1

Wstęp do utworów Norwida (wydanie Gomulickiego)

I

Pełne wydanie pism Norwida ukazało się w 88 lat po jego śmierci. 2/3 utworów to pisma

pośmiertne, wydobyte z rękopisów w .; bardzo często stanowią rehabilitację ich autora, nie mającą
odpowiednika w dziejach lit. Jest to przejaw prekursorstwa N., który znacznie wyprzedzał
rówieśników. Jego nowatorstwo spotkało się z szeroką krytyką. Chciał to zmienid, ale jego zdaniem
tylko nowa organizacja wyobraźni narodowej mogłaby sprawid, że czytelnicy zrozumieliby formę, w
jakiej on tworzy. Norwid nigdy tego nie zrealizował, poniekąd, dlatego że naraził się kilku
przeciwnikom ideowym, którzy drwili z niego i jego formy.

W 1841r. Norwid był już powszechnie uważany za najwybitniejszego poetę młodego

pokolenia. Zdziwienie wywierały jego zagraniczne liryki, był krytykowany ale robił wrażenie.
Najbardziej popierany był przez warszawskie środowisko literackie. Tam pojawiały się pierwsze próby
jej charakterystyki. Za granicą, w latach 42-48, popierany był przez: I. Zaleskiego (Florencja), Ludwika
Orpiszewskiego( Rzym), Edmunda Chojeckiego( Drezno), Włodzimierza Lubieoskiego(Berlin) oraz St.
Egberta Koźmiana. Najważniejsza pochwała od Antoniego Czarkowskiego* Białoruś+, który
zapowiedział w 49 artykuł o N. Jego liryki z BN oraz Przeglądu Naukowego były pozytywnie
komentowane przez Słowackiego i Krasioskiego. Reputacja Norwida została zachwiana po jego
przyjeździe do Paryża, w 1849roku. Poeta przyjaźnił się z Chojeckim z Trybuny Ludów oraz
przedstawicielami lewicy społeczno-politycznej (A. Hercen, uczniowie P.J. Proudhona). Spotykali się w
rewolucyjnym salonie Herweghów.

Arykuł Wł. Bentkowskiego krytykował wiersz N. „Jeszcze słowo”*krytyczny wobec Wiosny

Ludów i nawołujący do zespolenia ludności). Autor artykułu zarzucił poecie niejasnośd obrazów.

Norwid naraził się także Krasioskiemu oraz Koźmianowi. Niegdyś byli jego mentorami, pisali

do siebie listy. Wszystko się zmieniło, kiedy N. wypowiadał się na drażliwe tematy społeczne.
Krasioskiemu naraził się także poprzez współpracę z redaktorami „Trybuny Ludów, działaczami lewicy
oraz protestem przeciwko gwałtom popełnionym 13 czerwca. Koźmianowi naraził się rozdziałem
poematu „Pieśni społecznej cztery stron”*1849+nieśmiałym ogłoszeniem prawd chrześcijaoskich i
haseł socjalnych. Ne sformułowali zarzutów jasno, ale posłużyli się zasłonami dymnymi* art. Bardzo
formalne+. Krasioski zarzucił N. niezrozumialstwo, jego zdaniem poprzez jego twórczośd j.pol
dochodzi do odspołecznienia, oraz ciemnośd umysłu. Koźmianowi nie podobała się zawiłośd mowy,
zaniedbana forma, nużąca gra wyrazów, niepewna myśl, uporny manieryzm. Norwid, który cierpiał
wówczas z powodu nędzy, zawodu miłosnego i choroby, odpowiedział Koźmianowi gwałtownym
protestem epistolarnym, a Krasioskiemu zerwaniem wszelkich kontaktów. Ta odp. Bardzo ich
oburzyła, co skutkowało tym, że wpłynęli na całe środowisko literackie.

W 1851r., w Paryżu, ukazał się Promethidion. Był to utwór bardzo dziwny ze wzgl na treści

ideowe, myśli estetyczne i przepiękne partie poetyckie. Egzekucji tego utworu podjął się Lucjan
Siemieoski w „Czasie” *związany z Krasioskim i Koźmianem+. Najpierw wyszydził kompozycję, język i
styl, potem uznał wiersz za niewarty przeczytania. Owa recenzja schlebiała antagonistom N.
Krytykował go Krasioski, Gaszyoski, Klaczko i klan Koźmianów. Wśród nich pojawiały się głosy Wężyka
i Morawskiego, którzy zdanie o Norwidzie wyrobili sobie na podstawie recenzji Siemieoskiego. Taki

2

sposób krytyki kształtował opinię najbardziej oświeconych warstw publiczności literackiej. Uginali się
nawet zwolennicy Norwida, np. J.B. Zaleski, który później dołączył do loży szyderców.

