ERGONOMIA I BiHP

System informacji, regulacji,

sterowania i sensoryczny

człowieka

Wła

ś

ciwo

ś

ci

ż

ywych organizmów oparte s

ą

na:

• prawie przemiany materii i energii;
• umiej

ę

tno

ś

ci selekcji najwa

ż

niejszych informacji spo

ś

ród niezliczonej ich

liczby, stale docieraj

ą

cej z otoczenia;

• reakcji organizmu na wyselekcjonowane bod

ź

ce w sposób optymalny dla

jego potrzeb;

• zdolno

ś

ci zapami

ę

tywania, uczenia si

ę

, opartej na odpowiednio

przetworzonych, napływaj

ą

cych informacjach;

• zdolno

ś

ci do regeneracji i kompensacji uszkodze

ń

ciała;

• zdolno

ś

ci do adaptacji.

Wymiana informacji (człowiek nie jest istot

ą

zamkni

ę

t

ą

).

Działaj

ą

ca na człowieka informacja podlega:

• odbiorowi;
• przetwarzaniu (transformacja pierwotna, oryginalnego sygnału na szereg,

nast

ę

puj

ą

cych po sobie zmian);

• zapami

ę

taniu (pozostawienie po sobie

ś

ladu w pami

ę

ci);

• przenoszeniu.

Informacja jest zbierana za pomoc

ą

receptorów (wyspecjalizowane komórki

nerwowe).

Z receptorów wysyłana jest informacja do o

ś

rodka czuciowego, gdzie powstaje

wra

ż

enie zmysłowe.

Proste wra

ż

enie zmysłowe

►

czucie.

Zło

ż

one wra

ż

enie zmysłowe

►

percepcja (obejmuje kilka rodzajów czucia).

Mechanizm spostrzegania oparty jest na procesach psychologicznych i

systemie poł

ą

cze

ń

nerwowych.

Proces interpretacji zale

ż

y od:

• stopnia trudno

ś

ci (niepełne informacje);

• mo

ż

liwo

ś

ci konkurencyjnej sygnału (wieloznaczno

ść

przyczyn

ą

złudze

ń

);

• wpływu poprzednich do

ś

wiadcze

ń

.

Człowiek mo

ż

e odbiera

ć

informacje zarówno o otoczeniu jak i o swym wn

ę

trzu.

Wyspecjalizowały si

ę

w jego organizmie specyficzne struktury biologiczne tzw.

receptory:

• teleceptory, które wyłapuj

ą

bod

ź

ce z otoczenia dalszego (narz

ą

d powonienia,

wzroku i słuchu);

• eksteroreceptory, przekazuj

ą

informacje z otoczenia bliskiego (czucie dotyku,

ucisku, ciepła, zimna, bólu i smaku);

• proprioceptory, które wysyłaj

ą

informacje o stanie układu kostno-stawowo-

mi

ęś

niowym oraz ruchu całego ciała i jego cz

ęś

ci;

• interoceptory, które dostarczaj

ą

informacji o wn

ę

trzu organizmu.

W obr

ę

bie receptorów oraz innych komórek nerwowych zachodzi te

ż

proces

przetwarzania informacji, podczas którego ulega zmianie jej ilo

ść

.

Proces ten mo

ż

e przyj

ąć

ró

ż

ne formy:

1. analogowy, kiedy warto

ść

potencjału generuj

ą

cego jest proporcjonalna do

logarytmu intensywno

ś

ci bod

ź

ca (ci

ą

gły wzrost w czasie, w miar

ę

wzrostu siły

bod

ź

ca);

2. analogowo-cyfrowy (dyskretyzacja sygnału) - informacja jest zakodowana w

postaci cz

ę

stotliwo

ś

ci impulsów, a nie amplitudy, proporcjonalnie do warto

ś

ci

potencjału generowanego.

Przetwarzanie, a nast

ę

pnie przenoszenie informacji odbywa si

ę

w sposób:

• ci

ą

gły (w tzw. otoczce mielinowej, gdzie pr

ę

dko

ść

przewodzenia jest

proporcjonalna do

ś

rednicy włókna nerwowego);

• skokowy (w tzw. przew

ęż

eniach Ranviera - impuls powstaje na nowo na

ka

ż

dym przew

ęż

eniu, a jego pr

ę

dko

ść

przewodzenia ~ (d)

1/2

.

Przenoszenie informacji odbywa si

ę

w kanale informacyjnym, rol

ę

którego pełni

włókno nerwowe.

Maksymalna ilo

ść

informacji docieraj

ą

ca do zmysłów człowieka osi

ą

ga warto

ść

10

9

bit /sek.

Zale

ż

no

ść

pomi

ę

dzy wej

ś

ciem (Wej) a wyj

ś

ciem (Wyj) nosi nazw

ę

funkcji

przenoszenia, która mo

ż

e mie

ć

nast

ę

puj

ą

ce charakterystyki:

• statyczn

ą

, kiedy przebieg zmian sygnałów na Wej jest na tyle wolny, aby

proces na Wyj mógł si

ę

ustali

ć

, po ka

ż

dej zmianie,

• dynamiczn

ą

, kiedy procesy przej

ś

ciowe zale

żą

od gromadzenia i oddawania

energii w układzie rz

ę

du:

- I-go, typu RC np. przy nagrzewaniu si

ę

ciała;

- II-go, typu RLC; lub w przypadkach bardziej zło

ż

onych, kiedy mo

ż

e

by

ć

superpozycj

ą

obu przypadków.

W procesie informacyjnym

ż

ywego organizmu bierze udział system:

A. immunologiczny - którego rola polega na wykrywaniu i niszczeniu obcych

komórek;

B. hormonalny - nie ma ustalonego nadawcy i nie ma ustalonego odbiorcy,

transmisja informacji, której no

ś

nikami s

ą

hormony, jest długa, skutki

długotrwałe (porównywany do transmisji TV);

C. nerwowy - którego funkcj

ą

jest przekazywanie informacji w sposób

ś

ci

ś

le

adresowany o szybkiej transmisji i krótkotrwałych skutkach (porównywany do
ł

ą

czno

ś

ci telefonicznej).

System immunologiczny człowieka.
Główne zadanie to: wykrywanie i niszczenie obcych komórek i substancji

naruszaj

ą

cych ustalony wzorzec komórek własnych oraz wprowadzenie do

pami

ę

ci informacji o tym.

System immunologiczny identyfikuje „obce ciała”, korzysta przy tym z rejestru

„intruzów”, a nast

ę

pnie mobilizuje centra odporno

ś

ciowe do walki.

W normalnych warunkach wpływ układu immunologicznego jest nikły.

Limfocyt w

ś

ród erytrocytów - zdj

ę

cie

mikroskopowe.

Limfocyt - komórka układu

odporno

ś

ciowego zdolna do

swoistego rozpoznawania
antygenów.

System hormonalny człowieka.
Stabilizacj

ę

i regulacj

ę

parametrów okre

ś

laj

ą

cych poziom aktywno

ś

ci zdrowotnej

organizmu zapewnia system hormonalny (odpowiada za homeostaz

ę

).

System hormonalny ma struktur

ę

hierarchiczn

ą

. Na najwy

ż

szym stopniu jest

podwzgórze. Zasada działania systemu hormonalnego porównywana jest do
transmisji telewizyjnej: nie ma ustalonego ani odbiorcy, ani nadawcy.
Transmisja odbywa si

ę

w długim czasie i skutki jej s

ą

długotrwałe.

PODWZGÓRZE

PRZYSADKA MÓZGOWA

GRUCZOŁY

NADNERCZA

GRUCZOŁY

TARCZYCY

GONADY

TRZUSTKA

SZYSZYNKA

GRASICA

…

KOMÓRKI I TKANKI NARZ

Ą

DÓW CIAŁA

Schemat blokowy systemu hormonalnego człowieka

Typowe funkcje systemu hormonalnego realizowane przez niektóre jego

elementy składowe:

Szczególnie aktywny w okresie rozwoju, odpowiada za
odporno

ść

organizmu.

grasica

reguluje o

ś

rodki snu i czuwania (tzw. trzecie oko);

szyszynka

wytwarza i stabilizuje wydzielanie insuliny;

trzustka

powoduje wzrost Ca

2+

we krwi, odwapnienia ko

ś

ci;

przytarczyca

reguluje metabolizm, obni

ż

a zawarto

ść

Ca

2+

we krwi,

przeciwdziała odwapnieniu ko

ś

ci;

tarczyca

zawiaduje gospodark

ą

energetyczn

ą

organizmu, odpowiada za

jego ogólny rozwój i poziom aktywno

ś

ci, tzw. stress’y;

nadnercza

Pełnione funkcje

Nazwa gruczołu:

Przykładowe hormony:

Testosteron - spełnia szereg istotnych funkcji m.in.:
kształtowanie płci i cech płciowych w

ż

yciu płodowym;

wykształcanie si

ę

wtórnych cech płciowych (budowa ciała,

głos, typ owłosienia itp) i inne.

Insulina - regulacja ilo

ś

ci cukru we krw.

Melatonina - odpowiada za regulacj

ę

dobowego cyklu snu i

czuwania oraz 'zegara biologicznego' (rytm pór roku).

Progesteron - hormon ten umo

ż

liwia implantacj

ę

zapłodnionego jaja w błonie

ś

luzowej macicy i utrzymanie

ci

ąż

y.

System nerwowy człowieka.
System ten panuje nad mechanicznymi i chemicznymi czynnikami integruj

ą

cymi

funkcjonowanie człowieka

Składa si

ę

z trzech podsystemów:

• centralnego (o

ś

rodkowego);

• peryferyjnego (obwodowego);
• wegetatywnego (autonomicznego).

