opiekunka dziecieca 513[01] o1 03 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Elżbieta Leszczyńska

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
i radzenia sobie ze stresem
513[01].O1.03

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Alicja Pasemko
mgr Maria Żukowska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Elżbieta Leszczyńska

Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].O1.03

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i radzenia sobie ze stresem zawartego,
w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka dziecięca.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze

5. Ćwiczenia

5.1. Sytuacje problemowe

13
13

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Źródła i poziomy stresu

5.2.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekunka dziecięca 513[01].

W poradniku zamieszczono:

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed przystąpieniem do nauki,

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas zajęć i w ramach samokształcenia,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowania u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć ucznia,

−

wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem:

−

metody sytuacyjnej,

−

metody przypadków,

−

inscenizacji,

−

metody tekstu przewodniego,

−

dyskusji dydaktycznej,

−

ćwiczeń praktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane. Zaleca się ćwiczenia

w 15 – osobowych grupach.

Zajęcia powinny odbywać się w klimacie zaufania, otwartości i partnerstwa.
W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, można

posłużyć się zamieszczonymi w rozdziale 6 zestawami zadań testowych, zawierającymi
różnego rodzaju zadania.

W tym rozdziale podano również:

−

propozycje norm wymagań,

−

plany testów w formie tabelarycznej z kluczem odpowiedzi,

−

instrukcje dla nauczyciela,

−

instrukcje dla ucznia,

−

zestawy zadań testowych,

−

karty odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

513 [01].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny

pracy

513 [01].O1.02

Nawiązywanie i utrzymywanie

kontaktów społecznych

513 [01].O1.03

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

i radzenia sobie ze stresem

513 [01].O1

Podstawy funkcjonowania

człowieka w środowisku

513 [01].O1.01

Charakteryzowanie

psychofizycznych i społecznych

aspektów rozwoju człowieka

513 [01].O1.04

Promowanie zdrowia

513 [01].O1.06

Stosowanie przepisów

prawa w działalności

opiekuńczej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

określać rolę procesów poznawczych w poznawaniu rzeczywistości,

wykazać wpływ potrzeb na zachowanie się człowieka,

zdiagnozować potrzeby dziecka w różnych okresach życia,

oceniać wpływ rodziny na rozwój emocjonalny dziecka,

określać warunki skuteczności w komunikowaniu się,

zastosować techniki ułatwiające skuteczne komunikowanie się,

nawiązać kontakt z podopiecznymi i ich opiekunami,

rozpoznać potrzeby dziecka w zależności od komunikatu,

prowadzić rozmowę, stosować techniki aktywnego słuchania, wyrażania empatii,
udzielania informacji zwrotnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

wyjaśnić pojecie problemu,

określić rodzaje sytuacji problemowych,

dokonać analizy sytuacji problemowej,

przedstawić fazy rozwiązywania problemów,

zaplanować strategie rozwiązywania problemów,

zidentyfikować problemy socjalne,

zanalizować proces rozwiązywania problemów socjalnych,

scharakteryzować sytuacje zagrożenia, przeciążenia, konfliktu, frustracji, konkurencji
i rywalizacji,

określić bezpośrednie i odległe następstwa sytuacji trudnych,

scharakteryzować mechanizmy obronne osobowości,

określić czynniki powodujące stres,

określić wpływ stresu na organizm człowieka,

scharakteryzować proces radzenia sobie ze stresem,

zastosować techniki relaksacyjne w celu redukowania stresu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca: ……………………………………………………………………………
Modułowy program nauczania: Opiekunka dziecięca 513[01]
Moduł: Podstawy funkcjonowania człowieka w środowisku 513[01].O1
Jednostka modułowa: Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i radzenia

sobie ze stresem

513 [01].O1.03

Temat: Próba zrozumienia człowieka przeżywającego stres poprzez myślenie

dywergencyjne [8, s. 57].

Cel ogólny: Rozwijanie twórczego myślenia poprzez rozwiązywanie problemów drogą

analogii, metafory, symbolu.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
–

kreatywnie szukać porównań podobieństw i różnic między sposobem przeżywania stresu
a odległymi przedmiotami, zjawiskami przyrody,

–

dostrzegać analogię między przeżywaniem stresu a przedmiotami, zjawiskami, które
kojarzą się ze stresem,

–

empatycznie spojrzeć do wnętrza człowieka przeżywającego stres,

–

przekształcić za pomocą symbolu to co niezwykłe na realne,

–

łączyć to co na pozór wydaje się sprzeczne, tak jak w przypadku paradoksu,
metaforycznie przekształcać znaczenie np. bezsilność siły, zimna gorącość,

–

nie bać się ośmieszenia, bezkrytycznie formułować pomysły nawet te bardzo „głupie”,
niedojrzałe,

–

kierować się w myśleniu własną przyjemnością,

–

współpracować z innymi

Metody nauczania–uczenia się:
–

burza mózgów,

–

rozwiązywanie problemów,

–

sytuacyjna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
–

indywidualna,

–

grupowa.

Strategia: uczenie się przez myślenie twórcze, przeżywanie i doświadczanie.

Czas: 45 minut

Środki dydaktyczne:
–

przykłady poezji na temat stresu inspirujące uczniów do pracy,

–

symboliczne rysunki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:

Zadanie dla uczniów

Przedmiotem zadania jest napisanie wiersza, narysowanie, namalowanie rysunku,

przygotowanie pantonimy, przedstawienia, scenki ilustrującej przeżywanie stresu.

FAZA WSTĘPNA
1. Przedstawienie i analiza problemu, podanie tematu lekcji, zaznajomienie z metodą

twórczego rozwiązywania problemów, podanie przykładów analogii, symbolu, metafory.

2. Przedstawienie przykładów twórczości uczniów na temat stresu, rysunki, wiersze

[9, s. 60]:

Idę pod górę i tak mi ciężko [9, s. 38]

Coś mnie przytłacza i ciągnie się za mną

Coś mnie otacza, dusi oblepia

Czy znajdę gdzieś duszę przyjazną?

Rozglądam się wokół – nikogo nie widzę.

Tyrania niemocy zwycięża

Obłęd normalności, gorącość zimna

Siła bezsilności

Gdzie ma broń, gdzie energia? – powiedzcie

Kto skradł mi ją i dlaczego?

