Dydaktyka - opracowanie pojęć.

Dydaktyka -

nauka o nauczaniu i uczeniu się, jest to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń,

hipotez dot.zjawisk zależności prawidłowości uczenia się i nauczania oraz przekształcania tych
zjawisk przez człowieka.

Dydaktyka ogólna obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedm. nauczania i wszystkie szczeble
pracy szkolnej.

Dydaktyka szczegółowa (metodyka) to teoria nauczania, uczenia się poszczególnych przedmiotów na
określonych szczeblach nauczania.

Przedmiotem bad. dydakt. jest świadoma działalność dydakt. tj. procesy nauczania i uczenia się, ich
cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja. Dydakt. spełnia określoną funkcje poznawczą
(rozpatruje ona przedmiot swoich badań wszechstronnie, ustala lub odkrywa fakty bezpośrednio z nim
związane, uogólnia i systematyzuje je, tłumaczy je, ustala zależności między nimi) oraz funkcję
utylitarną, praktyczną, służebną względem życia (dostarcza n-lowi określonych przesłanek i norm,
które powinien stosować).

Cele kształcenia są to sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe, a w miarę konkretne efekty
systemu edukacji narodowej. Cele edukacji szkolnej są jednym z najważniejszych motywów
akt

ywności ludzkiej. Takie cele regulują zachowania ludzkie, nadają sens i porządek życiu, pomagają

w tworzeniu i uregulowaniu przyszłości i pomagają odkrywać własne możliwości.

Cele nauczania to zbiór ideałów i zamierzeń które programują nauczanie.

Cele operacyjne-

operacyjne sposoby wyrażania ogólnych celów kształcenia w postaci zadań, pytań,

problemów i poleceń.

Operacyjne cele kształcenia- to opisy zachowań ucznia jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.

Cele operacyjne składają się z 3 elementów:
1) Opis sytuacji w której uczeń będzie manifestował zmiany w swoim zachowaniu.
2) Pojęcia określające planowane zmiany w zachowaniu się ucznia,
3) Pojęcia kwalifikacyjne (normy), które dokładnie określają jakie nawet minimalne zmiany w
zachowaniu

ucznia można uznać jako etap operacji założonego wcześniej celu. Szczegółowe cele

staramy się formułować na podst. konkretnych dających się zaobserwować wskaźników świadczące o
zmianach w zachowaniu ucznia.

Cele operacyjne stanowią punkt wyjścia do precyzyjnego określania zakresu wiedzy na określonych
zajęciach. Pozwalają także ocenić w każdym procesie etap realizacji założonych celów. Hierarchiczny
układ celów kształcenia nazywamy taksonomią (bliższe określenie celów kształc.)- polega na tym że
wyższe kategorie mieszczą w sobie niższe kategorie osiągnięcia celu.

Taksonomia celów kształc. zmierza do: - ułatwienia pogrupowania celów, - ujawnienia ewentualnych
niedostatków w ich doborze i formułowaniu, - ułatwia definiowanie czynn. uczących się, - ułatwia
dobór zadań testowych do czynności ucznia, - ułatwia precyzowanie celów i przedstawiania ich w
aspekcie hierarchi. Taksonomia ABC funkcjonuje w Polsce i składa się z 2 poziomów i 4 kategori:

I Poziom to wiadomości, odpowiadają 2 kategorie: A) zapamiętanie wiadomości przez ucznia oznacza
jego gotowość do przypomnienia sobie pewnych faktów, tematów, praw, teori nauk, zasad działania,
przedmiotów, terminologi i pojęć. Jest to elementarny poziom wiedzy, uczeń nie może ich mylić

między sobą ani zniekształcać. B) zrozumienie wiadomości przez ucznia oznacza że potrafi on
przedstawić je w innej formie niż zapamiętał, ponadto umie je uporządkować, powiązać między sobą,
z innymi wiadomościami znaleźć cechy wspólne i różnice charakteryzujące poznane zjawiska, wykryć
związki przyczynowo-skutkowe, uogólnić, podsumować, objaśnić, formułować wnioski, uczynić
podstawę prostego wnioskowania.