SYSTEM NERWOWY

Schemat blokowy systemu nerwowego człowieka:
R – receptor;

E – efektor.

PERYFERYJNY

(OBWODOWY)

CENTRALNY

(O

Ś

RODKOWY)

WEGETATYWNY

(AUTONOMICZNY)

R

E

O

ś

rodkowy system nerwowy.

Zlokalizowany jest w mózgu i rdzeniu.

Spełnia nast

ę

puj

ą

ce funkcje:

• percepcyjn

ą

, czyli analiza odbieranych wra

ż

e

ń

zmysłowych;

• motoryczn

ą

, czyli formowanie sygnałów steruj

ą

cych dla mi

ęś

ni realizuj

ą

cych

dowolne ruchy;

• asocjacyjn

ą

, czyli kojarzenie i integracja ró

ż

nych informacji;

• regulacyjn

ą

, czyli nadzór nad stabilizacj

ą

parametrów organizmu i

funkcjonowaniem narz

ą

dów wewn

ę

trznych;

• wy

ż

szych czynno

ś

ci psychicznych (my

ś

lenie, ł

ą

cznie z abstrakcyjnym,

pami

ęć

,

ś

wiadomo

ść

, kojarzenie i podejmowanie decyzji, formowanie poj

ęć

,

emocje, zdolno

ś

ci antycypacji, czyli wyprzedzania).

Główne cz

ęś

ci o

ś

rodkowego układu nerwowego człowieka wraz z ich

funkcjami

Rozmieszczenie płatów w półkuli mózgowej (a) oraz lokalizacja

w niej ró

ż

nych funkcji (b).

Lokalizacja cz

ęś

ci ruchowych i czynno

ś

ciowych w półkuli mózgowej.

Elementy strukturalne komórki nerwowej.

W komórce nerwowej mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

nast

ę

puj

ą

ce strefy czynno

ś

ciowe:

• wej

ś

cie (dendryty i cz

ęś

ciowo soma);

• inicjacja impulsów (pocz

ą

tkowy odcinek aksonu);

• przewodzenie impulsów (akson);
• wyj

ś

cie (zako

ń

czenie aksonu).

Geneza impulsu w włóknie

nerwowym.

Obwodowy system nerwowy.

Jest systemem komunikacyjnym, przesyła:

• informacje od receptorów (R) poprzez wi

ą

zki włókien nerwowych do

o

ś

rodkowego systemu nerwowego, gdzie s

ą

przetwarzane i analizowane;

• sygnały steruj

ą

ce (wypracowane w o

ś

rodkowym systemie nerwowym) do

efektorów (E).

Lokalizacja systemu:

• 30 nerwów rdzeniowych: 8-szyjnych, 12-piersiowych, 5-l

ę

d

ż

wiowych

i 5-krzy

ż

owych;

• 12 nerwów czaszkowych, zwi

ą

zanych z działaniem systemów percepcyjnych:

czucie, ruchy głowy i mimiczne twarzy, artykulacja mowy itp.

W obwodowym systemie nerwowym mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

nerwy:

• aferentne, gdzie przesyłanie informacji odbywa si

ę

od R do o

ś

rodkowego

systemu nerwowego;

• eferentne, gdzie przesyłanie informacji przebiega od o

ś

rodkowego systemu

nerwowego do E;

• obwodowe, gdzie przebieg informacji odbywa si

ę

od E do R.

Elementy składowe systemu

obwodowego oraz
lokalizacja systemu
autonomicznego.

Autonomiczny system nerwowy.

System ten nie tworzy oddzielnych skupisk, jest tworem lu

ź

no utkanym,

zlokalizowanym zarówno w o

ś

rodkowym jak i obwodowym układzie

nerwowym.

Układ ten jest odpowiedzialny za równowag

ę

funkcjonaln

ą

organizmu, posiada

równie

ż

zdolno

ś

ci sterowania, jak i mo

ż

liwo

ś

ci przeciwdziałania tym

procesom.

Układ ten pełni rol

ę

regulatora procesów wegetatywnych, które nie s

ą

kontrolowane przez

ś

wiadomo

ść

.

System wegetatywny posiada dwie, przeciwstawne w działaniu cz

ęś

ci:

• sympatyczn

ą

(współczuln

ą

);

• parasympatyczn

ą

(przywspółczuln

ą

).

KOLERATOR

Schemat blokowy systemu autonomicznego człowieka:
KORELATOR

– przetwarzanie i przechowywanie informacji;

AKUMULATOR – przetwarzanie i przechowywanie energii;
HOMEOSTAT

– stabilizator zapewniaj

ą

cy równowag

ę

funkcjonaln

ą

organizmu;

ALIMENTATORY – zasilanie organizmu człowieka;
R

– receptor;

E

– efektor.

R

E

HOMEOSTAT

AKUMULATOR

ALIMENTATORY

Działanie

na otoczenie

informacja

z zewn

ą

trz

energia

Funkcje systemu autonomicznego realizowane przez poszczególne narz

ą

dy:

gruczoły potowe

w

ą

troba

ź

renica

serce

sympatycznego

narz

ą

d

funkcje układu

parasympatycznego

przyspieszenie akcji

zwolnienie

rozszerzenie

zw

ęż

enie

uwolnienie cukru

wstrzymanie

wydzielanie

brak wydzielania

Elementy i lokalizacja systemu

autonomicznego.

System regulacji człowieka.

Prze

ż

ycie struktur białkowych, z których zbudowany jest

ż

ywy organizm, mo

ż

liwe

jest jedynie w bardzo w

ą

skim przedziale parametrów fizycznych.

Zmienno

ść

ś

rodowiska stwarza stałe zagro

ż

enie

ż

ycia. Aby utrzyma

ć

si

ę

przy

ż

yciu, organizm musi stworzy

ć

takie

ś

rodowisko wewn

ę

trzne w którym b

ę

d

ą

funkcjonowały prawie wszystkie tkanki i komórki ciała.

Utrzymanie takiego stabilnego, unormowanego

ś

rodowiska wewn

ę

trznego

wymaga wytworzenia odpowiednich:

•

ś

rodków umo

ż

liwiaj

ą

cych ujednolicenie parametrów

ś

rodowiska

wewn

ę

trznego w obr

ę

bie całego organizmu (np. układ krwiono

ś

ny);

• struktur np. produkuj

ą

cych ciepło lub intensyfikuj

ą

cych jego rozpraszanie.

Warunkiem utrzymania stanu równowagi wewn

ę

trznej jest wytworzenie i sprawne

działanie precyzyjnych układów regulacyjnych, które:

• kontroluj

ą

za pomoc

ą

wyspecjalizowanych receptorów (R) wszystkie

parametry fizjologiczne organizmu, utrzymuj

ą

c je na stałym poziomie;

• wpływaj

ą

na wytworzenie odpowiednich czynników fizycznych i chemicznych

(ciepło, glukoza itp.) za pomoc

ą

efektorów (E);

• dokonuj

ą

niezb

ę

dnego przetwarzania informacji, koniecznego do wła

ś

ciwego

wypracowania sygnałów steruj

ą

cych E na podstawie informacji z R.

KORA MÓZGU

Schemat blokowy przebiegu procesu oddychania człowieka.

Podwzgórze

O

ś

rodek

pneumolaksyczny

O

ś

rodek wdechu

O

ś

rodek dla mi

ęś

ni

wdechowych

Mi

ęś

nie wdechowe

proprioreceptory

+ +

+ +

n.X

- -

- -

O

ś

rodek wydechu

O

ś

rodek dla mi

ęś

ni

wydechowych

Mi

ęś

nie wydechowe

proprioreceptory

+ +

+ +

- -

Płuca, mechanoreceptory

Układ limbiczny

Chemodetektory

Chemoreceptory

KORA MÓZGU

Regulacja pracy serca w uj

ę

ciu blokowym.

Podwzgórze

O

ś

rodek

przyspieszaj

ą

cy

+

+

Serce

Układ limbiczny

O

ś

rodek

zwalniaj

ą

cy

Zwoje i nerwy

współczulne

Rdze

ń

nadnercza

n.X

Adre-

nalina

+

+

-

-

Rozrusznik

mechanizmów

motywacyjnych

Schemat blokowy regulacji czynno

ś

ci układu ruchowego.

Kontrola

reakcji

orientacyjnej

Kontrola

koordynacji

ruchów

Kontrola

ruchów

Kompa-

rator

Anali-

zator

Rece-

ptory

Wzorzec

bod

ź

ca

Pami

ęć

wzorców

Mi

ęś

nie

szkieletowe

Proprio-

receptory

O

ś

rodkowy układ nerwowy

Układ ruchowy

Produkcja ciepła

Schemat układu termoregulacji.

Rozpraszanie ciepła

Układy

termoregulacyjne

Termodetektory

Σ

Funkcj

ę

stabilizacji ciepłoty ciała, dla zmiennych warunków

ś

rodowiska

zewn

ę

trznego, realizowana jest przez kierowanie działalno

ś

ci

ą

mechanizmów:

• produkuj

ą

cych ciepło;

• rozpraszaj

ą

cych ciepło.

Produkcja ciepła w organizmie odbywa si

ę

:

• podczas podstawowej przemiany materii (PPM), czyli w trakcie całkowitego

bezruchu w wyniku spoczynkowej aktywno

ś

ci wszystkich komórek

i narz

ą

dów, niezb

ę

dnej do utrzymania organizmu przy

ż

yciu;

• w trakcie wysiłku fizycznego (WPM),

ź

ródłem ciepła staj

ą

si

ę

pracuj

ą

ce

mi

ęś

nie szkieletowe;

• podczas czynno

ś

ci przewodu pokarmowego zwi

ą

zanych z trawieniem

i wchłanianiem pokarmów.

