WYROB

Y

MET

AL

OWE

Poradnik Wykonawcy

Klasyfikacje, definicje, parametry

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

STAN SUROWY ZAMKNIĘTY

Stal niskowêglowa (stosowana w budownictwie) jest to stop ¿elaza o zawartoœci do 2% wêgla i innych
pierwiastków, otrzymany w wyniku dwustopniowego procesu produkcji. W pierwszym etapie produkcji z
rud ¿elaza przetopionych w wielkich piecach otrzymuje siê surówkê, która oprócz ¿elaza zawiera 2,5–
4,5% wêgla i ok. 7% innych domieszek. W drugim etapie produkcji surówkê poddaje siê procesowi utle-
niania, w wyniku którego otrzymuje siê stal o wymaganym sk³adzie chemicznym.

¯eliwo– przetopiona surówka z dodatkiem z³omu. Zawiera 2–4% wêgla i do 4% krzemu
Stal– przetopiona surówka odtleniona. Zawiera do 2% wêgla.

n

W zależności od składu chemicznego stale dzielimy na:

n stale wêglowe (niestopowe); g³ównym sk³adnikiem, oprócz ¿elaza, jest wêgiel (do 2%), a zawartoœæ
pozosta³ych sk³adników (krzem, mangan, fosfor, siarka) nie powinna przekraczaæ wartoœci okreœlonej dla
danego gatunku.
n stale stopowe; oprócz ¿elaza i wêgla zawieraj¹ inne sk³adniki (2,5– 5%), dodane w celu uzyskania po-
¿¹danych w³aœciwoœci

n

W zależności od stopnia odtlenienia stale dzielimy na:

n uspokojone

n pó³uspokojone

n nieuspokojone

n

W zależności od zastosowania stale dzielimy na:

n konstrukcyjne,

n narzêdziowe,

n specjalne

Stal stosowan¹ w budownictwie dzielimy na klasy i gatunki. Klasa stali zale¿y od jej w³aœciwoœci mecha-
nicznych (wytrzyma³oœæ na rozci¹ganie, granica plastycznoœci). Klasê stali oznacza siê liter¹ A i cyfr¹
rzymsk¹. Produkuje siê klasy stali: A– 0, A– I, A– II, A– III, A– IIIN (im wy¿sza cyfra, tym wy¿sza wytrzy-
ma³oœæ stali).
W ramach ka¿dej klasy wystêpuj¹ gatunki, okreœlaj¹ce w³aœciwoœci technologiczne, takie jak: spawalnoœæ,
zgrzewalnoœæ, stopieñ uspokojenia.

Uspokojenie stali jest to proces odtleniania, polegaj¹cy na usuniêciu pozosta³oœci rozpuszczonego
tlenku ¿elaza
Stal uspokojona jest odtleniona w takim stopniu, ¿e podczas jej krzepniêcia nie zachodz¹ ¿adne re-
akcje z wydzielaniem gazów (tzw. krzepniêcie “spokojne”), dziêki czemu ma ona lepsz¹ jakoœæ. Ze
wzglêdów ekonomicznych produkuje siê tak¿e stal pó³uspokojon¹, o nieco gorszej jakoœci, która
krzepnie bez wrzenia, ale podczas tego procesu wydzielaj¹ siê niewielkie iloœci gazów.

n

Stal jest poddawana różnym rodzajom obróbki plastycznej, w wyniku której

otrzymuje się różne wyroby.

n Walcowanie na gor¹co jest to proces zgniatania stali przez pary walców obracaj¹cych siê w przeciw-
nych kierunkach. W wyniku walcowania na gor¹co otrzymuje siê: prêty, kszta³towniki, blachy, rury.
n Giêcie na zimno polega na formowaniu (na ci¹garkach, giêtarkach, prasach itp.) p³askich blach o gru-
boœci 1,5– 5 mm. W wyniku giêcia na zimno otrzymuje siê profile cienkoœcienne o ró¿nych kszta³tach.
n T³oczenie polega na plastycznym kszta³towaniu wyrobów bez naruszenia spójnoœci materia³u wyjœcio-
wego przez wyginanie, zawijanie, profilowanie, wygniatanie. W wyniku t³oczenia otrzymuje siê: blachy o
ró¿nych kszta³tach (faliste, ¿eberkowe), nity, œruby, sworznie, nakrêtki.
n Ci¹gnienie na zimno lub na gor¹co polega na systematycznym zmniejszaniu przekroju poprzeczne-
go ci¹gnionego materia³u przy jednoczesnym jego wyd³u¿aniu. W wyniku ci¹gnienia otrzymuje siê dru-
ty.