Mechanizm wrogiej krytyki koteryjnej spowodował, że po N. pozostało mnóstwo jego

rękopisów. Jego dzieła nie mogły byd opublikowane. Unikano jego propozycji i uciekano od autorów
ambitniejszych. W 1850r. w rękach J. Koźmiana znalazło się sporo utworów N, które przekazywał
„Pokłosiu”, lub też o nich „zapominał”. Podobnie zachowywał się Wł. Bentkowski, który „zapomniał”
o „Do obywatela Johna Brown” czy o „Bema pamięci żałobny- rapsod”. J.I.Kraszewski nie puścił do
druku „Epimenidesa” i nie chciał zobaczyd misterium o Krakusie. Siemieoski zrezygnował z poematu
„Cienie”, a Starkel „Nocy tysięcznej drugiej”.

Wydawcy także tak postępowali. Wolf po opublikowaniu poematu „Szczęsna” dowiedział się

z krakowskiego „Czasu”, że nie wypełnił obowiązków wobec publiczności. Broekhaus, po wydaniu I
tomu poezji, zrezygnował w 1866r. z ogłoszenia drugiego tomu. Wyjątkowo nieżyczliwi dla Norwida
był księgarz J.K. Żupaoski, którzy czterokrotnie odmówił wydania jego poezji. Po raz 4 w 1878roku,
kiedy pośrednikiem był milioner August cieszkowski, nadal tego nie uczynił. Po tym incydencie N. ani
razu nie poprosił go o wydanie swojej twórczości. Pozostawił po sobie dośd pokaźną spuściznę
rękopisów, które przekazał swojemu krewniakowi- Józefowi Dybowskiemu.

II [ historia wydawnicza]

Rękopisy dane Dybowskiemu zostały złożone po jego śmierci ,przez jego syna, w ręce

Wacława Gasztowtta* zbiór nie obejmował wszystkich utworów poety+. Niektóre bowiem zostały
spalone przez szarytki z Domu św. Katarzyny; inne zniknęły wśród tekstów redakcyjnych innych
autorów. Niektóre w czasie śmierci Norwida były w rękach pośredników, gdzie czekały na publikacje,
np. Pierścieo Wielkiej Damy u Lenartowicza, czy Assunta u Zaleskiego. Częśd dzieł została
podarowana przyjaciołom i znajomym* Psalmów psalm Cieszkowskiemu, poemat Rzecz o wolności
słowa- M. Sokołowskiemu; wiersze dla Trębickiej, Deotymy, Górskiej, Dziekooskiej, Kuczyoskiej itp.+
Częśd także zaginęła jeszcze za życia poety* pierwsze redakcje Wandy i Krakusa+. Dzieła, które
pozostawały u spadkobierców nie były kontrolowane, ani ich ilośd, ani położenie. Olbrzymią wartośd
całej spuścizny* u Gasztowtta+ można ocenid wg wartości 10 najobszerniejszych utworów Norwida,
które właśnie stamtąd pochodzą.

„Vade-mecum”88 wierszy-elementów; cykl poetycki, najgenialniejsze i najoryginalniejsze

dzieła tego rodzaju poezji europejskiej; nawiązywał do Odysei, Boskiej komedii,.

„A Dorio ad Phrygium”  niedokooczony poemat folozoficzno-satyryczny; pisany wierszem

wolnym.

Utwory dramtyczne:

1. Aktor 1861/62; komediodramat o XIX-wiecznych przemianach kulasowych;
2. Za kulisami6569; alegoryczny sposób ujęcia powstania styczniowego; poeta a

społeczeostwo;

3. Kleopatra 1870/72; tragedia hist., zderzenie 2 cywilizacji starożytnych-> aluzja do

Polski i Rosji;

3

Utwory nowelistyczne( alegoryczna trylogia włoska; drwina z XIX-wiecznej Europy
(światopoglodu)
1. Stygmat
2. Ad leones
3. Tajemnica lorda Singelworth

*Legenda „Ostatnia z bajek”1882r.-->antypolog, zwierzęta sądzą człowieka i jego stosunek do
przyrody.

* esej filozoficzny „Milczenie”1882; teoria „przemilczenia” jako części mowy i elem. Rozwoju
historycznego.

Dopiero po 11 latach od śmierci N. znalazł się człowiek poszukujący jego dzieł Wiktor Gomulicki.
Nie mógł on trafid do Gasztowtta i dopiero 3 lata później zrobił to Zenon Przesmycki, który
korespondował z Gasztowttem już od 1886r., lecz jeszcze wtedy nie znał Norwida.

