważniejsze zjawiska:

1. Wielkie odkrycia geograficzne ( nawigacja, astronomia) - Ameryka, Afryka i Azja

- imperia kolonialne Hiszpanii i Portugalii

- odpływ ludności z Europy

- rozwój niewolnictwa

- nowe uprawy (ziemniaki i pomidory)

- rozwój handlu

2. Rozwój sztuki i kultury (renesans lub odrodzenie).

3. Rozłam wewnętrzny kościoła katolickiego (reformacja i wojny religijne).

4. Kształtowanie się absolutyzmu.

- władza króla nieograniczona

- sprawna administracja

- kontrreformacja

5. Oświecenie XVII - XVIII wiek - rozwój nauki.

6. Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej 1772 r.

7. Wybuch rewolucji we Francji 14 lipiec 1787r., zburzenie Bastylii.

REPUBLIKI WCZESNONOWOŻYTNE

ADMINISTRACJA

  1. Głowa państwa

Dyktatura jednostki