1

WSTĘP DO NAUKI O PAŃSTWIE I POLITYCE

1. Źródłosłów pojęcia polityka

Polityka pojęcie wieloznaczne, brak jednolitej definicji. Problem leży w koncepcji polityki.

Termin polityka -jest wiązany z pojęciem polityczno-prawnym starożytnych Greków (POLIS)

stosowanym w starożytnej Grecji na terenie miast i państw. Organizacja państwowa

występująca w starożytnej Grecji , była pojmowana jako ograniczona wspólnota wolnych

obywateli podporządkowanych wspólnym celom i interesom. Dosłowne tłumaczenie - kraj,

ojczyznę, państwo, społeczność, gród,, zamek, miasto, obywatelstwo, rządy, sprawy

polityczne. Zdaniem niektórych wywodzi się od słowa POLITEA - republika jako organizacja

państwowa. Doszukują się w pracach Platona i Arystotelesa, którzy analizując o Politei, kładli

akcent na umiejętne kierowanie ludźmi, organami państwowymi i stąd przyjęło się (jest to

najbardziej popularne), że polityka jest sztuką rządzenia państwem, Dziedzina życia

społecznego wiąże się z rządzeniem państwem, organizacja, państwowa

W języku polskim znaczyła pewną umiejętność zachowania, grzeczność, układność

zachowanie dyplomatyczne. Można uznać, że francuskie słowo POLITIUQE nawiązuje do

greckiego politea w tym znaczeniu , że oznacza sztukę rządzenia państwem. Ma żródłosłów

łaciński (politikus) co pierwotnie tłumaczono jako gładki, polerowany, grzeczny, uprzejmy.

Polskie znaczenie „polityczny" pochodzi od francuskiego POLITlUQE ; człowiek biegły w

sztuce rządzenia , delikatny, przestrzegający dobrych manier i obyczajów.

2. Sposoby definiowania polityki.

Polityka- można powiedzieć, że termin ten współcześnie jest używany jako:

• Sztuka rządzenia

• Wiedza, nauka dostarczająca informacji o dziedzinie stosunków społecznych związanych z

rządzeniem

• Pewnych działań, które się wykonuje w celu wykonywania władzy

• Jako program : p. zdrowotna , p. społeczna, p. prorodzinna,...

2

Polityka to zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny , zmierzających do

osiągania zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków.

W zależności od zasięgu przestrzennego dzielimy politykę na :

a) zagraniczna.

b) wewnętrzna

W ramach tej ostatniej , biorąc pod uwagę kryterium dziedziny życia społecznego ,

której dotyczą, decyzje , wyodrębnia się :

• Politykę gospodarczą

• Politykę handlową

•Politykę finansową

• Politykę socjalną,

• Politykę agrarną

Można też powiedzieć , że polityka jest „sztuką osiągania założonych efektów".

3. Ujęcia polityki: formalno- prawne, behawioralne, funkcjonalne, konfliktowe.

Wieloznaczne pojęcie polityki odmiennie jest definiowane w różnych orientacjach

teoretyczno – metodologicznych politologii:

•

w orientacji formalno - prawnej - działalność instytucji państwowych (aparatu

państwowego ,

•

w podejściu behawioralnym polityka określana jest w kategoriach : władzy, wpływu i

konfliktów istniejących w różnych płaszczyznach życia społecznego, definicja R.A.DahIa :"

dowolny układ stosunków społecznych , w którym występuje wyraźna obecność kontroli,

wpływu, władzy, lub autorytetu",

•

w orientacji funkcjonalnej polityka jest rozumiana jako funkcja systemu społecznego

zapewniająca jego rozwój poprzez : rozwiązywanie konfliktów , wytwarzanie decyzji

regulujących w autorytatywny sposób rozdział dóbr, artykulację i selekcję interesów,

socjalizacje polityczna,, komunikację polityczna., itd.

•

wedlug podejścia racjonalnego polityka jest podejmowaniem decyzji w ramach procesu

sprawowania władzy i gry o władzę , w którym biorą udział różnorakie podmioty,

•

stanowisko posł-behawioralne -konfliktowe , ujmuje politykę jako rozwiązywanie

problemów społecznych wynikających z deficytu dóbr, polityka jest swoistą służbą społeczną,

dążącą do zmniejszania czy też usuwania ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzkich.

3

4. Potoczne a naukowe pojęcie władzy .

Władza -stosunek nadrzędności podporządkowania, gdzie ktoś poddaje się czyjejś władzy ,

np. podporządkowanie człowieka wobec przyrody, osiągnięć techniki.... Władza jest

zjawiskiem cechującym życie społeczne ludzi. Tego pojęcia w znaczeniu naukowym nie

można rozciągać poza sferę stosunków między ludźmi.

Władza polityczna jest to kategoria trudna do zdefiniowania.

Pojęcia potoczne władzy:

• Przedmiot stosunków politycznych - mówimy, że ktoś ma władzę

• Podmiot stosunków politycznych-władza postanawia, realizuje, daje

• Cel rywalizacji albo współpracy - walczymy o władzę, sprawujemy władzę

• Środek osiągnięć przy pomocy władzy

• Instytucja jako organ władzy :państwowej, kościelnej, samorządowej

Trzy pojęcia władzy ;

1. Występuje w funkcji w systemie - nadaje się sens jaki ta władza ma spełniać w

ramach .całości i zapewnienia .równowagi

2. W znaczeniu właściwości nosiciela władzy- wskazuje na to, że jest to możliwość

przeforsowania swojej władzy (siła fizyczna, bogactwo) bez względu na sprzeciw. Opiera się

na cechach władzy, które pozwalają mu realizować swoją władzę bez względu na sprzeciw.

3.

W znaczeniu stosunku społecznego, jako zależność występującą między ludźmi. Stale

powtarzające się wzajemne oddziaływania ludzi na siebie . Wzajemne i stałe

oddziaływanie na siebie musi być regulowane przez normy społeczne (religijne).

Stosunki indywidualne nie regulowane przez normy nie są stosunkami społecznymi.

5. Definicja władzy.

Definicja władzy Max'a Webera, teoretyka i uczonego niemieckiego z XIX i XX w.

Władza jest to dowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków

społecznych bez wzglądu na sprzeciw i na to , na czym ta możliwość się opiera.

Władza jest jednym z wielu stosunków społecznych , stanowi integralny element innych

stosunków społecznych ( politycznych, religijnych, służbowych, rodzinnych).

Sposoby odróżniania stosunku władzy od innych stosunków:

Przedmiot stosunków społecznych np.: stosunki prawne: przedmiotem stosunków prawnych

są zachowania podmiotów regulowane normą prawną.

4

Podmioty uprawnione:

• Jeden uprawniony

• Jeden podporządkowany

Przedmiot stosunków prawnych - władza

Przedmiot stosunków własności - środki produkcji i konsumpcji

Wola jest to zdolność do świadomego, zamierzonego, pozbawionego zewnętrznego

przymusu, wykonywania pewnych czynności oraz powstrzymywania się od innych (

Szewczyk „Słownik cytologiczny").

Jeden

podmiot

(uprawniony)

narzuca

swoją

wolę

drugiemu

podmiotowi

(podporządkowanemu), ograniczając tym samym jego wolę.

Rodzaje stosunków:

• Moc

• Wpływ

• Panowanie

• Kontrola

• Autorytet

• Manipulacja

Różnice pomiędzy formami zniewolenia: realizacja narzucenia komuś czyjejś woli jest

gwarantowana sankcją przymusu. Musi istnieć przymus stojący za tą formą czyjegoś

zniewolenia:

• Przymus fizyczny

• Przymus psychiczny

• Przymus finansowy

Ta cecha władzy pozwala na odróżnienie tej władzy od innych.