** Wiktor Gomulicki[1848-1919+; poeta i miłośnik poezji, historyk- amator. W 1894r. zaczął
gromadzid twórczośd Norwida, zachęcany przez malarza Pantaleona Szyndlera. Znał Ludwika
Norwida. Miał pierwodruki, ryciny, prywatne książki, rysunki, 2 wizerunki* olejny portret od Szyndlera
i fotografię od Hamoneta+. Opublikował apel w „Przeglądzie literackim”, odezwał się tylko F. Kopera z
nieznaną autobiografią poety, ocenia ją jako bałamutną. Jedyne inedita, jakie znalazł to ilustrowana
humoreska „Klary Nagnioszewskiej samobójstwo” i zbiorek Łucji z Giedrojciów Rautenstachowej.

** Zenon Przesmycki* „Miriam” 1861-1944+; poeta, tłumacz, krytyk. Stał się norwidystą wiosną
1897r., w Wiedniu. Otrzymał zbiory dzieł Norwida od Gasztowtta i w 1900r. przywiózł je do
warszawy. W poszukiwaniu pozostałych dzieł pomógł mu Adolf Sternschuss*od 1904] i Leopold
Wellisz * od 1907+. Za ich przyczyną w 1901r. ujawniła się 2 redakcja „Wandy” i w 1902r. listy i
wiersze, które były u Wagnera, Geniusza i Duchioskiej, oraz w:

1903La Philospophie de la guerre[ po Reitzenheimie]

1904dzieła ze zbiorów od Potockich z Krzeszowic; Muzeum w Raperswilu i Bibliotece Polskiej w
Paryżu.

1905 listy i rękopis „Rzeczy o wolności słowa”- od prof. Mariana Sokołowskiego

1907 utwory od Wł. Mickiewicza

1908listy od Kleczkowskich; papiery po zm. Jadwidze Łuszczewskiej /Deotymie.

1909listy i wiersze od Hornowskich i Koźmianów

1910 dzieła po Mieczysławie Pawlikowskim

1911norwidiany L. Meyeta

1912 listy, wiersze i papiery po T. Lenartowiczu i Konstancji Górskiej; listy od hrabiego Henryka de
Charency; akwarele i rys. od Dybowskiego.

4

Inedita Norwida publikowane w „Chimerze” *1901-1907+ i „Pamięci Cypriana Norwida” w 1905;
inspirowały innych badaczy albo stały się cenne, dla kogoś, kto je miał.

**XX lecie międzywojenne dołączono zbiory raperswilskie, batignolskie, i z B. Jagiellooskiej,
Czartoryskich i Krasioskich. Wtedy poszukiwaczami zostali także: Arcimowicz, Brandstaetter, Z.
Ciechanowska, Cywioski, Czartkowski, Juliusz Gomulicki, P. Grzegorczyk, E.Krakowski, T. Makowiecki,
J. Mikołajtis, S. Rygiel, J. Ujejski, K. Wyka, R. Zrębowicz i in.

** Stanisław Pigoow 1947r. opublikował list poety do Bronisława Zaleskiego(1879), zapowiadając
rychły koniec dalszych znalezisk; mylił się, bo odkryto w:

1948 wiersze „Moja Ojczyzna” i „Sfinks”

1951listy Norwida do Stanisława Koźmiana

1956 komedia „Hrabina Palmyra”, oraz jedną humoreskę, wiersze, fragm. .”Kleopatry”, rozprawę „
Sztuka w obliczu dziejów”; list do Eleonory Czapskiej,

1957 listy do Czarnego Plateru i 20 innych z lat 1846-1882

1958 wiersze i listy po Antonim Wadze i rozprawa „O miłości”

1960 listy do zmartwychwstaoców i w. Gersona

1963 listy do J. Kuczyoskiej

1965 nieznany przekład Dantego

1966 drugi przekaład Dantego, 5 listów do Kuczyoskiej, aforyzmy

1968 listy do A.Zaleskiego i rozprawa „Obywatel Gustaw Courbet”

1969 fragm.. listy do Ławrowa

1970 list do B. Studniarskiej, B. Zaleskiego

Wyżej wymienione pozycje zostały ogłoszone przez: Danutę Acecką- Poklewską, Jerzego Borejszę,
Wacława Borowego, Franciszka Germana, Julisza Gomulickiego, Adama Mauersbergera, Hannę
Malewską, Zofię Muszyoską, Matyldę Osterwinę, Irenę Piotrowską, Jadwigę Rudnicką.

III

Śmierd Norwida(23.05.1883) nie poruszyła publicznośdi, Wstawili się za nim tylko: A. Giller, A.
Niewiadomski,T.Lenartowicz.

