Planowanie badań epidemiologicznych. Typy

badań epidemiologicznych. Metody wyboru

populacji do badań. Metody położenia i

rozproszenia cechy.

Rodzaje badań

epidemiologicznych

1.

Opisowe

2.

Analityczne (etiologiczne: kliniczno-

kontrolne i kohortowe)

3.

Eksperymentalne (interwencyjne)

Podział badań wg sugestii ekspertów

WHO

I.

Badania obserwacyjne (bierne) = badania
opisowe i analityczne



przekrojowe,



przesiewowe (wykrywanie choroby lub

zagrożenia);



kliniczno-kontrolne

(nasilenie określonej choroby

w grupie narażonej i nienarażonej na czynnik
patogenny);



kohortowe

albo długofalowe obserwacje zjawisk

zdrowotnych u pojedynczych osób

II.

Badania eksperymentalne

(doświadczalne)

Zasady planowania badań

epidemiologicznych

kliniczno-kontrolne

-

nasilenie określonej choroby w

grupie narażonej i

nienarażonej na czynnik
patogenny;

kohortowe

-

długofalowe

obserwacje zjawisk
zdrowotnych

przesiewowe

-

wykrywania

choroby lub zagrożenia;

Kolejność postępowania w
badaniach epidemiologicznych

1.

cel badań

2.

wcześniejsze badania

3.

możliwości przeprowadzenia

4.

charakterystyka populacji

5.

rozpoznanie środowiska populacji

6.

wybór metod i technik badawczych

7.

organizacja badań

8.

realizacja badań

9.

uporządkowanie i analiza danych

10.

opracowanie i sprawozdanie z badań

1. Cel badań



np. rozpowszechnienie i natężenie zjawisk
w populacji



np. wpływ środowiska na życie i zdrowie
populacji



np. skuteczność działania ogniw



i in.

4 pytania kierunku badania



jak przebiegał proces?



jak przebiega proces?



jak będzie przebiegał proces?



co z tym zrobić?

metody retrospektywne

metody retrospektywne/doświadczalne

metody prospektywne

wnioski z badań

2. Zapoznanie się z wcześniejszymi

lub podobnymi badaniami w tym

samym zakresie



piśmiennictwo

naukowe



dane statystyczne



konsultacje

wskazówki

3. Rozważenie naszych możliwości

+

stopień badania

4. Podstawowa charakterystyka

demograficzna populacji



liczebność



wiek

(związek wieku ze zjawiskiem badanym)



płeć

(związek płci ze zjawiskiem badanym)



zawód

(wpływ zawodu na zjawisko badane)

Przy określeniu liczebności grup

badanych bierze się pod uwagę

1.

Spodziewana częstość występującego
zjawiska

2.

Oczekiwana wielkość efektu ekspozycji

czynnika (np. chorobotwórczego) na

badane zdarzenie (np. chorobę)

3.

Liczba obserwacji powinna być

odpowiednio duża, by zapewnić

istotność

Ocena niezbędnej liczebności

populacji

programy komputerowe:

Epi Info

nQuery Advisor in.

5. Rozpoznanie środowiska życia

badanej populacji



badanie próbne/ pilotażowe



cel i kierunek badania



wykonalność badania



technika badania



niezbędne środki



pożądany efekt

6. Wybór metod i technik

badawczych



wywiad lub technika ankietowa



analiza dokumentacji



pomiar



obserwacja

Wybór narzędzi badawczych



kwestionariusz wywiadu, ankieta,



Protokół naukowo-badawczy,



dobór dokumentacji,



dobór przyrządów pomiarowych i in.

7. Organizacja

8. Realizacja

9. Zbiór, uporządkowanie i

analiza badań

10. Opracowanie i sprawozdanie

z badań



raport



sprawozdanie

naukowe



praca naukowa

Metody wyboru populacji

do badań

W epidemiologii odróżnia się cztery

zasadnicze metody wyboru populacji

do badań:

1. Metoda przesiewowa

2. Metoda reprezentacyjna

3. Celowy wybór jednostek

4. Populacja o składzie przypadkowym

(ang.: screening) polega na tym, że określonej

cechy (np. wysoki poziom cukru we krwi, mała

pojemność płuc, zmiany patologiczne w płucach i

inne) albo odchylenia od określonych norm

poszukuje się w

całej populacji

Metoda przesiewowa

Ad 1.

Metoda reprezentacyjna polega na tym, że określoną
cechę (cechy) bada się w grupie reprezentacyjnej
wybranej z populacji losowo .

Ad 2.

Metoda reprezentacyjna

c.d. Metoda reprezentacyjna

Losowo oznacza "jednakową szansę dostania się do

grupy reprezentacyjnej każdej jednostki wybieranej z
populacji".

Obiektywność wyboru zabezpiecza się przez stosowanie
odpowiednich metod statystycznych i mechanicznych.

Metodę tę stosuje się wówczas, gdy istnieje obiektywna

możliwość przeniesienia wyników badania grupy

reprezentacyjnej na wnioskowanie o całej populacji,

z której grupa pochodzi.

Tworzy się tu także grupy kontrolne (w miarę potrzeb).

Ad 3. Metoda doboru celowego

Metoda doboru celowego, polega na

celowym wyborze jednostek o okre

ślonych

cechach do kontrolowanych badań
epidemiologicznych.

Ad. 4. P

opulacja o składzie przypadkowym

(bez wyboru)

Populacja ta charakteryzuje się tym, że badania określonych

cech przeprowadza się u tych jednostek zagrożonej (chorującej)
populacji, które zgłoszą się same lub są zgłaszane do badań
przez lekarzy.

Przykładem badania takich populacji może również być analiza historii
chorób, np. osób zmarłych z powodu zawału na określonym oddziale,
chorych leczonych z powodu kamicy nerkowej itd.