Władza a moc – różnice

Ktoś może mieć kogoś w swojej mocy, a nie ma nad nim władzy, ponieważ z jakiś względów

sankcja przymusu jest nieskuteczna (torturowanie więźnia, którego chce się zmusić do

wydania towarzyszy); Gestapo miało w swojej mocy więźniów, a nie miało nad nimi władzy.

Dopóki podmiot podporządkowany nie zastosuje się do podmiotu nadrzędnego nie istnieje

stosunek władzy. Podmiot podporządkowany ma go w swojej mocy. Moc przekształci się w

władzę wtedy, kiedy podmiot podporządkuje się i zastosuje się do dyrektyw podmiotu

nadrzędnego.

5

Moc sprawcza - stan mocy, który polega na zniewoleniu.

Moc

władcza

-władza

(represyjna,

nierepresyjna).

Moc

władcza

nie

zawsze

podporządkowuje się władzy sprawczej. Np.,: strajkujący w swojej mocy mają i dyrekcję lecz

uważa się, że jednorazowe zaspokojenie ich potrzeb nie jest przejawem władzy. Policja żąda,

ż

eby demonstranci się rozeszli, grożąc siłą. Jeżeli się rozejdą to następuje stosunek władzy.

Jeżeli rozgonią silą , to nie zaistnieje stosunek władzy. Użycie takiej siły może spowodować:

• Zmusi do uległości w przyszłości -władza umocni się

• Intensyfikacja oporu - władza osłabnie

Panowanie podobnie jak moc sprawcza wynika z przewagi, którą można wykorzystać do

intensyfikowania swojej woli.

Można górować wiedza i majątkiem. Nie da się panować bez posłuchu.

Relacja moc a władza - nie mając władzy , nie można nad kimś panować, można

mieć przewagę. Nie mając nad drugim człowiekiem władzy , można nad nim

panować.

Panować można wtedy, gdy za przewagą idzie posłuch.

Władza

jest

ucieleśnieniem

panowania.

W

stosunkach

politycznych

występuje

stopniowalność: kto inny ma władzę, a kto inny panuje. Np.: właściciel fabryki ma

przewagę nad wszystkimi innymi, ale w związku z tym władzę wykonuje dyrektor. Dyrektor

wykorzystuje panowanie właściciela, a sam wykonuje władzę. To narzucenie woli jest

możliwe

dzięki

temu,

ż

e

istnieje

stosunek

władzy.

Zależność między władzą, a zarządzaniem

1. Władzę i zarządzanie utożsamia się ze sobą.

2. Władzę i zarządzanie się różnicuje . Zarządzanie traktuje się jako pojęcie szersze niż

władza. Twierdzi się, że każda władza jest zarządzaniem, ale nie każde zarządzanie jest

wykonywaniem władzy.

Zarządzanie - można kierować ludźmi, ograniczając ich władzę, ale nie jest to obligatoryjne

i nie stoi za tym przymus. Np.: dostarczanie informacji wytyczających człowiekowi drogę

postępowania, ale nie zobowiązuje do stosowania ich w życiu. Jeżeli z nich nie skorzysta, nie

są stosowane żadne sankcje.

6

6. Władza a wpływ .

Wpływ - pod niektórymi względami podobny do zarządzania. Utożsamiany jest

z władza.

Wpływ odnosi się do niezinstytucjonowanych form.

Władza to rodzaj wpływu, rozgraniczenie wynika z natężenia występujących

zależności. Uważa się, że prawdopodobieństwo zależności jest mniejsze w

zależności od wpływu aniżeli władzy.

W praktyce rozgraniczenie jest trudne.

Wpływ może być opatrzny.

• Przy zarządzaniu -jeden podmiot świadomy drugi nie.

• Przy wpływie - dwa podmioty nieświadomie.

Kontrola i władza - jako synonimy; próbowano zastąpić władzę kontrolą

Kontrola - panowanie, sprawdzanie, śledzenie; z kontroli wynika , że ktoś wykonuje władzę .

kontrola różni się od nadzoru.

Kontrolujący przejmuje postać władzy, jeżeli kontrolowany wie, że jest obiektem kontroli i

podporządkowuje się chroniąc się przed sankcjami.

Autorytet termin oznacza ten oznacz cechy osobiste człowieka. Można używać tego terminu

mówiąc o autorytecie kogoś np.; ojca. Podporządkowanie takiego autorytetu

przypisujemy nie tyle osobie co jego uprawnieniom.

Autorytet władzy - władza może oddziaływać na kogoś, bo ma autorytet. Władza jako

stosunek społeczny - cecha: asymetria ( nierówność we wzajemnych stosunkach).

Podmiotowi uprawnionemu przysługuje więcej kompetencji, oddziałuje na podmiot

podporządkowany. Podmiot podporządkowany jest też w jakimś stopniu uprawniony.

W przypadku, kiedy uprawnienia przysługują tylko podmiotowi uprawnionemu, nie ma

stosunku władzy.

W przypadku, kiedy asymetria jest całkowita to nie ma stosunku władzy, ( Tyko czy

faktycznie pomiędzy właścicielem niewolnikami nie było stosunku władzy? Nie jest tak, że

niewolnicy byli zupełnie bezwolni w stosunku do właściciela, .np.: niewolnik był

nauczycielem dzieci właściciela).

Nie da się w żadnym przypadku wyeliminować asymetrii w stosunku władzy.

Wystąpienie zjawiska oporu wobec podmiotu nadrzędnego powoduje wystąpienie zależności.

7

7. Rodzaje władzy

Władza obustronna - podlega na tym, że władzę każdej ze stron równoważy władza drugiej.

Polega to na tym, że pracownik podlega władzy kierownika zakładu. ale pełniąc funkcję

zastępcy dyrektora, podlega mu w jakiejś dziedzinie dyrektor (tak samo związki zawodowe w

przedsiębiorstwie) . Władza obustronna zachodzi wtedy, gdy w grę wchodzą interesy lub cele

obu stron. W takiej sytuacji ma miejsce pewien fakt. Jedna strona jest skłonna

podporządkować się drugiej stronie, jeżeli ta strona w innej sytuacji podporządkuje się tej.

Jeżeli jest porozumienie to nie ma władzy. Przykładem jest sytuacja, kiedy każda ze stron ma

prawo VETA.

Władza całkowita - zachodzi wtedy, kiedy podejmowanie decyzji i inicjatywa

działania jest zdecentralizowana i zmonopolizowana przez jedną, ze stron.

Władza całkowita podlega różnym ograniczeniom.

Ograniczenia, którym podlega podmiot uprawniony przy władzy całkowitej:

•

Można uszczuplić

•

Można ograniczyć zasięg

Podział władzy:

1. Potencjalna

2. Sprawowana

Fazy władzy:

Faza pasywna - możliwość wydania poleceń

Faza aktywna - wydanie polecenia i jego realizacja

Władza możliwa - prawdopodobna w pewnych warunkach.

Władza ustrojowa - ktoś zachowuje się tak, bo myśli, że gdyby zachowywał się; inaczej to

spotka go kara.

Władza wyznaczona

•

Osobowo- dotyczy każdego, niezależnie od miejsca i czasu (każdy musi płacić podatki)

•

Zakresowo- każdy kto się znajdzie na terenie Parku Narodowego musi zachowywać się w

określony sposób

Charakter władzy:

•

Zadaniowy- kiedy podmioty zgadzają się co do celów i środków

•

Konfliktowy- gdy występują rozbieżności co do celów i środków

Idealne typy władzy (Max Weber):

•

tradycyjna- występuje tam gdzie jest uświęcona tradycją (wielowiekowa)

8

•

charyzmatyczna- na osobistej zdolności jednostki do podporządkowania sobie innych

•

legalna- uprawniony jest każdorazowo ten, który jest uprawniony według swoich

kompetencji

•

personalna

•

zinstytucjonalizowana

•

zdecentralizowana

•

zcentralizowana

Władza polityczna- kryteria nie są oczywiste. Uprawnienie do tworzenia prawa.