Choć walczę ze sobą – przegrywam

Nie widzę nadziei jutra.

O stresie!

Jeśli Cię zmęczyła gonitwa za wiatrem, jeśli zmęczył Cię bieg szarych spraw.

Oddal się i zdejmij te maskę.

Porozmawiaj o tym nadszedł czas.

Stoi na drodze ogromny zwierz

Podchodzę bliżej, patrzę – to stres.

Sylwetka wielka, mocna zgarbiona.

Ciężarem smutków jest wypełniona.

Zapadnięta twarz stara się ukryć dziką rozpacz, przerażenie, zagubienie …

Nie panuje nad drżącymi, zimnymi, mokrymi dłońmi.

3. Określenie zadania (gdzie uruchomiona jest podświadomość), sprawienie, by dla

wszystkich było zrozumiałe.

FAZA WŁAŚCIWA
1. Informacje na temat stresu (wycieczka umysłowa): pojecie stresu – zwrócenie uwagi na

jego ambiwalentne znaczenie, sposób przeżywania, objawy fizyczne, psychiczne,
bezpośrednie i odległe następstwa stresu, stres w aspekcie wartości i filozofii życia.

2. Wykorzystanie analogii bezpośredniej z człowiekiem przeżywającym stres (pomysły

w grupach): wierzba, osika, sznurek, żółw, chaos, burza, wulkan, dżdżownica, kameleon,
pojemnik pod ciśnieniem, sala z narzędziami tortur, matka walcząca z nałogiem dziecka,
małżeństwo bez miłości …

3. Analogie osobiste (wejście w rolę) Co czuje drżący piesek? Pojemnik pod ciśnieniem:

ból, duszność …

4. Wykorzystanie symbolu metafory: przewidywana – nieprzewidywalność, siła bezsilności,

tyrania – niemocy, bezdźwięczność eksplozji.

5. Grupy zdają relację ze swojej pracy, przyjęcie rozwiązania uznanego za najlepsze.
6. „Zamknięcie drzwi”, czyli odejście od zadania, znalezienie nowego indywidualnego

rozwiązania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

FAZA KOŃCZĄCA

Wspólne podsumowanie:

–

ocena pracy poszczególnych grup,

–

ocena zdobytych nowych umiejętności twórczych w rozwiązywaniu problemu,

–

wskazanie zalet i wad tej metody.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od uczniów po zakończonych zajęciach

−

uczniowie w ankiecie ewaluacyjnej oceniają wartość takiego prowadzenia zajęć oraz
wskazują na niedociągnięcia, podają również własne pomysły prowadzenia zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

sobie ze stresem

513 [01].O1.03.

Temat: Diagnozowanie przypadku chorej dziewczynki na podstawie analizy sytuacji

i wywiadów z dyrektorem szpitala i ojcem dziecka.

Cel ogólny: Rozwijanie umiejętności analizy sytuacji problemowej.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
–

określić

problem

zaplanować

sposób

uzyskania

dodatkowych

informacji

o problemie,

–

kontrolować przebieg pracy i szukać nowych ścieżek wiodących ku rozwiązaniu
problemu,

–

obiektywnie ocenić wynik swojej pracy i skorygować błędy,

–

wykorzystywać doświadczenia poznawcze i umiejętności społeczne do rozwiązywania
problemu.

Metody nauczania–uczenia się:

–

analiza przypadku,

–

rozwiązywanie problemów,

–

inscenizacja dramy.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

–

grupowa.

Czas: 90 minut

Środki dydaktyczne:
–

opis przypadku,

–

2 rysunki: pokój przed krytycznym wydarzeniem i po,

–

kartka, długopis.

Przebieg zajęć:

Zadanie dla uczniów

Celem zadania jest rozwiązanie problemu: ustalenie diagnozy przypadku zachowania

dziewczynki.

FAZA WSTĘPNA
Przedstawienie problemu, nazwanie problemu i zaplanowanie sposobu rozwiązania.
Nauczyciel w roli dyrektora szpitala psychiatrycznego opowiada tajemnicze zdarzenie.
Uczniowie w roli ekspertów: psychologa, psychiatry, pediatry pomagają w ustaleniu diagnozy
przypadku dziewczynki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opis przypadku [4, s. 47]:
W naszym szpitalu jest 7 – letnia dziewczynka. Kilka dni temu w jej domu doszło do
tajemniczego wydarzenia. Rodzice znaleźli ją rano siedzącą pod drzwiami sypialni. Kiedy
tam weszli, zaskoczeni zostali strasznym bałaganem. Próbowali dowiedzieć się od swojej
córki co się stało, ale niestety nie otrzymali żadnej odpowiedzi. Dziewczynka nie odzywała
się do nich i do chwili obecnej nie wypowiedziała ani jednego słowa. Jest w stanie szoku
chociaż zdrowa fizycznie. Pamiętnego ranka trzymała w reku 2 obrazki, które
prawdopodobnie narysowała poprzedniego dnia. Pierwszy przedstawia jej sypialnię
w normalnym stanie, a drugi – już po tajemniczym incydencie.

FAZA WŁAŚCIWA
Planowanie pracy. Asystenci w 3 – osobowych grupach ustalają kolejne etapy rozwiązania
problemu:
1. Jak nazywa się problem?
2. Jakie dodatkowe informacje są nam potrzebne?
3. Gdzie możemy poszukać tych informacji?
4. Zapisanie wszystkich pytań, które przychodzą na myśl w związku z tym problemem?
5. Poszukanie pomysłów rozwiązań.
6. Rozszerzenie listy pomysłów.
7. Realizacja.
Wykonanie:
1. Asystenci proszą o dodatkowe informacje dyrektora szpitala: zadają pytania

o dziewczynkę, jej dom i rodzinę:

–

Jak ma na imię?

–

Gdzie jest jej pokój?

–

Jak daleko od sypialni rodziców?

–

Na którym piętrze?

–

Czy na rysunku przedstawiła wszystkie swoje meble i zabawki?

–

Które z lalek są jej wybrańcami, ulubieńcami?

–

Kto kupuje te zabawki?

–

Czy jest szczęśliwym dzieckiem?

–

Czy ma jakieś rodzeństwo?

–

Czy bawi się w swoim pokoju?

