Metody badań

Metody badań

epidemiologicznych

epidemiologicznych

Lek. med. Ilona Miśkowiec - Wiśniewska

Asystent

Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii

Collegium Medicum im.L. Rydygiera

Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Epidemiologia -

Epidemiologia -

Nauka o częstości i

Nauka o częstości i

rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub

rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub

innych zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o

innych zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o

czynnikach wpływających na ich występowanie.

czynnikach wpływających na ich występowanie.

Cele:

Cele:

-

-

wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych

wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych

pomiędzy

pomiędzy

czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i

czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i

chorobą.

chorobą.

-

-

szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia

szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia

i sposobów

i sposobów

zwalczania chorób zakaźnych.

zwalczania chorób zakaźnych.

-

-

wnioskowanie o profilaktykę chorób

wnioskowanie o profilaktykę chorób

Podstawowym zadaniem epidemiologii jest ocena

Podstawowym zadaniem epidemiologii jest ocena

stanu zdrowia populacji oraz profilaktyka.

stanu zdrowia populacji oraz profilaktyka.

Epidemiologia z jednej strony bada częstość

Epidemiologia z jednej strony bada częstość

występowania zjawisk zdrowotnych, a z drugiej

występowania zjawisk zdrowotnych, a z drugiej

strony poszukuje czynników, które będą

strony poszukuje czynników, które będą

warunkowały tę częstość.

warunkowały tę częstość.

Epidemia-

Epidemia-

wyraźny wzrost zachorowań na dana

wyraźny wzrost zachorowań na dana

chorobę w określonym czasie i na określonym

chorobę w określonym czasie i na określonym

terenie.

terenie.

Endemia-

Endemia-

występowanie w danej populacji

występowanie w danej populacji

zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.

zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.

Pandemia-

Pandemia-

epidemia obejmująca swym

epidemia obejmująca swym

zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.

zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.

Powiązania między czynnikami środowiskowymi a

Powiązania między czynnikami środowiskowymi a

stanem zdrowia ludności mogą być oceniane na

stanem zdrowia ludności mogą być oceniane na

podstawie różnych rodzajów badań.

podstawie różnych rodzajów badań.

Podstawową zasada ich prowadzenia jest

Podstawową zasada ich prowadzenia jest

konieczność opracowania możliwie szczegółowego

konieczność opracowania możliwie szczegółowego

planu przed rozpoczęciem badań, ponieważ

planu przed rozpoczęciem badań, ponieważ

powtórzenie eksperymentu jest bardzo trudne.

powtórzenie eksperymentu jest bardzo trudne.

W badaniach dotyczących dużych grup ludności

W badaniach dotyczących dużych grup ludności

( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:

( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:

- cech demograficznych danego środowiska,

- cech demograficznych danego środowiska,

-struktury wieku populacji,

-struktury wieku populacji,

- płci

- płci

- migracji ludności.

- migracji ludności.

Strategia badań epidemiologicznych.

Strategia badań epidemiologicznych.

Głównym i podstawowym zadaniem epidemiologii

Głównym i podstawowym zadaniem epidemiologii

jest stworzenie naukowych podstaw zwalczania

jest stworzenie naukowych podstaw zwalczania

chorób , przez określone programy ochrony zdrowia

chorób , przez określone programy ochrony zdrowia

publicznego.

publicznego.

Dyscyplina ta posługuje się właściwymi dla niej

Dyscyplina ta posługuje się właściwymi dla niej

metodami w celu rozwiązywania problemów

metodami w celu rozwiązywania problemów

teoretycznych i praktycznych.

teoretycznych i praktycznych.

Badania naukowe można podzielić – w zależności od

Badania naukowe można podzielić – w zależności od

rodzaju zastosowanej metody badawczej na:

rodzaju zastosowanej metody badawczej na:

a) badania eksperymentalne,

a) badania eksperymentalne,

b) badania nieeksperymentalne ( tzw. opisowe)

b) badania nieeksperymentalne ( tzw. opisowe)

– ze względu na

– ze względu na

czas prowadzenia obserwacji, badania mogą być

czas prowadzenia obserwacji, badania mogą być

określane jako:

określane jako:

a) badania przekrojowe,

a) badania przekrojowe,

b) badania długofalowe

b) badania długofalowe

Istotna różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami badań

Istotna różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami badań

polega na tym iż

polega na tym iż

w eksperymencie

w eksperymencie

badacz świadomie

badacz świadomie

i celowo kontroluje określone czynniki ( np.

i celowo kontroluje określone czynniki ( np.

szczepionki, met.badań), które są przedmiotem oceny

szczepionki, met.badań), które są przedmiotem oceny

oraz „sam”przydziela obiekty badania (np. osoby) do

oraz „sam”przydziela obiekty badania (np. osoby) do

poszczególnych grup badawczych.

poszczególnych grup badawczych.