Wyroby metalowe

n

Stal

Wróæ

n

Pręty zbrojeniowe

Zbrojenie wspó³pracuje z betonem przy przenoszeniu si³ wewnêtrznych wystêpuj¹cych podczas pracy kon-
strukcji. Poniewa¿ beton jest materia³em o wysokiej wytrzyma³oœci na œciskanie i niewielkiej na rozci¹ga-
nie, najczêœciej g³ównym zadaniem zbrojenia jest przeniesienie si³ rozci¹gaj¹cych.
Stal zbrojeniowa jest produkowana w postaci prostych prêtów zbrojeniowych, walcówki i drutu. Prêty pro-
ste nie wymagaj¹ prostowania na budowie, chyba ¿e zosta³y pogiête podczas transportu. Walcówka to stal
walcowana i zwijana na gor¹co w krêgi, wymagaj¹ca prostowania na budowie. Drut powstaje przez ci¹-
gniêcie na zimno walcówki; jest dostarczany na budowê w krêgach. Na budowie musz¹ byæ utworzone od-
powiednie stanowiska do: prostowania prêtów dostarczonych w krêgach, prostowania wygiêtych prêtów
prostych, ciêcia i giêcia prêtów, zgrzewania i spawania prêtów, monta¿u zbrojenia.
W klasach stali A– 0 i A– I produkuje siê walcówkê i prêty okr¹g³e g³adkie. Ze wzglêdu na podobny wygl¹d
prêty klasy A– I, dla odró¿nienia od prêtów klasy A– 0, powinny byæ trwale pomalowane po jednej stronie
czerwon¹ farb¹ olejn¹. Je¿eli brak jest takich oznaczeñ, a na budowie znajduj¹ siê prêty obu klas, nale¿y
przeprowadziæ odpowiednie badania.
W klasie A– II produkuje siê prêty okr¹g³e ¿ebrowane jednoskoœnie (maj¹ dwa ¿ebra pod³u¿ne usytuowa-
ne po przeciwleg³ych stronach przekroju oraz rozmieszczone równomiernie wzd³u¿ d³ugoœci ¿ebra po-
przeczne, biegn¹ce wzd³u¿ linii œrubowej). Prêty ze stali 20G2Y powinny byæ oznaczone trwale czerwon¹
farb¹ dla odró¿nienia od prêtów ze stali 18G2.
W klasach A– III i A–IIIN produkuje siê prêty okr¹g³e ¿ebrowane dwuskoœnie (maj¹ dwa ¿ebra pod³u¿ne
oraz ¿ebra poprzeczne usytuowane “w jode³kê”). Prêty 20G2Y ze stali klasy A– IIIN, dla odró¿nienia od prê-
tów 34GS klasy A– III, maj¹ po obu stronach nawalcowane ¿eberka pod³u¿ne na d³ugoœci równej trzem od-
stêpom ¿eberek poprzecznych..

n

Siatki zbrojeniowe

Siatki zbrojeniowe zgrzewane standardowe lub typowe stosuje siê do zbrojenia konstrukcji z betonu. Wy-
konuje siê je z prêtów z drutu g³adkiego lub profilowanego na zimno, krzy¿uj¹cych siê pod k¹tem 90°C. W
miejscach po³¹czeñ prêty zgrzewa siê punktowo. Siatki standardowe, o wymiarach 6 x 2.45 m, produku-
je siê na sk³ad. Siatki typowe produkuje siê na indywidualne zamówienie, jednak ich d³ugoœæ nie mo¿e
przekraczaæ 12 m, a szerokoœæ– 2.45 m.

WYROB

Y

MET

AL

OWE

n

Zbrojenie do betonu

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

STAN SUROWY ZAMKNIĘTY

Cechy charakterystyczne i przeznaczenie najczêœciej stosowanych w budownictwie

klas i gatunków stali

Klasa stali Gatunek stali

Cechy charakterystyczne

Zastosowanie

A– 0

St0S– b

РspawalnoϾ i zgrzewalnoϾРnie jest

blachy, kszta³towniki, rury, zbrojenie konstrukcji

gwarantowana, najczêœciej jednak stal

¿elbetowych (walcówka, prêty okr¹g³e g³adkie

posiada te cechy (w razie potrzeby

o œrednicy 5,5– 40 mm)

nale¿y to sprawdziæ)
– znaczna wyd³u¿alnoœæ
(ponad 30%), stal daje siê ³atwo gi¹æ