5

Niewiele zdziałali aż do pojawienia się Przesmyckiego(1897). W 1904r. zapowiedział kilkutomową
edycję pism zebranych. Rok później w „Chimerze” publikuje: „Pamięci Cypriana Norwida”*inedita
Kleopatra i Cezar; liryki z Vade-mecum].

1909-10 pierwsze tomy „Pism zebranych” trafiają do księgarnii, a 3 z 8 są opublikowane 3 lata
później. I wojna światowa przerwała publikacje. Po wojnie papiernictwo i drukarstwo było w
opłakanym stanie. Przesmycki został Ministrem Sztuki i Kultury, co odciągnęło go na dobre od
edytorska.

Wydawca „Pism” Jakub Mostkowicz zobowiązał się do ich prenumeraty. Były dwa wywiady z
Przesmyckim *w 27 i w 33+, w których skłamał, że następne tomy sa już w druku. Sława Norwida
rosła. W 34r. ukazał się tom „Dzieł” Norwida przygotowanych przez Tadeusza Piniego i wydanych
przez wydawnictwo „Parnas Polski” w ramach serii Biblioteki Poetów Polskich. Objęło 342 pozycje
*320 opublikowanych przez Przesmyckiego+. Ogłoszono w nim bezprawie tekstów, któ®e wydał
Przesmycki w latach 24-33. W tej sprawie trwał proces sądowy. Po procesie Przesmycki chciał jeszcze
raz wydad Norwida. Nowe wydanie miało mied 9 tomów i miało byd zakooczone po 4 latach. Wydał 7
tomów, ale do rąk prenumeratorów oddał 4( wycuch II wojny światowej). Cały nakład tomu 7 spłonął
w czasie powstania 44. Przesmycki umarł 17.10.1944r.

Lata 1946-57 to kooczenie dzieła Przesmyckiego. Wacław Borowy wydał 4 tom „Pism zebranych”
opracowany w 1913r. oraz faksymile autografu Vade-mecum- 1947. Zbigniew Zaniewski, który
pomagał Przesmyckiemu przy wydawaniu „Wszystkich pism”*1937-39+ ogłosił w Londynie w 57r. 7
tom, ten, który spłonął w powstaniu. Borowy wydał „Okruchy poetyckie i dramatyczne” w 56r,
kilkadziesiąt tekstów, które nie były publikowane, bądź też były rozproszone po innych książkach i nie
pojawiały się w wydaniach zbiorowych. Borowy chciał wydad wyd. zbiorowe, po jego śmierci w 1950,
inicjatywę przejęło Towarzystwo Naukowe KUL*52+. Ostatecznie przypadłą jednak w udziale PIW-owi,
jako nakładcy „Dzieł zebranych” Norwida. Prace nad nową edycją zajęły lata 1960-63. W 64r. dok. 2
tomy i wydano je 2 lata później. Objęły całą lirykę N. Było to w 83 lata po jego śmierci. Ówcześni
badacze( m. in Przyboś) podkreślali monumentalne znaczenie tego wydania, kontrast do opinni
współczesnych poecie krytków-.

Publicznośd pragnęła szybkiego wydania „Dzieł zebranych”, co było czasochłonne. Wydano jednak 5t.
„Pism wybranych”, które zawierało 226 wierszy drobnych, 14 poematów*11 w całości+, fragm..
przekładów „Odysei” „Boskiej komedii”; 9 dramatów*7 w całości+, fragm.. przekładu Hamleta, 82
teksty prozą, 17 fabularnych, 65 dyskursywnych, 300 listów. Wybór utworów był nieco
kontrowersyjny. Zestaw te był pozytywnie przyjęty przez krytykę, w ciągu paru miesięcy wykupiono
cały 30-tys. Nakład. „Pisma wybrane” ukazały się jesienią 1968r., 3 lata przed 150 rocznicą urodzin N.

W 1969 zapadła decyzja o przystąpieniu PIW do osobnej edycji „Pism wybranych”*Dzieła zebrane
zostały zawieszone+, ich kształt edytorski został ostatecznie określony w grudniu 69. Zrobił to Juliusz
Wiktor Gomulicki; PIW chciał wydad to w 1971r.*ze wzgl na jubileusz+. Opracowane przez
Gomulickiego tomy przekazywano zakładom graficznym im. M.Kasprzaka w Poznaniu.

