Metody badań
Metody badań
epidemiologicznych
epidemiologicznych
dr n. med. Ilona Miśkowiec - Wiśniewska
Asystent
Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii
Collegium Medicum im.L. Rydygiera
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Epidemiologia -
Epidemiologia -
Nauka o częstości i
Nauka o częstości i
rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub
rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub
innych zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o
innych zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o
czynnikach wpływających na ich występowanie.
czynnikach wpływających na ich występowanie.
Cele:
Cele:
-
-
wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych
wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych
pomiędzy
pomiędzy
czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i
czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i
chorobą.
chorobą.
-
-
szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia
szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia
i sposobów
i sposobów
zwalczania chorób zakaźnych.
zwalczania chorób zakaźnych.
-
-
wnioskowanie o profilaktykę chorób
wnioskowanie o profilaktykę chorób
Podstawowym zadaniem epidemiologii jest ocena
Podstawowym zadaniem epidemiologii jest ocena
stanu zdrowia populacji oraz profilaktyka.
stanu zdrowia populacji oraz profilaktyka.
Epidemiologia z jednej strony bada częstość
Epidemiologia z jednej strony bada częstość
występowania zjawisk zdrowotnych, a z drugiej
występowania zjawisk zdrowotnych, a z drugiej
strony poszukuje czynników, które będą
strony poszukuje czynników, które będą
warunkowały tę częstość.
warunkowały tę częstość.
Epidemia-
Epidemia-
wyraźny wzrost zachorowań na dana
wyraźny wzrost zachorowań na dana
chorobę w określonym czasie i na określonym
chorobę w określonym czasie i na określonym
terenie.
terenie.
Endemia-
Endemia-
występowanie w danej populacji
występowanie w danej populacji
zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.
zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.
Pandemia-
Pandemia-
epidemia obejmująca swym
epidemia obejmująca swym
zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.
zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.
Powiązania między czynnikami środowiskowymi a
Powiązania między czynnikami środowiskowymi a
stanem zdrowia ludności mogą być oceniane na
stanem zdrowia ludności mogą być oceniane na
podstawie różnych rodzajów badań.
podstawie różnych rodzajów badań.
Podstawową zasada ich prowadzenia jest
Podstawową zasada ich prowadzenia jest
konieczność opracowania możliwie szczegółowego
konieczność opracowania możliwie szczegółowego
planu przed rozpoczęciem badań, ponieważ
planu przed rozpoczęciem badań, ponieważ
powtórzenie eksperymentu jest bardzo trudne.
powtórzenie eksperymentu jest bardzo trudne.
W badaniach dotyczących dużych grup ludności
W badaniach dotyczących dużych grup ludności
( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:
( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:
- cech demograficznych danego środowiska,
- cech demograficznych danego środowiska,
-struktury wieku populacji,
-struktury wieku populacji,
- płci
- płci
- migracji ludności.
- migracji ludności.
Strategia badań epidemiologicznych.
Strategia badań epidemiologicznych.
Głównym i podstawowym zadaniem epidemiologii
Głównym i podstawowym zadaniem epidemiologii
jest stworzenie naukowych podstaw zwalczania
jest stworzenie naukowych podstaw zwalczania
chorób , przez określone programy ochrony zdrowia
chorób , przez określone programy ochrony zdrowia
publicznego.
publicznego.
Dyscyplina ta posługuje się właściwymi dla niej
Dyscyplina ta posługuje się właściwymi dla niej
metodami w celu rozwiązywania problemów
metodami w celu rozwiązywania problemów
teoretycznych i praktycznych.
teoretycznych i praktycznych.
Badania naukowe można podzielić – w zależności od
Badania naukowe można podzielić – w zależności od
rodzaju zastosowanej metody badawczej na:
rodzaju zastosowanej metody badawczej na:
a) badania eksperymentalne,
a) badania eksperymentalne,
b) badania nieeksperymentalne ( tzw. opisowe)
b) badania nieeksperymentalne ( tzw. opisowe)
– ze względu na
– ze względu na
czas prowadzenia obserwacji, badania mogą być
czas prowadzenia obserwacji, badania mogą być
określane jako:
określane jako:
a) badania przekrojowe,
a) badania przekrojowe,
b) badania długofalowe
b) badania długofalowe
Istotna różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami badań
Istotna różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami badań
polega na tym iż
polega na tym iż
w eksperymencie
w eksperymencie
badacz świadomie
badacz świadomie
i celowo kontroluje określone czynniki ( np.
i celowo kontroluje określone czynniki ( np.
szczepionki, met.badań), które są przedmiotem oceny
szczepionki, met.badań), które są przedmiotem oceny
oraz „sam”przydziela obiekty badania (np. osoby) do
oraz „sam”przydziela obiekty badania (np. osoby) do
poszczególnych grup badawczych.
poszczególnych grup badawczych.
