Skrypt. martin

wg Wacława Osuchowskiego

P R A W O

R Z Y M S K I E

Pactum Antichreticum

- Dodatkowa umowa z zastawcą dopuszczając używanie I pobieranie

pożytków z rzeczy zastawionej

Pactum de iureiurando

Nieformalna umowa o złożenie dobrowolnej przysięgi w postępowaniu

in iure

Pactum de non petendo

Nieformalne zwolnienie z długu , niezależnie od świadczenia.

Pactum de vendendo

Umowa

o

sprzedaż rzeczy, zawierana w dodatkowo do kontraktu

zastawu, mająca na celu realizację roszczeń wierzyciela na przedmiocie
zastawu.

Pactum dotale

Nieformalna umowa o ustanowienie posagu, zaskarżalna od 428 r.

Należąca do Pacta legitima

Pactum fiduciae

Dodatkowa umowa dodawana do aktu mancypacji o zwrot zastawu w

fiducia cum creditore contracta

Pactum nudum

Porozumienie

nie

rodzące w prawie rzymskim samoistnej skargi

Pacta adiecta

Umowy dodawane do kontraktów dobrej wiary w chwili ich zawarcia.

Pacta conventa servabo

Zapowiedz pretora o uznaniu zawartych porozumień nieformalnych, o

ile nie są one sprzeczne z zasadami uczciwości i przepisami prawa.

Pacta legitima

Uznawane na mocy konstytucji cesarskich niektórych porozumień

nieformalnych

Pacta praetoria

Uznanie przez pretora niektórych nieformalnych porozumień np.

constitutum debiti.

Acceptilatio

Był to formalny akt stwierdzający przyjęcie świadczenia, wynikającego

z kontraktu werbalnego.

Accusatio

Oskarżenie w procesie publicznym, wyjątkowo także w prywatnym,

oskarżycielem mógł być każdy obywatel którego pretor upoważnił do
wniesienia oskarżenia

Actio auctoritatis

Skarga

przysługująca kupującemu przeciwko sprzedawcy o podwójna

wartość rzeczy. Gdy nabywca stracił ją na skutek przegranego procesu
wydobywczego z osobą trzecią

Actio commodati contraria

Skarga

przysługująca komodatariuszowi przeciwko komodantowi, o

wynagrodzenie strat poniesionych przez wadliwą rzecz użyczenia, bądź
o zwrot nakładów koniecznych.

Actio communi dividundo

Skarga

przysługująca wspólnikom do podziału majątku wspólnego, nie

była ona skargą infamującą

Actio confessoria

Skarga

przysługująca osobie mającej prawo na rzeczy cudzej,

przeciwko właścicielowi który uniemożliwiał wykonywania służebności
twierdząc iz taka nie istnieje. Skarga ta miała na celu udowodnienie
istnienia prawa i umożliwieniu jego wykonywania.

Actio de in rem verso

Skarga zaliczana do actiones adiecticiae qualitatis., jeśli w wyniku

zawartej przez niewolnika czynności powiększył się majątek właściciela,
odpowiadał on do wysokości tego przysporzenia.

Actio doli

Skarga

przysługująca poszkodowanemu i jego dziedzicom, przeciwko

sprawcy szkody wyrządzonej na skutek dolus.

Actio recepticia

Skarga przeciwko bankierowi który nie wywiązał się z nieformalnego

oświadczenia pokrycia długu jego klienta wobec osób trzecich.

1

Actio redhibitoria

Skarga

przysługująca kupującemu przeciwko sprzedawcę wynikająca z

wady fizycznej zakupionego towaru, celem jej było odstąpienie od
umowy i zwrot ceny.

Actio Serviana

223

400

Addictio

Było to przysądzenie przez pretora powodowi rzeczy spornej w pazie in

iure, jesli pozwany nie bronił się, bądz przyznał rację wysuwane przez
powoda.

Adiudicatio

Zwyczajna

cześć formułki, występująca w niektórych typach. Dająca

sędziemu upoważnienie o przyznanie jednej ze stron wiodących proces
rzeczy sporne.

Cautio Muciana

Quintus Mucius Scaevola, rozpatrując przypadek pozostawienia w

testamencie warunku zawieszającego potestatywnie ujemnego, gdyż
spełnienie tego warunku było możliwe dopiero w chwili śmierci osoby
zainteresowanej, postanowiono udzielić stypulacji gwarancyjnej iż
osoba będzie spełniać dany warunek przyjęcia masy spadkowej, w
razie jednak nieprzestrzegania odda to co nabyła.

Causa Curiana

Był to przypadek, gdy sad orzekł wyrok nie stosując się do literalnego

brzmienia prawa, a opierając się na subiektywnej woli testatora o
przekazaniu mas spadkowej substytutowi aniżeli powstanie
dziedziczenia beztestamentowego.