W badaniach nieeksperymentalnych

W badaniach nieeksperymentalnych

- badacz nie ma

- badacz nie ma

takiej możliwości, ponieważ prowadzi obserwacje w

takiej możliwości, ponieważ prowadzi obserwacje w

takich grupach, w jakich występują one samorzutnie w

takich grupach, w jakich występują one samorzutnie w

populacji( dobór losowy grupy)

populacji( dobór losowy grupy)

Metody badań epidemiologicznych:

Metody badań epidemiologicznych:

I. Badania przekrojowe.

I. Badania przekrojowe.

II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane

II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane

III. Badania obserwacyjne:

III. Badania obserwacyjne:

1. bad. opisowe

1. bad. opisowe

2. bad. analityczne:

2. bad. analityczne:

a) prospektywne,

a) prospektywne,

b) retrospektywne.

b) retrospektywne.

IV. Badania eksperymentalne.

IV. Badania eksperymentalne.

V. Badania przesiewowe.

V. Badania przesiewowe.

I . Badania przekrojowe.

I . Badania przekrojowe.

Na ich podstawie określa się stan zdrowia

Na ich podstawie określa się stan zdrowia

reprezentatywnej grupy ludności

reprezentatywnej grupy ludności

w ściśle ustalonym

w ściśle ustalonym

czasie.

czasie.

Często nazywane są badaniami – „ chorobowości

Często nazywane są badaniami – „ chorobowości

punktowej”

punktowej”

Można w ten sposób określić

Można w ten sposób określić

jaka jest zależność

jaka jest zależność

między analizowanymi zmiennymi populacji a

między analizowanymi zmiennymi populacji a

wybranymi czynnikami środowiska.

wybranymi czynnikami środowiska.

II. Badania długofalowe.

II. Badania długofalowe.

Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w

Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w

zależności od zmian w środowisku człowieka.

zależności od zmian w środowisku człowieka.

Wymagają one systematycznego przeprowadzania

Wymagają one systematycznego przeprowadzania

pomiarów czynników środowiskowych oraz

pomiarów czynników środowiskowych oraz

jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu

jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu

zdrowia ludności.

zdrowia ludności.

Długofalowe badania środowiskowe-

Długofalowe badania środowiskowe-

mają na celu

mają na celu

ustalenie związków między zmianami w

ustalenie związków między zmianami w

stanie zdrowia ludności, obserwowanymi na różnych

stanie zdrowia ludności, obserwowanymi na różnych

terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem

terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem

rożnych czynników środowiskowych o

rożnych czynników środowiskowych o

niejednakowym ich natężeniu.

niejednakowym ich natężeniu.

Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.

Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.

Długofalowe środowiskowe badania opisowe

Długofalowe środowiskowe badania opisowe

=badania monitorowane.

=badania monitorowane.

Celem tych badań jest

Celem tych badań jest

zabezpieczenie ludności

zabezpieczenie ludności

przed szkodliwym działaniem czynników

przed szkodliwym działaniem czynników

środowiskowych.

środowiskowych.

Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach

Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach

;

;

1-

1-

prowadzenie pomiarów i zbieranie danych

prowadzenie pomiarów i zbieranie danych

dotyczących stanu

dotyczących stanu

zdrowia ludności.

zdrowia ludności.

2-

2-

obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w

obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w

wyniku występowania i zmian natężenia

wyniku występowania i zmian natężenia

czynników

czynników

szkodliwych w środowisku.

szkodliwych w środowisku.

Wykonuje się je

Wykonuje się je

na potrzeby nadzoru

na potrzeby nadzoru

epidemiologicznego

epidemiologicznego

a także w celu

a także w celu

ustalenia

ustalenia

zależności między szkodliwymi działaniami

zależności między szkodliwymi działaniami

czynników środowiskowych a stanem zdrowia

czynników środowiskowych a stanem zdrowia

ludności.

ludności.

Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących

Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących

w środowisku na potrzeby

w środowisku na potrzeby

nadzoru medycznego i

nadzoru medycznego i

epidemiologicznego

epidemiologicznego

( survillance)

( survillance)

w celu podejmowania środków

w celu podejmowania środków

zaradczych.

zaradczych.

Survillance-

Survillance-

polega na zestawianiu, porównywaniu

polega na zestawianiu, porównywaniu

wyników badań monitorowanych z danymi

wyników badań monitorowanych z danymi

pochodzącymi z innych źródeł

pochodzącymi z innych źródeł

( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych,

( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych,

laboratoryjnych, epidemiologicznych badań

laboratoryjnych, epidemiologicznych badań

przyczynowych).

przyczynowych).

Wszystko to w celu podejmowania konkretnych

Wszystko to w celu podejmowania konkretnych

decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu

decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu

zdrowia ludności.

zdrowia ludności.

Decyzje te powinny przyczyniać się do:

Decyzje te powinny przyczyniać się do:

1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie

1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie

znanych

znanych

czynników szkodliwych.

czynników szkodliwych.

2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych

2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych

dopuszczalnych stężeń

dopuszczalnych stężeń

poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie,

poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie,

żywności i

żywności i

powietrzu.

powietrzu.

3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych,

3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych,

które nie

które nie

podlegały uprzednio kontroli.

podlegały uprzednio kontroli.

4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami

4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami

czynników

czynników

niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego

niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego

funkcjonowania

funkcjonowania

organizmu.

organizmu.

Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych

Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych

czynników są znane, prowadzi się

czynników są znane, prowadzi się

tylko monitoring

tylko monitoring

samych stężeń czynników środowiskowych

samych stężeń czynników środowiskowych

Przykłady:

Przykłady:

1)

1)

badania oceny rozwoju fizycznego dzieci i

badania oceny rozwoju fizycznego dzieci i

młodzieży

młodzieży

miasta Poznania, które są powtarzane co 10

miasta Poznania, które są powtarzane co 10

lat, a ich celem

lat, a ich celem

jest ustalenie tendencji rozwojowej tej

jest ustalenie tendencji rozwojowej tej

populacji.

populacji.

2)

2)

badania mające na celu ocenę stanu zdrowia

badania mające na celu ocenę stanu zdrowia

dzieci i

dzieci i

młodzieży na podstawie pogłębionych badań

młodzieży na podstawie pogłębionych badań

bilansowych.

bilansowych.

3)

3)

badania dotyczące przewlekłych,

badania dotyczące przewlekłych,

nieswoistych chorób

nieswoistych chorób

układu oddechowego mieszkańców Krakowa,

układu oddechowego mieszkańców Krakowa,

które

które

zmierzały do ustalenia nieznanej poprzednio

zmierzały do ustalenia nieznanej poprzednio

częstości

częstości

występowania tych chorób w populacji

występowania tych chorób w populacji

wielkomiejskiej

wielkomiejskiej

oraz zbadania związków między ich

oraz zbadania związków między ich

występowaniem a

występowaniem a

działaniem czynników środowiskowych

działaniem czynników środowiskowych

Długofalowe badania przyczynowe =

Długofalowe badania przyczynowe =

analityczne.

analityczne.

Cel:

Cel:

sprawdzenie hipotez ( wysuniętych często na

sprawdzenie hipotez ( wysuniętych często na

podstawie

podstawie

opisu epidemiologicznego), dotyczących

opisu epidemiologicznego), dotyczących

związków miedzy

związków miedzy

czynnikami

czynnikami

szkodliwymi( przyczynami) a zmianami w

szkodliwymi( przyczynami) a zmianami w

stanie

stanie

zdrowia ludności ( skutkami).

zdrowia ludności ( skutkami).