W badaniach nieeksperymentalnych
W badaniach nieeksperymentalnych
- badacz nie ma
- badacz nie ma
takiej możliwości, ponieważ prowadzi obserwacje w
takiej możliwości, ponieważ prowadzi obserwacje w
takich grupach, w jakich występują one samorzutnie w
takich grupach, w jakich występują one samorzutnie w
populacji( dobór losowy grupy)
populacji( dobór losowy grupy)
Metody badań epidemiologicznych:
Metody badań epidemiologicznych:
I. Badania przekrojowe.
I. Badania przekrojowe.
II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane
II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane
III. Badania obserwacyjne:
III. Badania obserwacyjne:
1. bad. opisowe
1. bad. opisowe
2. bad. analityczne:
2. bad. analityczne:
a) prospektywne,
a) prospektywne,
b) retrospektywne.
b) retrospektywne.
IV. Badania eksperymentalne.
IV. Badania eksperymentalne.
V. Badania przesiewowe.
V. Badania przesiewowe.
I . Badania przekrojowe.
I . Badania przekrojowe.
Na ich podstawie określa się stan zdrowia
Na ich podstawie określa się stan zdrowia
reprezentatywnej grupy ludności
reprezentatywnej grupy ludności
w ściśle ustalonym
w ściśle ustalonym
czasie.
czasie.
Często nazywane są badaniami – „ chorobowości
Często nazywane są badaniami – „ chorobowości
punktowej”
punktowej”
Można w ten sposób określić
Można w ten sposób określić
jaka jest zależność
jaka jest zależność
między analizowanymi zmiennymi populacji a
między analizowanymi zmiennymi populacji a
wybranymi czynnikami środowiska.
wybranymi czynnikami środowiska.
II. Badania długofalowe.
II. Badania długofalowe.
Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w
Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w
zależności od zmian w środowisku człowieka.
zależności od zmian w środowisku człowieka.
Wymagają one systematycznego przeprowadzania
Wymagają one systematycznego przeprowadzania
pomiarów czynników środowiskowych oraz
pomiarów czynników środowiskowych oraz
jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu
jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu
zdrowia ludności.
zdrowia ludności.
Długofalowe badania środowiskowe-
Długofalowe badania środowiskowe-
mają na celu
mają na celu
ustalenie związków między zmianami w
ustalenie związków między zmianami w
stanie zdrowia ludności, obserwowanymi na różnych
stanie zdrowia ludności, obserwowanymi na różnych
terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem
terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem
rożnych czynników środowiskowych o
rożnych czynników środowiskowych o
niejednakowym ich natężeniu.
niejednakowym ich natężeniu.
Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.
Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.
Długofalowe środowiskowe badania opisowe
Długofalowe środowiskowe badania opisowe
=badania monitorowane.
=badania monitorowane.
Celem tych badań jest
Celem tych badań jest
zabezpieczenie ludności
zabezpieczenie ludności
przed szkodliwym działaniem czynników
przed szkodliwym działaniem czynników
środowiskowych.
środowiskowych.
Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach
Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach
;
;
1-
1-
prowadzenie pomiarów i zbieranie danych
prowadzenie pomiarów i zbieranie danych
dotyczących stanu
dotyczących stanu
zdrowia ludności.
zdrowia ludności.
2-
2-
obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w
obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w
wyniku występowania i zmian natężenia
wyniku występowania i zmian natężenia
czynników
czynników
szkodliwych w środowisku.
szkodliwych w środowisku.
Wykonuje się je
Wykonuje się je
na potrzeby nadzoru
na potrzeby nadzoru
epidemiologicznego
epidemiologicznego
a także w celu
a także w celu
ustalenia
ustalenia
zależności między szkodliwymi działaniami
zależności między szkodliwymi działaniami
czynników środowiskowych a stanem zdrowia
czynników środowiskowych a stanem zdrowia
ludności.
ludności.
Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących
Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących
w środowisku na potrzeby
w środowisku na potrzeby
nadzoru medycznego i
nadzoru medycznego i
epidemiologicznego
epidemiologicznego
( survillance)
( survillance)
w celu podejmowania środków
w celu podejmowania środków
zaradczych.
zaradczych.
Survillance-
Survillance-
polega na zestawianiu, porównywaniu
polega na zestawianiu, porównywaniu
wyników badań monitorowanych z danymi
wyników badań monitorowanych z danymi
pochodzącymi z innych źródeł
pochodzącymi z innych źródeł
( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych,
( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych,
laboratoryjnych, epidemiologicznych badań
laboratoryjnych, epidemiologicznych badań
przyczynowych).
przyczynowych).
Wszystko to w celu podejmowania konkretnych
Wszystko to w celu podejmowania konkretnych
decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu
decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu
zdrowia ludności.
zdrowia ludności.
Decyzje te powinny przyczyniać się do:
Decyzje te powinny przyczyniać się do:
1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie
1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie
znanych
znanych
czynników szkodliwych.
czynników szkodliwych.
2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych
2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych
dopuszczalnych stężeń
dopuszczalnych stężeń
poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie,
poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie,
żywności i
żywności i
powietrzu.
powietrzu.
3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych,
3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych,
które nie
które nie
podlegały uprzednio kontroli.
podlegały uprzednio kontroli.
4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami
4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami
czynników
czynników
niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego
niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego
funkcjonowania
funkcjonowania
organizmu.
organizmu.
Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych
Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych
czynników są znane, prowadzi się
czynników są znane, prowadzi się
tylko monitoring
tylko monitoring
samych stężeń czynników środowiskowych
samych stężeń czynników środowiskowych
Przykłady:
Przykłady:
1)
1)
badania oceny rozwoju fizycznego dzieci i
badania oceny rozwoju fizycznego dzieci i
młodzieży
młodzieży
miasta Poznania, które są powtarzane co 10
miasta Poznania, które są powtarzane co 10
lat, a ich celem
lat, a ich celem
jest ustalenie tendencji rozwojowej tej
jest ustalenie tendencji rozwojowej tej
populacji.
populacji.
2)
2)
badania mające na celu ocenę stanu zdrowia
badania mające na celu ocenę stanu zdrowia
dzieci i
dzieci i
młodzieży na podstawie pogłębionych badań
młodzieży na podstawie pogłębionych badań
bilansowych.
bilansowych.
3)
3)
badania dotyczące przewlekłych,
badania dotyczące przewlekłych,
nieswoistych chorób
nieswoistych chorób
układu oddechowego mieszkańców Krakowa,
układu oddechowego mieszkańców Krakowa,
które
które
zmierzały do ustalenia nieznanej poprzednio
zmierzały do ustalenia nieznanej poprzednio
częstości
częstości
występowania tych chorób w populacji
występowania tych chorób w populacji
wielkomiejskiej
wielkomiejskiej
oraz zbadania związków między ich
oraz zbadania związków między ich
występowaniem a
występowaniem a
działaniem czynników środowiskowych
działaniem czynników środowiskowych
Długofalowe badania przyczynowe =
Długofalowe badania przyczynowe =
analityczne.
analityczne.
Cel:
Cel:
sprawdzenie hipotez ( wysuniętych często na
sprawdzenie hipotez ( wysuniętych często na
podstawie
podstawie
opisu epidemiologicznego), dotyczących
opisu epidemiologicznego), dotyczących
związków miedzy
związków miedzy
czynnikami
czynnikami
szkodliwymi( przyczynami) a zmianami w
szkodliwymi( przyczynami) a zmianami w
stanie
stanie
zdrowia ludności ( skutkami).
zdrowia ludności ( skutkami).