2. Dyrektor chce wiedzieć, dlaczego przywiązują uwagę do tych informacji i w jaki sposób

zamierzają je zdobyć?
Są to przedmioty ważne z psychologicznego punktu widzenia i pomogą sformułować
hipotezę.
Pytania do II obrazka: Czy na tym rysunku nie ma znaku jakiegoś intruza z zewnątrz?
Czy rodzice nie słyszeli jakichś odgłosów? Czy dziewczynka miała jakiś powód, aby
zniszczyć swoje zabawki i meble? Czy dziewczynka nie miała trudnego charakteru?
W jakich stosunkach była ze swoimi rodzicami? Czy rodzice kiedykolwiek karali ją
fizycznie? Bili? Zamykali w pokoju? Czy kiedykolwiek miało miejsce podobne
tajemnicze wydarzenie?

3. Wybranie osoby do roli ojca – jest to rola trudna i odpowiedzialna, dlatego trzeba się do

niej przygotować na „zewnątrz biura”, (dyrektor szpitala mówi, że odpowiedzi ojca mogą
pomóc wyjaśnić zdarzenie i pomóc w powrocie do zdrowia małej pacjentki),

4. Przeprowadzenie wywiadu z ojcem pod kierunkiem protokolanta (nauczyciel),
5. Dokonanie analizy treści informacji udzielonych przez ojca,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Dziewczynka była bardzo samotna, nie umiała zaprzyjaźnić się z rówieśnikami,
chciała mieć młodszą siostrę. Kłopoty z córką zaczęły się, gdy pojawiło się młodsze
dziecko, niemowlę.

6. Skonstruowanie strategii rozwiązania problemu poprzez:

–

uzupełnienie informacji w wywiadzie z matką, nauczycielką i przyjaciółką
dziewczynki,

–

opracowanie planu wsparcia emocjonalnego dziewczynki, by przemówiła,

–

wpisanie własnych pomysłów rozwiązania problemu przez ekspertów (uczniów),

–

sformułowanie hipotezy wstępnej: depresja postresowa,

7. Wybranie najlepszego sposóbu rozwiązania zidentyfikowanego problemu.

FAZA KOŃCZĄCA
1. Zadanie pracy domowej.

Przygotuj wstępne scenariusze dramy na temat: sceny z życia rodziny przed krytycznym

wydarzeniem oraz spotkania dziecka i rodziców w szpitalu.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobywania umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Sytuacje problemowe

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Analizowanie prakseologicznych zasad rozwiązywania problemów pod katem ich

zastosowania w praktyce.

Wskazówki do realizacji:
Ćwiczenie należy poprzedzić szczegółową instrukcją wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) z książki T. Kotarbińskiego: Medytacje o życiu godziwym. WP, Warszawa 1966

dokończyć wypisywać cechy, które realizuje „spolegliwy opiekun”: altruizm, rzetelność,
odwaga …

2) w książce. S. R. Covey: Zasady działania skutecznego przywódcy. Medium, Warszawa

1997 odnaleźć na stronie 17 – 18 cztery zasady:

bezpieczeństwa – poczucie wartości i tożsamości,

sumienie – przestrzeganie norm etycznych,

mądrość – rozsądny sposób patrzenia na życie,

siła – odwaga w dążeniu do celu,

3) przeczytać jakie korzyści ma firma z pracowników, którzy realizują swoje zasady

w życiu [3, s. 17],

4) w poradniku do jednostki modułowej 513[01].O1 przeczytać, jakie cechy osobowości

opiekuna społecznego świadczą o jego autorytecie 4.5.1,

5) odpowiedzieć na pytania:

a) jaki wpływ na sprawność działania ma etyczny wymiar osobowości?
b) jakie cele osobiste i zawodowe podejmują i realizują ludzie z zasadami?
c) jak ocenisz współpracę i współdziałanie z innymi ludźmi?

–

świadczenie zbędnych usług czy usługi dostosowane do potrzeb i oczekiwań,

–

podwyższanie osobistej sprawności na poziomie optymalnej skuteczności działania,
czy rezygnację,

–

pójście na łatwiznę, czy twórcze zaangażowanie w pracę,

d) czy uczciwi ludzie, którzy nie są kompetentni w swym zawodzie są godni zaufania?

6) wziąć udział w burzy mózgów na temat: Jak stworzyć kulturę pracy opartą na szczerym

zaufaniu?

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– burza mózgów,
– dyskusja dydaktyczna,
– ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

–

książka T. Kotarbińskiego: Medytacje o życiu godziwym WP, Warszawa 1966,

–

książka S. R. Covey: Zasady działania skutecznego przywódcy. Medium, Warszawa 1997,

–

kartki,

–

długopis.

Ćwiczenie 2

Identyfikowanie problemów na podstawie opisu przypadku.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia należy omówić dokładnie jego przebieg,

przypomnieć sposób analizowania przypadku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z opowiadaniem dyrektora szpitala (w tej roli występuje nauczyciel)
2) obejrzeć 2 rysunki, które narysowała dziewczynka poprzedniego dnia,
3) wcielić się w rolę ekspertów, psychologów, psychiatrów, pediatrów, którzy zidentyfikują

problem dziewczynki,

4) zadeklarować zgodę na kontakt o poufnym charakterze przypadku, dyskusję wyłącznie

w gabinecie dyrektora,

5) przygotować pytania do rodziców w celu zidentyfikowania problemu dziewczynki,

Pytania do I obrazka: Jak ma na imię? Gdzie jest jej pokój? Jak daleko od sypialni
rodziców? Na którym piętrze? Czy na rysunku przedstawiła wszystkie swoje zabawki,
meble, czy tylko niektóre z nich? Które z lalek są jej wybrańcami, ulubieńcami? Kto
kupuje te zabawki? Czy jest szczęśliwym dzieckiem? Czy ma jakieś rodzeństwo? Czy
bawi się w swoim pokoju?

6) uzasadnić, dlaczego te informacje są ważne dla rozwiązania problemu (określić problem

i stworzyć jego reprezentację),
Pytania do II obrazka: Czy na tym rysunku nie ma znaku jakiegoś intruza z zewnątrz?
Czy rodzice nie słyszeli jakichś odgłosów? Czy dziewczynka miała jakiś powód, aby
zniszczyć swoje zabawki i meble? Czy dziewczynka nie miała trudnego charakteru?
W jakich stosunkach była ze swoimi rodzicami? Czy rodzice kiedykolwiek karali ją
fizycznie? Bili? Zamykali w pokoju? Czy kiedykolwiek miało miejsce podobne
tajemnicze wydarzenie?