Mogą być prowadzone jako badania:

Mogą być prowadzone jako badania:

-

-

prospektywne-

prospektywne-

wielomiesięczna / wieloletnia

wielomiesięczna / wieloletnia

obserwacja skutków

obserwacja skutków

przy równoczesnym systematycznym

przy równoczesnym systematycznym

pomiarze przyczyn

pomiarze przyczyn

- retrospektywne

- retrospektywne

- poszukuje się w przeszłości

- poszukuje się w przeszłości

przyczyn

przyczyn

podejrzanych o wywołanie

podejrzanych o wywołanie

zaobserwowanych już skutków

zaobserwowanych już skutków

- interwencyjne

- interwencyjne

- polegają na sprawdzeniu, czy nie

- polegają na sprawdzeniu, czy nie

doszło do

doszło do

wystąpienia skutków ubocznych, po

wystąpienia skutków ubocznych, po

uprzednio usuniętym

uprzednio usuniętym

domniemanym czynniku sprawczym

domniemanym czynniku sprawczym

Badań tych nie wykonujemy –

Badań tych nie wykonujemy –

gdy czynniki

gdy czynniki

środowiskowe powodują szybkie i oczywiste zmiany

środowiskowe powodują szybkie i oczywiste zmiany

w stanie zdrowia ludności

w stanie zdrowia ludności

( np. masowe zatrucia awaryjne)

( np. masowe zatrucia awaryjne)

Badania te wykonujemy gdy;

Badania te wykonujemy gdy;

1-

1-

skutki zdrowotne działania czynnika nie są

skutki zdrowotne działania czynnika nie są

dokładnie znane,

dokładnie znane,

2-

2-

zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje

zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje

występowanie

występowanie

odległych następstw zdrowotnych,

odległych następstw zdrowotnych,

3-

3-

zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż

zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż

należałoby się

należałoby się

tego spodziewać, a nieznane są czynniki

tego spodziewać, a nieznane są czynniki

powodujące wystąpienie

powodujące wystąpienie

tych zmian.

tych zmian.

III. Badania obserwacyjne

III. Badania obserwacyjne

badania opisowe badania

badania opisowe badania

analityczne

analityczne

prospektywne

prospektywne

retrospektywne

retrospektywne

Badania obserwacyjne:

Badania obserwacyjne:

Charakteryzuje je brak wpływu badacza na

Charakteryzuje je brak wpływu badacza na

środowisko w którym doświadczenie jest

środowisko w którym doświadczenie jest

wykonywane, tzn. badacz nie zmienia naturalnego

wykonywane, tzn. badacz nie zmienia naturalnego

biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych dodatkowych

biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych dodatkowych

czynników ani modyfikatorów zdarzeń.

czynników ani modyfikatorów zdarzeń.

Badania opisowe.

Badania opisowe.

Badania te

Badania te

stanowią najbardziej podstawowy poziom

stanowią najbardziej podstawowy poziom

badań epidemiologicznych.

badań epidemiologicznych.

Zawierają opis częstości występowania choroby w

Zawierają opis częstości występowania choroby w

populacji w zależności od cech demograficznych

populacji w zależności od cech demograficznych

populacji oraz cech środowiska, bez analizowania,

populacji oraz cech środowiska, bez analizowania,

czy ewentualne powiązania pomiędzy nimi mają

czy ewentualne powiązania pomiędzy nimi mają

charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.

charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.

Wśród cech demograficznych populacji przedmiotem

Wśród cech demograficznych populacji przedmiotem

zainteresowania jest najczęściej wiek i płeć.

zainteresowania jest najczęściej wiek i płeć.

Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć

Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć

bezpośrednie zastosowania nie tylko dla

bezpośrednie zastosowania nie tylko dla

formułowania wstępnych hipotez o szczególnych

formułowania wstępnych hipotez o szczególnych

warunkach determinujących rozprzestrzenianie się

warunkach determinujących rozprzestrzenianie się

choroby, ale również np. do rozdziału środków

choroby, ale również np. do rozdziału środków

inwestycyjnych lub materiałów zaopatrzenia

inwestycyjnych lub materiałów zaopatrzenia

medycznego

medycznego

Cel badań opisowych:

Cel badań opisowych:

określenie częstości i rozmiarów zjawiska

określenie częstości i rozmiarów zjawiska

zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech

zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech

opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko

opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko

wystąpiło, oraz cech osoby u której to zjawisko

wystąpiło, oraz cech osoby u której to zjawisko

wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie,

wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie,

miejsce pracy)

miejsce pracy)

Dokładny i prawidłowo przeprowadzony

Dokładny i prawidłowo przeprowadzony

opis jest

opis jest

podstawą dochodzenia epidemiologicznego w

podstawą dochodzenia epidemiologicznego w

epidemiologii choroby zakaźnej

epidemiologii choroby zakaźnej

i oceny przebiegu

i oceny przebiegu

epidemii chorób przewlekłych.

epidemii chorób przewlekłych.