Mogą być prowadzone jako badania:
Mogą być prowadzone jako badania:
-
-
prospektywne-
prospektywne-
wielomiesięczna / wieloletnia
wielomiesięczna / wieloletnia
obserwacja skutków
obserwacja skutków
przy równoczesnym systematycznym
przy równoczesnym systematycznym
pomiarze przyczyn
pomiarze przyczyn
- retrospektywne
- retrospektywne
- poszukuje się w przeszłości
- poszukuje się w przeszłości
przyczyn
przyczyn
podejrzanych o wywołanie
podejrzanych o wywołanie
zaobserwowanych już skutków
zaobserwowanych już skutków
- interwencyjne
- interwencyjne
- polegają na sprawdzeniu, czy nie
- polegają na sprawdzeniu, czy nie
doszło do
doszło do
wystąpienia skutków ubocznych, po
wystąpienia skutków ubocznych, po
uprzednio usuniętym
uprzednio usuniętym
domniemanym czynniku sprawczym
domniemanym czynniku sprawczym
Badań tych nie wykonujemy –
Badań tych nie wykonujemy –
gdy czynniki
gdy czynniki
środowiskowe powodują szybkie i oczywiste zmiany
środowiskowe powodują szybkie i oczywiste zmiany
w stanie zdrowia ludności
w stanie zdrowia ludności
( np. masowe zatrucia awaryjne)
( np. masowe zatrucia awaryjne)
Badania te wykonujemy gdy;
Badania te wykonujemy gdy;
1-
1-
skutki zdrowotne działania czynnika nie są
skutki zdrowotne działania czynnika nie są
dokładnie znane,
dokładnie znane,
2-
2-
zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje
zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje
występowanie
występowanie
odległych następstw zdrowotnych,
odległych następstw zdrowotnych,
3-
3-
zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż
zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż
należałoby się
należałoby się
tego spodziewać, a nieznane są czynniki
tego spodziewać, a nieznane są czynniki
powodujące wystąpienie
powodujące wystąpienie
tych zmian.
tych zmian.
III. Badania obserwacyjne
III. Badania obserwacyjne
badania opisowe badania
badania opisowe badania
analityczne
analityczne
prospektywne
prospektywne
retrospektywne
retrospektywne
Badania obserwacyjne:
Badania obserwacyjne:
Charakteryzuje je brak wpływu badacza na
Charakteryzuje je brak wpływu badacza na
środowisko w którym doświadczenie jest
środowisko w którym doświadczenie jest
wykonywane, tzn. badacz nie zmienia naturalnego
wykonywane, tzn. badacz nie zmienia naturalnego
biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych dodatkowych
biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych dodatkowych
czynników ani modyfikatorów zdarzeń.
czynników ani modyfikatorów zdarzeń.
Badania opisowe.
Badania opisowe.
Badania te
Badania te
stanowią najbardziej podstawowy poziom
stanowią najbardziej podstawowy poziom
badań epidemiologicznych.
badań epidemiologicznych.
Zawierają opis częstości występowania choroby w
Zawierają opis częstości występowania choroby w
populacji w zależności od cech demograficznych
populacji w zależności od cech demograficznych
populacji oraz cech środowiska, bez analizowania,
populacji oraz cech środowiska, bez analizowania,
czy ewentualne powiązania pomiędzy nimi mają
czy ewentualne powiązania pomiędzy nimi mają
charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.
charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.
Wśród cech demograficznych populacji przedmiotem
Wśród cech demograficznych populacji przedmiotem
zainteresowania jest najczęściej wiek i płeć.
zainteresowania jest najczęściej wiek i płeć.
Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć
Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć
bezpośrednie zastosowania nie tylko dla
bezpośrednie zastosowania nie tylko dla
formułowania wstępnych hipotez o szczególnych
formułowania wstępnych hipotez o szczególnych
warunkach determinujących rozprzestrzenianie się
warunkach determinujących rozprzestrzenianie się
choroby, ale również np. do rozdziału środków
choroby, ale również np. do rozdziału środków
inwestycyjnych lub materiałów zaopatrzenia
inwestycyjnych lub materiałów zaopatrzenia
medycznego
medycznego
Cel badań opisowych:
Cel badań opisowych:
określenie częstości i rozmiarów zjawiska
określenie częstości i rozmiarów zjawiska
zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech
zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech
opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko
opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko
wystąpiło, oraz cech osoby u której to zjawisko
wystąpiło, oraz cech osoby u której to zjawisko
wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie,
wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie,
miejsce pracy)
miejsce pracy)
Dokładny i prawidłowo przeprowadzony
Dokładny i prawidłowo przeprowadzony
opis jest
opis jest
podstawą dochodzenia epidemiologicznego w
podstawą dochodzenia epidemiologicznego w
epidemiologii choroby zakaźnej
epidemiologii choroby zakaźnej
i oceny przebiegu
i oceny przebiegu
epidemii chorób przewlekłych.
epidemii chorób przewlekłych.