7) wybrać osobę do roli ojca (jest to rola trudna i odpowiedzialna dlatego trzeba się do niej

przygotować na „zewnątrz biura”, dyrektor szpitala mówi, że odpowiedzi ojca mogą
pomóc wyjaśnić zdarzenie i pomóc w powrocie do zdrowia małej pacjentki),

8) przeprowadzić wywiad z ojcem pod kierunkiem protokolanta (nauczyciel),
9) dokonać analizy treści informacji udzielonych przez ojca,
10) skonstruować strategię rozwiązania problemu poprzez:

–

uzupełnienie informacji w wywiadzie z matką, nauczycielką i przyjaciółką
dziewczynki,

–

opracowanie planu wsparcia emocjonalnego dziewczynki, aby przemówiła,

–

wpisanie własnych pomysłów rozwiązania problemu,

–

sformułowanie hipotezy wstępnej: depresja postresowa,

11) wybrać najlepszy sposób rozwiązania zidentyfikowanego problemu,
12) przygotować wstępne scenariusze dramy na temat: sceny z życia rodziny przed

krytycznym wydarzeniem oraz spotkania dziecka i rodziców w szpitalu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

burza mózgów,

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda przypadków,

–

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

2 rysunki,

–

kartki,

–

długopis,

–

opis sytuacji

informacje udzielone przez ojca.

Opis sytuacji [4, s. 47]:
W naszym szpitalu przebywa 7 – letnia dziewczynka. Kilka dni temu w jej domu doszło do
tajemniczego wydarzenia. Rodzice znaleźli ją rano siedzącą pod drzwiami sypialni. Kiedy
tam weszli, zaskoczeni zostali strasznym bałaganem. Próbowali dowiedzieć się od swojej
córki co się stało, ale niestety nie otrzymali żadnej odpowiedzi. Dziewczynka nie odzywała
się do nich i do chwili obecnej nie wypowiedziała ani jednego słowa. Jest w stanie szoku
chociaż zdrowa fizycznie. Pamiętnego ranka trzymała w ręku 2 obrazki, które
prawdopodobnie narysowała poprzedniego dnia. Pierwszy przedstawia jej sypialnię
w normalnym stanie, a drugi – już po tajemniczym incydencie.

Informacje udzielone przez ojca
Dziewczynka była bardzo samotna, nie umiała zaprzyjaźnić się z rówieśnikami, chciała mieć
młodszą siostrę. Kłopoty z córką zaczęły się, gdy pojawiło się młodsze dziecko, niemowlę.

Ćwiczenie 3

Dokonanie wyboru najlepszego sposobu rozwiązania zidentyfikowanego problemu

(przedstawionego w ćwiczeniu 2).

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia omówić kolejność czynności i sposób

wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dokonać analizy scen z życia rodziny, przed krytycznym wydarzeniem, przygotowanych

w domu,

2) z materiału nauczania (jednostka modułowa 513 [01].O1.01): Rozwój psychiczny

wypisać podstawowe potrzeby dziecka w wieku 5, 6, 7 lat,

3) wybrać z nich sytuacje, które wskazywałyby na zablokowanie potrzeb: poczucia

bezpieczeństwa, zachęcania dziecka przez dorosłych do podejmowania aktywności
skierowanej na osiągnięcie celu, pragnienie manipulowania przedmiotami i zdobywanie
wiedzy o tym, jak funkcjonują rzeczy,

4) odegrać sceny dramowe z życia rodziny, w których rodzice blokują ważne obiektywnie

potrzeby dziecka,

5) odegrać spotkanie dziecka z rodzicami w szpitalu,
6) odegrać kolejne sceny (cały zespół klasowy), w których rodzice próbują różnych

sposobów wpływu na dziewczynkę, aby się odezwała i wróciła do domu,

7) dokonać wyboru najlepszego sposobu rozwiązania zidentyfikowanego problemu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

burza mózgów,

–

dyskusja dydaktyczna,

–

inscenizacji,

–

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

praca domowa z przykładami scenariuszy dramy,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 4

Gromadzenie pomysłów na sposób rozwiązania problemu.

Wskazówki do realizacji:
Przed wykonaniem ćwiczenia przypomnieć sposób analizowania problemów oraz

informacje dotyczące problemów socjalnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać z materiału nauczania podrozdział: Problemy socjalne,
2) zaproponować pytania do wszystkich członków rodziny, które ułatwią zidentyfikowanie

problemu,

3) nazwać problem,
4) sformułować hipotezy,
5) zaproponować w klasie burzę mózgów w celu rozwiązania problemu,
6) zapisać pomysły w zeszycie,
7) przygotować logiczną argumentację potwierdzającą skuteczność zaproponowanych

pomysłów,

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– burza mózgów,
– dyskusja dydaktyczna,
– inscenizacji,
– ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

materiał nauczania: Problemy socjalne,

–

zeszyt,

–

długopis,

–

opis sytuacji.

Opis sytuacji
Do psychologa szkolnego zgłasza się rodzina relacjonując, że głównym problemem jest nauka
7 – letniego syna, który zaczął od niedawna chodzić do szkoły. Rodzice nie wiedzą, jak
zachować się wobec dziecka i jego nauki, jak wiele mu pomagać, czy kontrolować lekcje.
Dochodzi miedzy nimi do sporów i kłótni. Syn natomiast coraz częściej zdradza objawy
psychosomatyczne, takie jak nudności, a nawet wymioty i kilkakrotnie nie poszedł z tego
powodu do szkoły, na co matka reaguje współczuciem i przyzwoleniem. Matka chciałaby,
żeby ojciec częściej jej pomagał w problemach z synem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Stosowanie

techniki

zawiązania

kontraktu

udzielania

informacji

zwrotnej

w rozwiązywaniu problemów.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć zasady

zawierania kontraktu, hierarchię potrzeb oraz dokładnie wyjaśnić kolejne etapy wykonania
ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) utworzyć zespoły 3, 4, 5 – osobowe,
2) podzielić się rolami rodziców i dzieci,
3) ustalić problemy do rozwiązania, np.: przydziału obowiązków w rodzinie, szanowanie

potrzeb innych członków rodziny,

4) przeprowadzić dyskusję w grupie na temat potrzeb poszczególnych osób (w czasie

ustalania listy potrzeb należy pamiętać o informacji zwrotnej, jak zrozumiane zostały
potrzeby innych),