II Poziom to umiejętności,
A) stosowanie wiadom. w sytuacjach typowych wyraża się tym że uczeń potrafi posłużyć się w
praktyce zdo

bytymi wiadomościami wg podanych mu uprzednio reguł i algorytmów, potrafi dokonać

obserwacji zjawisk, stosować reguły z elementami twórczości oraz analizować związki przyczynowo-
skutkowe. Celom którym te wiadomości mają służyć nie powinny zbytnio odbiegać od tych które
osiągnięto w toku nauki szkolnej.
B) Stosowanie wiadom. w syutuac. problemowych oznacza że uczeń potrafi formułować problemy a
także je rozwinąć, dokonać analizy, syntezy,wartościować zjawiska i przedmioty wg przyjętych
kryteriów, formułować plan działania.

Czynniki determinujące dobór treści kształcenia:
a) wymagania społeczno-polit. sprawiają że dobór treści był w sposób jawny i wyraźny. W treściach
kształcenia powinny być uwzględnione najważniejsze potrzeby społeczeństwa, powinny kształcić u
uczniów naukowy pogląd na świat oraz tworzyć jednolity system oświaty.
b) wymagania zawodowe-

zadaniem szkoły jest podnoszenie kultury technicznej społeczeństwa

poprzez odpowiednią realizację zadań kształcenia politechnicznego i przysposobienia zawodowego.
Zadaniem jest kształtować postawę racjonalizatorską, poczucie odpowiedzialności za efekty
jakościowe wykonywanej pracy oraz ekonomiczne i ilościowe.
c) wymagania kulturowe-

szkoła powinna wdrażać uczniów do systematycznej zróżnicowanych co do

treści recepcji dóbr kulturalnych. Szkoła powinna stworzyć warunki umożliwiające pomnożenie dóbr
kulturalnych.
d) wymag. naukowe-

zakładają że treści kształcenia muszą odpowiadać rygorystycznym wymaganiom

nauki czyli najpierw znajomość podstaw nauki stanowi podstawę do kształcenia ogólnego.
Opanowanie naukowego poglądu na świat jest najważniejszym składnikiem przygotowania do życia
indywidualnego i społecznego.
e) wymag. dydaktyczne-

składają się z 3 elementów:

1. postulat systematyczności polega na tym że treści kształcenia powinny być ułożone zgodnie z
logiką wewnętrzną danej dziedziny.
2. Postulat korelacji mówi że muszą zachodzić związki pomiędzy poszczególnymi przedmiotami.
3. postulat wiązania teorii z praktyką. 3 układy treści nauczania: - układ liniowy (uczeń tylko 1 raz
przerabia określoną partię materiału np. tabliczka mnożenia), - układ koncentryczny (materiał
powtarzany po pewnej przerwie), -

układ spiralny (treści nauczania omawia się na coraz wyższych

poziomach). f) wym. psychologiczne- dostoso

wanie treści nauczania do możliwości ucznia a przede

wszystkim do ich rozwoju intelektualnego i psychofizycznego. 3 okresy rozwoju ucznia: młodszy wiek
szkolny, wiek dorastania, wiek wczesnej młodości.

Teorie doboru treści kształcenia:
1) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)-

celem materializmu było przyswojenie jak najwięcej

wiadomości, materiału. Nauka wszystkiego (zwolennik Komeński). Teoria krytykowana za sposób
przyswajania wiedzy przez ucznia. Brak kształtowania umiejętności oraz stosowania wiedzy w
praktyce. Zarzucano lekceważenie metod nauczania (nauka werbalna).

2. Formalizm dydaktyczny (kształcenie formalne)- celem było pogłębienie i rozszerzenie zdolności
poznawczych, zainteresowań. Odwrócenie tego co było w encyklopedyźmie. Treści kształcenia były
nieważne. Wysunięto teorię transferu dodatniego, który plegał na przenoszeniu nabytej wprawy na
inną czynność. W teorii tej krytykowano przecenianie znaczenia matematyki i języków dla rozwoju
zdolności. Lekceważono nauki przyrodnicze i rozumowe poznawanie rzeczywistości. Główną zaletą

teorii było zwrócenie uwagi na potrzeby rozwoju zdolności i zainteresowań ucznia oraz na pamięć,
wyobrażenie, uwagę i myślenie.