Zebrane dane i informacje są niezbędne w
Zebrane dane i informacje są niezbędne w
planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.
planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.
Wyniki tych badań
Wyniki tych badań
stanowią również podstawę
stanowią również podstawę
formowania hipotez etiologicznych
formowania hipotez etiologicznych
, prowadzących do
, prowadzących do
ustalenia związków przyczynowych między badanym
ustalenia związków przyczynowych między badanym
zjawiskiem zdrowotnym a środowiskiem
zjawiskiem zdrowotnym a środowiskiem
Ocena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub
Ocena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub
wybranej grupy przy pomocy badań opisowych,
wybranej grupy przy pomocy badań opisowych,
dokonywana jest na podstawie
dokonywana jest na podstawie
sondażu
sondażu
epidemiologicznego,
epidemiologicznego,
który polega na zbadaniu
który polega na zbadaniu
próby pobranej od całej populacji metodą losową.
próby pobranej od całej populacji metodą losową.
Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje
Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje
wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej
wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej
populacji.
populacji.
Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś
Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś
regionie jest wysoka umieralność niemowląt,
regionie jest wysoka umieralność niemowląt,
powinno postawić przed organizatorem służby
powinno postawić przed organizatorem służby
zdrowia wdrożenie odpowiednich sposobów ochrony
zdrowia wdrożenie odpowiednich sposobów ochrony
zdrowia niemowląt.
zdrowia niemowląt.
Badania analityczne.
Badania analityczne.
a) prospektywne
a) prospektywne
b) retrospektywne
b) retrospektywne
Zmierzają do
Zmierzają do
interpretacji obserwowanych zależności
interpretacji obserwowanych zależności
w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
Interpretacja etiologiczna potwierdzonych
Interpretacja etiologiczna potwierdzonych
współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla
współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla
medycyny zapobiegawczej.
medycyny zapobiegawczej.
Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy
Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy
punktem wyjścia badania jest choroba, czy czynnik
punktem wyjścia badania jest choroba, czy czynnik
środowiskowy o domniemanym szkodliwym
środowiskowy o domniemanym szkodliwym
oddziaływaniu na zdrowie człowieka.
oddziaływaniu na zdrowie człowieka.
Celem jest:
Celem jest:
określenie związku przyczynowego
określenie związku przyczynowego
między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one
między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one
wykonywane w celu weryfikacji hipotezy
wykonywane w celu weryfikacji hipotezy
epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań
epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań
opisowych
opisowych
W badaniach retrospektywnych
W badaniach retrospektywnych
punktem
punktem
wyjściowym badania jest określona jednostka
wyjściowym badania jest określona jednostka
chorobowa, dla której poszukuje się w przeszłości (
chorobowa, dla której poszukuje się w przeszłości (
retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej
retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej
etiologię.
etiologię.
W badaniach prospektywnych
W badaniach prospektywnych
punktem
punktem
wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań
wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań
środowiskowych i poszukiwanie w obserwacji
środowiskowych i poszukiwanie w obserwacji
długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla
długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla
niego skutków zdrowotnych.
niego skutków zdrowotnych.
Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2
Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2
grup badanych: grupy kontrolnej i grupy badanej.
grup badanych: grupy kontrolnej i grupy badanej.
W grupie kontrolnej
W grupie kontrolnej
-
-
uczestnicy analizy nie
uczestnicy analizy nie
wykazują obecności danej cechy lub nie są
wykazują obecności danej cechy lub nie są
poddawani działaniu badanego czynnika.
poddawani działaniu badanego czynnika.
W grupie badanej-
W grupie badanej-
obserwuje się obecność
obserwuje się obecność
badanej cechy lub obecność badanego czynnika
badanej cechy lub obecność badanego czynnika
.
.
Badania retrospektywne.
Badania retrospektywne.
Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie
Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie
chorych na daną chorobę i w grupie porównawczej osób
chorych na daną chorobę i w grupie porównawczej osób
u których dana choroba nie występuje.
u których dana choroba nie występuje.
choroba
ogółem
wystąpił
a
nie
wystąpiła
Czynnik
ryzyka
obecny
a
b
a + b
nieobec
ny
c
d
c + d
ogółem
a + c
b + d
Porównujemy częstość występowania cz.ryzyka wśród
Porównujemy częstość występowania cz.ryzyka wśród
chorych
chorych
a /a +c
a /a +c
z częstością występowania tego czynnika w
z częstością występowania tego czynnika w
grupie
grupie
porównawczej – nie chorych
porównawczej – nie chorych
b /b + d.
b /b + d.
WNIOSEK:
WNIOSEK:
Narażenie na działanie czynnika ryzyka jest istotnie
Narażenie na działanie czynnika ryzyka jest istotnie
częstsze w grupie chorych, niż w grupie nie-
częstsze w grupie chorych, niż w grupie nie-
chorych.Przemawia to za istnieniem związku
chorych.Przemawia to za istnieniem związku
przyczynowo-skutkowego pomiędzy chorobą i czynnikiem
przyczynowo-skutkowego pomiędzy chorobą i czynnikiem
ryzyka
ryzyka
Badania prospektywne.
Badania prospektywne.
choroba
ogółem
wystąpił
a
nie
wystąpiła
Czynnik
ryzyka
obecny
a
b
a + b
nieobec
ny
c
d
c + d
ogółem
a + c
b + d
Porównujemy częstość zachorowań ( zapadalność na daną chorobę)
Porównujemy częstość zachorowań ( zapadalność na daną chorobę)
wśród narażonych
wśród narażonych
a /a+b
a /a+b
z częstością zachorowań w grupie osób
z częstością zachorowań w grupie osób
nie narażonych na działanie czynnika ryzyka
nie narażonych na działanie czynnika ryzyka
c/ c+ d.
c/ c+ d.
WNIOSEK:
WNIOSEK:
Jeżeli zapadalność jest w sposób statystycznie istotny wyższa w grupie
Jeżeli zapadalność jest w sposób statystycznie istotny wyższa w grupie
narażonych w stosunku do badanych nie narażonych na działanie
narażonych w stosunku do badanych nie narażonych na działanie
czynnika ryzyka to wskazuje to na związek przyczynowo-skutkowy
czynnika ryzyka to wskazuje to na związek przyczynowo-skutkowy
tego czynnika z chorobą.
tego czynnika z chorobą.
IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.
IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.
Celem badania jest
Celem badania jest
- sprawdzenie, czy eliminacja lub
- sprawdzenie, czy eliminacja lub
włączenie domniemanego czynnika etiologicznego
włączenie domniemanego czynnika etiologicznego
zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną
zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną
jednostkę chorobowa.
jednostkę chorobowa.
Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz
Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz
świadomie i celowo kształtuje podstawowe zmienne,
świadomie i celowo kształtuje podstawowe zmienne,
będące przedmiotem badania oraz sam wydziela
będące przedmiotem badania oraz sam wydziela
obiekty badania ( osoby, zwierzęta, kolonie
obiekty badania ( osoby, zwierzęta, kolonie
bakteryjne) do poszczególnych grup.
bakteryjne) do poszczególnych grup.
W określonym czasie obserwuje się grupę badaną
W określonym czasie obserwuje się grupę badaną
oraz grupę kontrolną ( która nie jest poddawana
oraz grupę kontrolną ( która nie jest poddawana
działaniu czynnika eksperymentalnego).
działaniu czynnika eksperymentalnego).
Dobór jednostek do badań powinien
Dobór jednostek do badań powinien
zapewnić ich
zapewnić ich
porównywalność
porównywalność
, oznacza to, że
, oznacza to, że
obie grupy muszą mieć
obie grupy muszą mieć
podobny skład i strukturę
podobny skład i strukturę
, a
, a
poszczególne jednostki
poszczególne jednostki
powinny być poddane działaniu takich samych
powinny być poddane działaniu takich samych
czynników dodatkowych,
czynników dodatkowych,
zwłaszcza tych, które mogą
zwłaszcza tych, które mogą
zmniejszyć bądź nasilić działanie czynnika
zmniejszyć bądź nasilić działanie czynnika
eksperymentalnego.
eksperymentalnego.
Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór
Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór
jednostek do każdej grupy.
jednostek do każdej grupy.
W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi
W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi
na szereg problemów natury etycznej.
na szereg problemów natury etycznej.
-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,
-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,
- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.
- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.
- zachowanie tajemnicy lekarskiej,
- zachowanie tajemnicy lekarskiej,
- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej
- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej
informacji.
informacji.
- podwójnie ślepa próba
- podwójnie ślepa próba
Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii
Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii
są tzw.
są tzw.
losowe badania kontrolowane
losowe badania kontrolowane
- ściśle zaplanowane badania ludności,
- ściśle zaplanowane badania ludności,
zmierzające do oceny skuteczności i
zmierzające do oceny skuteczności i
bezpieczeństwa danej metody lub środka
bezpieczeństwa danej metody lub środka
zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez
zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez
porównanie grupy poddanej działaniu badanego
porównanie grupy poddanej działaniu badanego
czynnika z grupą kontrolną.
czynnika z grupą kontrolną.
Badania takie przeprowadzono w Polsce
Badania takie przeprowadzono w Polsce
dwukrotnie:
dwukrotnie:
-lata 60-te,
-lata 60-te,
ocena skuteczności szczepień
ocena skuteczności szczepień
przeciwko
przeciwko
durowi brzusznemu, rożnymi
durowi brzusznemu, rożnymi
szczepionkami.
szczepionkami.
- 1967r
- 1967r
- badania kontrolne odczynowości i
- badania kontrolne odczynowości i
skuteczności
skuteczności
trzech żywych szczepionek p/ odrze.
trzech żywych szczepionek p/ odrze.
V. Badania skriningowe = przesiewowe =
V. Badania skriningowe = przesiewowe =
przeglądowe
przeglądowe
Dostarczają również informacji o częstości i
Dostarczają również informacji o częstości i
rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk
rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk
zdrowotnych w populacji.
zdrowotnych w populacji.
Cel:
Cel:
wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie
wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie
choroby w najwcześniejszym okresie jej przebiegu
choroby w najwcześniejszym okresie jej przebiegu
w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.
w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.
Badania tego typu są to
Badania tego typu są to
masowe badania selekcyjne
masowe badania selekcyjne
całej populacji na obecność danej cechy,
całej populacji na obecność danej cechy,
wykonywane przy pomocy prostego testu
wykonywane przy pomocy prostego testu
diagnostycznego.
diagnostycznego.
1.
1.
Cechy testu skriningowego;
Cechy testu skriningowego;
- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności
- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności
wyników kolejnych badań wykonywanych w tej
wyników kolejnych badań wykonywanych w tej
samej populacji,
samej populacji,
- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,
- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,
- możliwie niski koszt,
- możliwie niski koszt,
- czułość i swoistość testu
- czułość i swoistość testu
Wartość testu wyraża się dwoma parametrami:
Wartość testu wyraża się dwoma parametrami:
czułość i swoistość.
czułość i swoistość.
Czułość testu-
Czułość testu-
jest to jego zdolność wykazywania
jest to jego zdolność wykazywania
możliwie dużego odsetka wyników prawdziwie
możliwie dużego odsetka wyników prawdziwie
dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie
dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie
uje mych.
uje mych.