A– I

St3SX– b

stal nieuspokojona

blachy, kszta³towniki, rury, zbrojenie konstrukcji

St3SY– b

stal pó³uspokojona

¿elbetowych, tak¿e poddanych dzia³aniu obci¹

St3S– b

¿eñ dynamicznych (walcówka, prêty okr¹g³e
g³adkie o œrednicy 5,5– 40 mm )

A– II

18G2– b

–podwy¿szona jakoœæ i wytrzyma³oœæ

blachy, kszta³towniki, rury, zbrojenie konstrukcji

РspawalnoϾ

¿elbetowych (prêty ¿ebrowane jednoskoœnie
o œrednicy 6– 32 mm )

St50B

zbrojenie konstrukcji ¿elbetowych (prêty ¿ebrowane
jednoskoœnie o œrednicy 6– 32 mm )

20G2Y– b

zbrojenie konstrukcji ¿elbetowych (prêty ¿ebrowane
jednoskoœnie o œrednicy 6– 28 mm )

A– III

25G2S

zbrojenie konstrukcji ¿elbetowych (prêty ¿ebrowane
jednoskoœnie o œrednicy 6– 40 mm )

25G2Y

zbrojenie konstrukcji ¿elbetowych (prêty ¿ebrowane

jednoskoœnie o œrednicy 6– 20 mm )

34GS

РniespawalnoϾ,

zbrojenie konstrukcji ¿elbetowych oprócz konstrukcji

РzgrzewalnoϾ

obci¹¿onych dynamicznie (walcówka, prêty
¿ebrowane dwuskoœnie o œrednicy 6– 32 mm)

A– IIIN

20G2VY

–spawalnoœæ

zbrojenie konstrukcji ¿elbetowych oprócz konstrukcji

–zgrzewalnoœæ

obci¹¿onych dynamicznie, pracuj¹cych w agresyw-

– wysoka wytrzyma³oœæ

nym œrodowisku, o wymaganej du¿ej szczelnoœci
(prêty ¿ebrowane dwuskoœnie o œrednicy 6– 28 mm)

WYROB

Y

MET

AL

OWE

Poradnik Wykonawcy

Klasyfikacje, definicje, parametry

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

STAN SUROWY ZAMKNIĘTY

n

Szkielety zbrojeniowe

Szkielety do zbrojenia konstrukcji z betonu (p³askie i przestrzenne) wykonuje siê ze stalowych prêtów pro-
stych, zgrzewanych punktowo i krzy¿uj¹cych siê pod k¹tem 90°C. Szkielety przestrzenne wykonuje siê ze
szkieletów p³askich i pojedynczych prêtów.

Kszta³towniki s¹ to wyroby stalowe, otrzymane w procesie walcowania stali na gor¹co. Maj¹ przekroje z³o-
¿one z prostych figur geometrycznych. Z kszta³towników wykonuje siê m. in. belki (elementy poziome) i
s³upy (elementy pionowe). Przekroje belek i s³upów mog¹ byæ proste (z jednego kszta³townika) albo z³o-
¿one (z dwóch lub wiêkszej liczby).
n P³askowniki s¹ to wyroby p³askie o szerokoœci 20– 150 mm, gruboœci 6– 40 mm i znormalizowanej
d³ugoœci 6– 9 m. Oznacza siê je prostok¹tem, przy którym podaje siê szerokoœæ i gruboœæ w mm.
n K¹towniki mog¹ byæ równoramienne i nierównoramienne. Produkowane s¹ k¹towniki równoramienne o
d³ugoœci ramion 20– 200 mm i nierównoramienne o d³ugoœci ramion 30– 200 mm. K¹towniki s¹ ozna-
czane symbolem kszta³tu przekroju i trzema liczbami, z których dwie pierwsze oznaczaj¹ (w mm) d³ugo-
œci ramion, a trzecia– ich gruboœæ.
n Dwuteowniki sk³adaj¹ siê z pionowego œrodnika i dwóch poziomych pó³ek. Mog¹ byæ: normalne, eko-
nomiczne i o pocienionym œrodniku. Dwuteownik oznacza siê symbolem okreœlaj¹cym kszta³t przekroju
poprzecznego oraz liczb¹ oznaczaj¹c¹ wysokoœæ w mm.
n Ceowniki maj¹ w przekroju kszta³t litery C; sk³adaj¹ siê z pionowego œrodnika i dwóch poziomych pó³-
ek. Mog¹ byæ: normalne, ekonomiczne i o pocienionym œrodniku. Ceownik oznacza siê symbolem okre-
œlaj¹cym kszta³t przekroju poprzecznego oraz liczb¹ oznaczaj¹c¹ wysokoœæ w mm.