3. Utylitaryzm dydaktyczny-

głów. celem było osiągnięcie poziomu wiedzy i działalności jako narzędzi

do operowania środowiska (praktyczne przygotowanie do życia) Główne założenia: - uczeń powinien
stosować metody naukowe w działaniu takie same które uczyniły cywilizacje tym czym ona jest. W
związku z tym uczniowie mieli się koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstruktywnych oraz
na rekonstruowaniu społecznych doświadczeń ludności poprzez zajęcia praktyczne. Zasady budowy
programów nauczania: - z. problemowego podejścia do treści kształcenia, - z. kształcenia
umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania problemów, - z. łączenia pracy z zabawą, - z.
aktywizowania ucznia, -

z. włączania dzieci i młodzieży w nurt życia środow. lokalnego. Nacisk na

umiejętn. praktyczne. Wady teorii to:- faworyzowanie uczenia się przez działanie i nabywanie
umiejętn. praktycznych, - lekceważenie treści naukowych wiedzy i sprawności intelektualnych, - taki
dobór treści prowadzi do jednostronności wykształcenia, utrudnia zdobycie nowoczesnego poglądu na
świat, ogranicza rolę wiedzy do praktyczno życiowych umiejętności.

4. Materializm funkcjonalny-

twórca W. Okoń. Gł. celem i założeniem jest aktywne poznawanie

otaczającej rzeczywistości uczniów i wdrażanie ich do przekształcania tej rzeczywistości. Poznanie
ma służyć usprawnieniu i udoskonaleniu działalności ludzkiej natomiast działanie ma służyć jako
wolny sposób poznania rzeczywistości. Kryteria doboru treści wg tej teori miały opierać się na
światopogladzie, na ideach przewodnich i wszechstronnej działalności uczniów o charakt.
przyrodniczym, społecznym, kulturowym i technicznym.

5.Egzemplaryzm -

celem miało być ułożenie materiału nauczania nie tyle w sposób systematyczny co

raczej w sposób wzrostowy.

6. T. problemowo-kompleksowa-

twórca B. Suchodolski. Celem było ułatwienie uczniom poznania

rzeczywistości i należało uczyć poszczególnych przedmiotów nie odrębnie lecz kompleksowo czyniąc
przedmiotem działalności poznawczej ucznia problemy których rozwiązanie wymaga posługiwania się
wiedzą z dziedziny różnych przedmiotów.

7. Strukturalizm-

celem było zaznajomienie uczniów ze strukturą różnych dziedzin wiedzy,

rozbudowanie i pogłębienie znajomości tych struktur w miarę rozwoju myślenia i podzielenie treści
każdego przedmiotu nauczania na elementy podstawowe i wtórne.

8. T. programowania dydaktycznego (strukturyzacji operatywnej)-

gł. założeniem było nie czego uczyć

ale jak to czynić w sposób optymalny. Analiza treści kształcenia miała się odbyć za pomocą metody
macierzy dydaktycznej i grafów. Plan nauczania- to wykaz przedm., liczba godz. i rozkład na
poszcz

ególne lata. Program nauczania- dot. jakich wiadomości, umiejętności i nawyków mają

przyswoić uczniowie. Progr. nauczania składa się z: - uwag wstepnych (cele nauczania przedmiotu), -
materiał nauczania (prawa, pojęcia, teorie, zasady danego przedmiotu), - uwagi o realizacji
przedmiotu (są to wskazówki umożliwiające skuteczną realizację przedm.) Oprócz obowiązkowych
przedm. są jeszcze fakultatywne które rozwijają indywidualne potrzeby i zainteresowania.

Podręcznik szkolny zawiera uszczegółowioną treść programu nauczania. Typy podręczników: a)
podręcz. uniwersalny który zawiera systematyczny tekst do danego przedmiotu, b) podr.
systematyczny w którym uporządkowana jest wiedza na 1 rok z 1 przedm. c) podr. do ćwiczeń i zajęć
fakultatywnych, d) podr. programo

wany może dot. części rocznego kursu lub całości tego kursu.