Wzrost temperatury ciała wywołuje aktywizacj

ę

mechanizmów rozpraszania

ciepła, realizowan

ą

poprzez:

• rozszerzenie naczy

ń

krwiono

ś

nych skóry;

• wymian

ę

ciepła w wyniku konwekcji i promieniowania;

• zwi

ę

kszenie wydzielania potu;

• przyspieszenia akcji serca;
• pogł

ę

bienie oddechu;

• zahamowania dr

ż

enia mi

ęś

niowego.

Spadek temperatury zwi

ę

ksza aktywizacj

ę

mechanizmów produkuj

ą

cych ciepło

czyli:

• dr

ż

enia mi

ęś

niowego;

• metabolizmu komórek mi

ęś

ni szkieletowych;

• metabolizmu w tkankach tłuszczowych;
• spalania glukozy w w

ą

trobie i mi

ęś

niach;

• metabolizmu tkankowego przez pobudzenie tarczycy i w

ą

troby.

System sterowania człowieka

Działanie organizmu polega na realizacji pewnych jego reakcji takich jak:

• czynno

ś

ci zwi

ą

zane z aktywno

ś

ci

ą

mózgu;

• wydzielanie gruczołów;
• funkcje szkieletu i ruchy mi

ęś

ni.

Zaplanowanie ruchu jest zagadnieniem zło

ż

onym, powinno obejmowa

ć

:

• dobór wła

ś

ciwego mi

ęś

nia lub ich grupy do wykonania ruchu wzgl

ę

dnie

utrzymania w odpowiedniej pozycji (napi

ę

ciu);

• dobór wielko

ś

ci rozwijanej przez nie siły;

• informacje o wzajemnym poło

ż

eniu mi

ęś

ni i warunkach pocz

ą

tkowych ruchu;

• precyzj

ę

w osi

ą

gni

ę

ciu wła

ś

ciwego toru ruchu;

• wła

ś

ciw

ą

szybko

ść

ruchu.

O

ś

rodkowy system nerwowy powstał i rozwin

ą

ł si

ę

jako system sterowania

ruchem.

Proprireceptory to receptory które informuj

ą

o

ś

rodkowy system nerwowy na

temat układu kostno-stawowo-mi

ęś

niowego oraz ruchu całego ciała.

Informacje na temat mi

ęś

ni:

• stanowi

ą

45% wagi całego ciała;

• działaj

ą

jednostronnie (wył

ą

cznie si

ę

kurcz

ą

);

• ruchy musz

ą

by

ć

realizowane przez par

ę

mi

ęś

ni działaj

ą

cych

antagonistycznie;

• mi

ęś

nie maj

ą

zdolno

ść

nap

ę

du układu kinematycznego, czyli szkieletu (około

200 ko

ś

ci poł

ą

czonych stawami o 300 stopniach swobody);

• bezwzgl

ę

dna sił

ą

mi

ęś

ni u człowieka wynosi 4 kG/m.

Rodzaje skurczów :

• izotoniczne, kiedy komórki mi

ęś

niowe skracaj

ą

si

ę

i cały mi

ę

sie

ń

ulega

skróceniu, a napi

ę

cie jego nie ulega zmianie;

• izometryczne, charakteryzuj

ą

ce si

ę

wzrostem napi

ę

cia mi

ęś

nia bez zmiany

jego długo

ś

ci;

• auksotoniczne - zbli

ż

anie przyczepów z jednoczesnym wzrostem napi

ę

cia.

Ruchy ko

ń

czyn i całego ciała s

ą

spowodowane przede wszystkim skurczami

aukstonicznymi.

Warto

ść

siły, jak

ą

rozwija jednostka motoryczna zale

ż

y od:

• procesu sterowanie przez system nerwowy;
• siły stymulacji poszczególnych jednostek motorycznych;
• liczby równocze

ś

nie, naprzemiennie uruchomianych jednostek;

• cz

ę

stotliwo

ś

ci z jak

ą

s

ą

pobudzane poszczególne jednostki motoryczne;

• długo

ś

ci mi

ęś

nia (jest ona proporcjonalna do rozwijanej siły);

• stopnia rozci

ą

gni

ę

cia mi

ęś

nia przed jego skurczem;

• sposobu działanie mi

ęś

ni: antagonistyczne czy synergistyczne;

• sił działaj

ą

cych na człowieka z zewn

ę

trz (r

ę

ka pusta i z ci

ęż

arem).

KORA MÓZGOWA

Hierarchiczny przebieg informacji w procesie sterowania ruchem człowieka.

J

Ą

DRA PODKOROWE

PIE

Ń

MÓZGU

RDZE

Ń

KR

Ę

GOWY

EFEKTOR - MI

Ę

SIE

Ń

Mi

ę

sie

ń

, jako układ wykonawczy, podporz

ą

dkowany jest bezpo

ś

rednio

najni

ż

szemu pi

ę

tru hierarchicznego sterowania jakim jest motoneuron:

•

α

, który steruje bezpo

ś

rednio zewn

ę

trzn

ą

cz

ęś

ci

ą

włókien mi

ęś

nia, zwany

komórk

ą

robocz

ą

, w wyniku czego nast

ę

puje skurcz mi

ęś

nia;

•

γ

, steruj

ą

cy

ś

rodkow

ą

cz

ęś

ci

ą

włókien, wra

ż

liw

ą

na rozci

ą

ganie.

W narz

ą

dzie ruchu wyst

ę

puj

ą

dwa typy sterowania:

1. otwarte, prowadz

ą

ce od motoneuronu do miesienia,

2. ze sprz

ęż

eniem zwrotnym, działaj

ą

ce w p

ę

tli: przyczyna <=> skutek.

Sterowanie ze sprz

ęż

eniem zwrotnym

Kora

mózgowa

Mó

ż

d

ż

ek

Pole

ruchowe

informacje z

telereceptorów

informacje z

proprioceptorów

ruch

Układ otwarty stosuje si

ę

dla ruchów nieskomplikowanych.

Natomiast układ ze sprz

ęż

eniem zwrotnym zapewnia odpowiednie dopasowane.

Zewn

ę

trzne sprz

ęż

enie zwrotne realizowane jest głównie przez zmysł wzroku.

Wyst

ę

puje wówczas porównywanie efektu działania z zamierzeniami.

Wymaga to:

• stałej koncentracji uwagi;
• du

ż

ego wysiłku psychicznego nieproporcjonalnego do wagi i znaczenia

wykonywanych czynno

ś

ci, maj

ą

cych z reguły rutynowy charakter.

Schemat blokowy układu sterowania narz

ą

dem ruchu człowieka z wył

ą

czeniem

ś

wiadomo

ś

ci (tzw. p

ę

tla

γ

).

Motoneutron

α

Wrzeciono

Impulsy

steruj

ą

ce

siła

Włókno robocze

mi

ę

sie

ń

Organ

ś

ci

ę

gniasty

Galdiego

siła

Ruch

bezpieczny

Motoneutron

γ

Impulsy

steruj

ą

ce

Zadana

wielko

ść

skurczu

Komórka Renshawa

+

+

-

-

W akcie ruchowym mo

ż

emy wyró

ż

ni

ć

trzy fazy:

1. odbiór sygnału i transmisja impulsów od receptora do o

ś

rodkowego systemu

nerwowego;

2. przekodowanie sygnału w form

ę

wła

ś

ciw

ą

do sterowania ruchem;

3. wykonanie ruchu.

Efektem ko

ń

cowym w odbiorze bod

ź

ców jest reakcja efektora. Jego odpowiedzi

ą

podstawow

ą

jest odruch (refleks). W rozwoju gatunków wykształciły si

ę

drogi

ł

ą

cz

ą

ce poszczególne receptory z okre

ś

lonymi efektorami.

Mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

w nich poł

ą

czenia:

• wrodzone, wyzwalaj

ą

ce w receptorze odpowied

ź

zwan

ą

odruchem

bezwarunkowym (wrodzonym),

• nowe, dzi

ę

ki którym wytwarzaj

ą

si

ę

odruchy warunkowe (nabyte),

uwarunkowane działaniem zespołu bod

ź

ców.

Odruchy wrodzone charakteryzuj

ą

si

ę

du

żą

zmienno

ś

ci

ą

odpowiedzi na bod

ź

ce,

w przeciwie

ń

stwie do wrodzonych, kiedy odpowied

ź

na ten sam bodziec jest

zawsze taka sama.

Droga jak

ą

przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora nosi nazw

ę

łuku

odruchowego i składa si

ę

z 5 zasadniczych cz

ęś

ci: receptora, aferentnego

(do

ś

rodkowego) oraz eferentnego (od

ś

rodkowego) włókna nerwowe-go,

o

ś

rodka nerwowego i efektora.

W zale

ż

no

ś

ci od:

• liczby przewodz

ą

cych neuronów odruchy dzielone s

ą

na: proste i zło

ż

one;

• liczby bior

ą

cych udział w przekazie synaps, rozró

ż

nia si

ę

odruchy:

na rozci

ą

ganie i zginanie;

• rodzaju synaps: pobudzaj

ą

ce lub hamuj

ą

ce;

• miejsca rozmieszczenia synaps, mo

ż

e zachodzi

ć

zjawisko sumowania

impulsów nerwowych przestrzennego i w czasie;

• ze wzgl

ę

du na mo

ż

liwo

ś

ci sterownicze mo

ż

na podzieli

ć

ruchy na:

- minimalne (odruchy), realizowane na najni

ż

szych pi

ę

trach systemu

nerwowo, bez sprz

ęż

enia zwrotnego;

- balistyczne o zbyt krótkim czasie trwania (t = 0,1÷ 0,2 s), by nimi

sterowa

ć

;

- ci

ą

głe, podczas ich trwania wyst

ę

puje proces sterowania (korekcje

prowadzane s

ą

na bie

żą

co).