Władza państwowa- różni się od innej władzy tym, że można zastosować przymus fizyczny

za zgoda prawa.

Rodzaje władzy publicznej:

•

władza państwowa

•

władza polityczna

Władza publiczna, jest to zdolność podmiotów uprawnionych, do narzucania woli

podmiotom podporządkowanym, w tych dziedzinach życia społecznego, które dotyczą

wszystkich i są dostępne dla ogółu, a zatem powszechne oraz jawne.

Władza służbowa jest władzą publiczną ponieważ reguluje stosunki

przełożonego i podwładnego. Pewne stosunki służbowe mogą mieć charakter polityczny.

Władza państwowa jest to zdolność organów państwa:

•

ustawodawczych

•

wykonawczych

•

sądowych

do narzucania woli w drodze aktów normatywnych..... Wszystko to jest rodzajem władzy

politycznej.

8. Władza polityczna a władza państwowa.

Władzę polityczną nie zawsze utożsamia się z władzą państwowa,. Zakresowe te dwie władze

zachodzą na siebie.

Rodzaje władzy publicznej

władza państwowa władza polityczna

Władza publiczna, jest to zdolność podmiotów uprawnionych, do narzucania woli

podmiotom podporządkowanym, w tych dziedzinach życia społecznego, które dotyczą

wszystkich i są dostępne dla ogółu, a zatem powszechne oraz jawne.

9

Władza służbowa nie jest władza publiczna ponieważ reguluje stosunki przełożonego i

podwładnego.

Pewne stosunki służbowe mogą mieć charakter polityczny.

Władza państwowa jest to zdolność organów państwa:

•

ustawodawczych

•

wykonawczych .

•

sądowych

do narzucania woli w drodze aktów normatywnych , orzeczeń sądowych .wezwań, ...

1. Sytuacja przymusowa wynika przez akty normatywne

•

Odpowiedzialność polityczna

•

Odpowiedzialność cywilna

•

Odpowiedzialność państwowa

Istnieje również możliwość ograniczenia władzy państwowej przez obywateli poprzez

narzucenia swojej woli państwu wówczas gdy::

1. Zobowiązania państwa wobec obywateli nie zostaną zrealizowane - z powodu ich nie

wykonania państwo jest sankcjonowane przez społeczeństwo,

2. Wynika z możliwości wycofania legitymacji politycznej - przy wyborach dotychczasowy

skład nie uzyska odpowiedniej ilości głosów.

3. Wynika po części z przepisów prawa a po części nie. Organy państwowe są zmuszone do

uległości pod presją różnego rodzaju oporów społecznych np. głodówek, blokad itd.

9. Pojęcie sytemu politycznego i jego modele .

Pojęcie systemu politycznego pretenduje do ujęcia polityki w jej całościowym

uporządkowanym i najwszechstronniejszym wyrazie. Niezależnie od tego co będziemy

rozumieć pod pojęciem systemu, panuje zgoda co do tego, że odnosi się ono do sfery władzy

publicznej i obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze. Tym co

określa się jako życie polityczne społeczeństwa.

System to całość składająca się z części pozostających w interakcji.

System polityczny ( społeczny) jest to zbiór danych elementów, powiązanych ze sobą

zależnościami, które tworzą ze sobą strukturę. Ten zbiór jest oddzielony od otoczenia przy

pomocy uchwytnej granicy, ale ulegający oddziaływaniu ze strony otoczenia przez tak zwane

wejścia.i.wyjścia.

10

Wyjścia są określone przez wejścia. Przy czym możemy mieć do czynienia z systemem

prostym gdy treść wejścia równa się treści wyjścia, ale może być system złożony np.:

wlewamy mętną a otrzymujemy wodę czystą. Na tej zasadzie funkcjonują systemy

polityczne.

Sejm jako system polityczny

Wyjścia

Wejścia

Wejście - projekt ustawy złożonej do, sejmu.

Wyjście - ustawa.

Wejście na wyjściu jest zmodyfikowane przez systemy postępowania. Treść ustaw jest

wynikiem zapotrzebowania społeczeństwa.

System polityczny, jako globalny w społeczeństwie jest otoczeniem innych systemów

gospodarczych np.; socjalny,

Jeżeli przez system polityczny będziemy rozumowali jego fragment np.: parlament, sejm - to

jego otoczeniem będzie rząd.

W zależności od tego co chcemy przyjąć jako system polityczny, to różne bada jego

elementy.

Np.; otoczenie gminy stanowi powiat oraz inne gminy.

10. Pojęcie państwa.

Państwo jest to wyodrębnione terytorium , zamieszkiwane przez ludność i mające

rząd sprawujący władzę zwierzchnią.

Przynależność do państwa jest sformalizowana i powstaje przez nabycie

obywatelstwa.

Państwo jest podstawową forma, organizacji życia politycznego społeczeństwa

narodowego.

11. Geneza państwa.

Przez długi czas toczyły się ożywione spory o pochodzenie państwa . Ukształtowało się kilka

teorii :

•

Od Arystotelesa wywodzi się koncepcja traktująca państwo jako wytwór naturalnego

społecznego instynktu człowieka

•

teorie deistyczne akcentują boskie pochodzenie państwa

11

•

teoria przemocy - podbojem jednych plemion przez drugich,

•

teorie patriarchalne - jako produkt ewolucji władzy naczelnika plemienia

•

koncepcja umowy społecznej wywodzi się z porozumienia zawartego pomiędzy wolnymi

ludźmi w celu ochrony interesu zbiorowego i przekazaniu praw do rządzenia suwerenowi

- jednostce lub ludowi.

Wszystkie wymienione teorie mają jeden element wspólny : podkreślają, że państwo powstaje

na określonym etapie rozwoju społecznego i zastępuje inne niepaństwowe formy organizacji

ż

ycia grupowego.

12. Klasyfikacja państwa

Klasyfikacja państw w perspektywie rozwoju historycznego

• Niewolnicze,

• Feudalne,

• kapitalistyczne,

• socjalistyczne ( komunistyczne )

• tzw. państwa III świata.

Kryterium różnicującym poszczególna typy państw stanowi dominujący sposób produkcji

dóbr materialnych oraz charakter stosunków społecznych ( w tym stosunków własności),

i Państwa można podzielić również na :

• rozwinięte

• rozwijające się

• zacofane

Z uwagi na formę rządu można rozróżnić państwa :

• parlamentarne

• prezydenckie

• monarchie

• republiki

Z uwagi na reżim polityczny wyróżniamy państwa :

• demokratyczne

• autorytarne

• totalitarne

12

Biorąc pod uwagę charakterystykę społeczeństw wyróżniamy państwa

• pre - industrialne,

• industrialne

• post- industrialne.

13. Rodzaje systemów politycznych.

System polityczny to podstawowa struktura , w ramach której toczy się życie

polityczne.

System polityczny jest strukturą złożoną , spełnia szereg funkcji nadaje życiu

politycznemu zorganizowany wyraz i obejmuje wszystkie zachowania ( role.)

związane z władzą ( dystrybucją dóbr).

Składnikami systemu politycznego są formalne i nieformalne instytucje polityczne

oraz specyficzne zachowania wiążące się z kreacją ośrodków władzy oraz

egzekwowaniem odpowiedzialności rządzących. .

