1

Strategia

badań epidemiologicznych.

Rola

badań epidemiologicznych opisowych w

generowaniu hipotez nt

. etiologii chorób i w

określaniu związku przyczynowo-skutkowego.

Planowanie, realizacja i interpretacja

wyników

badań epidemiologicznych obserwacyjnych

retrospektywnych kliniczno-kontrolnych.

Strategia badań epidemiologicznych

1.

Określenie celu badań

2.

Wybór planu badania najbardziej odpowiedniego
(i możliwego do realizacji) dla realizacji
wyznaczonego celu

3.

Przygotowanie i przeprowadzenie badania

4.

Analiza rezultatów, wyciąganie wniosków

5.

Dyskusja czynników, które mogą mieć wpływ na
wyniki badania

– trafność wewnętrzna i zewnętrzna

badania

6.

Podjęcie działań zmierzających do
upowszechnienie oraz praktycznego
wykorzystania wyników

Rola epidemiologii w określaniu

przyczyn chorób

Poznanie przebiegu naturalnej historii
choroby

Określanie związków przyczynowo-
skutkowych -

poszukiwanie czynników

etiologicznych, czynników ryzyka.

Przez

przyczynę choroby

rozumiemy zdarzenie lub stan,

który albo sam, albo

w połączeniu z innymi czynnikami

inicjuje pewną sekwencję zmian

patologicznych prowadzących do

określonego skutku (choroby).

Reakcja biologiczna w odpowiedzi na

ekspozycję

Zgony

Chorobowość

Biochemiczne

wskaźniki choroby

Zmiany biochemiczne

o niepewnym znaczeniu

Dawka wewnętrzna

Ekspozycja

Przez

związek przyczynowy należy

rozumieć takie współwystępowanie

zdarzeń, w których zmiana ilości lub

jakości jednego z nich, powoduje

odpowiednią zmianę ilościową lub

jakościową drugiego zdarzenia.

2

Postulaty Henlego-Kocha dla potwierdzenia

związku infekcji z daną chorobą

1.

Patogen musi być obecny w każdym przypadku
danej choroby

2.

Patogen można wyizolować i hodować w czystej
kulturze

3.

Patogen wszczepiony podatnemu zwierzęciu musi
wywołać daną chorobę

4.

Patogen musi być odzyskany od tego zwierzęcia i
zidentyfikowany

Zależność przyczynowa dla chorób

niezakaźnych

1.

Logiczna sekwencja zdarzeń (przyczyna zawsze
poprzedza w czasie skutek)

2.

Zgodność występowania związku statystycznego
pomiędzy badanymi zjawiskami w wielokrotnych
obserwacjach

3.

Odpowiednia siła asocjacji pomiędzy badanymi
zjawiskami

4.

Jednoczesna zmienność współwystępowania obu
zdarzeń (gradacja ekspozycji z gradacją skutków)

5.

Swoistość związku pomiędzy badanymi zjawiskami

6.

Biologiczna spójność hipotezy

Zależność bezwarunkowa i warunkowa

1. zdarzenie X jest warunkiem wystarczającym dla powstania
zdarzenia Y, co oznacza, że Y pojawia się zawsze wtedy, jeśli
uprzednio pojawiło się zdarzenie X

X(+)---------> Y(+)

2. zdarzenie X jest warunkiem koniecznym dla Y, co oznacza, że
zdarzenie Y nie pojawia się nigdy, jeśli uprzednio nie pojawi się
zdarzenie X

X(-)---------> Y(-)

3. zdarzenie X jest warunkiem koniecznym i wystarczającym,
co oznacza, że Y pojawia się zawsze wtedy, jeśli uprzednio
pojawiło się X, a nie występuje nigdy, gdy nie ma X

X(+) ----------> Y(+) ; X(-) ----------> Y(-)

Czynnik etiologiczny

– biologiczny, chemiczny , fizyczny

lub inny czynnik wywołujący określoną chorobę.
(ale również brak, niedobór lub nadmiar jakiegoś
składnika)

Czynnik ryzyka

-

cecha lub ekspozycja zwiększająca

prawdopodobieństwo określonego zdarzenia np. choroby

W jaki sposób można

poszukiwać przyczyn chorób?