W trakcie wykonywania ruchu realizowane s

ą

wy

ż

sze funkcje mózgu:

1. uczenie si

ę

ruchów - w okresie tym mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

3 fazy:

I - uruchomienie du

ż

ej ilo

ś

ci mi

ęś

ni;

II - redukcja uruchomionej ilo

ś

ci i poszukiwanie optymalnego wariantu;

III - uzasadnianie zastosowania wła

ś

ciwych mi

ęś

ni dla danego typu ruchu;

2. my

ś

lenie, które za kryterium przyjmuje cel ruchu;

3. pami

ęć

ruchowa, której kryterium oparte jest na optymalizacji ruchu;

4. obieg informacji w p

ę

tli:

MY

Ś

LENIE

PROGRAM RUCHU

URZ

Ą

DZENIE PROGRAMUJ

Ą

CE

PAMI

ĘĆ

RUCHOWA

5. mechanizm porównawczy i jego sprz

ęż

enie zwrotne (warto

ść

po

żą

dana;

warto

ść

uzyskiwana bie

żą

ca, dopasowanie do warto

ś

ci po

żą

danej),

6.

ś

ledzenie odruchów.

Podczas pracy mo

ż

na wyprowadzi

ć

nast

ę

puj

ą

cy podział czynno

ś

ci na ruchy:

• pozycyjne, które polegaj

ą

na przemieszczaniu cz

ęś

ci ciała z jednego

poło

ż

enia w drugie;

• powtarzalne, przetwarzanie ci

ą

gle tej samej czynno

ś

ci;

• ci

ą

głe, trwaj

ą

ce nieprzerwanie w jednostce czasu;

• seryjne, wiele odr

ę

bnych, pojedynczych, stosunkowo niezale

ż

nych,

jednostek ruchowych, wykonywanych w ustalonej kolejno

ś

ci;

• statyczne, wykonywane przez pewne, stałe grupy mi

ęś

ni, nie zawieraj

ą

ce w

sobie elementów ruchu (utrzymywanie ich w okre

ś

lonej pozycji).

Ruchy mog

ą

by

ć

scharakteryzowane nast

ę

puj

ą

cymi cechami:

• szybko

ść

;

• dokładno

ść

;

• kierunek;
• siła.

Szybko

ść

ruchu to czas reakcji na bodziec (czas który upłynie od chwili

odebrania bod

ź

ca do chwili rozpocz

ę

cia działania).

Rozró

ż

nia si

ę

reakcje:

• proste: 1 bodziec

◄▬►

1 reakcja;

• zło

ż

one: reakcja w sytuacji wyboru (2 lub wi

ę

cej bod

ź

ców, 2 lub wi

ę

cej

reakcji na 1 bodziec).

Czas reakcji zale

ż

ny jest od nast

ę

puj

ą

cych czynników:

• cech ruchu;
• cech sygnału: przestrzennych i czasowych;
• rodzaju działaj

ą

cego czynnika i rodzaju u

ż

ywanego zmysłu;

• wzgl

ę

dnej intensywno

ś

ci bod

ź

ca wywołuj

ą

cego reakcj

ę

zarówno u

ź

ródła

misji, jak i u odbiorcy (zró

ż

nicowanie bod

ź

ca w stosunku do tła);

• zakłócenia w kanale przesyłowym;
• siły oporu urz

ą

dzenia;

• czasu trwania bod

ź

ca, sposobu narastania i zaniku;

• czasu przerwy mi

ę

dzy wyst

ę

puj

ą

cymi po sobie sygnałami;

• jednoznaczno

ś

ci i ilo

ś

ci niesionej przez sygnał informacji;

• stanu gotowo

ś

ci osoby reaguj

ą

cej (reakcje przewidywane skracaj

ą

t

R

);

• predyspozycji odbiorcy (psychicznych i manualnych);
• panuj

ą

cych warunków klimatycznych;

• wła

ś

ciwo

ś

ci osobniczych odbiorcy, jego stanu zdrowia, sposobu

od

ż

ywiania itp.

Przeci

ę

tny czas reakcji prostej na sygnał odbierany przez ró

ż

ne zmysły

czas reakcji [s]

0,3÷0,9

SMAK

0,3÷0,4

W

Ę

CH

0,12÷0,3

WZROK

0,12÷0,2

SŁUCH

0,1

DOTYK

zmysł

Systemy sensoryczne człowieka, których efektami s

ą

np.: wra

ż

enia, uczucia,

ś

wiadomo

ść

, nie odzwierciedlaj

ą

dokładnie

ś

wiata fizycznego, lecz reaguj

ą

jedynie na te aspekty

ś

rodowiska, które s

ą

wa

ż

ne dla naszego prze

ż

ycia.

Cechami wspólnymi procesu percepcyjnego wszystkich systemów

sensorycznych s

ą

:

• wykrycie (recepcja) bod

ź

ca przez komórki zmysłowe lub nerwowe;

• charakterystycznego dla danego, jednego lub kilku narz

ą

dów;

• przetworzenie energii bod

ź

ca w tzw. potencjał błonowy komórki zmysłowej;

• przekształcenie potencjału receptorowego w potencjał czynno

ś

ciowy;

• przesyłanie tak przekształconej informacji poprzez aksony do centralnego

(o

ś

rodkowego) systemu nerwowego;

• hierarchiczna organizacja przesyłu informacji w drogach czuciowych

(pomi

ę

dzy receptorem, a kor

ą

asocjacyjn

ą

), o coraz wi

ę

kszym stopniu

zło

ż

ono

ś

ci;

• synteza odbioru w jednolite wra

ż

enie zmysłowe, które ma miejsce na

najwy

ż

szym pi

ę

trze systemu nerwowego, w tzw.

ś

wiadomym odczuciu;

• mo

ż

liwe s

ą

dwa rodzaje przesyłu informacji: jednokierunkowo i zwrotnie;

• ilo

ść

o

ś

rodków po

ś

rednicz

ą

cych w drodze czuciowej mo

ż

e by

ć

ró

ż

na.

Powy

ż

sze procesy mog

ą

by

ć

realizowane przez:

• jedn

ą

i t

ę

sam

ą

komórk

ę

(np. zmysł w

ę

chu);

• przez ró

ż

ne komórki i ich poł

ą

czenia synaptyczne.

Warto

ść

amplitudy potencjału receptorowego zale

ż

y od:

• energii przekazywanego bod

ź

ca która realizowana jest przez cz

ę

sto

ść

potencjału czynno

ś

ciowego;

• warto

ś

ci progowej pobudliwo

ś

ci;

• sprz

ęż

enia zwrotnego na drodze przekazu informacji, którego efektem jest

regulacja progu pobudliwo

ś

ci komórek zmysłowych;

• reakcji jedynie na zmienn

ą

warto

ść

bod

ź

ca (warto

ś

ci stałe nie s

ą

odbierane);

• paralelno

ść

zjawisk (przekaz równoczesny kilku rodzajów informacji np.:

kształtu, barwy, pr

ę

dko

ś

ci ruchu itp.);

• zdolno

ść

adaptacji (w pocz

ą

tkowej fazie bardzo silna reakcja, która z

upływem czasu maleje, prowadz

ą

c do cz

ęś

ciowego zaniku percepcji);

• rodzaju bod

ź

ca - monotonne, powtarzaj

ą

ce si

ę

bod

ź

ce, nie maj

ą

ce znaczenia

dla organizmu ulegaj

ą

zanikowi w

ś

wiadomej percepcji (tzw. habituacja).

Typy i lokalizacja receptorów człowieka oraz rodzaj czynnika na który reaguje.

spostrzeganie: obrazu, jego ruchu, poło

ż

enia,

barw i wszelkich niejednorodno

ś

ci

analiza d

ź

wi

ę

ku

przyspieszenie, ruchy obrotowe głowy, statyczne
poło

ż

enie ciała wzgl

ę

dem siły ci

ęż

ko

ś

ci

rozró

ż

nianie zapachów

rozró

ż

nianie smaków

dotyk, ucisk, ból, czucie temperatury, drgania

poło

ż

enie i ruchy cz

ęś

ci ciała

siatkówka

wewn

ę

trzne:

- narz

ą

d Cortiego

- przewody półkoliste

nabłonek w

ę

chowy

kubki smakowe

naskórek, skóra wła

ś

ciwa,

tkanka podskórna

wrzeciona

Oko

Ucho

Nos

J

ę

zyk

Skóra

Mi

ęś

nie

Cecha bod

ź

ca na któr

ą

reaguje receptor

Umiejscowienie receptorów

Narz

ą

d, tkanka

Ogólna charakterystyka zmysłów człowieka

1% warto

ś

ci

wyj

ś

ciowej

0,3 ÷ 0,7 dB

1

°

C

-

-

7% warto

ś

ci

wej

ś

ciowej

20% warto

ś

ci

wej

ś

ciowej

16÷50% kon-

centracji wyj.