Wg Eastona system polityczny jest strukturą złożoną obejmującą trzy elementy :

• wspólnotę polityczną

• reżim polityczny

• instytucje polityczne.

W ujęciu instytucjonalnym - charakterystycznym dla prawoznawstwa - oznacza ogól

instytucji , za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne. W tym sensie

system polityczny można utożsamić z ustrojem państwowym ( M. Weber).

W ujęciu relacjonalnym jest to ogól zależności jakie powstają w procesie walki o władzę lub

jej utrzymanie. Tak rozumiany system polityczny jest systemem konstrukcyjnym , zwiększa

uwagę na jego funkcjonowanie (aspekt opisowy).

W ujęciu funkcjonalnym system polityczny opisywany jest jako struktura integrująca

wspólnotę polityczną - struktura , która służy „ mobilizacji przez przywódców politycznych

zasobów niezbędnych do osiągania celów zbiorowych".

Podział systemów politycznych :

• system globalny , w skład którego wchodzi państwo i społeczeństwo ,

• system społeczny - społeczeństwo , partie polityczne, struktury samorządowe,

• system państwowy - tworzą go organy władzy, ustawodawczej, wykonawczej i kontrolnej ;

Prezydent, Rada Ministrów . Ministrowie, Trybunał Konstytucyjny, terenowa struktura

władzy państwowej

13

• system partyjny - wyszczególniamy tylko partie polityczne,

Podział ze względu na ogół funkcjonowania tych systemów :

• demokratyczny

• niedemokratyczny,

Podział ze wzglądu na sposób sprawowania władzy ;

• despotyzm

• dyktatura

• autorytaryzm

• totalitaryzm

Podział ze względu na nosiciela tej władzy;

•

autokracja - rządy jednostki

•

arystokracja - rządy wybranej grupy ludzi na zasadzie pochodzenia

•

teokracja, - rządy kościoła

•

oligarchia - rządy ludzi posiadających

•

technokracja - rządy specjalistów

•

biurokracja - rządy urzędników

•

ochlokracja - rządy fumów

•

demokracja. - rządy ludu.

Podziały powyższe krzyżują, się :

• np. dyktatura może należeć do jednostki lub grupy ludzi.

Jeżeli mówimy tyrania , to mówimy , że są to rządy jednostki sprawowane okrutnie.

Dyktatura dyktaturze nie równa :

Nazizm niemiecki - system totalitarny

Faszyzm włoski - system nie-totalitarny.

Totalitaryzm - objęcie działalnością państwa niemal wszystkich dziedzin życia społecznego ,

włącznie z życiem prywatnym obywateli.

System totalitarny nie jest sprawowany przez jednostkę , ale są to rządy ludu , całego

społeczeństwa.

Inny podział systemów politycznych :

• z uwagi na osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego podział na

system agrarny

system industrialny

• z uwagi na typ reżimu politycznego

14

• z uwagi typ legitymizacji władzy

• .z uwagi na stopień osiągniętej specjalizacji ról politycznych :

systemy prymitywne

systemy tradycyjne systemy nowoczesne

systemy penetracyjne

14. Systemy demokratyczne

Demokracja to władza ludu.

Koncepcje demokracji

• liberalna- zabezpieczenie poszanowania praw człowieka, , wolności, formułę rządów

przedstawicielskich, uznawanie granic działania rządu, zagwarantowany dostęp do

alternatywnych źródeł informacji. Demokracja liberalna opierała się na postulacie wolności .

Liberałowie byli przeciwni równości - prawo wyborcze nie przysługiwało wszystkim tylko

wybranym.

• liberalna demokracja masowa - ukształtowanie społeczeństwa obywatelskiego, pluralizm

polityczny, zasada państwa prawnego, podział władz .poszanowanie mniejszości narodowych,

neutralność światopoglądowa państwa.

• radykalna - podstawą wszelkiej władzy jest wspólnota polityczna i jej dobro. Terror jest

cechą demokracji radykalnej. Demokracja radykalna opiera się na postulacie równości

formalnej, tj. wszystkich wobec prawa. Koncepcja d.r. realizowana była wyłącznie w krajach

socjalistycznych ( a także we Francji w okresie rewolucji francuskiej).

• partycypacyjna - wskazująca na konieczność zabezpieczenia równego dla wszystkich prawa

do samo-rozwoju , zabezpieczenie powszechnego udziału obywateli do decydowania o

zaspokajaniu interesów zbiorowych,

Typy teorii demokracji:

• normatywny - charakter postulatywny , nastawione na poszukiwanie najlepszych rozwiązań

politycznych.

• empiryczny - rzeczywistość empiryczna.

Na płaszczyźnie politycznej wyróżnia się dwie zasadnicze formy demokracji :

• bezpośrednią

• pośrednią

Systemy demokracji :

• ujęcie aksjologiczne : sposób rządzenia na swoistym katalogu wartości politycznych ; -

demokracja przemysłowa , demokracja lokalna

15

• ujęcie proceduralne : kładzie nacisk na instytucje i mechanizmy sprawowania władzy

politycznej. Zasady prawne -ustrojowe : suwerenność narodu, uznanie wyborów za główne

ź

ródło legitymacji władzy , cykliczną odpowiedzialność polityczną funkcjonariuszy

publicznych, instytucjonalna ochronę praw człowieka,

• w aspekcie realnego efektu społecznego -łączy formalne reguły sprawowania władzy z

treścią polityki - ujęcie materialne.

15. Systemy niedemokratyczne

System niedemokratyczny dzielimy :

• ze względu na sposób sprawowania władzy :

a)

despotyzm ,

b)

dyktatura,

c)

autokratyzm,

d)

totalitaryzm - objęcie działalnością państwa, niemal .wszystkich dziedzin życia

społecznego, włącznie z życiem prywatnym, obywateli. System totalitarny, nie jest

sprawowany przez jednostkę.

•

ze względu na nosiciela władzy :

a)

autokracja - rządy jednostki

b)

arystokracja - rządy-wybranej grupy ludzi na zasadzie pochodzenia

c)

oligarchia - rządy ludzi posiadających

d)

teokracja - rządy duchownych

e)

technokracja- rządy specjalistów

f)

biurokracja

g)

ochlokracja - rządy tłumu

Podziały ww. się krzyżują :

- dyktatura może należeć do jednostki lub do grupy ludzi,

- despotyzm -rządy kapłanów,

Jeżeli mówimy tyrania , to mówimy, że są to rządy jednostki sprawowane okrutnie.

Dyktatura dyktaturze nie jest równa:

Nazizm niemiecki - system totalitarny Faszyzm włoski - system nie totalitarny,

16

16. Pojęcie partii politycznej

Zjawisko partii politycznych należy do równych zjawisk życia politycznego. Partia polityczna

jest organizacja społeczną , która bierze udział w wyborach do organów władzy państwowej -

wybory parlamentarne, prezydenckie, samorządowe, itd.

Wg Max’a Webera - partia polityczna to grupa ludzi, organizacja społeczna, której celem jest

zabieganie o stanowiska państwowe , apanaże , korzyści , profity dla najbardziej aktywnych

członków (klika walcząca o realizacje swoich interesów ).

Z uwagi na kryterium prawne - partia to organizacja , o której prawo reguluje , że jest partia

polityczną.

Inne definicje partii :

l. Wielka grupa ludzi o przewadze więzi formalnej mająca te same poglądy i

celem jej jest zdobycie władzy

II. Grupa ludzi wyznająca tę samą doktrynę ( poglądy )

17. Geneza i rozwój partii.

Powstanie partii należy wiązać z kształtowaniem się parlamentaryzmu burżuazyjnego.