IV

6

„Pisma wszystkie” są jedyną zbiorową edycją Norwida. Edycja jest pełna i krytyczna, ale aparat
krytyczny jest ograniczony, zależnie od potrzeby; wybór wariantów oraz dyskusja filozoficzna do
przypadków ważniejszych i bardziej charakterystycznych. Edytor usiłował umieścid wszystkie teksty,
łącznie z marginaliami i dedykacjami-. Układ to kombinacja podziału wielu gatunków
literackichgłowne działy z układem chronologicznym, bez podziału na utwory publikowane przed
śmiercią autora i po śmierci, tak jak u Słowackiego, w wyd. Kleinera-. Cykle zostają w postaci
nienaruszonej* tak jak były zapisane w oryginale, w tym samym miejscu+. Każdy z głównych działów
edycji: Wiersze, Poematy, Dramaty, Proza, Listy, kooczy się osobnym dodatkiem krytycznym. Tomy te
zawierają również bibliografię zbiorowych wydao Norwida i kronikę jego życia, twórczości, dodatki
ilustracyjne oraz indeksy.

Dział pierwszywiersze, 2 tomy, najmniej nowości, najkrótsze metryki i objaśnienia, bo utwory te
były już wcześniej wydane w „Dziełach zebranych”. Dodano autografy i pierwodruki, poprawiono
interpunkcję, korekta chronologiczna wierszy i cyklu Vade-mecum.

Dział drugi--> poematy i utwory cykliczne, niewyodrębnione utwory prozatorskie, wzbogacone o
humoreskę „Co , słychad? Co począd?”, dwa fragm. Przekładów z Boskiej komedii, Assunta, Rzeczy o
wolności słowa, dodano emendacje i wariant pieśni „Psalmów-psalm”.

Dział trzeci dramaty + , drukowanych przez Przesmyckiego 5 miniatur wśród wierszy i poematów.
Dodano dwa całkiem nowe teksty: zaginioną komedię młodzieoczą „Dobrzy ludzie*1840/41+ i
niedokooczoną komediodramę „Hrabina Palmyra”. Do „Kleopatry” dodano 100 emendacji na podst.
Autografu( 8 brulionowych fragm.. 3 aktu, szczegółowy plan scen nienapisanych, dyptyk” Tyrlej- za
kulisami” został rozdzielony i uporządkowany-.

Dział czwarty pisma prozą; wyodrębniono przemówienia, pisma polemiczne, memoriały, noty,
odezwy. Nowe pozycje: „Dwie aureole”, „Sztuka w obliczu dziejów”, „Obywatel Gustaw Courbet”, „O
miłości ksiąg dwie”, „Filoktet”, „Autobiografia”, „Klary Nagnioszewskiej samobójstwo”; ponadto
marginalia, uwagi i aforyzmy, dedykacje, przekłady prozą, notatki utworach, studiach i
zainteresowaniach Norwida. Jest tu najwięcej ineditów, pomagających ustalid źródła poglądów i
twórczości poety, rzucają nowe światło na kształtowanie się jego pomysłow.

3 notatniki Norwida: filologiczny, historyczny i mitologiczny. Zawierają 215 kart ściśle zapisanych. To
tylko częśd ineditó4.. Po raz pierwszy ukaże się w druku „Modlitewnik dla Włodzimierza
Lubieoskiego-1846, „Filoktet”- 1863, medytacje, luźne uwagi etc.

Dział ostatni listy, *Pini ich nie publikował+, Przesmycki poświęcił 2 ost. Tomy edycji z 1937r.
drukując ich 846, w tym noty, przekłady, rozważania hist., kwity dłużne. Dodano ponad 200 nowych i
dział ten liczy obecnie 1041 pozycji epistolarnych, poddanych analizie chronologicznej, co
doprowadzało do zmian ich daty rocznej w kilkudziesięciu przypadkach lub kilkanaście zmian
adresatów, 75 listów do Norwida, 152 drukiem po raz pierwszy.

W ostatnim tomie:

1 częśd dokumentacja biografii Norwida, drzewo genealogiczne,świadectwo chrztu, bierzmowania,
zgonu, portrety krewnych i przyjaciół.

7

2 częśd reprodukcje rysunków, akwarel, rycin, medalionów, medali, kompozycji rzeźbiarsko-
architektonicznych.

Czasami pomijano ważne dzieła z pośpiechu lub dlatego, że już były znane. Publikując w 1966r „Dzieła
zebrane”, J.W. Gomulicki zadedykował je W. Gomulickiemu i Z. Przesmyckiemu. Dołącza do nich
Borowego i Pigonia, którzy komentowali twórczośd Norwida, bądź też publikowali jego
rękopiśmienne teksty.