9÷25% wart.

wyj

ś

ciowej

10

9

10

-(12÷14)

1:1450

-

1:10000

-

4000

zapachów

-

20 ÷ 70

0,6 ÷ 8

nie znana

nie znana

-

-

-

-

-

4x10

-9

Lx

2x10

-5

W/m

2

0,2

°

C

0,12 m/s

2

10

-5

m/s

3 mg/mm

2

2,71 mmo/l

4x10

-8

mg/l

-

stały bodziec

kwant fali e-m

drgania

powietrza

energia cieplna

galaretowata

masa

drgania

mechaniczne

sól kuchenna

st

ęż

enie mer-

katenu metylu

energia

mechaniczna

wzrokowy

słuchowy

termiczny

równowagi

czucia

dotyku

smaku

w

ę

chu

kinestatyczna

Zdolno

ść

rozdzielcza

Rozpi

ę

to

ść

Zdolno

ść

prze-

pustowa [bit/s]

Próg
pobudzenia

Czynnik
pobudzaj

ą

cy

Analizator

Pomimo tak wyra

ź

nego zró

ż

nicowania zmysłów człowieka, posiadaj

ą

one pewne

cechy wspólne, takie jak:

• bardzo du

ż

a zdolno

ść

redukcji strumienia informacji (10

6

i wi

ę

cej);

• kryterium selekcyjne stanowi biologiczna wa

ż

no

ść

bod

ź

ca;

• reakcja systemu informacyjnego jedynie na bod

ź

ce zmienne w czasie;

• czuło

ść

2 głównych zmysłów człowieka doprowadzona do granicy praw

natury (np. dla słuchu, warto

ść

poni

ż

ej progu pobudzenia maj

ą

ju

ż

jedynie

oscylacje cieplne molekuł powietrza);

• du

ż

a rozpi

ę

to

ść

pomi

ę

dzy minimaln

ą

i maksymaln

ą

warto

ś

ci

ą

bod

ź

ca;

• logarytmiczna zale

ż

no

ść

wra

ż

enia zmysłowego.

Proces widzenia.

Proces widzenia realizowany jest u człowieka przez jeden z głównych zmysłów,

za po

ś

rednictwem którego odbiera on około 90% ogółu napływaj

ą

cych

informacji.

Funkcje jakie pełni

ą

poszczególne elementy oka:

• rogówka wraz z soczewk

ą

maj

ą

zdolno

ść

załamywania promieni

ś

wietlnych

(tzw. refrakcja);

•

ź

renica reguluje ilo

ść

przedostaj

ą

cego si

ę

do oka

ś

wiatła;

• t

ę

czówka kieruje

ź

renic

ą

;

• soczewka odpowiada za ostro

ść

widzenia, poprzez zmian

ę

swej geometrii;

• mi

ęś

nie rz

ę

skowe odpowiadaj

ą

za zbie

ż

no

ść

oczu;

• siatkówka stanowi zbiór elementów rejestruj

ą

cych i cz

ęś

ciowo

przetwarzaj

ą

cych bod

ź

ce

ś

wietlne.

Pierwsze ogniwo systemu percepcyjnego stanowi

ą

receptory, które s

ą

zlokalizowane na siatkówce.

W

ś

ród nich mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

dwa rodzaje:

• pr

ę

ciki, które reaguj

ą

na nat

ęż

enie

ś

wiatła i rozlokowane s

ą

na obrze

ż

u

siatkówki;

• czopki - zapewniaj

ą

widzenie barw (tzw. dzienne), reaguj

ą

na długo

ść

fali

ś

wietlnej (l) i charakterystyczne niejednorodno

ś

ci obrazu (w

ę

zły, kontury itd.).

Elementy składowe narz

ą

du widzenia człowieka.

1 - twardówka,
2 - ciało rz

ę

skowe,

3 - t

ę

czówka,

4 - ciecz wodnista,
5 - o

ś

optyczna,

6 - o

ś

widzenia,

7 - rogówka,
8 - soczewka,
9 - naczyniówka,
10 - nerw wzrokowy,
11 - plamka

ś

lepa,

12 - dołek

ś

rodkowy

(plamka

ż

ółta),

13 - siatkówka,
14 - ciało szkliste

O jako

ś

ci widzenia u

ż

ytecznego decyduj

ą

wła

ś

ciwo

ś

ci narz

ą

du wzroku, cechy

sygnału i czynniki fizyczne

ś

rodowiska zewn

ę

trznego, w jakim si

ę

ten proces

odbywa.

Ogólnie mo

ż

na by okre

ś

li

ć

je nast

ę

puj

ą

co:

1. Widzenie nie jest procesem natychmiastowym. Potrzebny jest pewien czas, by

nast

ą

piła reakcja na obraz, a kiedy on zaniknie, wra

ż

enie utrzymuje si

ę

jeszcze chwil

ę

(dziesi

ę

tne cz

ęś

ci sekundy).

2. Narz

ą

d wzroku jest zmysłem, który w sposób najbardziej widoczny realizuje

cech

ę

systemu percepcyjnego jak

ą

jest zmienno

ść

w czasie napływaj

ą

cej

informacji. Na siatkówce oka odwzorowywany jest obraz, wówczas, je

ż

eli

warto

ść

napływaj

ą

cej informacji jest zmienna w czasie. Zmienno

ść

ta mo

ż

e

by

ć

realizowana przez minimalne ruchy gałki ocznej, zwane fiksacj

ą

wzroku.

Uzyskane informacje bie

żą

ce jak i poprzednie, z ró

ż

nych poło

ż

e

ń

oka

(fiksacji) s

ą

wykorzystywane ł

ą

cznie. Oko w ci

ą

gu 1 s. wykonuje kilka ruchów

w czasie t<1/20 s. Unieruchomienie gałki ocznej powoduje zanikanie
(zaciemnianie) obrazu (dowodem na to jest brak obrazu naczy

ń

krwiono

ś

nych

w dnie oka - plamka

ż

ółta).

3. Spostrzegawczo

ść

- polega na dostrzeganiu niewielkich zmian w ogólnym

wygl

ą

dzie przedmiotów i zjawisk oraz na dostrzeganiu licznych szczegółów

niełatwych do wyodr

ę

bnienia. Zale

ż

y od wła

ś

ciwo

ś

ci psychofizycznych od-

biorcy, cech bod

ź

ca i kanału transmisji oraz struktury przestrzennej i

czasowej pola widzenia.

4. Ostro

ść

widzenia - rozpoznawanie najmniejszych obserwowanych

szczegółów. Punktem odniesienia jest mo

ż

liwo

ść

rozpoznawania dwóch

elementów (punktowych) pod k

ą

tem 1 minuty łukowej z odległo

ś

ci 5 m, lub 10

sekund k

ą

towych, co odpowiada kropce o

ś

rednicy 0,5 mm widzianej z

odległo

ś

ci 10 m. Ostro

ść

widzenia zmienia si

ę

wraz z warunkami ci

ąż

enia.

Przy braku ci

ąż

enia ostro

ść

jest najwi

ę

ksza, gdy

ż

warunki te ułatwiaj

ą

ci

ą

gł

ą

oscylacj

ą

gałki ocznej (tzw. fiksacja).

5. Zwi

ą

zek czasu i intensywno

ś

ci bod

ź

ca, charakterystyczny dla wszelkich

procesów fotochemicznych. Oko reaguje na ogóln

ą

sum

ę

działaj

ą

cej energii.

Dlatego te

ż

to samo wra

ż

enie mo

ż

na uzyska

ć

zwi

ę

kszaj

ą

c czas

oddziaływania bod

ź

ca, przy równoczesnym zmniejszeniu jego intensywno

ś

ci.

7. Adaptacja, czyli zdolno

ść

dostosowywania si

ę

wra

ż

liwo

ś

ci siatkówki do

warunków o

ś

wietlenia (regulacja fotochemiczna). Czas adaptacji jest tym

dłu

ż

szy im wi

ę

kszy jest stosunek luminancji (

ś

wiatło ksi

ęż

yca i sło

ń

ca zmienia

si

ę

w stosunku 1:10000000). Analogicznie do krzywych izofonicznych słuchu,

te same wra

ż

enia wzrokowe maj

ą

charakter warstwowy, uwzgl

ę

dniaj

ą

ce

zale

ż

no

ść

od nat

ęż

enia i długo

ś

ci fali.

6. Akomodacja, czyli zdolno

ść

nastawcza układu optycznego oka (soczewki)

umo

ż

liwiaj

ą

ca widzenie ostre z ró

ż

nej odległo

ś

ci.

Przyjmuj

ę

si

ę

dwa charakterystyczne poło

ż

enia soczewki:

• punkt bli

ż

y, czyli najbli

ż

szy punkt o dobrej ostro

ś

ci oka;

• punkt dali, czyli najdalszy punkt o dobrej ostro

ść

.

Na akomodacj

ę

ma wpływ: wiek, zm

ę

czenie i nat

ęż

enie o

ś

wietlenia. Wraz ze

zmniejszaniem si

ę

nat

ęż

enia o

ś

wietlenia, punkt dali si

ę

przybli

ż

a, a bli

ż

y -

oddala. W zale

ż

no

ś

ci od wieku punkt bli

ż

y kształtuje si

ę

nast

ę

puj

ą

co:

100

50

25

12,5

8

Poło

ż

enie punktu bli

ż

y w cm

60

50

44

32

16

Wiek

8. Zbie

ż

no

ść

oczu (konwergencja), czyli zdolno

ść

kierowania obojga oczu na

jeden punkt. Przy prawidłowej reakcji na obu gałkach powstaj

ą

dwa obrazy,

które nakładaj

ą

si

ę

na siebie zostaj

ą

skojarzone jako pojedynczy obraz.

9. Stereoskopowo

ść

, czyli poczucie gł

ę

bi, polega na postrzeganiu

trójwymiarowym przedmiotów i ich przestrzennego rozmieszczenia. Zdolno

ść

ta wynika z faktu patrzenia na obraz ka

ż

dym okiem pod nieco innym k

ą

tem.