Cognitor

Zastępca strony w procesie, ustanawiany w sposób formalny przed

sądem, jego czynności powodowały bezpośredni skutek dla
zastępowanego

Colonus

Osoba wolna, lecz przywiązana do ziemi której nie wolno było jej

opuszczać.

Confarreatio

Było sposób wejścia żony pod manus męża. Odbywał się przy udziale

10 świadków i kapłanów, wedle przeważającej opinii dostępny jedynie
dla patrycjuszy. Polegał na ofiarowaniu chleba orkiszowego dla Jowisza,
był on na tyle ważny iż tylko dzieci zrodzone z małżeństwa gdzie matka
była pod manus męża na skutek confarreatio mogły pełnić funkcję
kapłańskie.

5 legis actio

Legis

actio

sacramentum

Legis actio per manus iniectionem
Legis actio per iudicis arbitrive postulationem
Legis actio per condictionem
Legis actio per pignoris capionem

Legitimatio per rescriptum
principis

Było to wejście dzieci zrodzonych z konkubinatu pod patria potestas

gdy niemożliwe było małżeństwo np. na skutek śmierci konkubiny,
przez reskryupt cesarza wydany na wniosek naturalnego ojca

Modus

Polecenie zaliczane do accidentalia negotii, nakładający obowiązek

określonego zachowania, nie powodował ograniczenia skuteczności
czynności prawnej, przez długi okres polecenie nie było uważane jako
obowiązek moralny, dopiero w okresie późnego cesarstwa zaczęto
udzielać nakazu wykonania.

Negotiorum gestio

Zaliczane do quasi-kontrktów, było to zajmowanie się cudzymi

sprawami bez polecenia, w dobrej wierze i w interesie nieobecnego.
Udzielenie skarg directa i contraria dawała możliwość późniejszego
wzajemnego rozliczania.

Fenus nauticum, pecunia
traiecticia

Pożycza morska, wysoko oprocentowana gdyż wierzyciel ponosił

odpowiedzialność przypadkowe utraty towaru lub zaginięcia towaru

Nominatio

Zwyczajna

cześć formułki występująca w każdym typie, zawierała

ustanowienie sędziego który był zobowiązany do rozpatrzenia i wydania
orzeczenia w sprawie.

Obligatio

Obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alcuius

solvendae rei secundum nostrae civitatis iura

Plena in re potestas

Pełne władztwo nad rzeczą, określające bezwzględne władztwi

właciciela nad własną rzeczą było w zasadzie nieograniczone, chyba że
istniały jakies pozytywne zakazy.

2

Preascriptio

Występowało we wniosku ustawy, była to ta cześć która zawierała

termin i miejsce zgromadzenia ludowego, nazwisko wnioskodawcy inne
informacje dotyczące uchwalania ustawy. Oraz była to nadzwyczajna
cześć formułki wstępująca jedynie na wyraźne rządnie strony, było to
zastrzeżenie na korzyść strony, w przypadku pozwanego miała taki
samą rolę jak exceptio, a przypadku pozwanego dochodzenie części
wierzytelności bez obawy utraty możliwości dochodzenie drugiej części.

Depositum sequestrum

Depozyt sekwestrowy, depozytariuszowi jak dentorowi przysługiwała

wyjątkowo ochrona interdyktalna. Znajdowała się u niego rzecz sporna,
zobowiązany był on do wydania res litigiose stronie która wygrała
proces.

Substitutio pupilaris

Spadkodawca

ustanawiał swym dziedzicem niedojrzałe dziecko, a w

wypadku gdyby dziecko umarło przed dojściem do dojrzałości spadek
dziedziczył substytut dziecka.

Tutela

Opieka

dzieliła się na opiekę nad niedojrzałymi sui iuris zarówno

kobietami jak i mężczyznami (tutela impuberum), jak i nad dojrzałymi
kobietami sui iuris (tutela mulierum). Opiekę ustanawiano aby
sprawować piecze tak nad osobą jak i majątkiem

Turpitudo

Napiętnowanie jakiejś osoby, której postępowanie spotykało się z

dezaprobatą społeczeństwa, ze względu na wykonywane zajęcie lub złe
prowadzenie się.

Solutio

Rozwiązanie umorzenie zobowiązania, wszelkie sposoby zwolnienia

dłużnika z długu połączone z formalnym aktem zwalniającym z długu,
rzeczywiste spełnienie świadczenia.

Condictiones

Były to przypadki bezpodstawnego wzbogacenia się, które można było

egzekwować.

Debitor

Była to osoba dłużnika w stosunku zobowiązaniowym, który miał

względem wierzyciela obowiązek spełnienia określonego świadczenia,
jego niewykonanie mogło prowadzić do zastosowania skargi actio in
personam przeciw niemu.