Pierwsze partie polityczne powstały w Anglii w XVIII w. W związku z koniecznością udziału

w wyborach parlamentarnych , kiedy to po rewolucji wzrosła pozycja

parlamentu - jako

organu władczego. Wówczas okazało się . że jest to organ władzy , który należy kształtować.

Rozwój partii politycznych był podyktowany rozwojem prawa wyborczego oraz

zwiększaniem się uprawnień parlamentu.

18. Klasyfikacja partii (rodzaje):

Rozróżniamy partie: konserwatywne, klubowe, liberalne, masowe, pracy, socjalistyczne itd.

•

Partie masowe- to te, które mają swoje struktury terenowe i jej szeregowi członkowie są

aktywni- np. partie socjalistyczne, ludowe, chrześcijańsko- demokratyczne (partia masowa

może by mniej liczna od kadrowej).

•

Partie kadrowe- to te, w których szeregowi członkowie nie prowadzą działalności w

terenie, tzw. sympatycy partii

•

Partie komitetowe- (republikańska i demokratyczna w USA) członkostwo nie jest

rejestrowane, zostaje się członkiem partii poprzez udział w prawyborach- wewnętrzne

wybory partyjne organizowane przez państwo w USA.

17

Historyczna klasyfikacja partii :

-

z uwagi na podział klasowy - obszarnicze . chłopskie, burżuazyjne. robotnicze,

-

nie-klasowe- wyznaniowe.

Ideologiczna klasyfikacja partii ; konserwatywne , liberalne, komunistyczne, socjalistyczne,

demokratyczne, chrześcijańskie, faszystowskie.

Podział partii ze wzgl. na cele : agrarna , zielonych ,.. .

Podział ze wzgl. na miejsce w systemie politycznym

lewicowe (radykałowie),

centrowe ....

prawicowe ( liberałowie, konserwatyści-spowalniające procesy przemian).

19. Funkcje partii

/. Funkcja wyborcza

b) selekcja kandydatów na stanowiska państwowe i samorządowe,

•

-kilka procedur selekcji w zależności od rodzaju partii

•

-bliżej nieokreślony . żywiołowy - rządzi często przypadek

•

centralne organizacje partii wybierają kandydatów

•

-decydują organy partii lokalnych, - demokratyczny - wszyscy członkowie partii decydują :

bezpośrednio lub pośrednio.

We wszystkich systemach politycznych obowiązuje selekcja kandydatów.

c) formułowanie programu.

•

-centralne, organy partii ustalają program . a kandydat ma obowiązek ten program

upowszechniać - propagować,

•

autorskie programy kandydatów.

II. Funkcja rządzenia ;

a) partii sprawującej władze

b) partii opozycyjnej

Funkcją partii jest pośredniczenie między społeczeństwem a władzą.

20. Pojęcie i rodzaje systemów politycznych .

Pojęcie systemu politycznego pretenduje do ujęcia polityki w jej całościowym

uporządkowanym najwszechstronniejszym wyrazie.

18

Nie zależnie od tego , co dokładnie będziemy rozumieć pod pojęciem systemu

politycznego , panuje zgoda co do; tego , że odnosi się do sfery władzy publicznej i

obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze, w tym co

określa się jako życie polityczne danego społeczeństwa.

System jest to całość składająca się z części pozostających w interakcji.

System polityczny jest to zbiór danych elementów , powiązanych ze sobą

zależnościami , które tworzą jego strukturę.

Ten zbiór jest oddzielony od otoczenia przy pomocy uchwytnej granicy , ale ulegający

oddziaływaniu ze strony otoczenia przez tzw. wejścia i oddziaływujący na otoczenie przez

wyjścia. Wyjścia są, określone przez wejścia.

21. Pojecie potrzeb i ich rodzaje

Przez potrzeby rozumiemy stan braku .

Potrzeby polityczne to zależność pozycji społecznej i drogi życiowej

jednostek i grup od ich aktywności politycznej oraz świadomości politycznej.

Rodzaje potrzeb :

• Skutecznego uczestnictwa w wyborze delegatów do państwowych i samorządowych lub

centralnych i lokalnych organów przedstawicielskich,

• Organizowania się , tzn. tworzenia struktur związanych z uczestniczeniem życiu

politycznym w celu wywarcia wpływu na zachowanie grupy rządzącej ,a tym samym i na

bieg wydarzeń politycznych ( potrzeba koalicji)

• Skutecznego oddziaływania pośredniego - poprzez swoich przedstawicieli w

organach reprezentacji centralnej i lokalnej na decyzje podejmowane przez organy

wykonawcze

• Bezpieczeństwa osobistego - polegająca głównie na ochronie nietykalności osobistej

jednostki i jej mieszkania,

• Nieskrępowanej wypowiedzi we wszystkich dziedzinach życia osobistego, publicznego ,

między innymi w dziedzinie poglądów filozoficznych, religijnych, moralnych, politycznych

ekonomicznych....

Inny podział potrzeb ( wg A.Bodnara ):

• Mikro-społeczne - wyrażające dążenie do zewnętrznej aprobaty własnych ocen oraz do

odnoszenia satysfakcji do społecznego działania (racjonalizacja życia publicznego )

19

• Makro-społeczne - łączące się z poczuciem więzi np. z własnym narodem czy grupą

wyznaniowa, poczuciem odpowiedzialności za losy państwa, narodu, sojuszami w układzie

międzynarodowym.

Podział ze względu na kryterium znaczenia społecznego i poziomu uświadomienia:

• Racjonalnie i nieracjonalne

• Realne i nierealne

• Prawdziwe i fałszywe

• Intelektualne i poza-intelektualne

22. Pojęcie i rodzaje interesów politycznych

Interesy polityczne stanowią jedną z form interesów społecznych. Współczesne państwo

„tworząc" niejako społeczeństwo określa prywatne interesy i jednocześnie poprzez swoje

działania stwarza gwarancje ich istnienia.

Interes polityczny jest to świadome pragnienie skierowania polityki publicznej , względnie

poszczególnych decyzji politycznych , w konkretnym kierunku.

Interes polityczny oznacza wiać wyrażenie zainteresowania określonym celem oraz dążenie

do jego osiągnięcia , co oczywiście ma przynieść wymierne zadowolenie lub korzyść:.

Rodzaje interesów politycznych :

• Wg kryterium podmiotu interesu : ogólnospołeczne . narodowości i grup etnicznych,

jednostek

• Wg kryterium przedmiotu interesu : ekonomiczne, ideologiczne, społeczne, kulturalne,.,.

• Wg kryterium stopnia uświadomienia interesu : uświadomione , nieuświadomione,

• Wg kryterium zakresu sprzeczności interesów : zbieżne , kompromisowe, sprzeczne.

23. Pojęcie i rodzaje zachowań politycznych

Zachowania polityczne są to reakcje ludzi na bodźce wywodzące się ze zjawisk politycznych

i procesów politycznych. Przykładami zachowań politycznych są:

•

publiczne manifestowanie poparcia dla przywódcy ,

•

polemika kandydatów do parlamentu podczas spotkania przedwyborczego,

•

powstrzymanie się od głosowania w wyborach,

•

wywarcie bezpośredniego bądź pośredniego wpływu na ośrodek decyzji

politycznych

•

zorganizowanie strajku solidarnościowego,

20

•

rywalizacja o funkcję lidera partii,

•

upowszechnianie informacji politycznych w mass-mediach.....