Zebrane dane i informacje są niezbędne w

Zebrane dane i informacje są niezbędne w

planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.

planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.

Wyniki tych badań

Wyniki tych badań

stanowią również podstawę

stanowią również podstawę

formowania hipotez etiologicznych

formowania hipotez etiologicznych

, prowadzących do

, prowadzących do

ustalenia związków przyczynowych między badanym

ustalenia związków przyczynowych między badanym

zjawiskiem zdrowotnym a środowiskiem

zjawiskiem zdrowotnym a środowiskiem

Ocena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub

Ocena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub

wybranej grupy przy pomocy badań opisowych,

wybranej grupy przy pomocy badań opisowych,

dokonywana jest na podstawie

dokonywana jest na podstawie

sondażu

sondażu

epidemiologicznego,

epidemiologicznego,

który polega na zbadaniu

który polega na zbadaniu

próby pobranej od całej populacji metodą losową.

próby pobranej od całej populacji metodą losową.

Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje

Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje

wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej

wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej

populacji.

populacji.

Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś

Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś

regionie jest wysoka umieralność niemowląt,

regionie jest wysoka umieralność niemowląt,

powinno postawić przed organizatorem służby

powinno postawić przed organizatorem służby

zdrowia wdrożenie odpowiednich sposobów ochrony

zdrowia wdrożenie odpowiednich sposobów ochrony

zdrowia niemowląt.

zdrowia niemowląt.

Badania analityczne.

Badania analityczne.

a) prospektywne

a) prospektywne

b) retrospektywne

b) retrospektywne

Zmierzają do

Zmierzają do

interpretacji obserwowanych zależności

interpretacji obserwowanych zależności

w kategoriach przyczynowo-skutkowych.

w kategoriach przyczynowo-skutkowych.

Interpretacja etiologiczna potwierdzonych

Interpretacja etiologiczna potwierdzonych

współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla

współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla

medycyny zapobiegawczej.

medycyny zapobiegawczej.

Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy

Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy

punktem wyjścia badania jest choroba, czy czynnik

punktem wyjścia badania jest choroba, czy czynnik

środowiskowy o domniemanym szkodliwym

środowiskowy o domniemanym szkodliwym

oddziaływaniu na zdrowie człowieka.

oddziaływaniu na zdrowie człowieka.

Celem jest:

Celem jest:

określenie związku przyczynowego

określenie związku przyczynowego

między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one

między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one

wykonywane w celu weryfikacji hipotezy

wykonywane w celu weryfikacji hipotezy

epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań

epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań

opisowych

opisowych

W badaniach retrospektywnych

W badaniach retrospektywnych

punktem

punktem

wyjściowym badania jest określona jednostka

wyjściowym badania jest określona jednostka

chorobowa, dla której poszukuje się w przeszłości (

chorobowa, dla której poszukuje się w przeszłości (

retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej

retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej

etiologię.

etiologię.

W badaniach prospektywnych

W badaniach prospektywnych

punktem

punktem

wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań

wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań

środowiskowych i poszukiwanie w obserwacji

środowiskowych i poszukiwanie w obserwacji

długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla

długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla

niego skutków zdrowotnych.

niego skutków zdrowotnych.

Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2

Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2

grup badanych: grupy kontrolnej i grupy badanej.

grup badanych: grupy kontrolnej i grupy badanej.

W grupie kontrolnej

W grupie kontrolnej

-

-

uczestnicy analizy nie

uczestnicy analizy nie

wykazują obecności danej cechy lub nie są

wykazują obecności danej cechy lub nie są

poddawani działaniu badanego czynnika.

poddawani działaniu badanego czynnika.

W grupie badanej-

W grupie badanej-

obserwuje się obecność

obserwuje się obecność

badanej cechy lub obecność badanego czynnika

badanej cechy lub obecność badanego czynnika

.

.

Badania retrospektywne.

Badania retrospektywne.

Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie

Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie

chorych na daną chorobę i w grupie porównawczej osób

chorych na daną chorobę i w grupie porównawczej osób

u których dana choroba nie występuje.

u których dana choroba nie występuje.