5) ustalić indywidualnie listę swoich potrzeb w rodzinie w stosunku do rodziców i do siebie

nawzajem,

6) odczytać potrzeby i wspólnie sformułować normy zapewniające realizację potrzeb

i gwarantujące sankcje,
Zespoły wieszają swoje listy potrzeb na ścianie. Nauczyciel wybiera punkty wspólne dla
wszystkich list. W kolejności potrzeby rodziców, potrzeby dzieci. W dyskusji należy
ustalić normy, które zapewnią realizację potrzeb oraz ustalić sankcje, jakie winny ponieść
osoby naruszające normy.

7) wykorzystać ustalone normy i zobowiązania jako wzór dla określenia norm w zespołach

rodzinnych,

8) spisać normy i sankcje na kartce i podpisać się pod nimi – tak właśnie powstał kontrakt,
9) odegrać cały proces ustalania potrzeb z udzielaniem informacji zwrotnej, norm

gwarantujących ich realizację oraz sankcji za ich naruszenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– sytuacyjna,
–

dyskusja dydaktyczna,

– inscenizacji i dramy,
– ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

papier szary na listy potrzeb,

–

kartki na kontrakty,

–

długopisy, mazaki.

Ćwiczenie 6

Określenie psychospołecznych barier twórczego rozwiązywania problemów.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia należy przypomnieć fazy i strategie

rozwiązywania problemów oraz zwrócić uwagę na trudności występujące w tym procesie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wypisać na kartce trudności i opory, które odczuwasz podczas pracy w grupie,
2) napisać na drugiej kartce, jakiej wiedzy i umiejętności potrzebujesz, aby skutecznie

rozwiązywać problemy,

3) kartki wrzucić do kapelusza,
4) wysłuchać wybranej osoby odczytującej trudności, zgłoszone przez uczniów i potrzeb

klasy w zakresie wiedzy i umiejętności rozwiązywania problemów,

5) odczytać przeszkody w rozwiązywaniu problemów (podane w materiale nauczania),
6) porównać je i wpisać na swoją listę potrzeb w zakresie przezwyciężania trudności

w twórczym rozwiązywaniu problemów,

7) zgłosić do nauczyciela jako propozycję ćwiczeń na kolejnych zajęciach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– pogadanka dydaktyczna,
– ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

karteczki,

–

arkusz szarego papieru,

–

materiały piśmiennicze,

–

kapelusz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Źródła i poziomy stresu

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie własnych fizjologicznych i psychicznych reakcji stresowych.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z fizycznymi symptomami stresu [1, s. 13],
2) zaznaczyć ołówkiem objawy, które u niego występują,
3) wiedzieć, w jaki sposób fizycznie reaguje na stresory, ale ważne jest również, aby

wiedział, jakie wywołują emocje,

4) przeczytać psychiczne symptomy stresu negatywnego, zaznaczyć, które odnoszą się do

niego [1, s. 13],

5) stwierdzić charakterystyczne dla jego organizmu fizyczne i psychiczne symptomy stresu,

co pomoże uświadomić mi, że znajduje się w sytuacji stresowej.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– pogadanka dydaktyczna,
– ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

2 kartki,

–

długopis,

–

lista fizycznych i psychicznych symptomów stresu.

Fizyczne symptomy stresu negatywnego:
–

zawroty głowy,

–

pocenie się,

–

rozszerzone źrenice,

–

suchość w gardle,

–

napięty kark i ramiona,

–

zaciśnięte gardło,

–

szybkie i płytkie oddychanie,

–

wilgotne, zimne dłonie,

–

skurcze żołądka, mdłości,

–

uginające się kolana.

Psychiczne symptomy stresu negatywnego:
–

apatia,

–

piskliwy, nerwowy śmiech,

–

tłumienie uczuć,

–

poczucie niezadowolenia,

–

zamykanie się w sobie,

–

poirytowanie i drażliwość,

–

zapominanie,

–

słaba koncentracja,

–

lęk,

–

częstsze uleganie wypadkom,

–

napięcie emocjonalne lub,

–

nadmierna skłonność do płaczu,

–

nadmierne szukanie odosobnienia,

ucieczki lub pobudzenie,

–

koszmary nocne,

–

tendencja do łatwego ulegania
przerażeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Mierzenie procesu radzenia sobie ze stresem wg dostępnej skali zamieszczonej

w: E. Boenisch, M. C. Haney: Twój stres. Sens życia, równowaga i zdrowie. GWP, Gdańsk 2004

Wskazówki do realizacji:

Przed wykonaniem ćwiczenia należy omówić jego zakres oraz sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać kolejno stwierdzenia wypisane w skali,
2) zaznaczyć kółkiem liczbę wskazującą na to, jak się zazwyczaj czujesz,
3) pamiętać, że nie ma tu ani dobrych, ani złych odpowiedzi,
4) nie zastanawiać się zbyt długo nad poszczególnymi wypowiedziami, zakreślić liczbę,

która najlepiej opisuje to, jak się zazwyczaj czujesz,

5) podliczyć wyniki, przez zsumowanie zakreślonych liczb,
6) zauważyć, że przy pewnych wypowiedziach liczby rosną od prawej do lewej, przy innych

maleją (im większy uzyskałeś wynik, tym większym cieniem kładzie się na Twoje życie
niepokój),

7) sprawdzić swój wynik (kobiety odczuwają większy niepokój niż mężczyźni).
8) podjąć decyzję, czy chce próbować zmniejszyć dręczący go ogólny niepokój.
9) przeprowadzić dyskusję z nauczycielem o znanych sposobach uśmierzania niepokoju

przez alkohol i leki,

10) przeprowadzić ćwiczenie relaksacyjne.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– dyskusja dydaktyczna,
– ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

skala do mierzenie procesu radzenia sobie ze stresem,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 3

Analizowanie strategii radzenia sobie ze stresem skoncentrowanej na rozwiązaniu

problemu.