Wśród zachowań politycznych wyróżnia się :

•

zachowania czynne - polegające na podjęciu przez podmiot aktywności

doświadczanej przez innych (zach. Obserwowalne)

•

zachowania bierne - polegające na powstrzymywaniu się podmiotu od pewnych

czynności (z. nieobserwowalne)

•

zachowania kontrolowane - przebiegające zgodnie z zaplanowanymi fazami i sposobami

osiągania celów politycznych

•

zachowania racjonalne- świadome i celowe czynności przynoszące korzyści w danych

warunkach politycznych, gdzie podmiot dąży do maksymalizacji zysków bądź minimalizacji

strat i niepowodzeń

•

zachowania niekontrolowane- będące wynikiem reakcji emocjonalnych, bezwarunkowych,

mimowolnych

•

zachowania irracjonalne- oparte najczęściej na silnych emocjach i braku lub fałszywości

wiedzy o polityce, nieadekwatnej diagnozie warunków zewnętrznych, nietrafności decyzji o

celach

•

zachowania

indywidualne-

czynności

podejmowane

przez

jednostkę

zachowania zbiorowe - czynności podejmowane są przez formalną lub nieformalną grupę

ludzi

•

zachowania konfliktowe - czynności zmierzające do pozbawienia

przeciwstawnego, podmiotu części bądź całości dóbr, o które toczy się walka

•

zachowania konsensualne - czynności skierowane na osiągnięcie celu poprzez współpracę

•

zachowania konformistyczne - postępowanie zgodne z wartościami i normami

obowiązującymi w danej grupie społecznej

•

zachowania nonkonformistyczne - polegające na odrzuceniu lub czynnym zwalczaniu

wartości i norm istniejących w grupie.

Zachowania polityczne uwarunkowane są. świadomością polityczna,. psychiką i osobowością

podmiotu , wpływami środowiskowymi przyjętymi celami i posiadanym instrumentarium ich

realizacji oraz czynnikami sytuacyjnymi. .Szczególną formą zachowań politycznych są

działania polityczne . rozumiane jako racjonalne i celowe (zaplanowane ) kontrolowane i

dowolne ( w znaczeniu możliwości świadomego i samodzielnego wyboru miejsca i sposobu

postępowania) czynności podmiotu realizującego swoje potrzeby i interesy.

21

24. Pojęcie procesu społecznego i procesu politycznego

Proces polityczny to jedna z podstawowych kategorii politologicznych pozwalająca na

uchwycenie dynamicznego aspektu życia politycznego.

Proces polityczny jest rozciągniętym w czasie ciągiem zachowań i zdarzeń , które powodują

zmianę . zakłócają bądź przywracają równowagę systemu politycznego.

Proces polityczny utożsamiany jest z systemem politycznym - w myśl tego stanowiska w

ż

yciu politycznym mamy do czynienia z ciągłym procesem transformacji i żądań płynących

od otoczenia systemu politycznego

25. Pojęcie i rodzaje reform

Termin „reforma” można zdefiniować wielorako .:

•

w pojęciu legitymistycznym : reformą jest przeobrażenie , które dokonuję się. zgodnie z

obowiązującym porządkiem prawnym , jeśli nie narusza legalności - a zatem decyduje forma

przeobrażenia.

•

w pojęciu behawioralnym : reformą jest każda przemiana , która nie zmienia klasowego

charakteru władzy państwowej, niezależnie od tego w jakiej dokonuje się formie

•

w ujęciu płaszczyznowym: reforma jest to stopniowa zmiana istniejącej rzeczywistości,

kontrolowana przez grupę rządzącą, nie naruszająca ram instytucjonalnych ustroju

politycznego i społecznego

Rodzaje reform:

a), ze względu na genezę

• prewencyjne - podjęte z inicjatywy grupy rządzącej

• wymuszone - zapoczątkowanie w wyniku silnego nacisku społecznego lub w wyniku

przymusu obiektywnych okoliczności

b) wg kryterium podmiotowego :

• wprowadzane odgórnie - czyli przez władzą polityczną , zarówno na szczeblu centralnym ,

jak i lokalnym

• wprowadzane oddolnie - wprowadzane przez poszczególne grupy społeczne , np. w postaci

inicjatywy ludowej lub w formie sygnalizowania problemów

22

c) Wg kryterium przedmiotowego :

•

Polityczne

•

Społeczne

•

Gospodarcze

•

Militarne

d) wg kryterium adresata :

•

odnoszące się do całego społeczeństwa - mające zazwyczaj charakter

kompleksowy,

•

odnoszące się do poszczególnych grup społecznych - czyli jednostek,

mające charakter partykularny.

26. Funkcje reform

Konsekwencje reformy politycznej dla systemu politycznego i zakresu władzy posiadanej

przez dany podmiot ośrodek władzy :

•

Zwiększa zakres władzy

•

Utrzymuje dotychczasowy stan posiadania

•

Dokonuje dobrowolnej bądź wymuszonej delegacji jedynie części swoich

uprawnień władczych na rzecz innego podmiotu.

•

Zmuszony jest - w celu zachowania podstawowych zrębów porządku

społecznego oraz w celu uniknięcia rewolucji- do podziału kompetencji

władczych lub oddania większości z nich

•

Traci władzę w wyniku nieprzewidzianych konsekwencji reformy politycznej.

27. Pojęcie i rodzaje rewolucji

Pojęcie rewolucja pochodzi od łacińskiego słowa „revolutio" - obrót, przewrót Pierwotnie

było terminem astronomicznym.

Po raz pierwszy użyto terminu rewolucja w sensie politycznym w połowie XVII wieku w

Anglii po obaleniu parlamentu zw. Kadłubowym i przy okazji restaurowaniu monarchii

Termin rewolucja może oznaczać

• Szczególny okres historyczny, w którym występuje albo obiektywna możliwość zastąpienia

panowania jednej elity władzy przez drugą, albo przejście od jednej formacji społeczno-

ekonomicznej do drugiej

• Każde zbrojne i krwawe przejęcie władzy i zmianę ustroju,

23

• Obalenie rządu od środka państwa, czyli przez opozycje wewnętrzną,

• Transformację systemu politycznego,

• Proces polityczny , czyli zespół zmian zachodzących w następujących po sobie stadiach

rozwojowych , których wynikiem są określone przeobrażenia.

Rewolucja to nagła i bezprawna zmiana ustroju państwa lub jedynie grupy rządzącej, niosąca

za sobą szereg modyfikacji o charakterze prawno -instytucjonalnym.

Rewolucja jest traktowana również jako swoisty proces transformacji systemu politycznego

danego państwa.

Rodzaje rewolucji :

a) w znaczeniu historycznym :

• husycka ( na przykładzie Czech),

• purytańska ( na przykładzie Anglii),

• niepodległościowa ( na przykładzie Ameryki),

• burżuazyjna ( na przykładzie Francji) ,

• bolszewicka ( na przykładzie Rosji ) ,

• narodowa ( na przykładzie Turcji) ,

• komunistyczna ( na przykładzie Chin).

b) wg kryterium ich celów :

• personalne - polegające na gwałtownym obaleniu panującego

• konstytucyjne- w wyniku których gwałtownie usunięto konstytucje

• socjalne - polegające na gwałtownym obaleniu podstaw prawnych , na których opiera się

ż

ycie społeczne

• religijne -

• gospodarcze - będące wynikiem zmierzchu feudalizmu i wzrostu znaczenia miast i ich

mieszkańców

c) ze względu na siły rewolucyjne :

• rewolucje wojskowe

• rewolucje parlamentarne

• rewolucje masowe

d) według kryteriów klasowych : ( opis podziału w okresie „realnego socjalizmu")

• rewolucje niewolników - konflikt między siłami wytwórczymi a właścicielami

niewolników,

• antyfeudalne - konflikt sil wytwórczych a feudalną formą własności prywatnej,

• proletariackie

24

28. Pojęcie decyzji politycznej

Decyzja polityczna, to nielosowy wybór działania lub zaniechania politycznego dokonywany

przez ośrodek decyzyjny w polu polityki.