Liczbową miarę czułości
Liczbową miarę czułości
stanowi
stanowi
wyrażony w
wyrażony w
odsetkach stosunek liczby postawionych przy jego
odsetkach stosunek liczby postawionych przy jego
pomocy trafnych
pomocy trafnych
( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym),
( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym),
rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób
rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób
naprawdę chorych
naprawdę chorych
,
,
czyli iloraz
czyli iloraz
a/ a+b x 100
a/ a+b x 100
Różne kombinacje wyników testu diagnostycznego
Różne kombinacje wyników testu diagnostycznego
Test
diagnostyczny
+
-
Kryteriu
m
odwoławc
ze
+
a
b
a + b
-
c
d
c + d
a + c
b + d
Czułość a / a + b x 100
Swoistość d / c + d x 100
Swoistość testu-
wyraża się jego zdolnością do
wykazywania
względnie małego odsetka wyników fałszywie
dodatnich
Mierzona jest procentowym stosunkiem liczby
potwierdzonych
przez kryterium odwoławcze, ujemnych wyników
badanych testem
diagnostycznym do liczby wszystkich rzeczywiście
zdrowych, czyli
d / c + d x 100
Zastosowanie badań skriningowych:
Zastosowanie badań skriningowych:
- choroby występujące często i powodujące wysoką
- choroby występujące często i powodujące wysoką
chorobowość i
chorobowość i
umieralność w danej populacji,
umieralność w danej populacji,
- choroby o stosunkowo długim okresie
- choroby o stosunkowo długim okresie
przedklinicznym,
przedklinicznym,
- choroby, które w okresie przedklinicznym można
- choroby, które w okresie przedklinicznym można
wyraźnie
wyraźnie
zróżnicować ze stanem zdrowia,
zróżnicować ze stanem zdrowia,
- choroby, które maja odwracalny przebieg,
- choroby, które maja odwracalny przebieg,
- choroby, które poddają się leczeniu bardziej
- choroby, które poddają się leczeniu bardziej
skutecznie w okresie
skutecznie w okresie
bezobjawowym, niż po wystąpieniu objawów
bezobjawowym, niż po wystąpieniu objawów
Badania populacyjne, powinny być ograniczone do
Badania populacyjne, powinny być ograniczone do
osób narażonych na ryzyko zachorowania.
osób narażonych na ryzyko zachorowania.
Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii
Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii
opisowej
opisowej
- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w
- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w
badanej populacji,
badanej populacji,
- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i
- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i
rozpowszechnienie danej
rozpowszechnienie danej
choroby.
choroby.
Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;
Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;
1. Przesiew masowy = powszechny
1. Przesiew masowy = powszechny
- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania
- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania
określonej
określonej
choroby, obejmująca całą populację na danym
choroby, obejmująca całą populację na danym
terenie lub w
terenie lub w
określonym przedziale wiekowym.
określonym przedziale wiekowym.
2. Przesiew wybiórczy
2. Przesiew wybiórczy
- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym
- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym
stopniu
stopniu
narażenia( np. oznaczanie poziomu cukru we krwi
narażenia( np. oznaczanie poziomu cukru we krwi
u osób
u osób
obarczonych rodzinnie cukrzycą)
obarczonych rodzinnie cukrzycą)
3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy
3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy
- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych
- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych
a
a
wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku
wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku
bezpośrednio po sobie
bezpośrednio po sobie
następujących etapach selekcji, z których ostatni
następujących etapach selekcji, z których ostatni
doprowadza do
doprowadza do
diagnozy, np.;
diagnozy, np.;
I - badanie ogólne moczu
I - badanie ogólne moczu
II - posiew moczu
II - posiew moczu
III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w
III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w
kierunku ZUM
kierunku ZUM
Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na
Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na
wynikach wykonywanych przez rożne ośrodki, ale z
wynikach wykonywanych przez rożne ośrodki, ale z
zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które
zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które
wykorzystują
wykorzystują
META- ANALIZĘ
META- ANALIZĘ
Meta-analiza –
Meta-analiza –
polega na
polega na
1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych
1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych
autorów badań
autorów badań
klinicznych, dotyczących tego samego tematu,
klinicznych, dotyczących tego samego tematu,
2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych
2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych
wyników badań
wyników badań
w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,
w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,
3. Określeniu nowych kierunków badań,
3. Określeniu nowych kierunków badań,
4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze
4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze
szczegółowo
szczegółowo
określoną metodyką badań.
określoną metodyką badań.
Przykład: Ocena leczenia fibrynolitycznego w zawale
Przykład: Ocena leczenia fibrynolitycznego w zawale
serca
serca
( opracowana przez wielu autorów)
( opracowana przez wielu autorów)
Przedstawione metody badań mają bardzo rożne
Przedstawione metody badań mają bardzo rożne
zastosowanie w epidemiologii.
zastosowanie w epidemiologii.
Wybór metody badania będzie zależał od;
Wybór metody badania będzie zależał od;
1. Ustalonego czasu
1. Ustalonego czasu
2. Rodzaju badanej jednostki chorobowej ( charakter
2. Rodzaju badanej jednostki chorobowej ( charakter
przewlekły/ ostry,
przewlekły/ ostry,
prowadzi
prowadzi
do zgonu/ nie)
do zgonu/ nie)
Dziękuję.
Dziękuję.