Wskazówki do realizacji:

Ćwiczenie należy poprzedzić miniwykładem na temat procesu radzenia ze stresem oraz

typów osobowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zidentyfikować problem, podać przykład sytuacji trudnej w szkole, w domu,
2) uświadomić sobie, jaka jest rola procesów poznawczych: myślenia, wiedzy, a jaka uczuć

w procesie rozwiązywania problemów,

3) odpowiedzieć sobie na pytanie, co w moich doświadczeniach w kontakcie ze światem

przeważa: ciekawość świata i poznania samego siebie oparte na wiedzy czy lęk,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) uświadomić sobie, jakie są źródła odwagi i otwartości oraz strachu, bezradności

i rezygnacji,

5) odpowiedzieć na pytanie, jaki wpływ na otwartość i odwagę, bądź rezygnację

i bezradność ma wychowanie i edukacja,

6) podzielić się na 3 zespoły,
7) dokonać analizy skutków emocjonalnych i społecznych niezaspokojenia subiektywnych

potrzeb (wyłącznie własnych pragnień i celów, nawet najwyższych w hierarchii)
u osobowości narcystycznej na płaszczyźnie: afirmacja – negacja,

8) dokonać analizy skutków emocjonalnych i społecznych zachowań osobowości

dominującej, dla której przyjazne jest to, co sprzyja propagowaniu własnego porządku
świata, wrogie to, co nie uznaje takiego porządku,

9) dokonać analizy skutków emocjonalnych i społecznych ludzi aktywnych, mających

poczucie kontroli nad realizacją własnych potrzeb,

10) zaprezentować wyniki klasie,
11) zorganizować burzę mózgów na temat sposobów radzenia sobie ze stresem.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– sytuacyjna,
– dyskusja dydaktyczna,
– burza mózgów,
– ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

kartka papieru,

−

długopis,

−

papier szary,

−

mazaki,

−

literatura z rozdziału 7.

Ćwiczenia 4

Analizowanie strategii radzenia sobie ze stresem skoncentrowanej na emocjach „Słodkie

cytryny” [2, s. 175].

Wskazówki do realizacji:

Ćwiczenie należy poprzedzić szczegółową instrukcją wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zostać członkiem parzystej liczby grup,
2) wymyślić w każdej grupie po dwie codzienne sytuacje wywołujące zdenerwowanie, które

trudno przewidzieć lub na które trudno mieć wpływ (np.: zaspałeś i spóźniłeś się do
szkoły, uciekł Ci autobus),

3) wpisać je na arkusz i przekazać sąsiedniej grupie, która powinna znaleźć dobre strony

każdej sytuacji,

4) zaprezentować wyniki swojej pracy,
5) wyrazić opinie na temat poszukiwania dobrych stron w zdarzeniach, na które nie mamy

wpływu,

6) omówić na forum klasy problemy:

–

Jaki wpływ na nasze negatywne emocje ma dostrzeżenie dobrych stron sytuacji, na
które nie mamy wpływu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Czy możemy mieć wpływ na nasz sposób przeżywania uczuć lęku, przygnębienia,
drażliwości?

–

Czy możliwość kontrolowania uczuć pozwala łagodzić skutki stresu?

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna,

– ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

arkusz papieru,

–

długopis,

–

literatura z rozdziału 7.

Ćwiczenia 5

Udzielanie wsparcia emocjonalnego w sytuacji stresowej [5, s. 54].

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia należy przypomnieć zagadnienia

dotyczące sposobów udzielania wsparcia emocjonalnego w sytuacjach stresowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie z jednostki modułowej [513[01].O1.02 pojęcia: aktywnego słuchania,

empatii, informacji zwrotnej, skupienie się na spostrzeganiu emocji,

2) wysłuchać koleżanki (kolegi), która nie zaliczyła egzaminu, ponieważ chodziła na

dyskoteki i do pabu, kiedy jej koleżanki się uczyły; teraz boi się powiedzieć mamie, bo
zdaje sobie sprawę jak bardzo mama przeżywa jej porażkę,

3) obserwować jej zachowanie, … ma trudności z mówieniem, drży, ma tiki nerwowe, łyka

tabletki, czasami wybucha wysokim, nerwowym śmiechem i nie widzi wyjścia z sytuacji,

4) przygotować na kartce przykład informacji zwrotnej dotyczącej rozumienia trudnej

sytuacji, w której ona się znalazła,

5) przygotować swoją opinię na temat sytuacji koleżanki, np. wg wzoru:

Ja to widzę inaczej …
Mogę się mylić, to tylko moja opinia …
Ale patrząc na ten problem z boku i bez emocji, myślę że da się rozwiązać w ten sposób
… albo tak … i jeszcze tak …
Co o tym myślisz? Na pewno czegoś nie biorę pod uwagę i czegoś ważnego nie wiem, to
tylko drobna sugestia, którą możesz wrzucić do kosza, jeśli nie wnosi do sprawy nic
nowego. Ale może pomyśl spokojnie, zanim powiesz tak, ale …

6) przygotować opinię wg własnego uznania, napisać na kartce i pokazać nauczycielowi do

akceptacji,

7) odegrać z koleżanką scenę na forum klasy,
8) omówić scenę, jak się czułem w roli.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– dyskusja dydaktyczna,
– inscenizacja i drama,
– ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

–

kartki papieru,

–

długopisy,

–

literatura z rozdziału 7.

Ćwiczenia 6

Stosowanie technik relaksacyjnych w celu zredukowania stresu [1, s. 124].

Wskazówki do realizacji:

Ćwiczenie należy poprzedzić szczegółową instrukcją wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) włączyć płytę z nagraniem odgłosów przyrody,
2) usiąść na krześle, wyprostować się i oderwać od sytuacji stresującej,
3) licząc do trzech wziąć wolny, głęboki oddech,
4) licząc do trzech wstrzymać oddech,
5) wydychać głęboko licząc do trzech,
6) zrobić przerwę licząc do trzech,
7) powtórzyć wszystkie czynności trzykrotnie,
8) powrócić do swoich zajęć,
9) omówić rolę oddychania w relaksacji z całą klasą,
10) omówić wpływ relaksacji na odprężenie i regulowanie napięcia stresowego,

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

kaseta lub płyta z nagraniami odgłosów przyrody,

–

magnetofon lub odtwarzacz CD,

–

wygodne krzesło.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej: Kształtowanie umiejętności
rozwiązywania problemów i radzenia sobie ze stresem

Test składa się z 20 zadań, z których:

–

zadania 1 – 13 są z poziomu podstawowego,

–

zadania 14 – 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 7 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu

ponadpodstawowego.