Funkcje podręcznika:
1) f. informacyjna-

sprowadza się do przekazywania inform. odpowiednio usystematyzowanych pod

względem logicznym i rzeczowym. Zwraca się uwagę na obudowę ilustracyjną i audiowizualną
zintegrowaną z podręcznikiem.

2) f. badawcza-

wyraża się w problemowym ujęciu treści podręcznika oraz inspiracji do organizowania

samodzielnej działalności uczniów w formie pytań i dyrektyw badawczych w ujęciu problemowo-
badawczym. Podręcznik winien zawierać określony zasób wiedzy metodologicznej oraz wdrażać do
prowadzenia dostępnych uczniowi badań.
3) f. transformacyjna-

polega na przygotowaniu ucznia na podst. zawartej wiedzy do przekształcania

rzeczywistości. Wiąże się to z tym wszystkim co stanowi w podręczniku materiał do ćwiczeń i zadań
wyrabiających sprawności oraz stanowiący inspiracje do różnorodnych form działalności praktycznej
ucznia. 4) f. samokształceniowa- polega na wyrobieniu u uczniów nawyków i przyzwyczajeń do
ustawicznego pog

łębiania i aktualizowania wiedzy. Wiąże się ona z budzeniem i rozwijaniem

zdolności poznawczych ucznia, kształtowaniem jego zainteresowań oraz pozytywnej motywacji w
procesie uczenia się danego przedmiotu. Ponadto podręcznik powinien umożliwić uczniom
opan

owanie podstawowych technik uczenia się.

Zasady nauczania-

(wg Kupisiewicza) to normy postępow. dydaktycznego których przestrzeganie

pozwala n-

lowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich

zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do
samokształcenia. (wg Okonia)- to ogólne normy postępow. dydaktycznego określające jak należy
wcielać w życie cele dydaktyczne. Zasady naucz. czerpią swą treść gł. z analizy procesu naucz. w
szkole.


Przegląd zas. naucz. i ich charakteryst.:
1) Z. systematyczności- powinna być dokładnie przestrzegana w codziennej pracy n-la i uczniów bo
wymaga ona rytmiczności w pracy i skrupulatności w spełnianiu codziennych obowiązków szkolnych.
Zaniedbywanie tych o

bowiązków przejawiające się w opuszczaniu zajęć szkolnych lub w słabym do

nich przygotowaniu przyczynia się do powstawania luk w wiadomościach, do niedostatecznego
rozwoju umiejętności uczniów.

2) Z. poglądowości- przestrzeganie tej zas. przez n-li ma się przyczynić do usunięcia z procesu
nauczania -

uczenia się wszelkiego werbalizmu tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je

ale często nie znane uczniom wyrazy. Zas. ta domaga się oparcia całej nauki szkolnej na poznawaniu
samej rzeczywistości a więc konkretnych rzeczy, zjawisk, procesów i stosunków lub przynajmniej ich
obrazowych przedstawień. Uczeń poznając treść musi rzeczywiście kojarzyć z nią odpowiednie słowa.

3) Z. samodzielności- samodzielność działania uwzglednia rodzina i szkoła przez stopniowe
wdrażanie dzieci i młodzieży poczynając od wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego do
samodzielnego wyboru i planowania pracy, wykonywania pracy, sprawdzania wykonanej pracy. N-l
kształtuje u uczniów myślenie samodzielne wtedy gdy: - wdraża ich do formułowania problemów,-
uczy ich samodzielnego rozwiązywania,- przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych
odpowiedzi.

4.Z. związku teorii z praktyką- służy przygotowaniu dzieci i młodzieży do racjonalnego posługiwania
się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych, do przekształcania otaczającej
rzeczywistości. Formy realizacji tej zasady mogą być rozmaite gdyż czynności praktyczne w działaniu
człowieka spełniają różnorakie funkcje. Funkcje te mogą się sprowadzać do łączenia teori z praktyką i
traktowania tego związku jako źródło wiedzy o świecie, jako kryterium prawdziwości tej wiedzy.
Łącząc teorie z prakt. łatwiej pojąć sens omawianej zasady.