Pierwszy tom wierszy:

W KRAJU 1839-1842

1 Samotnośd. Sonet
2 Mój ostatni sonet
3 Sieroty
4Noc
5Wspomnienie wioski
6Skowronek
7Dumanie (Dzikie smutki..)
8 Marzenie
9Do piszących
10Wieczór w pustkach
11Pismo
12Odpowiedź Albertowi Potockiemu
13Wspomnienie
14Dumanie(Bawicie się,śmiejecie..)
15Do wieśniaczki
16Odpowiedż (Kajetanowi Koźmianowi)
17Burza I Fragment
18Pióro
19Pożegnanie

NA WĘDRÓWCE PO EUROPIE 1842-1849

20Adam Krafft
21To rzecz ludzka
22Moja piosnka (Źle,źle zwsze..)
23Pamiątka
24(Do mego brata Ludwika)
25W pamiętniku L.A. Improwizacja
26(Maryjo, Pani Aniołów)
27Italiam!Italiam!
28Monolog
29(Pod przekładem z Boskiej Komedii)

30(W albumie Zofii Skrzyneckiej)
31Scherzo
32Do Józefa Bohdana Zaleskiego w Rzymie
33Amen
34Psalm wigilii
35Jeszcze słowo
36(Od anioła do szatana)
37Z listu (Do Włodzimierza Łubieoskiego)
38Marmur-biały

PIERWSZY POBYT W PARYŻU 1849-1852

39List
40Vendome
41Trylog
42Czasy
43Jesieo
44Dwa męczeostwa. Legenda
45Klątwy
46Pieśo od ziemi naszej.
47Dookoła ziemi naszej. Pieśo
48”Confregit In die irae suae..”(Psal.)
49Znów legenda
50Aerumnarum plenum
51Modlitwa
52(Od rezultatów mylnego zamętu)
53Fraszka (Jeśli ma Polska pójśd..)
54Scherzo (Napisz nam książkę)
55Częstochowskie wiersze
56(Bądź wola Twoja)
57Do Moskali-Słowian
58Do księgarza
59W albumie
60Koncept a Ewangelia
61Epos-nasza
62O historii (dialog)
63(Z listu do Henryka Prendowskiego)

8

64Fraszka (Dewocja krzyczy)
65Fraszka(Broo lepiej syksta)
66Posiedzenie (fraszka)
67Siła ich (fraszka)
68 Pewnośd (fraszka)
69Dobra-wola (fraszka)
70Miłośd (fraszka)
71Pascha (fraszka)
72Przeszłośd i Przyszłośd (fraszka)
73Zdrowy sąd (fraszka)
74Duchów-walka (fraszka)
75Kwiryty (fraszka)
76W albumie hr. ***Fraszka
77Do-Henryka…Fraszka
78Odpowiedź do Włoch.. Fraszka
79Bema pamięci żałobny- rapsod
80Do Najświętszej Panny Marii. Litania
81Nieskooczony. Dialog z porządku dwunasty
82Na przyjazd Teofila Lenartowicza do
Fontainebleau
83Na pokładzie Marii-Stelli
84L’ Inconnu aux inconnus
85Do J.K. Na pamiątkę Paryża
86A Mr J.Komorowski
87Legenda

WYPRAWA DO AMERYKI 1852-1854

88Z pokładu „Marguerity” wypływającej dziś
do New-York
89(Ale Ty, Jeden-dobry i Jedyny)
90(Pierwszy list, co mnie doszedł z Europy)
91(Przez nowożytne plemiona)
92Trzy strofki
93Moja piosnka(Do kraju tego, gdzie kruszynę
chleba)
94Rzeczywistośd i marzenia

DRUGI POBYT W PARYŻU 1854-1865

95(Ty mnie do pieśni pokornej nie wołaj)
96Teofilowi
97(Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie)
98Duch Adama i skandal
99Pokój. (wiersz)

100 Do Teofila Lenarowicza
101(Na jakie stad mię, bracie- takied piszę
listy)
102Fiat i vivat
103Sen
104Do Mieczy-sława
105(Czy ten ptak kala gniazdo, co je kala)
106(O tak, wszystko)
107Autor-nieznany
108(Na portret gen. Dembioskiego)
109(W tej powszedniości)
110(Do Marii Trębickiej)
111(Czy podam się o amnestię?)
112(Do której z tych trzech rzeczy)
113 Do Tytusa M.
114(Takie są głębie tam na Oceanie)
115(Nim znów ucieknę,nic nie mając zgoła)
116(Do Stanisławy Hornowskiej)
117(Na pomnik grobowy św. Stanisława
Kostki)
118Do Nikodema Biernackiego
119Człowiek
120Toast. Fantazja
121Rozmowa umarłych: Byron- Rafael Sanzio
122Pożegnanie. Ostatni rapsod Berangera
123Spartakus
124Deotymie. Odpowiedź
125Sława
126Na zgon ś.p. Jana Gajewskiego..
127Obyczaje
128Słówko
129Dedykacja (Tym, którzy z wielka Historii
zniewagą)
130Dedykacja(Pani B. Zbyszewskiej)
131(W albumie Juliana Dłużniewskiego)
132(Pamiętał wszystkie dawne znajomości)
133Do obywatela Johna Brown
134John Brown
135Odpowiedź (Teofilowi Lenartowiczowi)
136Tęcza
137Beatrix
138Malarz z konieczności
139Po balu
140(Do Michaliny Zaleskiej)
141Odpowiedź (Jadwidze Łuszczewskiej)