Oceniana jest ró

ż

nica obrazów powstaj

ą

cych na obu gałkach na podstawie

takich spostrze

ż

e

ń

jak:

• wzajemny stosunek wielko

ś

ci przedmiotów,

• wzgl

ę

dna szybko

ść

ruchu oddalonych przedmiotów,

• poło

ż

enie jednych w stosunku do drugich,

• wzgl

ę

dna luminancja,

• ostro

ść

widzenia.

10. Widzenie barwne, czyli zdolno

ść

reakcji na ró

ż

n

ą

długo

ść

fali

ś

wietlnej (

λ

). W

zale

ż

no

ś

ci od nat

ęż

enia o

ś

wietlenia zmienia si

ę

wra

ż

liwo

ść

oka na barwy.

Dla widzenia "nocnego", najlepsz

ą

widzialno

ś

ci

ą

odznaczaj

ą

si

ę

długo

ś

ci

odpowiadaj

ą

ce barwienie niebiesko-zielonej, a dla widzenia "dziennego" -

pomara

ń

czowej. Im bardziej długo

ść

fali zbli

ż

ona jest do granic zakresu

promieniowania

ś

wietlnego, tym słabsze wywołuje wra

ż

enie wzrokowe.

Stwierdzono,

ż

e mo

ż

na zastosowa

ć

podział na 3 rodzaje czopków, których

reakcja przypada na nast

ę

puj

ą

ce zakresy

λ

: typu A - 440-450 nm (niebieska),

typu B - 530-540 nm (zielona), typu C - 560-580 nm (czerwona). Zaburzenia
rozpoznawania barw kształtuj

ą

si

ę

ró

ż

nie w zale

ż

no

ś

ci od płci, 8%

przypadków notuje si

ę

u m

ęż

czyzn i 0,04% - u kobiet. Widzenie barwne jest

mo

ż

liwe jedynie w pewnym zakresie warto

ś

ci nat

ęż

enia

ś

wiatła. Zarówno

poni

ż

ej dolnej i powy

ż

ej górnej granicy oko traci sw

ą

wła

ś

ciwo

ść

widzenia

barwnego. Wra

ż

liwo

ść

na kontrasty barwne i luminancji jest zale

ż

na od:

• wielko

ś

ci ogl

ą

danych przedmiotów,

• stopnia skontrastowania - czyli ró

ż

nic wzgl

ę

dnych,

• czasu obserwacji,
• warunków o

ś

wietlenia,

• sposobu rozmieszczenia elementów w cało

ś

ci.

11. Analiza obrazu nie jest szczegółowa lecz ogólna. 10% pola widzenia

(peryferyjna cz

ęść

oka) dostarcza informacji o ruchu obrazu.

12. Rozpoznawanie obrazów:

- proces interpretacji mo

ż

na uczyni

ć

w pełni

ś

wiadomy, przez zastosowanie pełnej

informacji,

- złudzenia optyczne w przypadku:

• obrazów pozbawionych znaczenia,
• mo

ż

liwo

ś

ci konkurencyjnej obrazu,

• usuni

ę

cie pewnych elementów obrazu,

• dopasowywanie do wzorca,
• znaczenie reguł (np. analiza przeci

ęć

i rozczłonkowanie obrazu w dowolny

sposób),

• efekty nast

ę

pcze (ci

ą

gło

ść

, ruch, zmiana jego kierunku, barwy),

• utrzymywanie si

ę

obrazu stałego mimo jego zmienno

ś

ci w czasie,

• złudzenie ruchu sygnału wywołane przemienno

ś

ci

ą

jego poło

ż

enia,

- zatrzymanie obrazu - zjawisko jego zanikania,
- spostrzeganie przestrzeni:

• odległo

ść

przedmiotu, a jego wielko

ść

,

• ta sama wielko

ść

, a inny k

ą

t widzenia,

• zmiana struktury powierzchni widzianej z ró

ż

nych odległo

ś

ci i pod ró

ż

nym

k

ą

tem,

• zbieganie linii (kraw

ę

dzi), a wymiarowo

ść

przedmiotu,

• zmiana gradientu odst

ę

pów mi

ę

dzy elementami, a informacja o odległo

ś

ci

i k

ą

tach,

• stopie

ń

rozbie

ż

no

ś

ci k

ą

tów daje informacj

ę

o poło

ż

eniu przedmiotu w przestrzeni,

znaczenie reguł i kontekstu (integracja informacji w spójn

ą

cało

ść

),

Proces słyszenia.

Proces komunikowania si

ę

człowieka z otoczeniem zachodzi poprzez narz

ą

d

słuchu i mowy. Jest to tzw. dwu kierunkowa ł

ą

czno

ść

.

• Słuchanie - proces koncentrowania si

ę

na wybranym d

ź

wi

ę

ku, ze

wszystkich, które do nas docieraj

ą

.

• Porozumiewanie si

ę

- wysyłanie i odbiór sygnałów o okre

ś

lonym

znaczeniu.

• Słuch - zmysł sonduj

ą

cy, kontaktuj

ą

cy i alarmuj

ą

cy.

Narz

ą

d słuchu mo

ż

na podzieli

ć

pod wzgl

ę

dem:

• anatomicznym lub funkcjonalnym na 3 odr

ę

bne cz

ęś

ci: zewn

ę

trzn

ą

,

ś

rodkow

ą

i wewn

ę

trzn

ą

,

• sposobu obróbki dopływaj

ą

cych informacji na: transmisyjn

ą

i percepcyjn

ą

.

Transmisja – jest to sposób przewodzenia energii akustycznej do nerwu

słuchowego, natomiast percepcja - to odbiór d

ź

wi

ę

ków, czyli przekształcenie

energii, przekazywanej przez fal

ę

akustyczn

ą

, na bodziec nerwowy, wraz z

jego analiz

ą

na ró

ż

nych pi

ę

trach systemu nerwowego.

Transmisja mo

ż

e dokonywa

ć

si

ę

dwoma drogami:

1. drog

ą

powietrzn

ą

(PP) poprzez: mał

ż

owin

ę

, zewn

ę

trzny przewód słuchowy,

jam

ę

ucha

ś

rodkowego, okienko okr

ą

głe i owalne, błony i płyny ucha

wewn

ę

trznego, a

ż

do narz

ą

du spiralnego;

2. drog

ą

kostn

ą

(PK) poprzez powierzchni

ę

i ko

ś

ci czaszki, puszk

ę

kostn

ą

bł

ę

dnika i płyny ucha wew. Mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

2 typy tego przewodnictwa:

• bezpo

ś

rednie, je

ż

eli element drgaj

ą

cy bezpo

ś

rednio jest przyło

ż

ony do ko

ś

ci

czaszki;

• po

ś

rednie, je

ż

eli powierzchnia czaszki jest pobudzona do drga

ń

przez fal

ę

akustyczn

ą

.

Ucho zewn

ę

trzne ma do spełnienia nast

ę

puj

ą

ce funkcje:

- transmisyjn

ą

:

• zbieranie i skierowanie fal na okre

ś

lon

ą

powierzchni

ę

,

• okre

ś

lenie kierunkowo

ś

ci

ź

ródła - słyszenie dwuuszne,

- ochronn

ą

: zabezpiecza błon

ę

b

ę

benkow

ą

(jej spr

ęż

ysto

ść

) przed wpływem

zmiennych warunków atmosferycznych,

- pocz

ą

tkowych transformacji - przewód słuchowy:

• pełni rol

ę

rezonatora ze wzgl

ę

du na sw

ą

geometri

ę

,

• podwy

ż

sza poziom ci

ś

nienia o 5-10dB dla d

ź

wi

ę

ków w zakresie 2-5,5 kHz,

• zwi

ę

ksza ci

ś

nienie akustyczne przy błonie b

ę

benkowej w porównaniu do

przeciwległego ko

ń

ca przewodu na skutek jego zw

ęż

enia.

Funkcje ucha

ś

rodkowego:

- transmisyjna - przenoszenie energii z jednego o

ś

rodka poprzez układ kostny

do drugiego, ró

ż

ni

ą

cych si

ę

znacznie swymi wła

ś

ciwo

ś

ciami (powietrze i ciecz

o du

ż

ej lepko

ś

ci),

- transformacyjne:

• zamiana energii akustycznej na mechaniczn

ą

i mechanicznej na zmiany

ci

ś

nienia w cieczy,

• wywołanie wyra

ź

nych wra

ż

e

ń

słuchowych przez stosunkowo małe siły, co

umo

ż

liwia konstrukcja układu 3 kosteczek (długo

ść

ramion d

ź

wigni),

• 15-to krotne zwi

ę

kszenie ci

ś

nienia na błon

ę

okienka owalnego w porównaniu

do ci

ś

nienia wywieranego na błon

ę

b

ę

benkow

ą

, wynikaj

ą

ce ze stosunku

powierzchni błon obu okienek,

- ochronne:

• wyrównywanie ci

ś

nie

ń

po obu stronach błony b

ę

benkowej przez

wykorzystanie tr

ą

bki słuchowej (Eustachiusza),

• przed działaniem nagłych, silnych d

ź

wi

ę

ków o odpowiednio długim czasie

trwania, przez 2 mi

ęś

nie

ś

róduszne (jeden zwi

ę

ksza sztywno

ść

błony

b

ę

benkowej, wci

ą

gaj

ą

c j

ą

do

ś

rodka ucha

ś

rodkowego, drugi osłabia

poł

ą

czenie ucha

ś

rodkowego z wewn

ę

trznym, przez zmian

ę

drga

ń

strzemi

ą

czka).