5. Z. efektywności- obszar na jakim funkcjonuje ta zas. zawiera się między celami kształcenia a
osiągnięciami szkolnymi. Zas. dot. funkcjonowania i optymalizacji takich czynników jak: metody pracy
n-

li i uczniów, ilość czasu zadaniowego, wiadomości i sprawności uczniów a także inteligencja,

zdolności uczniów, wykszt. i kultura pedagogiczna n-li oraz środowisko rodzinne i rówieśnicze.

6. Z. przystępności (stopniowania trudności)- przy doborze materiału nauczania n-l musi brać pod
uwagę przystępność dla uczniów, a także dostosowywać metody nauczania do ich poziomu aby
umożliwiały im w maksymalnym stopniu pracę zarówno na lekcji jak i podczas zajęć pozalekcyjnych.
Stopniowanie trudności w nauczaniu polega na przechodzeniu: - od tego co bliskie do tego co dalsze,
-

od łatwiejszego do trudniejszego, - od znanego do nieznanego.

7. Z. indywidualizac

ji i uspołecznienia- czyli związku interesów jednostki i zbiorowości. Szk. tradycyjna

nastawiona jest na traktowanie ucznia jako jednostki izolowanej od innych członków zbiorowości. Taka
szk. nie przygotowuje młodzieży do udziału w życiu zawodowym i społecznym. Chodzi tu o
uspołecznienie uczniów i stworzenie pełnowartościowej istoty społecznej poprze danie mu szans
zdobycia takiej wiedzy o świecie i takich kwalifikacji ogólnych i zawodowych aby mógł stać się
pełnowartościowym członkiem społeczeństwa a zarazem w tym społeczeństwie realizował swoje
indywidualne cele życiowe. Kupisiewicz dodaje ponadto: z. operatywności wiedzy uczniów- polega na
posługiwaniu się zdobytą wiedzą w pracy szkolnej i pozaszkolnej i wykorzystywanie jej w sposób
świadomy i planowy. Wiedza bierna przekształca się w operatywną.

Z. trwałości wiedzy- powtarzanie. Z. świadomego i aktywnego udziału ucznia w procesie nauczania-
uczenia się.

Metody nauczania -

systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający

uczn

iom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również

rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych. Termin „metoda” pochodzi od greck. słowa
methodos co znaczy badanie, droga dochodzenia do prawdy. Metoda odpowiada na p

yt. jak uczyć?

Celem może być np. sprawdzenie wiadomości - stosuj. metodę pogadanki utrwalającej.

Metody nauczania dzielimy na metody oparte na: słowie, obserwacji, pomiarze, działalności
praktycznej uczniów. W skład grupy metod opartych na obserwacji i pomiarze wchodzi: metoda
pokazu-

angażująca zarówno wzrok, jak i eksponująca środki oddziałujące na słuch- oraz metoda

pomiaru rzeczy, zjawisk i procesów. Do grupy metod opartych na słowie należą: pogadanka,
opowiadanie, dyskusja, wykład i prace z książką.. Grupa metod opartych na działalności praktycznej
to: metoda zajęć laboratoryjnych oraz metoda zajęć praktycznych. Występują również gry
dydaktyczne.

Czynnikami determinującymi dobór metod nauczania w procesie dydaktycznym są: cele, treści,
zadania dyda

ktyczne, wiek uczniów i kwalifikacje n-la. Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy

metod lub pojedyńcze metody należące do tych grup trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi
fazami rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. Kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle
charakter wykluczający co raczej ukierunkowujący, wskazujący tendencje główne aczkolwiek nie
jedyne. Dlatego też jednostronność w posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy
praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej. Takiej właśnie jednostronności
przeciwstawia się postulat racjonalnego łączenia ze sobą różnych metod pracy dydaktycznej. Sposoby
pracy z dziećmi i młodzieżą n-el powinien dobierać w zależności od: wieku uczniów,
charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania, celów i zadań
dydaktycznych, które ma zrealizować w czasie danej lekcji.