Plan testu

Klucz odpowiedzi

zad

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna odpowiedź

Zdefiniować pojęcie: stres.

Stres to nieswoista reakcja
organizmu na wszelkie
stawiane mu wymagania.

Określić bezpośrednie
następstwa sytuacji trudnych.

– Dyskomfort psychiczny i
fizyczny,
– zakłócenia i zaburzenia w
zachowaniu człowieka,
– ograniczenia sprawności
i wydajności organizmu
lub jego
fragmentów,
– spowolnienie lub
wyhamowanie
aktywności,
– nasilenie jej poza granice
naturalnej
wydolności i
wytrzymałości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scharakteryzować sytuacje
zagrożenia.

Zagrożenie ma miejsce
wtedy, gdy zachodzi
prawdopodobieństwo utraty
czegoś, co jest cenne dla
jednostki np. zdrowia, życia,
pozycji społecznej, dobrej
opinii itd.

Opisać sytuacje frustracji.

Sytuacja frustracyjna to
sytuacja trudna, w której na
drodze do celu napotykamy
przeszkody fizyczne lub
psychiczne.

Scharakteryzować sytuację
konfliktu.

Sytuacja konfliktowa
występuje wtedy, gdy
jednostka znajduje się w
polu przeciwstawnych
oddziaływań, gdy
z dwóch celów działania
musi wybrać jeden.
Towarzyszące jej napięcie
emocjonalne, wzrastające
wraz z długością okresu
wahania się, prowadzi do
zaburzeń.

Określić czynniki powodujące
stres.

Czynniki powodujące stres,
to różnorodne sytuacje
życiowe, które utrudniają
bądź uniemożliwiają
realizację potrzeb. Mogą być
nagłe, o dużej sile
(traumatyzujące) jak i słabe
jednostajne i długotrwałe.

Scharakteryzować sankcje
zapisane w kontrakcie.

Wyjaśnić cel udzielanego
wsparcia emocjonalnego w
sytuacjach stresowych.

Wskazać w czym jest pomocne
pobudzanie ciekawości
poznawczej.

10. Wyjaśnić czym jest

prakseologia.

11. Wskazać czynnik powodujący

umiejętność koncentracji na
zadaniu, mimo stresu.

12. Wyjaśnić cel fizjologicznych

reakcji stresowych.

13. Wyjaśnić znaczenie technik

relaksacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Scharakteryzować mechanizmy

obronne osobowości.

Mechanizmy obronne
osobowości są reakcją
jednostki na przeszkodę a
uwaga skoncentrowana na
własnym bezpieczeństwie,
nie na celu działania.
Towarzyszą temu silne
emocje negatywne, które
jednostka redukuje poprzez
mechanizmy obronne np.
atakuje przeszkody.

15. Wymienić techniki relaksacyjne

redukujące stres.

Relaksacja: poprzez
głębokie, przeponowe
oddychanie, wyrażanie
i przeżywanie uczuć,
muzykoterapia, techniki
pozytywnego myślenia,
terapie poprzez książki,
filmy, kontakt z naturą,
spacery, wizualizacja lęku
plastyczna, ruchowa,
muzyczna, literacka,
ćwiczenia umiejętności
kontrolowania emocji,
uśmierzenie lęku,
opiekowania się sobą.

16. Scharakteryzować strategię

radzenia sobie ze stresem.

Koncentracja na
rozwiązywaniu problemu.
Strategia ta pozwala ocenić
zagrożenie, żeby móc
rozwiązać problem. Musi
być w miarę obiektywna i
uwzględniać:
– sposób na pozbycie się
stresora lub zmniejszenie
jego działania, na przykład:
burza mózgów pozwala
na szukanie sposobów
pozbycia się stresora,
– pozbycie się innych zadań,
aby skoncentrować się na
stresorze,
– nie atakowanie problemu,
oczekiwanie na bardziej
sprzyjające warunki.

17. Omówić proces udzielania

wsparcia emocjonalnego.

– okazywanie i rozumienie
przeżyć i uczuć osoby
przeżywającej stres,
– empatyczne wysłuchanie
osoby,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– okazywanie współczucia
bez przerywania i
wtrącania się,
– informowanie o
możliwości uzyskania
fachowej porady,
– nie stosowanie krytyki, bo
podważone zostaje
poczucie własnej
wartości,
– podtrzymywanie nadziei
osoby, że splot złych
okoliczności minie i osoba
przeżywająca stres odzyska
wpływ na sytuację i będzie
mogła coś zmienić,
– skupianie uwagi na
mocnych stronach.

18. Określić wpływ stresu na

organizm człowieka.

Zagrożenia zdrowia:
– kwasy tłuszczowe,
cholesterol, postresowe
blizny biochemiczne,
pigmenty, wapń,
– wzrasta krzepliwość krwi,
– obniża się odporność na
niektóre choroby wieńcowe,
reumatyczne, alergiczne,
skóry, kamice itp.

19. Opisać źródła eustresu.

Praca nad doskonaleniem
siebie, rozbudzanie potrzeby
osiągnięć, twórczego
stosunku do życia, poczucie
odpowiedzialności za własne
życie i zdrowie.
Odnalezienie sensu życia.

20. Wskazać różnice

w rozwiązywaniu problemów
przez osoby myślące
konwergencyjnie
i dywergencyjnie

Osoba myśląca
konwergencyjnie wykazuje
zdolność rozwiązywania
problemów, dla których
istnieje jedno właściwe
rozwiązanie dające się
wywnioskować z dostępnych
informacji. Osoba myśląca
dywergencyjnie woli
rozwiązywać problemy, dla
których istnieje wiele
rozwiązań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z kryteriami punktowania

i oceniania.