Podstawowe elementy decyzji politycznej.

• Procesowy – a więc nielosowy wybór potraktowany jako akt społeczny wynikający z

analizy rzeczywistości

• Podmiotowy - czyli ośrodek decyzyjny danego społeczeństwa

• Przedmiotowy- pole polityki

• Wykonawczy - decyzja polityczna ( działanie lub zaniechanie) wynikająca z hierarchii

wartości.

Cechy charakterystyczne decyzji politycznej :

• Istnienie decydenta - decyzje polityczne podejmują jedynie decydenci polityczni w polu

polityki

• Pewien stopień poinformowania ośrodka decyzyjnego

• Nastawienie na osiągnięcie od razu więcej niż jednego celu

• Wielowymiarowość - oznacza to:, że jeden cel można osiągnąć różnymi metodami

• Wieloetapowość urzeczywistniania.

29. Rodzaje decyzji politycznych

• Wg kryterium rangi i charakteru czasowego decyzji wyróżniamy decyzje polityczne

a)

strategiczne (perspektywiczne ), :

b)

taktyczne (bieżące)

c)

operatywne ( doraźne ) - dotyczące bieżącej regulacji spraw

• Wg kryterium wiedzy dostępnej podmiotom decyzyjnym wyróżniamy :

a)

Decyzje podejmowane w warunkach pewności

b)

Decyzje podejmowane w warunkach niepewności

• Ze względu na kryterium adresata wyróżniamy :

Decyzje ogólnospołeczne - odnoszące się do społeczeństwa

jako całości,

Decyzje partykularne - skierowane jedynie do niektórych grup

zawodowych lub społecznych

Decyzje indywidualne - odnoszące się do jednego człowieka.

• Ze względu na szczebel decyzyjności wyróżniamy :

a)

Decyzje międzynarodowe

25

b)

Decyzje narodowe - podejmowane przez organy centralne

c)

Decyzje lokalne - podejmowane przez organy lokalne

• Wg kryterium stopnia doskonałości :

Decyzje całościowo optymalizowane - najlepsze ze wszystkich możliwych punktów.

Decyzje częściowo optymalizowane - najlepsze jedynie z niektórych punktów widzenia

Decyzje zadawalające ( choć nieoptymalne)

Decyzje nietrafne

• Ze względu na poziom wiedzy dostępnej decydentom :

Decyzje realne

Decyzje symboliczne -podjęte bez zamiaru ich realizacji

Decyzje pozorne – podjęte z zamiarem ich realizacji

Decyzje nonsensowne – podejmowane bez zamiaru ich realizacji

30. Pojęcie sytuacji decyzyjnej

Sytuacja decyzyjna bywa określana w dwóch znaczeniach :

• Jako system zmiennych niezależnych skłaniających decydenta do podjęcia działań

• jako system zmiennych niezależnych od decydentów , ale zależnych od działań innego

ośrodka decyzyjnego .

Wyróżniamy sytuacje decyzyjne (wg Z.Pietrasia) jako :

• rzeczywiste (realne) oraz wyobrażane przez decydenta

• wewnętrzne oraz zewnętrzne

• normatywne oraz kryzysowe.

Podział sytuacji decyzji (wg śmigrodzkiego, Szeligi i Korybskiego) :

• sytuacje zdeterminowane - w których na skutki wpływają, parametry całkowicie określone,

• częściowo określone - losowe , w których parametry zmian mają znane rozkłady

prawdopodobieństwa

• niepewne - w których wpływ na skutki maja parametry niepewne i nie ma dostatecznych

informacji na temat ich możliwych zmian

• konfliktowe- w których na skutki decyzji wpływają, parametry częściowo kontrolowane lub

mogące być kontrolowane przez stronę przeciwną.

Podział wg J.Sielskiego, który zauważył , że każda decyzja może być podejmowana w ;

• sytuacji pewności -gdy decydent jest pewny interesujących go skutków czynności , jakie

mogą. być przez niego podjęte

• sytuacji ryzyka - kiedy podmiot czynności zna tylko prawdopodobieństwo skutków

26

• sytuacji niepewności - gdy podmiot czynności zna odnośne skutki możliwe , ale nie zna ich

prawdopodobieństwa.

31. Pojecie procesu decyzyjnego i jego etapy

Proces decyzyjny to zespół powiązań przyczynowo - skutkowych występujących wewnątrz

ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia ( sytuacja. decyzyjną) , strukturą ośrodka i

celami decydentów.

Proces decyzyjny przebiega zawsze równocześnie na czterech poziomach :

•

Racjonalnym - kiedy ośrodek decyzyjny logicznie analizuje sytuacje decyzyjną , swoje

cele i możliwości

•

Emocjonalnym - gdy ośrodek decyzyjny może w określonych sytuacjach podlegać

stresowi i frustracji

•

Społecznym – kiedy kształt i treść decyzji jest przedmiotem walki politycznej wszelkich

grup społecznych dążących do zaspokajania swych potrzeb

•

Organizacyjnym - stanowiącym otoczenie ośrodka podejmowania decyzji politycznych.

32. Racjonalność decyzji i procesów decyzyjnych

Za główny cel wykonywania decyzji uważa się przekształcenie rzeczywistości -

istniejącej w rzeczywistość pożądaną.

Decyzja polityczna będzie zaś skutecznie wprowadzona w życie jedynie wtedy ,

kiedy podmioty obowiązane do ich wdrażania i przestrzegania będą przestrzegały

ogólnych reguł postępowania.

Podstawowym warunkiem uzyskania aprobaty społecznej dla podejmowanych

decyzji politycznych , obok ich zgodności z potrzebami i oczekiwaniami społecznymi

,jest utrzymywanie otwartych kanałów komunikacji „z dołu w górę" i „z góry na dół".

Czynniki warunkujące poczucie identyfikacji społeczeństwa z podjęta, decyzji:

Kształtowanie , w skali społecznej umiejętności wyjaśniania decyzji.

Rozwijanie mechanizmów uczestnictwa w podejmowaniu decyzji jako warunku koniecznego

społecznego uznania przesłanek tych decyzji.

Upowszechnienie potrzeby kontroli zarówno prawomocności Jaki poprawności decyzji,

Wytworzenie przekonania o tym, że system polityczny jest w stanie zapewnić

właściwą dynamikę modyfikacji- systemu wartości decydenta politycznego.

27

W fazie realizacji decyzji politycznych dużą rolę odgrywają normy prawne , ponieważ-

właśnie na ich podstawie działają organy władzy i administracji państwowej. Dlatego też

stanowienie norm prawnych .będących istotnym problemem politycznym , staje się ważnym

ogniwem, procesu decyzyjnego w polityce , w znacznym stopniu określającym racjonalność

decyzji.

33. Źródła i rodzaje błędów. Odpowiedzialność decydenta.

W procesie podejmowania decyzji politycznych zdarzają się niejednokrotnie błędy.

Są nimi przypadki naruszania określonych przez nas kryteriów optymalizacji decyzji

politycznych, tj.

kryteriów technicznych , czyli głównie jakość decyzji - poprawność oraz prawidłowość

przeprowadzenia wszystkich etapów procesu decyzyjnego. Do tego kryterium możemy

zaliczyć także wybór momentu wprowadzenia decyzji w życie.

społeczne :

a) normatywne - wartości uznawane przez daną grupę lub ruch społeczny, których cele dana

decyzja polityczna ma realizować

b) racjonalne - zasada racjonalnego działania : maksymalne efekty przy danych nakładach lub

osiągnięcie określonego celu przy minimalnych nakładach,

•

świadomość interesów - pochodna obu kryteriów społecznych . Istotnym elementem jest

tutaj uwzględnienie stanu potocznej świadomości grup społecznych, których dana decyzja

dotyczy.