Metody gier dydaktycznych:
- m. sytuacyjna -

służy wyrabianiu u uczniów umiejętności dokonywania wszechstronnej analizy

problemów składających się na tzw. sytuację trudną, a także podejmowania na tej podstawie
odpowiednich decyzji oraz wskazywania przewidywanych następstw poczynań zgodnych z tymi
decyzjami. Odnosi się zazwyczaj do sytuacji fikcyjnych choć prawdopodobnych. Met. ta ma charakter
prospektywny i jest zbliżona do met. przypadków;

- m. inscenizacji-

może przybierać różne formy, np. wcześniej przygotowanego improwizowanego

dialogu lub dyskusji na dany temat, odtwarzania wydarzeń które kiedyś rzeczywiście miały miejsce,
albo też takich, którym nie przysługuje walor autentyzmu itp. Metodą tą można obejmować
równocześnie nawet stosunkowo liczne grupy uczniów, a ponadto wykorzystywać ją nie tylko dla
celów wychowania intelektualnego, lecz również emocjonalnego;

-

m. przypadków- polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku np.

na temat odkryć naukowych, przestępstwa, produkcji, handlu, stosunków między ludźmi i rozwiązaniu
jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Następuje proces poszukiwania odpowiedzi na
pytania. Rozwiązanie nie musi być pewne, można przyjąć kilka możliwych rozwiązań. Konfrontacja
rozwiązań proponowanych z rozwiązaniem właściwym daje okazje do znalezienia różnic i wykrycia
ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów.

Niepowodzenia szkolne -

to sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych

rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem
uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Zakładamy przy tym, że wymagania
szko

ły są zgodne z uznawanymi przez społeczeństwo celami wychowania oraz adekwatne w stosunku

do obowiązujących programów.

Rozmiary niepowodzeń szkolnych: Drugoroczność należy do jawnych niepowodzeń szkolnych. Jest to
jawne przyznawanie się szkoły do poniesionej porażki. O rozmiarach tego zjawiska może świadczyć
fakt, iż w roku szkolnym 1955/56 objęło ono 12,3% wszystk. uczn. szk. podst. i 17,4% uczn. liceów
ogóln. Odsiew szkolny - całkowite przerwanie nauki szkolnej przed ukończeniem szkoły. Skutki
zjawiska

odsiewu są mniej pożądane niż sam odsiew, gdyż zwiększają szeregi ludzi nie

wykwalifikowanych, nie przystosowanych do życia, zwiększają nakłady finansowe. Występują też
niepowodzenia ukryte-

gdzie uczeń staje się niezadowolony z pracy w szkole, nie rozumie lekcji, nie

nadąża itd.

Przyczyny niepowodzeń: Większość badaczy widzi główne przyczyny niepowodzeń w samych
uczniach, w różnicach między ich zdolnościami i uzdolnieniami. Jan Konopnicki wróżnił 3 przyczyny: -
ekonomiczno-

środowiskowe (brak opieki nad dzieckiem, brak finansów, niski poziom kultury i wykszt.),

-

intelektualne (brak zdolności, niski poziom umysłowy), - dydaktyczno-programowe (niewłaściwe

kryteria oceny osiągnięć uczniów oraz braki w doborze treści programowych). Cz. Kupisiewicz
wyróżnił: - popełnianie przez n-li w czasie lekcji błędów metodycznych polegających na słabej
znajomości procesów nauczania i uczenia się, - niedostateczna znajomość uczniów przez n-li, - brak
ze strony szkoły opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.

Metody i środki walki z niepowodzeniami:
a) możliwe wczesne niepowodzenia i przyjście uczniowi z pomocą. Sprzyja temu uważna obserwacja
dzieci, którym nauka zaczyna sprawiać trudności. Zainteresowanie się nimi, udzielanie pomocy przez
n-

la, pomoc ze strony rówieśników, grupa wyrównawcza.

b) zapewnienie dzieciom dobrego opanowania języka ojczystego i matematyki. Dziecko źle czytające
jest potencjalnym kandydatem na złego ucznia. c) dobra atmosfera wychowania w klasie i w szkole, w
której zarówno nauczyciela jak i rówieśników interesują niepowodzenia dziecka i wywołują chęć
przyjścia z pomocą.

d) atmosfera domu i częste kontakty n-la z rodzicami. e) uczniowie muszą czuć się potrzebni aby
identyfikować się ze swoją klasą i szkołą. f) zaangażowanie całej szkoły w zapobieganie
niepowodzeniom poprzez różne formy działalności obliczonej na powstawanie więzi między n-lami a
młodzieżą szkolną.