 

choroba

ogółem

wystąpił

a

nie

wystąpiła

Czynnik

ryzyka

obecny

a

b

a + b

nieobec

ny

c

d

c + d

ogółem

 

a + c

b + d

 

Porównujemy częstość występowania cz.ryzyka wśród

Porównujemy częstość występowania cz.ryzyka wśród

chorych

chorych

a /a +c

a /a +c

z częstością występowania tego czynnika w

z częstością występowania tego czynnika w

grupie

grupie

porównawczej – nie chorych

porównawczej – nie chorych

b /b + d.

b /b + d.

WNIOSEK:

WNIOSEK:

Narażenie na działanie czynnika ryzyka jest istotnie

Narażenie na działanie czynnika ryzyka jest istotnie

częstsze w grupie chorych, niż w grupie nie-

częstsze w grupie chorych, niż w grupie nie-

chorych.Przemawia to za istnieniem związku

chorych.Przemawia to za istnieniem związku

przyczynowo-skutkowego pomiędzy chorobą i czynnikiem

przyczynowo-skutkowego pomiędzy chorobą i czynnikiem

ryzyka

ryzyka

Badania prospektywne.

Badania prospektywne.

 

choroba

ogółem

wystąpił

a

nie

wystąpiła

Czynnik

ryzyka

obecny

a

b

a + b

nieobec

ny

c

d

c + d

ogółem

 

a + c

b + d

 

Porównujemy częstość zachorowań ( zapadalność na daną chorobę)

Porównujemy częstość zachorowań ( zapadalność na daną chorobę)

wśród narażonych

wśród narażonych

a /a+b

a /a+b

z częstością zachorowań w grupie osób

z częstością zachorowań w grupie osób

nie narażonych na działanie czynnika ryzyka

nie narażonych na działanie czynnika ryzyka

c/ c+ d.

c/ c+ d.

WNIOSEK:

WNIOSEK:

Jeżeli zapadalność jest w sposób statystycznie istotny wyższa w grupie

Jeżeli zapadalność jest w sposób statystycznie istotny wyższa w grupie

narażonych w stosunku do badanych nie narażonych na działanie

narażonych w stosunku do badanych nie narażonych na działanie

czynnika ryzyka to wskazuje to na związek przyczynowo-skutkowy

czynnika ryzyka to wskazuje to na związek przyczynowo-skutkowy

tego czynnika z chorobą.

tego czynnika z chorobą.

IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.

IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.

Celem badania jest

Celem badania jest

- sprawdzenie, czy eliminacja lub

- sprawdzenie, czy eliminacja lub

włączenie domniemanego czynnika etiologicznego

włączenie domniemanego czynnika etiologicznego

zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną

zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną

jednostkę chorobowa.

jednostkę chorobowa.

Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz

Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz

świadomie i celowo kształtuje podstawowe zmienne,

świadomie i celowo kształtuje podstawowe zmienne,

będące przedmiotem badania oraz sam wydziela

będące przedmiotem badania oraz sam wydziela

obiekty badania ( osoby, zwierzęta, kolonie

obiekty badania ( osoby, zwierzęta, kolonie

bakteryjne) do poszczególnych grup.

bakteryjne) do poszczególnych grup.

W określonym czasie obserwuje się grupę badaną

W określonym czasie obserwuje się grupę badaną

oraz grupę kontrolną ( która nie jest poddawana

oraz grupę kontrolną ( która nie jest poddawana

działaniu czynnika eksperymentalnego).

działaniu czynnika eksperymentalnego).

Dobór jednostek do badań powinien

Dobór jednostek do badań powinien

zapewnić ich

zapewnić ich

porównywalność

porównywalność

, oznacza to, że

, oznacza to, że

obie grupy muszą mieć

obie grupy muszą mieć

podobny skład i strukturę

podobny skład i strukturę

, a

, a

poszczególne jednostki

poszczególne jednostki

powinny być poddane działaniu takich samych

powinny być poddane działaniu takich samych

czynników dodatkowych,

czynników dodatkowych,

zwłaszcza tych, które mogą

zwłaszcza tych, które mogą

zmniejszyć bądź nasilić działanie czynnika

zmniejszyć bądź nasilić działanie czynnika

eksperymentalnego.

eksperymentalnego.

Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór

Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór

jednostek do każdej grupy.

jednostek do każdej grupy.

W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi

W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi

na szereg problemów natury etycznej.

na szereg problemów natury etycznej.

-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,

-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,

- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.

- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.

- zachowanie tajemnicy lekarskiej,

- zachowanie tajemnicy lekarskiej,

- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej

- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej

informacji.

informacji.

- podwójnie ślepa próba

- podwójnie ślepa próba

Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii

Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii

są tzw.

są tzw.

losowe badania kontrolowane

losowe badania kontrolowane

- ściśle zaplanowane badania ludności,

- ściśle zaplanowane badania ludności,

zmierzające do oceny skuteczności i

zmierzające do oceny skuteczności i

bezpieczeństwa danej metody lub środka

bezpieczeństwa danej metody lub środka

zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez

zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez

porównanie grupy poddanej działaniu badanego

porównanie grupy poddanej działaniu badanego

czynnika z grupą kontrolną.

czynnika z grupą kontrolną.

Badania takie przeprowadzono w Polsce

Badania takie przeprowadzono w Polsce

dwukrotnie:

dwukrotnie:

-lata 60-te,

-lata 60-te,

ocena skuteczności szczepień

ocena skuteczności szczepień

przeciwko

przeciwko

durowi brzusznemu, rożnymi

durowi brzusznemu, rożnymi

szczepionkami.

szczepionkami.

- 1967r

- 1967r

- badania kontrolne odczynowości i

- badania kontrolne odczynowości i

skuteczności

skuteczności

trzech żywych szczepionek p/ odrze.

trzech żywych szczepionek p/ odrze.

V. Badania skriningowe = przesiewowe =

V. Badania skriningowe = przesiewowe =

przeglądowe

przeglądowe

Dostarczają również informacji o częstości i

Dostarczają również informacji o częstości i

rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk

rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk

zdrowotnych w populacji.

zdrowotnych w populacji.

Cel:

Cel:

wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie

wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie

choroby w najwcześniejszym okresie jej przebiegu

choroby w najwcześniejszym okresie jej przebiegu

w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.

w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.

Badania tego typu są to

Badania tego typu są to

masowe badania selekcyjne

masowe badania selekcyjne

całej populacji na obecność danej cechy,

całej populacji na obecność danej cechy,

wykonywane przy pomocy prostego testu

wykonywane przy pomocy prostego testu

diagnostycznego.

diagnostycznego.

1.

1.

Cechy testu skriningowego;

Cechy testu skriningowego;

- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności

- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności

wyników kolejnych badań wykonywanych w tej

wyników kolejnych badań wykonywanych w tej

samej populacji,

samej populacji,

- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,

- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,

- możliwie niski koszt,

- możliwie niski koszt,

- czułość i swoistość testu

- czułość i swoistość testu

Wartość testu wyraża się dwoma parametrami:

Wartość testu wyraża się dwoma parametrami:

czułość i swoistość.

czułość i swoistość.

Czułość testu-

Czułość testu-

jest to jego zdolność wykazywania

jest to jego zdolność wykazywania

możliwie dużego odsetka wyników prawdziwie

możliwie dużego odsetka wyników prawdziwie

dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie

dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie

uje mych.

uje mych.

Liczbową miarę czułości

Liczbową miarę czułości

stanowi

stanowi

wyrażony w

wyrażony w

odsetkach stosunek liczby postawionych przy jego

odsetkach stosunek liczby postawionych przy jego

pomocy trafnych

pomocy trafnych

( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym),

( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym),

rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób

rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób

naprawdę chorych

naprawdę chorych

,

,

czyli iloraz

czyli iloraz

a/ a+b x 100

a/ a+b x 100

Różne kombinacje wyników testu diagnostycznego

Różne kombinacje wyników testu diagnostycznego

 

Test

diagnostyczny

+

-

Kryteriu

m

odwoławc

ze

+

a

b

a + b

-

c

d

c + d

 

a + c

b + d

 

Czułość a / a + b x 100

Swoistość d / c + d x 100

Swoistość testu-

wyraża się jego zdolnością do

wykazywania
względnie małego odsetka wyników fałszywie
dodatnich

Mierzona jest procentowym stosunkiem liczby
potwierdzonych
przez kryterium odwoławcze, ujemnych wyników
badanych testem
diagnostycznym do liczby wszystkich rzeczywiście
zdrowych, czyli

d / c + d x 100

Zastosowanie badań skriningowych:

Zastosowanie badań skriningowych:

- choroby występujące często i powodujące wysoką

- choroby występujące często i powodujące wysoką

chorobowość i

chorobowość i

umieralność w danej populacji,

umieralność w danej populacji,

- choroby o stosunkowo długim okresie

- choroby o stosunkowo długim okresie

przedklinicznym,

przedklinicznym,

- choroby, które w okresie przedklinicznym można

- choroby, które w okresie przedklinicznym można

wyraźnie

wyraźnie

zróżnicować ze stanem zdrowia,

zróżnicować ze stanem zdrowia,

- choroby, które maja odwracalny przebieg,

- choroby, które maja odwracalny przebieg,

- choroby, które poddają się leczeniu bardziej

- choroby, które poddają się leczeniu bardziej

skutecznie w okresie

skutecznie w okresie

bezobjawowym, niż po wystąpieniu objawów

bezobjawowym, niż po wystąpieniu objawów

Badania populacyjne, powinny być ograniczone do

Badania populacyjne, powinny być ograniczone do

osób narażonych na ryzyko zachorowania.

osób narażonych na ryzyko zachorowania.

Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii

Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii

opisowej

opisowej

- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w

- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w

badanej populacji,

badanej populacji,

- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i

- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i

rozpowszechnienie danej

rozpowszechnienie danej

choroby.

choroby.

Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;

Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;

1. Przesiew masowy = powszechny

1. Przesiew masowy = powszechny

- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania

- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania

określonej

określonej

choroby, obejmująca całą populację na danym

choroby, obejmująca całą populację na danym

terenie lub w

terenie lub w

określonym przedziale wiekowym.

określonym przedziale wiekowym.

2. Przesiew wybiórczy

2. Przesiew wybiórczy

- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym

- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym

stopniu

stopniu

narażenia( np. oznaczanie poziomu cukru we krwi

narażenia( np. oznaczanie poziomu cukru we krwi

u osób

u osób

obarczonych rodzinnie cukrzycą)

obarczonych rodzinnie cukrzycą)

3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy

3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy

- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych

- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych

a

a

wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku

wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku

bezpośrednio po sobie

bezpośrednio po sobie

następujących etapach selekcji, z których ostatni

następujących etapach selekcji, z których ostatni

doprowadza do

doprowadza do

diagnozy, np.;

diagnozy, np.;

I - badanie ogólne moczu

I - badanie ogólne moczu

II - posiew moczu

II - posiew moczu

III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w

III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w

kierunku ZUM

kierunku ZUM

Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na

Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na

wynikach wykonywanych przez rożne ośrodki, ale z

wynikach wykonywanych przez rożne ośrodki, ale z

zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które

zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które

wykorzystują

wykorzystują

META- ANALIZĘ

META- ANALIZĘ

Meta-analiza –

Meta-analiza –

polega na

polega na

1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych

1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych

autorów badań

autorów badań

klinicznych, dotyczących tego samego tematu,

klinicznych, dotyczących tego samego tematu,

2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych

2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych

wyników badań

wyników badań

w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,

w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,

3. Określeniu nowych kierunków badań,

3. Określeniu nowych kierunków badań,

4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze

4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze

szczegółowo

szczegółowo

określoną metodyką badań.

określoną metodyką badań.

Przykład: Ocena leczenia fibrynolitycznego w zawale

Przykład: Ocena leczenia fibrynolitycznego w zawale

serca

serca

( opracowana przez wielu autorów)

( opracowana przez wielu autorów)

Przedstawione metody badań mają bardzo rożne

Przedstawione metody badań mają bardzo rożne

zastosowanie w epidemiologii.

zastosowanie w epidemiologii.

Wybór metody badania będzie zależał od;

Wybór metody badania będzie zależał od;

1. Ustalonego czasu

1. Ustalonego czasu

2. Rodzaju badanej jednostki chorobowej ( charakter

2. Rodzaju badanej jednostki chorobowej ( charakter

przewlekły/ ostry,

przewlekły/ ostry,

prowadzi

prowadzi

do zgonu/ nie)

do zgonu/ nie)

Dziękuję.

Dziękuję.