Funkcje ucha wewn

ę

trznego:

- transmisyjna:

• przenoszenie drga

ń

mechanicznych z błony okienka owalnego na komórki

czuciowe przez zmian

ę

ci

ś

nienia perylimfy,

• przepływ impulsów elektrycznych z receptorów do nerwu słuchowego (narz

ą

d

Cortiego), a nast

ę

pnie poprzez kolejne pi

ę

tra systemu nerwowego do mózgu,

- transformacyjna:

• zamiana napr

ęż

e

ń

zginaj

ą

cych powstałych w błonie podstawnej na detekcj

ę

impulsow

ą

o charakterze nieliniowym,

• w czasie przetwarzania napr

ęż

e

ń

, komórki rz

ę

skowe dokonuj

ą

u

ś

redniania

sygnału ze stał

ą

czasow

ą

~ 0,01sek. i generuj

ą

impulsy w sposób losowy,

• warunkowanie dynamiki całego systemu słuchowego przez błon

ę

podstawn

ą

,

• analiza cz

ę

stotliwo

ś

ci d

ź

wi

ę

ku (miejsce wychylenia błony podstawnej),

• identyfikacja prostych i zło

ż

onych d

ź

wi

ę

ków, ich zapami

ę

tywanie i symbolika,

• interferencja fal d

ź

wi

ę

kowych, efekt maskowania i dudnienia i inne,

- ochronna:

• poło

ż

enie ucha wewn

ę

trznego w grubych warstwach ko

ś

ci czaszki chroni go

przed uszkodzeniami mechanicznymi,

• dzi

ę

ki istnieniu okienka okr

ą

głego mo

ż

e by

ć

oddana energia z ucha

wewn

ę

trznego do

ś

rodkowego.

Budowa narz

ą

du słuchu człowieka w uj

ę

ciu anatomicznym (1) i mechanicznym (2),

wszystkich jego cz

ęś

ci składowych (A i C), narz

ą

du Cortiego (B i D).

Wła

ś

ciwo

ś

ci narz

ą

du słuchu:

1. Słyszenie obu uszne jest realizowane w o

ś

rodkowym systemie nerwowym,

gdzie nast

ę

puje synteza impulsów przesyłanych z ka

ż

dego ucha oddzielnie:

• podnosi komfort słyszenia (na poziomie 0 fonów o 3 dB, a ju

ż

na poziomie 35

fonów - o 6 dB),

• umo

ż

liwia okre

ś

lenie kierunku

ź

ródła stacjonarnego i poło

ż

enia

ź

ródła

b

ę

d

ą

cego w ruchu (zjawisko Döplera),

2. Zdolno

ść

wyławiania interesuj

ą

cych odbiorc

ę

sygnałów akustycznych z

zakłócaj

ą

cego tła.

3. Zdolno

ść

adaptacyjna słuchu polegaj

ą

ca na stopniowym zmniejszeniu

wra

ż

liwo

ś

ci narz

ą

du na bodziec akustyczny wraz ze wzrostem czasu jego

działania. Wyst

ę

puje ju

ż

po 5 min., dotyczy zwłaszcza niskich i

ś

rednich

cz

ę

stotliwo

ś

ci. Miar

ą

adaptacji jest stopie

ń

i rozci

ą

gło

ść

podwy

ż

szenia progu

słyszenia.

4. Zdolno

ść

analizowania i rozró

ż

niania d

ź

wi

ę

ków zło

ż

onych, zale

ż

y od treningu.

W d

ź

wi

ę

ku zło

ż

onym nie słyszymy oddzielnie ka

ż

dej cz

ę

stotliwo

ś

ci. Wysoko

ść

d

ź

wi

ę

ku ocenia si

ę

wg. cz

ę

stotliwo

ś

ci tonu podstawowego, nawet wówczas,

gdy nie ma składowej podstawowej lub jej poziom jest ni

ż

szy ni

ż

tonów

harmonicznych.

5. Subiektywne odczucie gło

ś

no

ś

ci zmieniaj

ą

sygnały o czasie trwania krótszym

ni

ż

0,5 sek.

6. Czuło

ść

ucha zmienia si

ę

wraz z cz

ę

stotliwo

ś

ci

ą

.

Odbiór d

ź

wi

ę

ku jest funkcj

ą

:

• poziomu ci

ś

nienia fali akustycznej – L;

• cz

ę

stotliwo

ś

ci – f;

• czasu trwania bod

ź

ca;

• szybko

ś

ci narastania.

Dla pełniejszego zobrazowania wra

ż

e

ń

d

ź

wi

ę

kowych wprowadzono pewne

parametry zwane subiektywne:

1. Poziom gło

ś

no

ś

ci (poziom nat

ęż

enia słyszalnego), P, wyra

ż

ony w fonach, przy

czym 1 fon odpowiada 1 dB tylko dla f = 1 kHz, a dla pozostałych warto

ś

ci

cz

ę

stotliwo

ś

ci, zale

ż

no

ść

t

ą

opisuj

ą

krzywe jednakowego poziomu gło

ś

no

ś

ci

(izofoniczne). Najwi

ę

ksza czu

ł

o

ść

ucha wyst

ę

puje dla jego cz

ę

stotliwo

ś

ci

rezonansowych, mieszcz

ą

cych si

ę

w pa

ś

mie oktawowym o cz

ę

stotliwo

ś

ci

ś

rodkowej 4 kHz. Powy

ż

ej i poni

ż

ej tego pasma czu

ł

o

ść

ucha maleje. Wierny

odbiór emitowanych d

ź

wi

ę

ków wyst

ę

puje w pa

ś

mie oktawowym o

cz

ę

stotliwo

ś

ci

ś

rodkowej 1 kHz. Mo

ż

na zatem mówi

ć

o t

ł

umi

ą

cej i

wzmacniaj

ą

cej funkcji ucha. Nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

,

ż

e wraz ze wzrostem

intensywno

ś

ci

ź

ród

ł

a zmienia si

ę

dynamika krzywych izofonicznych,

poniewa

ż

wi

ę

ksze zró

ż

nicowanie mi

ę

dzy poszczególnymi cz

ę

stotliwo

ś

ciami

wyst

ę

puje dla d

ź

wi

ę

ków cichych ni

ż

g

ł

o

ś

nych.

Krzywe izofoniczne.

2. Gło

ś

no

ść

, S, wyra

ż

ona w sonach, okre

ś

la ile razy jeden d

ź

wi

ę

k jest silniejszy

od drugiego. Ujmuje ona zale

ż

no

ść

od jej poziomu P

s

.

Zale

ż

no

ść

gło

ś

no

ś

ci od

poziomu ci

ś

nienia

akustycznego.

3. Wysoko

ść

d

ź

wi

ę

ku, w melach, 1000 meli ma ton P

s

= 40 fonów i f = 1kHz.

Parametr ten uwzgl

ę

dnia ł

ą

czny wpływ cz

ę

stotliwo

ś

ci i intensywno

ś

ci

ź

ródła

na wra

ż

enie słuchowe.

Zale

ż

no

ść

wysoko

ś

ci d

ź

wi

ę

ku

od cz

ę

stotliwo

ś

ci.

4. Barwa d

ź

wi

ę

ku, czyli procentowa zawarto

ść

wy

ż

szych harmonicznych.

Próg słyszenia - dolna warto

ść

wychwytywania d

ź

wi

ę

ków, zale

ż

y od: stopnia

napi

ę

cia uwagi, zm

ę

czenia, wytrenowania.

Próg niewygodnego słyszenia – jest to druga skrajno

ść

, okre

ś

la wra

ż

enie

nieprzyjemne.

Próg bólu – zanik wra

ż

e

ń

słuchowych odczucie bólu.

Pole słuchowe – powierzchnia pomi

ę

dzy skrajnymi progami.

Próg niewygodnego słyszenia

Próg słyszenia

Próg bólu

Pole słuchowe

Działanie bod

ź

ców akustycznych na narz

ą

dy słuchu:

Całkowita izolacja d

ź

wi

ę

kowa, ju

ż

po krótkim czasie doprowadza człowieka do

zaburze

ń

psychicznych i somatycznych, burz

ą

c jego równowag

ę

.

Zbyt du

ż

y poziom napływaj

ą

cych bod

ź

ców akustycznych, przy ich długim czasie

działania, powoduje z kolei zaburzenia pracy narz

ą

du słuchu.

Mog

ą

one mie

ć

charakter:

• przej

ś

ciowy, czyli czasowe podniesienie progu słyszenia (TTS);

• nieodwracalny, czyli trwałe podniesienie progu słyszenia (PTS).

Działanie bod

ź

ców akustycznych na narz

ą

d słuchu mo

ż

e przyjmowa

ć

ró

ż

ne

formy:

• adaptacji, czyli takie podwy

ż

szenie progu słyszenia, które ust

ę

puje tu

ż

po

zaprzestaniu działania bod

ź

ca (do 5 min.);

• zm

ę

czenia - podwy

ż

szenie progu słyszenia utrzymuje si

ę

jeszcze przez

pewien czas po zaprzestaniu bod

ź

ca;

• czasowego podniesienia progu słyszenia (TTS

),

charakteryzuj

ą

cego si

ę

powrotem do stanu wyj

ś

ciowego po czasie 8 do 12 godzin od zaprzestania

dzia

ł

ania bod

ź

ca;

• trwałego podniesienia progu słyszenia (PTS);

• urazów akustycznych (obejmuj

ą

cych komórki rz

ę

sate narz

ą

du spiralnego)

typu:
- przewlekłego, wywołane długotrwał

ą

ekspozycj

ą

na bodziec akustyczny o

poziomie niewygodnego słyszenia, w szerokim pa

ś

mie cz

ę

stotliwo

ś

ci, na ogół

obustronne;
- nagłego, ostrego, wywołane przez jednorazowe, krótkotrwałe działanie
bod

ź

ca akustycznego o poziomie wi

ę

kszym od progu bólu. Jest to proces

nieodwracalny ze wzgl

ę

du na mechaniczne uszkodzenie błony b

ę

benkowej.

mo

ż

e dotyczy

ć

zarówno cz

ęś

ci przewodzeniowej jak i odbiorczej.