Oprócz stali w budownictwie stosuje siê tak¿e inne metale.
n Aluminium jest to metal o srebrzystobia³ej barwie, lekki, kowalny, topliwy, dobrze przewodz¹cy ciep³o i
elektrycznoœæ, odporny na korozjê. W budownictwie jest wykorzystywany do wykonywania elementów
konstrukcyjnych (kszta³towniki aluminiowe) okien, drzwi, ogrodów zimowych, œwietlików, daszków oraz
folii i pow³ok ochronnych.
n Cynk jest to metal o niebieskawosrebrzystej barwie. Warstewka tlenku, wytwarzaj¹ca siê na jego po-
wierzchni chroni go przed dzia³aniem czynników atmosferycznych. Jest stosowany do wyrobu blach cyn-
kowych, wytwarzania pow³ok ochronnych (zabezpieczaj¹cych stal przed korozj¹), produkcji farb cynko-
wych. Wchodzi w sk³ad wielu stopów metali (np. mosi¹dzu, br¹zu).
n MiedŸ jest to metal o charakterystycznym czerwonym po³ysku, kowalny i ci¹gliwy, bardzo dobrze prze-
wodz¹cym ciep³o i elektrycznoœæ. Pod wp³ywem dzia³ania wilgoci pokrywa siê zielonym nalotem zwanym
patyn¹. Z miedzi wytwarza siê blachy dachowe, rynny i rury spustowe, rury do instalacji wodnych.
n Mosi¹dz jest to stop miedzi z cynkiem oraz dodatkiem innych metali (5- 6%): o³owiu, ¿elaza, manga-
nu. Mosi¹dz dobrze przewodzi ciep³o i elektrycznoœæ, jest odporny na korozjê, daje siê ³atwo obrabiaæ.
Jest stosowany do wyrobu okuæ budowlanych, blach, rur, œrub, ozdób. Mosi¹dz wysokoniklowy jest to
stop zawieraj¹cy 55-66% miedzi, 10-20% niklu, 20-24% cynku. £atwo poddaje siê obróbce plastycznej,
dlatego wykorzystuje siê go do wyrobu prêtów, drutów, blach, rur.
n Br¹z jest to stop miedzi z cyn¹, czasami z domieszk¹ innego metalu, np. aluminium; Jest stosowany
do wyrobu elementów ozdobnych: krat, balustrad, porêczy, dzwonów.
n Spi¿ jest to stop miedzi, cyny, cynku i o³owiu. Jest metalem odpornym na œcieranie. Stosuje siê go do
wyrobu elementów dekoracyjnych.
n Znal jest to stop cynku z aluminium, miedzi¹ i magnezem. Daje siê ³atwo spawaæ, lutowaæ, niklowaæ,
chromowaæ i obrabiaæ, ale z up³ywem czasu staje siê kruchy. Stosuje siê go do wyrobu okuæ budowlanych.
n ¯eliwo jest to odlewniczy stop ¿elaza z wêglem (2-4,5%), krzemem, manganem, fosforem, siark¹ i in-
nymi sk³adnikami, otrzymywany przez stopienie surówki ¿elaza z dodatkiem z³omu ¿eliwnego i stalowego
oraz stopów ¿elaza. Rozró¿nia siê ¿eliwo: szare (w którym wêgiel wystêpuje w postaci grafitu), bia³e (wê-
giel wystêpuje w postaci wêglika ¿elaza - cementytu) i po³owiczne (wêgiel wystêpuje zarówno jako grafit,
jak i cementyt). ¯eliwa mo¿na te¿ podzieliæ na: ¿aroodporne, kwasoodporne, odporne na korozjê.
n Nikiel jest to metal o barwie srebrzystobia³ej, twardy, kowalny, trudno topliwy, odporny na dzia³anie tle-
nu, wilgoci, powietrza. Jest stosowany do powlekania innych metali (stali, cynku, miedzi) w celu zwiêk-
szenia ich wytrzyma³oœci i odpornoœci na korozjê. Jest sk³adnikiem wielu stopów (np. mosi¹dzu).

n

Kształtowniki

n

Inne metale

L 60x60x6 oznacza
k¹townik równora-
mienny o d³ugoœci
obu ramion 60 mm
i gruboœci œredniej
ramienia 6 mm
I 200 oznacza dwu-
teownik o wysoko-
œci 200 mm
I 240 oznacza ce-
ownik o wysokoœci
240 mm