Ekspozycja

Choroba

Ekspozycja

choroba

A

B

C

D

Naturalna historia choroby

3

Badania epidemiologiczne

Obserwacyjne

Opisowe

Analityczne

Eksperymentalne

•

Ekologiczne

• Przekrojowe
• Kliniczno-kontrolne
• Kohortowe

•

Losowe badanie

kontrolowane
• Interwencja
populacyjna

Ekspozycja

Choroba

Ekspozycja

choroba

A

B

C

D

Badania opisowe

pomiar ekspozycji w czasie A
lub pomiar choroby w czasie B (zapadalność) ,
w czasie C (chorobowość), w czasie D (umieralność) ,

Badania opisowe

• Kto?

(charakterystyka osób)

- wiek

-

wykształcenie

-

płeć

-

zawód

- grupa etniczna

-

status społeczno-

- stan cywilny

ekonomiczny

• Gdzie?

(zmienność w zależności od miejsca)

-

wieś

- kraj

- miasto

- rejon geograficzny

-

województwo

• Kiedy?

( zmienność w czasie)

-

godzina

- inne zmiany cykliczne

-

dzień

-

zmiany długofalowe

- zmiany sezonowe

Ekspozycja

Choroba

Ekspozycja

choroba

A

B

C

D

Badania ekologiczne

Informacje o częstości choroby i wielkości ekspozycji

w populacji

Badania ekologiczne

• CEL:

1. Określenie czy wysoki poziom ekspozycji w populacji

prowadzi do wysokiej zapadalności na chorobę

2. Porównanie danych między populacjami różnych krajów w

tym samym czasie

3. Porównanie danych w obrębie populacji w różnych okresach

czasu

• METODA: badamy średnią ekspozycję w populacji i

współczynnik chorobowości w tej populacji

Badania ekologiczne

ZALETY:
• Łatwe do przeprowadzenia
• Tanie

WADY:
• Obserwowany związek między ekspozycją a chorobą na

poziomie populacji wcale nie musi istnieć na poziomie
jednostki

• Trudne do interpretacji – rzadko możliwe znalezienie związku

przyczynowo-skutkowego

• Nie jesteśmy w stanie kontrolować czynników zakłócających
• Duży błąd wprowadza brak uwzględnienia statusu społeczno-

ekonomicznego w populacji

4

Błąd ekologiczny

(ecological fallacy)

Nieuzasadnione przenoszenie wniosków z

korelacji grupowych

(dokonywanych na danych

opisujących zagregowane zbiorowości)

na

zależności na poziomie jednostkowym

. W

szczególności błędne może być wnioskowanie o
zależnościach pomiędzy cechami jednostek na
podstawie korelacji między danymi opisującymi
zbiorowości terytorialne, tzn. uśrednione cechy
zamieszkujących je populacji (np. gmin czy
regionów).

Ekspozycja

Choroba

Ekspozycja

choroba

A

B

C

D

Badania przekrojowe

pomiar jednocześnie ekspozycji i choroby w czasie C

Badania przekrojowe

(cross - sectional study)

• CEL:

badanie związku między chorobą a innymi zmiennymi,

jeśli istnieją w zdefiniowanej populacji w jednym czasie

• METODA: równoczesny pomiar narażenia na działanie

potencjalnego czynnika ryzyka i jego potencjalnych skutków

(choroby) na poziomie osób

1. wybór grupy osób (definiujemy populację)
2. badanie wszystkich wybranych (znalezienie przypadków)
3. Zbieranie informacji od wszystkich (ekspozycja)
4. porównanie:

porównanie ekspozycji: chorzy vs zdrowi

porównanie choroby: eksponowani vs nieeksponowani

Badania przekrojowe

(cross - sectional study)

ZALETY:
• Szybkie uzyskanie wyniku
• Określenie częstości występowania danego zjawiska / stanu

klinicznego w populacji (chorobowość)

• Mogą posłużyć do generowania hipotez (dopuszcza się pytania

o przeszłość w celu ustalenia stałości poziomu ekspozycji)

• Tanie

WADY:
• Ryzyko niewłaściwego kontrolowania przebiegu narażenia w

czasie (ekspozycja poprzedziła chorobę czy choroba
ekspozycję?)