9

142Wzorki. (Przypowieśd)
143Do emira Abd el Kadera w Damaszku
144Waga
145Sfinks
146Z Byrona
147Zaczepiony przez Sybillę śmiertelnik
odpowiedział
148Wczora-i-ja
149Moja ojczyzna
150Improwizacja na zapytanie o wieści z
Warszawy
151 Żydowie polscy.1861
152(W albumie Mariana Sokołowskiego)
153Do władcy Rzymu
154Bezimienni
155Marionetki
156Bajka
157Wielkośd
158Do Pani na Korczewie
159Do panny Józefy z Korczewa
160Do L.K.

161Polka
162Z Horacjusza (Do Pompejusza)
163Post-scriptum
164Z Horacjusza (Nie złoto i nie kośd słoniowa)
165Na zapytanie : Czemu w konfederatce?
Odpowiedź
166Sariusz
167Do wroga. Pieśo
168Buntowniki,czyli Stronnictwo-wywrotu
169Święty-pokój
170Marquis de Boissy
171(Na zgon Józefa Zaleskiego)
172(Modlitwa Mojżesza)
173Memento
174Praca
175Dziennik Warszawski
176Do słynnej tancerski rosyjskiej-nieznanej
zakonnicy
177Z Tyrteja
178Vanitas vanitatis

II tom wierszy:

VI. Paryskie Intermezzo liryczne: 1865-66

VADE-MECUM:

Motto *„Nie pochlebiaj Cieniowi! O! Ulissie, szlachetny synu Laereta- wolałbym pomiędzy

wami byd pachołkiem ostatniego wyrobnika, nie posiadającego ziemi, mającego pług za całą własnośd
i zaledwo zdolnego wyżyd, aniżeli panowad, jak Monarcha, nad narodem umarłych!”+

ie poezji”* poezja jest zbyt płytka, niewnosząca nic

nowego, nierealizująca założeo poetów, poetów jest dużo, poezji mało, wskazuje na rozwijające się
dziennikarstwo, które zdejmuje z barków poetów częśd obowiązków, np. hasła związane z
zagadnieniami politycznymi, społecznymi i moralnymi. Sobie współczesną sytuację odnosi do sytuacji
w Oświeceniu, wskazuje na różnice i nowe rozwiązania. Poezja mimo wszystko jest związana z
aktualiami. Natomiast twórcy zapominają o tym, że to jest sztuka i niewłaściwie piszą]

Dedykacja *„Tym, z którymi błogo, poufnie i często rozmawiałem, poświęcam i posyłam” C.N+

Wiersze: Za wstęp. Ogólniki, *Klaskaniem mając obrzękłe prawice+, Przeszłośd, Socjalizm,

Posag i obuwie, Harmonia, W Weronie, Addio, Liryka i druk, Ciemnośd, Czynowniki, Pielgrzym,

10

Szczęście, Larwa, Litośd, sfinks * II „ Zastąpił mi raz sfinks u ciemnej skały”+, Narcyz, Wieś, Naturalia,
Stolica, Specjalności, Tymczasem, Sieroctwo, Wakacje, Czemu nie w chórze?, Mistycyzm, Saturalia,
Obojętnośd, Fatum, „Ruszaj z Bogiem”, Wierny- portret, Vanitas, Ironia, Powieśd, Syberie, Zawody,
Centaury, Cenzor- krytyk, Królestwo, Idee i prawda, Purytanizm, Coś, Cnót oblicze, *Wtedy Ty,
Matko!...+ Bliscy, Moralności, Tajemnica, Zagadka, Jak…, Kółko, Czułośd, Niebo i ziemia, *Nowy się
wiek po ścianach rozpłomienił świtem+, Język-ojczysty, Bogowie i człowiek, Zapał, Prac- czoło, Co
słychad?, Krzyż i dziecko, *Niewiasta igłą krzyż na piersiach kole+,Początek broszury politycznej, Czas i
prawda, Szlachcic, Grzecznośd, Bohater, Ideał i reformy, *Lapooscy wzięli księdza w swe obroty+, Styl
nijaki, Różnośd – zdao, Wielkie słowa, Kolebka pieśni, Śmierd, Sens- świata, Czemu, Do zeszłej…,
pamięci Alberta Szeligi hrabi Potockiego…, Omyłka, Dziennik i epos, Gadki, Dwa guziki(z tyłu),
Spowiedź, Cacka, Źródło, Historyk, Nerwy, Ostatni despotyzm, Finis, Krytyka(Wyjęta z czasopisma),
Fortepian Szopena, C. Na zgon ś. P. Józefa Z.., oficera Wielkiej- Armii, Epilog+ dodatek do Vade
mecum. Ostanie redakcje i ostatnie wersje dziesięciu ogniw Vede- mecum.[ Ogólniki, W Weronie,
Addio, Liryka i druk, Ciemnośd, Sieroctwo, Echa czasu, Powieśd, Dziecię i krzyż, Szczęśliwy.