Creditor

Była to osoba wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym, który miał

względem dłużnika wierzytelność, która mógł egzekwować za pomocą
skargi in personam jeśli dłużnik nie wywiązał się z obowiązku.

Contractus

Jest to rodzaj umowy miedzy stronami, powodujący powstanie

określonego węzła obligacyjnego, niewykonanie wierzytelności zawartej
w zobowiazniu mogło prowadzić do zastosowania skargi in personam .

Dolus

Były to przestępstwa prawa pretorskiego, polegające na świadomym i

zamierzonym wprowadzeniu drugiej strony w błąd w celu wywołania
określonych skutków prawnych.

Donatio

Była to darowizna, czyli bezpłatne przeniesienie własność rzeczy na

drugą osobę.

Dos

Posag,

czyli

majątek wniesiony mężowi w związku z zawarciem

małżeństwa, celem jego było ułatwienie mężowi ponoszenia kosztów
zwianych z małżeństwem

Edicta

Rozporządzenia wydawane przez urzędników, w zakresie wykonywanej

przez nich władzy, przysługujące tym urzędnikom którzy mieli ius
edicendi – pretor, edylowie kurulni, cenzorzy i namiestnicy prowincji

Emptio

Kupno,

zaliczało się do kontraktów konsensualnych, była to czynność

zobowiązująca, polegająca na zrodzeniu zobowiązanie do wydania
rzeczy kupującemu. Przysługiwała kupującemu actio auctoritatis, actio
redhibitoria i actio quanti minoris

Edictum Perpetuum

Było to edykt pretorski, którego zebranie i uporządkowanie dokonał

prawnik Iulianus Salvianus na polecenie cesarza Hadriana około 130
roku n.e. który stał się obowiązującym prawem gdyż został uchwalony
na mocy senatus consultum. Edykt ten kończył rolę pretora jak twórcy
prawa, pozostawiając mu jedynie role wykonawcy.

3

Expensilatio

Był to kontrakt nazwany zaliczany do kategorii literalnych, polegający

na fikcyjnym wpisie wpłaty i wypłaty w księgach rachunkowych
dłużnika i wierzyciela, co powodowało powstanie miedzy nimi węzła
prawnego.

Intrercessio

Było to umocnienie zobowiazniu, zarówno zabezpieczenie osobowe

poprzez ustanowienie ręczyciela, jak i rzeczowe zabezpieczenie
wykonania zobowiązania np. poprzez pignus, hipotekę.

Impuberes

Były to osoby niedojrzałe pomiędzy wiekiem od 7 do 12 (kobiety), 14

(mężczyźni), które miały ograniczoną zdolność do czynności prawnej.
Mogli dokonywać jedynie czynosci przysparzających, a już czynności
zobowizująco, rozrządzające mogli jedynie dokonywać za
upoważnieniem tutora (interpositio auctoritatis)

Imaginaria venditio

Była to pozorna sprzedaż, polegająca na przeniesieniu własności rzeczy

poprzez uderzenie o szalę najmniejszym nominałem pieniądza –
mancipatio numo uno – dzięki tej pozornej sprzedaży dochodziło do
skutku przeniesienie własności bez uiszczenia zapłaty.

Ius agendi cum populo

Było to uprawnienie przysługujące urzędnikowi do wystąpienie z

wnioskiem o uchwalenie ustawy, dzisiejsza inicjatywa ustawodawcza.

Ius commerci

Było to przywilej nadawany nieobywatelowi rzymskiemu, dzięki

któremu mógł zawierać skuteczne czynności prawne z obywatelami

Ius edicendi

Było to prawo przysługujące do wydawania rozporządzeń przez

urzędników w zakresie sprawowania władzy, przysługiwało pretorom,
edylom kurulnym, namiestnikom prowincji, cenzorom, a w okresie
pryncypatu także cesarzom.

Ius retentionis

Prawo zatrzymania rzeczy przez posiadacza, aż do momentu zwrócenia

nakładów poniesionych na rzecz, zależało to od tego czy posiadacz był
w dobrej czy złej wierze.

Responsae

Wydawanie porad prawnych z mocą wiążącą.

Legaty

Legatum per vindicationem

Legatum per damnationem
Legatum sinendi modo
Legatum praeceptionem

Lex Aebutia

Uchwalona miedzy 199 – 123 p.n.e. , wprowadzał postępowanie

formułkowe jak postępowanie zwyczajne dostępne miedzy obywatelami
rzymskimi

Lex Atilia

Uchwalona 210 p.n.e., ustanowienie opieki przez magistraturę w

przypadku braku opiekuna testamentowego i ustawowego.

4