• Działanie szkodliwego czynnika nie musi prowadzić do

wskazania choroby (okres latencji)

Ekspozycja

Choroba

Ekspozycja

choroba

A

B

C

D

Badania kliniczno-kontrolne

wybór przypadków w czasie B, C lub D

w zależności od rodzaju choroby

Badania kliniczno-kontrolne

(case

– control study)

•

CEL:

określenie związku przyczynowo-skutkowego

•

METODA:

pomiar ekspozycji w przeszłości w grupie osób

chorych i zdrowych

1.

Punkt wyjścia – JEDNOSTKA CHOROBOWA

-

definiujemy „przypadki” i „grupę kontrolną”

2. Pomiar ekspozycji w przeszłości

– wywiad, dokumentacja medyczna

3. Porównanie:

ekspozycja

vs

ekspozycja

w grupie przypadków

w grupie kontrolnej

5

Badania kliniczno-kontrolne

(case

– control study)

„

Przypadki”

-

jednorodne pod względem nozologicznym

- jeden splot przyczynowo-skutkowy

- sprecyzowane stadium kliniczne

- preferowane nowo rozpoznane przypadki

-

rekrutacja ze szpitali, przychodni lub rejestrów chorobowych,

badań przeglądowych itp.

Badania kliniczno-kontrolne

(case

– control study)

•

„

grupa kontrolna”

-

dobre zdefiniowanie przypadków – uniknięcie

jednokierunkowej selekcji materiału

-

czy grupa kontrolna powinna być identyczna do grupy

badanej? (niemożliwość sparowania)

-

dobór:

1. zazwyczaj z pacjentów hospitalizowanych
-

łatwo dostępni badaniom, „psychologicznie” znajdują się

w tych samych warunkach, ale podobna ekspozycja
etiologiczna-

konieczność doboru różnych grup

diagnostycznych

2. Losowy dobór z populacji generalnej – wysoki poziom

porównywalności

-

Umożliwia uogólnienie wniosków, kosztowny i

pracochłonny, trudna współpraca

Badania kliniczno-kontrolne

Iloraz szans (Isz)

= Ryzyko względne przybliżone (RW’)

(+)

(-)

OGÓŁEM

(+)

a

b

a+b

(-)

c

d

c+d

OGÓŁEM

a+c

b+d

a+b+c+d

choroba

ekspozycja

Iloraz szans (Isz) = a/c : b/d

Isz = a*d :b*d

Iloraz szans - interpretacja

Szansa ekspozycji w grupie przypadków

Szansa ekspozycji w grupie kontrolnej

Isz =

Isz = 1 – czynnik nie ma wpływu na częstość

występowania danego zjawiska

Isz > 1 -

czynnik zwiększa szansę wystąpienia danego

zjawiska

Isz < 1 -

czynnik zmniejsza szansę wystąpienia danego

zjawiska

Badania kliniczno-kontrolne

(case

– control study)

ZALETY:
• Badania nad etiologią, czynnikami ryzyka, skutecznością

zabiegów profilaktycznych i terapeutycznych oraz wydajności

testów diagnostycznych

• Możliwość jednoczesnego badania wielu różnych czynników

ryzyka

• Szybkie uzyskanie wyniku
• Uniknięcie problemu rzadkich stanów klinicznych

WADY:
• Ryzyko dobory nieodpowiedniej grupy kontrolnej
• Liczne źródła błędu (błąd ankietera, błąd ankietowanego)