Podst. środki dydakt. walki z niepowodz.:

A) profilaktyka pedagogiczna, a wtym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe (ustrzega przed
błędami metodycznymi popełnianymi przez n-la;

B) diagnoza pedagogiczna, a przede wszystkim posługiwanie się takimi sposobami poznawania
uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe
wykrywanie wytwarzających się dopiero luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego
ucznia (służy do poznania ucznia aby ustrzec przed złymi sytuacjami);

C) terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowywania
przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji w drodze
organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.np. korepetycje,
zlecenie pracy domowej. Terapia zbiorowa (gr.wyrównawcze) i indywidualna.


Formy organizacy

jne nauczania: dobór form zależy od: celów i zadań kształcenia, liczby uczniów

objętych oddziaływaniem dydaktycznym, charakterystycznych właściwości poszczególnych
przedmiotów nauczania, miejsca i czasu pracy dzieci i młodzieży, wyposażenia szkoły w pomoce
naukowe itp. Formy nauczania determinując organizacyjną stronę pracy dydaktycznej wskazują jak
organizować tę pracę stosownie do tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem
kształcenia.

Klasyfikacja form organ.: - nauczanie jednostkowe (uc

zeń indywidualnie realizuje zadania dydakt.

korzystając z bezpośred. lub pośr. pomocy n-la); - nauczanie zbiorowe (system klasowo-lekcyjny,
laboratoryjno-lekc., warsztatowo-lekc.) W syst. klasowo-lekcyjnym uczniowie w tym samym wieku
tworzą klasy, klasa pracuje zgodnie z rocznym planem nauczania, podst. jednostka to lekcja, która jest
poświęcona jednemu przedmiotowi, pracą uczniów kieruje n-l, zaletą jest współzawodnictwo, a wadą
brak indywidualizacji treści nauczania; - nauczanie grupowe (małe grupy w klasach 3-6 os., skład grup
stały, grupą kieruje przewodniczący, wszystkie grupy pracują pod kier. n-la, forma pracy grupowej
występuje łącznie z naucz. zbiorowym, ocena wyników odbywa się indywidualnie, podst. pracy grup.
jest dyskusja), zalety to: wszyscy są zaangażowani, słabszym lepiej nawiązać kontakt,
indywidualizacja tempa nauczania. ;-

zajęcia pozalekcyjne i zarazem pozaszkolne (praca domowa,

wycieczka).

Kryteria klasyfikacji:

a) liczba uczniów uczących się (jednostkowe, grupowe i zbiorowe formy organ.),
b) miejsce uczenia się dzieci (zajęcia szkolne i pozaszkolne),
c) czas trwania zajęć dydaktycznych (zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne).

Rozwój form: Syst. klasowo-lekc. jest najbardziej dojrzałą historycznie i wypróbowaną formą org.
nauczania. Inne

formy jak: szkoła Deweya (wykonyw. przez ucznia zadań związanych z uprawą roli,

pracą rzemieślniczą itp.); metoda projektów (polega na stosowaniu idei wychowania przez działanie);
plan daltoński (zamiast lekcji uczeń otrzymuje z różnych przedmiotów przydział materiału do
wyuczenia się); met. ośrodków zainteresowań (zamiast przedm. naucz. wprowadza się tematy zajęć
oparte na zainteresowaniach dzieci i mające związek z ich życiem); nauczanie łączne (koncentruje się
na rzeczach ojczystych obejmując coraz szerszy krąg rzeczy i zjawisk); system Freineta (treść
nauczania stanowi życie środowiska z jego społecznymi i przyrodniczymi zjawiskami); met.
kompleksów (rezygnacja z przedm. naucz., praca dydakt. oparta na pewnych kompleksach
tematycznych) nie cieszyły się trwałym powodzeniem jak syst. klas-lekc. ponieważ prowadziły do
obniżenia poziomu wyników nauczania.