1. VII Ostatnie lata paryskie: 1866-83

1. Dziennikarstwo

i

publicysyka.

Nowy organ

2. *A la ksiądz Praniewicz+
3. Epitaphe
4. Improwizacja na ekspozycji
5. Encyklika- oblężonego. (oda)’
6. Do

pogwałcicieli

praw

politycznych i cywilnych

7. Do spólczesnych.(oda)
8. *Recepta moich dzieł sztuki+
9. Na

ostatnie

cztery

wiersze

odpowiedź

10. Do publicystów Moskwy
11. Małe dzieci
12. [Co? Jej poweidziec]
13. Idącej kupid talerz pani M.
14. W pracowni Guyskiego
15. *Toast

na

cześd

Ludwika

Nabielaka]

16. [II Pensieroroso]
17. Mój łaskawy panie!
18. Na zgon Poezji. (Elegia)
19. *Jeszcze Francja nie zginęła+
20. Towarzystwu

Historycznemu.

Karta dziejów

21. [Do Anny Czaplickiej]
22. Sonet do Marcelego Guyskiego
23. Do wielmożnej pani I.
24. *My tak już przed się patrzymy,

wygnani]

25. W Łazienkach
26. [NA ofiarowane sobie kwiaty]

27. Spółcześni. (Odpowiedź)
28. Co robic?
29. [Jak

w

patetycznej

często

melodramie]

30. Impossibillisssime!
31. „Ołówkiem” na książeczce o Tunce
32. *Powiedz im, że duch odbrzmiał

myśli wiecznej+

33. *Na „Kazanie Skargi” Jana Matejki+
34. Słuchacz
35. Lapidaria
36. Z Buonarrotiego
37. Rymy dorywcze. I: Dedykacja [III]
38. Naturalizm. (Spółdzesny ekstrem).

Rapsod

39. Na smętne wieści z Watykanu
40. Do Mieczysława Geniusza
41. Skałą-

Bolmirowej.

Poemat

słoweoski

42. *Małżeoska recepta+
43. Do Bronisława Z.
44. Bronisławowi Z. z piórem
45. [Do J.I. Kraszewskiego po jego

jubileuszu]

46. Przepis na poweisd warszawską
47. Psalm w Herbonie przez Matkę

Zbawiciela świętą ułożony..

48. La religion de Mr le Senateur

Comte Victor Hugo

49. Piękno-czasu
50. Smutno…
51. Rozebrana(ballada)

11

52. [Do Ludwika Nabielaka]. Post-

scriptum

53. Mój psalm
54. Spowiedź* II: „Te czarujące na

ziemi istoty” +

55. Słowianin. Do Teofila Lenartowicza
56. [Westchnienie pielgrzyma]
57. Taza (Na katedrę literatury)
58. Epizod

VIII. Bruliony i ułamki: 1841-1880…

Bruliony:

1.

*Zdawa się mnie niekiedy..+

2.

*Ja wielbię Katula+

3.

,Czemuż bo pieśni ma byd tak
niepewna]

4.

*Nie myśl, nie pisz..+

5.

*O,

jakże

drogim

jest

klejnotem]

6.

*Do orła+

2. Ułamki:

1.

*„Wiersz przecudowny”+

2.

* Tu kolumbowe miałem
stanowisko]

3.

[Z Tassa]

4.

[Od narodu do plemienia]

5.

*Do Józefa Komierowskiego+

6.

[Z Schillera]

7.

[Z Tyrteja, II]

8.

[Z Byrona. Do Inezy]

9.

Tragedia zakonnic

10.

*Z Owidiusza, I: „ Naczelniku
uczonych..,”

11.

*Z Owidiusza, II: „Jeśliby co
było..”+

12.

*Na posąg Wenus z Milo]

13.

*O ty, jakkolwiek sława laurem
darzy]

14.

*Miło byd od swojego czasu
zrozumianym]

15.

[Hymn do Nocy]