Można zatem mówić o tylu rodzajach błędów, ile występuje kryteriów optymalizacji decyzji

politycznych.

W szczególności można wyróżnić dwa rodzaje błędów:

- merytoryczne , wynikające z nietrafności treści decyzji polegającej na

nieuwzględnieniu lub niewłaściwym uwzględnieniu warunków politycznych, ideologicznych

, ekonomicznych . społecznych , kulturowych, itp. towarzyszących powstaniu problemu

decyzyjnego i podjęciu decyzji,

- techniczne , wynikające z niewłaściwej formy decyzji , polegającej na

nieuwzględnieniu technicznych i organizacyjnych wymogów podejmowania decyzji.

28

34. Sprzeczność a konflikt.

W konfliktowych modelach społeczeństwa przejawia się trojakie rozumienie

konfliktów :

•

Strukturalne - w strukturze systemu istnieje „ niezgodność , wzajemne wykluczanie się

celów grupowych , spowodowane ograniczoną, ilością powszechnie pożądanych dóbr

•

Behawioralne - chodzi tutaj o „działania czy stosunki społeczne typu walki i

współzawodnictwa

•

Psychologiczne - jest to „ stan wrogości między grupami czy osobami".

Konflikt społeczny to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do

statusu, władzy bądź ograniczonych dóbr, w której to walce celem pozostających w konflikcie

stron jest nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości , lecz także zneutralizowanie,

ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwników".

Konflikt polityczny to : walka dwóch lub więcej podmiotów , mających wzajemnie

sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr

materialnych i niematerialnych przez zdobycie . utrzymanie i sprawowanie władzy - przy

jednoczesnym ograniczeniu możliwości działania, zneutralizowania, bądź zniszczenia

przeciwnika".

Genezy konfliktu politycznego należy szukać w zróżnicowaniu ;

•

Dostępu i poziomu partycypacji w sprawowaniu władzy i wpływie politycznym

•

Udziały w wytwarzaniu i podziale dóbr materialnych

•

Społecznego statusu poszczególnych podmiotów

•

Poziomu relacji zbiorowych i indywidualnych systemów wartości związanych z

cywilizacyjną, moralną, religijną.. etniczną itp. , odrębnością podmiotów.

35. Przyczyny konfliktu

Podział przyczyn konfliktów :

•

Obiektywne ( strukturalne i funkcjonalne )

•

Subiektywne ( racjonalne i nieracjonalne)

Koniecznym warunkiem wybuchu konfliktu jest uświadomienie przez podmioty ich

interesów

29

•

Uświadomienie prawdziwe- jeśli wiedza i doświadczenie podmiotu prowadzi do

trafnego rozpoznania jego usytuowania w systemie społecznym oraz sformułowania treści

interesów,

•

Uświadomienie falowe- nietrafne, będące wynikiem braku lub nie –wystarczającej

wiedzy o rzeczywistości społecznej.

Głównym czynnikiem warunkującym konflikty jest nierównomierny podział władzy w

społeczeństwie.

Kolejnymi warunkami powstania konfliktu są:

• kwestionowanie prawomocności systemu w rozdziale rzadkich zasobów,

• emocjonalne pobudzenie ludzi

• dystrybucja bogactwa w złożonych społeczeństwach

Przegląd różnych teorii przyczyn konfliktów umożliwił J.H. Tunerowi sformułowania

ogólnego modelu procesów przyczynowych zgodnie z którym „ wszystkie systemy społeczne

wykazują nierówności w podziale dóbr , co jest przyczyną, konfliktu , który z kolei jest

przyczyna, reorganizacji systemu społecznego .

Przyczyny konfliktów politycznych systemowe i poza-systemowe

•

konflikty zrodzone z bodźców wewnętrznych systemu politycznego jako rezultat

interakcji jego podmiotów : walka o rewolucyjną lub ewolucyjna., całkowita, badź częściową,

zmianę podmiotów władzy albo zmianę poziomu wpływu na ich decyzje ( np. próba zmiany

lub rozłamu danej koalicji, wzrost opozycji wewnątrz-systemowej )

•

konflikty powstałe w interakcji systemu politycznego ( zwłaszcza podmiotów władzy) i

podmiotów polityki funkcjonujących poza systemem - w tym przypadku zderzają się czynniki

systemu i zewnętrzne

• konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi - ekonomicznymi, kulturowymi ,itp. - w

drodze niezależnej od systemu przemiany konfliktów niepolitycznych w polityczne

• konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi - ekonomicznymi , kulturowymi, itp. -

żą

daniami nowych regulacji , adresowanymi do systemu politycznego w sytuacji, gdy system

ten nie chce lub nie może spełnić tych żądań.

30

36. Pojęcie podmiotowości politycznej

„Podmiotowość „ oznacza świadome i zarazem czynne kształtowanie istniejącej

rzeczywistości , przeobrażanie jej w kierunku zgodnym z własnymi potrzebami. Podmiotem

bowiem się nie „bywa" : albo się nim jest , albo nie jest. Będąc nim można się nim stawać w

coraz większym stopniu, coraz pełniej.

Podmiotowość polityczna to trwała zdolność grupy lub organizacji do świadomego

podejmowania suwerennych i racjonalnych działań.

Podmiotowość polityczna jest zjawiskiem trwałym i zobiektywizowanym, integralnie

związanym z kultura ludzką.

Podmiotami, które prowadzą politykę są:

•

Państwo , z całym" rozgałęzionym systemem organizacyjnym,

•

Partie polityczne

•

Inne organizacje społeczne, które bądź, biorą udział w realizacji polityki państwa, bądź

starają się w określonym stopnia i zakresie wpisywać na tę politykę.

Istotą podmiotowości jest zaspokajanie własnych potrzeb w drodze działania. Warunki

podmiotowości;

• Świadomość

• Moment aktywności ( działanie ).

Poziomy podmiotowości politycznej :

. Wielkie grupy społeczne jako całość

• Organizacje polityczne danej grupy społecznej

• Organy organizacji wielkich grup społecznych (jednostka lub grenium kierownicze)

• Reprezentanci organów organizacji politycznych ( osoby fizyczne ).

37. Pojęcie kultury politycznej

Na gruncie polskiej nauki termin „kultura polityczna " nie jest nowy , pojawił się w 1905 r.. w

rozumieniu potocznym oznaczał powściągliwość polityczna, , powstrzymywanie się od

czynów ekstremalnych.

Obecnie w polskiej literaturze politologicznej istnieje wiele definicji pojęcia kultura

polityczna:

•

W ujęciu psychologicznym zwraca szczególna, uwagę na zachowania polityczne

członków społeczeństwa.

31

•

W ujęciu socjologicznym ważne są wytwory .zachowań politycznych w danym

społeczeństwie - poglądy , idee i teorie , normy postępowania oraz faktyczne działania

jednostek i grup w ramach współżycia państwowego.

•

W ujęciu systemowym - utożsamianie zjawisk kultury politycznej z całością, zjawisk

politycznych.

Kultura polityczna to całokształt wartości, norm i reguł zachowania , utrwalonych w

ś

wiadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych.

Tak rozumiana kultura spełnia trzy główne funkcje :

•

Regulacyjną- podporządkowanie i ujednolicenie działań politycznych,

•

Socjalizacji politycznej ~ proces wchodzenia członków danej społeczności w kulturę

polityczną a więc nabywanie wiedzy o systemie politycznym , tworzenie poglądów i postaw

politycznych,

Integracyjną- odnosi się do tworzenia podstaw koordynacji działań politycznych oraz

współdziałania lub współpracy. Jednostek i grup w dążeniu do osiągnięcia określonych

wartości i dóbr