Lekcja jako podst. jednostka zinstytucjonalizowanej formy organizacyjnej procesu nauczania, określa
nie tylko czas pracy nad tematami, na które podzielony jest materiał programowy, lecz wpływa również

na tok kształcenia tzn. na rozkład w czasie poszczególnych działów programu oraz związanych z nimi
zadań dydaktycznych. Struktura lekcji powinna być wyznaczana przez cele, treść, zadania
dydaktyczne, wiek uczni

ów oraz stosowane metody i środki nauczania. Lekcji nie traktuje się jako

zamkniętej, izolowanej całości lecz uważa się za element dość bogatego zbioru, ściśle powiązany i
zazębiający się zarówno z lekcjami poprzedzającymi, jak i z tymi, które po niej następują. Typy lekcji:-
poświęcone kontroli i ocenie wyników nauczania, - służące zaznajamianiu uczniów z nowym
materiałem, - powtórzeniowo-systematyzujące. TYPY lekc: - podająca - przyswajanie; - problemowa -
odkrywanie; - operacyjna-

działanie (nauka zawodu, rysunku itp.); - ekspozycyjna - przeżywanie (lek.

humanist., rzeźba, malarstwo).

Rodzaje prac domowych:
a) przygotowanie materiału do nowej lekcji;
b) utrwalenie przyswojonego materiału tzn. zadania polegające na dalszym uczeniu się treści
uprzednio n

a lekcji przyswojonej oraz na trwałym zapamiętaniu;

c) kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń. Chodzi tu gł. o język ojczysty, j. obce,
matematykę, zaj.techn. i w-f.
d) wymagaj. większ. stopnia samodzielności (wypracowania, artykuły i utwory literackie, gazetki
szkolne, układanie zadań, wykonyw. pomocy naukow. itp.)

Zadawanie pr. dom. Przede wszystkim sama treść pr. dom. powinna być w sposób zrozumiały
powiązana z treścią lekcji i dokładnie uczniom objaśniona. Od najniższych klas zadawanie łączymy z
wdrażaniem uczniów do samodzielnego wykonywania zadań domowych. Często stosujemy również
zadawanie pracy poprzedzone ćwiczeniami próbnymi na lekcji. Najczęściej stosuje się formę
zadawania polegającą na wyjaśnieniu tematu i celu pracy oraz podaniu instrukcji.

Środki dydaktyczne - są to przedmioty, które dostarczając uczniom określonych bodźców zmysłowych
oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd. ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie
rzeczywistości.

Funkcje śr. dyd.: poznawcza (służy bezpośredniemu poznawaniu przez uczniów określonych
fragmentów rzeczywistości);
f. kształcąca (jest narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży);
f. dydaktyczna (stanowi istotne źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwia
utrwalanie przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy
itp.);
f. praktyczna i badawcza.

Podział śr. dyd. na:
a) wzrokowe (przedm. naturalne, maszyny, narzędzia, preparaty, modele, obrazy ruchome i
nieruchome, schematy, symbole, tzn. słowa, litery i cyfry, diagramy itp.);
b) słuchowe (płyty gramofonowe i taśmy magnetofonowe wraz z urządzeniami, aparaty radiowe,
instrumenty muzyczne itd.);
c) wzrokowo-

słuchowe (telewizory, projektory); d) częściowo automatyzujące proces nauczania

(podręczniki programowe, maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe itd.)

Miejsce i rola techn. śr. dyd.: gramofon, radio, magnetofon spełniają funkcje dydakt. szczególnie na
zajęciach z muzyki. Telewizja dydaktyczna i film dydaktyczny spełn. ważną rolę w nauczaniu gdyż
eksponuje różne zjawiska, wydarzenia i procesy wielokrotnie w różnym czasie.

Dobór środka zależy od: przedmiotu naucz., wyposażenia szkoły, wieku ucznia, celów i zadań dydakt.,
umiejętności n-la.