• fizjologicznego ubytku słuchu - zmiany dotycz

ą

wszystkich struktur ucha

cech

ą

najbardziej charakterystyczn

ą

jest utrudnienie zrozumiało

ś

ci mowy

Przyczyn

ą

fizjologicznego ubytku słuchu jest zanik elastyczno

ś

ci błon układu

transmisyjnego ucha oraz procesy zwyrodnieniowe w komórkach rz

ę

satych i

w o

ś

rodkowym systemie nerwowym. Pozostałe formy oddziaływania s

ą

funkcj

ą

intensywno

ś

ci i cz

ę

stotliwo

ś

ci bod

ź

ca, jego czasu ekspozycji i

wra

ż

liwo

ś

ci osobniczej nara

ż

onego. Upo

ś

ledzenie słuchu na skutek

intensywnych bod

ź

ców zaczyna si

ę

od pasma oktawowego o cz

ę

stotliwo

ś

ci

ś

rodkowej równej 4kHz nie zale

ż

nie od charakteru bod

ź

ca, a nast

ę

pnie

obejmuje tony s

ą

siednie, a

ż

wreszcie cały zakres.

Zmysł orientacji.

Fizjologicznie człowiek musi przyjmowa

ć

odpowiedni

ą

postaw

ę

ciała w stosunku

do siły ci

ąż

enia. Zapewnia to nam zmysł równowagi w poł

ą

czeniu ze

zmysłami wzroku i czucia (powierzchniowego i gł

ę

bokiego). Jest to odruch

bezwarunkowy.

Zmysł równowagi przekazuje wra

ż

enia o:

• poło

ż

eniu poszczególnych cz

ęś

ci ciała wzgl

ę

dem siebie (głowy, ko

ń

czyn

tułowia) – kinestezja;
• wykonywanego ruchu całego ciała, i jego cz

ęś

ci;

• stanie układu kostno – stawowego;
• pozycji ciała wzgl

ę

dem pola sił przyci

ą

gania ziemskiego (zasad

ę

działania

giroskopu) poprzez narz

ą

d otolityczny.

Rozró

ż

niamy nast

ę

puj

ą

ce rodzaje równowagi:

1. Statyczna - ustalon

ą

głównie przez uło

ż

enie głowy w trakcie przyj

ę

tej pozycji

przez ciało, w której pozostaje przez dłu

ż

szy czas.

2. Kinetyczna - zachowywan

ą

podczas wykonywania ró

ż

nych czynno

ś

ci,

polegaj

ą

ca na reakcji na ruch i wykonywanie pewnych jego korekcji.

Ruch ciała zarówno liniowy jak i obrotowy jest odbierany przez receptory narz

ą

du

równowagi. Zmysł ten znajduje si

ę

w bł

ę

dniku, w uchu wewn

ę

trznym. Tworz

ą

go wypełnione płynem kanały półkoliste, usytuowane wzgl

ę

dem siebie jako

przestrzenny układ współrz

ę

dnych. Dzi

ę

ki temu mog

ą

mierzy

ć

dowoln

ą

zmian

ę

poło

ż

enia ciała w przestrzeni (zmian

ę

ka

ż

dego z 6 stopni swobody).

Ka

ż

da zmiana poło

ż

enia, a zwłaszcza przyspieszenie, po-woduje ruch płynu

wypełniaj

ą

cego te kanały. To z kolei oddziaływuje na zako

ń

czenia nerwów

przekazuj

ą

cych informacj

ę

do mózgu, a stamt

ą

d do innych współdzia

ł

aj

ą

cych

o

ś

rodków, dzi

ę

ki którym np. zmiana poło

ż

enia głowy w stosunku do tułowia

wywołuje natychmiastow

ą

korekcj

ę

napi

ę

cia mi

ęś

ni ko

ń

czyn i tułowia wraz z

odpowiednim ustawieniem gałek ocznych.

Progiem pobudliwo

ś

ci dla:

• obrotu głowy jest przyspieszenie k

ą

towe

ω

= 2

o

-3

o

,

• ruchu liniowego jest przyspieszenie liniowe a = 12 cm /sek

2

.

Zmysł równowagi (kanały półkoliste) zlokalizowane w uchu wewn

ę

trznym człowieka.

Zmysł smaku.

Receptory tego zmysłu rozmieszczone s

ą

w błonach

ś

luzowych jamy ustnej w

tzw. kubkach smakowych. Przekazuj

ą

one wra

ż

enia smaku, a

ż

do kory

mózgowej. Próg pobudzenia okre

ś

lony jest w stosunku do roztworu soli

kuchennej i wynosi 2,71 mmol/l. Bogactwo wra

ż

e

ń

smakowych powstaje w

poł

ą

czeniu z w

ę

chem.

Rozmieszczenie na powierzchni j

ę

zyka

komórek smakowych: A – słodki; B – słony;
C – kwa

ś

ny; D – gorzki.

Przekrój kubka smakowego

Zmysł powonienia.
Receptory tego zmysłu rozmieszczone s

ą

w

ś

ród komórek nabłonka

ś

luzowego w

okolicy w

ę

chowej jamy nosowej. Reaguje on swoimi rz

ę

skami na zwi

ą

zki

chemiczne. Próg pobudzenia jest wyra

ż

ony przez minimalne st

ęż

enie

merkaptanu metylu w powietrzu i wynosi 4x10-8 mg/l. Rozró

ż

niamy około

4000 zapachów. U człowieka jest on o niewielkim znaczeniu (1 mln razy
wy

ż

szy próg pobudzenia ni

ż

u psa). Ludzie mog

ą

si

ę

bardzo ró

ż

ni

ć

mi

ę

dzy

sob

ą

przy odró

ż

nianiu zapachów.

Lokalizacja receptorów w

ę

chu: 1 – opuszka w

ę

chowa;

2 – nabłonek w

ę

chowy; 3 – jama nosowa.

System somatosensoryczny i wiscerosensoryczny.

W procesie informacji wykorzystywane s

ą

receptory: cielesnoczuciowe i

trzewnoczuciowe.

W ich skład wchodz

ą

zarówno systemy czucia:

•

ś

wiadomego o ró

ż

nym stopniu ró

ż

nicowania bod

ź

ców (bardzo du

ż

e - dla

dotyku, mniejsze - dla czucia cieplnego i bólu),
• nie

ś

wiadomego - wi

ę

kszo

ść

wra

ż

e

ń

proprioceptywnych i interoceptywnych.

du

ż

e

du

ż

e

małe

małe

Wielko

ść

pola
recepcji

wolna

bardzo
szybka

wolna

szybka

Zdolno

ść

adaptacji

skóra
wła

ś

ciwa

tkanka
podskórna

naskórek

brodawki
skóry
wła

ś

ciwej

Lokali-
zacja

ciałka
Ruffinieggo

ciałka
Pacciniego

ciałka
Merkela

ciałka
Meissnera

Nazwa
mecha-
recetora

4

3

2

1

Pola recepcyjne mechanoreceptorów.

Wra

ż

enia proprioceptywne s

ą

odbierane przez kilka rodzajów receptorów:

• motoneurony

α

- czynne lub bierne rozci

ą

ganie mi

ęś

nia;

• motoneurony

γ

- utrzymywanie odpowiedniego napi

ę

cia mi

ęś

ni;

• narz

ą

dy

ś

ci

ę

gnowe Goldiego, reaguj

ą

ce dopiero przy silnych skurczach

mi

ęś

ni, stanowi

ą

pewnego rodzaju zabezpieczenie dla

ś

ci

ę

gien i mi

ęś

ni przed

ich zerwaniem;
• ciałka Pucciniego i Ruffiniego zlokalizowane w torebkach stawowych
pozwalaj

ą

na regulacj

ę

szybko

ś

ci ruchu (zginanie) i wielko

ść

osi

ą

ganego

k

ą

ta, czyli poło

ż

enie cz

ęś

ci ciała wzgl

ę

dem siebie.

Informacje somatosensoryczne przetwarzane s

ą

w kilku o

ś

rodkach nerwowych.

Dla

ś

wiadomej percepcji istotna jest korowa reprezentacja tego czucia.

Informacje z przyległych cz

ęś

ci ciała s

ą

odbierane przez s

ą

siednie komórki

kory. Interoreceptory reaguj

ą

na bod

ź

ce mechaniczne i chemiczne.

Nocyceptory stanowi

ą

nagie zako

ń

czenia włókien czuciowych, odbieraj

ą

informacje o bólu (ostry - włókna zmielinizowane, t

ę

py - pozbawione osłonek

mielinowych). Reaguj

ą

na bod

ź

ce: mechaniczne, termiczne i chemiczne.

Charakteryzuj

ą

si

ę

rozbudowanym systemem kontroli czucia. Pobudzeniu

bólowemu towarzyszy szereg reakcji wegetatywnych (np. pocenie,
rozszerzenie

ź

renicy).

Bogactwo wra

ż

e

ń

, precyzja odwzorowania przestrzennego, zale

ż

ne jest od

g

ę

sto

ś

ci rozmieszczenia receptorów dotyku (sensometrycznych) w skórze:

• maksymaln

ą

g

ę

sto

ść

maj

ą

: opuszki palców, wargi i koniuszek nosa;

• minimalna wyst

ę

puje na grzbiecie, ramionach i udach.