Dobór populacji do badań



arbitralny

(np.

pacjenci z jednej Kliniki)



losowy



prosty



warstwowy



zespołowy



systematyczny

Do prawidłowego pobrania próby

losowej niezbędne jest określenie:

1)

populacji generalnej

2)

jednostek, z których składa

się populacja

3)

jednostek losowania – lista

4)

ustalenie granicy błędu i p.i.

Warunki doboru losowego

każda jednostka ma jednakową szansę
dostania się do próby

operat losowania (lista jednostek do
losowania)

wybór jednostki jest zupełnie przypadkowy

tablica liczb losowych

Etapy losowania:



dokładne zdefiniowanie populacji

generalnej



przygotowanie operatu losowania



ustalenie:



granicy błędu i poziomu istotności (np. 2%,

0,01)



schematu losowania

dane o populacji

A

B

C

Nr

wartość

Nr

wartość

Nr

wartość

1

2

3

4

10

7

4

3

5

6

7

8

9

10

2

8

11

10

5

7

11

12

13

14

15

16

17

18

8

4

4

8

3

10

8

6

4

24

6

6

43

7,166

8

51

6,375

losowanie proste

– wybór liczb w tabeli liczb losowych

Nr

wartość

16

10

3

4

15

3

18

6

9

5

12

4

razem

32

średnia

5,333333

losowanie warstwowe proporcjonalne

– wybór pacjentów z różnych grup proporcjonalno liczebności tych
grup (czyli wybiera się w tabeli liczb losowych 1 osobę z gr. A – z liczb 1-
3; 2 osoby z gr. B

– 4-9; 3 osoby z gr. C - 10-18)

grupa

Nr

wartość

A

2

7

B

8

10

5

2

C

11

8

14

9

17

8

razem

44

średnia

7,6666

losowanie warstwowe stałej liczby jednostek

– pobranie z każdej warstwy pewną stałą liczbę

jednostek i nadanie „wagi” (poprawki)

grupa

Nr

wartość poprawka

ważone

A

2

7

2

1

10

2

34

B

7

11

3

9

5

3

48

C

11

8

4

17

8

4

64

razem

146

średnia

8,1111111

losowanie zespołowe – zastosowanie w

odniesieniu do dużych populacji, w których

poszczególne grupy nie są jednorodne

SZPITAL A

SZPITAL B

SZPITAL C

Nr

badacz wartość

Nr badacz

wartość

Nr badacz

wartość

1

F

10

8

G

10

16

H

10

17

H

8

6

G

8

11

H

8

14

H

9

10

G

7

2

F

7

7

G

11

18

H

6

12

H

4

5

G

2

15

H

3

9

G

5

4

F

3

3

F

4

13

H

4

razem

43

38

38

średnia

7,16666

6,333333

6,333333

pechowy zespół

SZPITAL A

SZPITAL B

SZPITAL C

Nr

badacz wartość Nr badacz

wartość

Nr badacz

wartość

1

F

10

8

G

10

3

F

4

17

H

8

6

G

8

15

H

3

14

H

9

10

G

7

5

G

2

7

G

11

18

H

6

12

H

4

2

F

7

11

H

8

9

G

5

4

F

3

16

H

10

13

H

4

razem

48

49

22

średnia

8

8,166667

3,666667

losowanie systematyczne – wybranie jednostek z
populacji losowo

z określoną częstotliwością,

np. 1:4, 1:100, 1:2000 itd

1

2 3

4

5 6

7

8 9

10

11 12

13

14 15

16

17 18

Nr

grupa

wartość

1

A

10

4

B

3

7

B

11

10

C

7

13

C

4

16

C

10

razem

45

średnia

7,5

Statystyka w epidemiologii:



Pomiar stanu zdrowia ludności przez obliczanie

współczynników i wskaźników.



Działania podstawowe, tj. dodawanie, odejmowanie,

dzielenie i mnożenie oraz obliczanie odsetka i średnich,

miar położenia i rozproszenia.



Porządkowanie szeregów statystycznych.



Obliczanie istotnej

statystycznie zależności badanych

zjawisk.



Analiza i opis cech populacji (w kontekście potrzeb i
sytuacji zdrowotnej).



Statystyczna ocena czynników ryzyka.

Miary położenia

1.

Średnia arytmetyczna (posługujemy się
gdy zbiór obserwacji ilościowych ma w
przybliżeniu rozkład normalny, pomiary
są dokładne i odpowiednio liczne)

2.

Średnią geometryczną (stosuje się
wówczas, gdy w szeregu występuje duża
skrajna wartość, której wpływ chcemy
osłabić)

Miary położenia

3. Medianą nazywamy wartość środkowego

pomiaru (obserwacji) w uporządkowanym

szeregu. Jeżeli mamy cechę skokową i ilość

obserwacji jest nieparzysta, to medianą jest

wartość środkowego pomiaru (po

uporządkowaniu danych). Jeżeli ilość

obserwacji jest parzysta, to medianą jest

średnia dwóch środkowych pomiarów. Gdy

cecha jest ciągła, to medianę oblicza się
według specjalnego wzoru.

Miary położenia

4. Modalna

(dominanta) wskazuje wartość,

która w szeregu występuje najczęściej i
przeważa w danej zbiorowości.

Miary rozproszenia (zmienności)

1.

Obszar zmienności (rozstęp)- zakres
wartości granicznych tj. różnica
wartością najwyższą i najniższą.

2.

Odchylenie standardowe -

najczęściej

stosowana miara rozproszenia, określa
o ile wszystkie jednostki danej
zbiorowości różnią się średnio od
średniej arytmetycznej badanej
zmiennej.