4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi.
6. Podaj i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań.
7. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań.
9. Sprawdź prace. Nanieś punkty na kartę odpowiedzi.
10. Wykonaj analizę statystyczną i opisową wyników sprawdzianu oraz analizę logiczną

i statystyczną zestawu zadań.

11. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
12. Opracuj wnioski do dalszej pracy.

Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących kształtowania umiejętności rozwiązywania

problemów i radzenia sobie ze stresem.

5. Zadania: 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 – to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa; zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 14, 15, 16, 17, 18, 19 i 20 –- to
zadania otwarte i należy udzielić krótkiej odpowiedzi.

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

–

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

–

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
pytania: 14 – 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

– instrukcja,
– zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zdefiniuj pojęcie stresu.

2. Określ bezpośrednie następstwa sytuacji trudnych.

3. Scharakteryzuj sytuacje zagrożenia.

4. Opisz sytuacje frustracji.

5. Scharakteryzuj sytuację konfliktu.

6. Określ czynniki powodujące stres.

7. Sankcje zapisane w kontrakcie powinny uwzględniać:

a) subiektywne potrzeby kierownictwa i personelu,
b) potrzeby podopiecznych,
c) lansowane w mediach zasady wolności
d) prawa człowieka i regulamin placówki.

8. Udzielanie wsparcia emocjonalnego w sytuacjach stresowych opiera się na:

a) pouczeniu zestresowanej osoby jak ma się zachować,
b) opowiedzeniu sytuacji, w której inni sobie poradzili,
c) okazywaniu zrozumienia i podkreślaniu pozytywnych i mocnych stron osoby będącej

w stresie,

d) dostarczeniu naukowej interpretacji jej sytuacji trudnej

9. Pobudzanie ciekawości poznawczej pomaga:

a) sprawniej poruszać się wśród rówieśników,
b) rozwiązywać osobiste problemy przez rozpoznawanie sytuacji stresowych,
c) osiągnąć sukces sportowy,
d) lepiej realizować potrzeby akceptacji.

10. Prakseologia jest:

a) teoria o sprawnym działaniu,
b) wiedza o wczesnych przejawach życia,
c) nauka o wspólnotach pierwotnych,
d) nauka o celach i wartościach życia.

11. Umiejętność koncentracji na zadaniu, mimo przeżywania stresu uzyskujemy dzięki:

a) wypieraniu negatywnych uczuć do podświadomości,
b) wzbudzaniu motywacji do działania za wszelką cenę,
c) zaufanie do swoich możliwości działania i do swojej wartości jako osoby,
d) świadomości wartości cenowej zadania.

12. Fizjologiczne reakcje stresowe mają na celu:

a) dostarczanie energii do rozwiązywania problemu,
b) dostarczanie energii do pokonania przeszkody,
c) zwalczanie lenistwa i bierności,
d) pomoc w koncentracji na zadaniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Techniki relaksacyjne umożliwiają:

a) realizację celów życiowych,
b) zaspakajanie potrzeb,
c) hamują zachowania badawcze,
d) redukują stres.

14. Scharakteryzuj mechanizmy obronne osobowości.

15. Wymień techniki relaksacyjne redukujące stres.

16. Scharakteryzuj strategię radzenia sobie ze stresem.

17. Omów proces udzielania wsparcia emocjonalnego.

18. Określ wpływ stresu na organizm człowieka.

19. Opisz źródła eustresu.

20. Wskaż różnice w rozwiązywaniu problemów przez osoby myślące konwergencyjnie

i dywergencyjnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i radzenia
sobie ze stresem

Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej:

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów i radzenia sobie ze stresem

Test składa się z 20 zadań, z których:

–

zadania 1 – 12 są z poziomu podstawowego,

–

zadania 13 – 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu

ponadpodstawowego.

Plan testu

Klucz odpowiedzi

zad

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna odpowiedź

Wyjaśnić pojęcie strategii
rozwiązywania problemu.

Strategia rozwiązywania
problemu to zbiór zasad
i reguł, którymi się
kierujemy w procesie
rozwiązywania
problemu.

Wymienić konstruktywne
sposoby radzenia sobie ze
stresem.

Afirmacja życia,
poznawanie siebie,
swoich mocnych stron i
słabych stron,
wykorzystanie ich do
kierowania własnym
rozwojem, rozwijanie
zainteresowań.

Scharakteryzować sytuacje
przeciążenia.

Przeciążenie to sytuacja
trudna, która występuje
wtedy, gdy trudność
zadania pozostaje na
granicy możliwości
fizycznych,
umysłowych, czy też
wytrzymałości
nerwowej człowieka.
Działanie przebiegające
przez dłuższy czas w
sytuacji przeciążenia
prowadzi do zmęczenia,
zniechęcenia,...

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wytrzymałości
nerwowej człowieka.
Działanie przebiegające
przez dłuższy czas w
sytuacji przeciążenia
prowadzi do zmęczenia,
zniechęcenia,...

Scharakteryzować pojęcie:
próg tolerancji stresowej.

Genetyczne
uwarunkowana wielkość
bodźca wywołującego
dezorganizację
zachowania.

Wymienić mechanizmy
obronne.

Agresja, regresja,
fiksacja, ucieczka,
projekcja, wyparcie
(stłumienie uczucia),
racjonalizacja,
pozorowanie,
kompensacja,
substytucja.

Wymienić czynniki
powodujące stres.

Utrudnienia, zagrożenia,
przeciążenia, frustracje,
konflikty, deprawacje.

Wyjaśnić pojęcie problemu.

Problemem jest każda
sytuacja zadaniowa w
życiu codziennym,
nauce, pracy, w której
występuje pewna
trudność, której nie
potrafimy rozwiązać.

Scharakteryzować sytuacje
konkurencji i rywalizacji.

Sytuacja konkurencji i
rywalizacji występuje
wtedy, kiedy dwoje lub
więcej osób
współzawodniczących
ze sobą w realizacji
potrzeb np. dostępu do
różnych dóbr, zadań
celów osobistych i
społecznych.

Opisać przeszkody w
rozwiązywaniu problemów.

– duży stopień nowości
(przedmiotów,
manipulacji, operacji,
reguł, wiedzy),
– niezgodność reguł z
intuicją,
– nastawienie umysłowe
i fiksacja funkcjonalna,
transfer negatywny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10.

Wymienić autodestruktywne
sposoby radzenia sobie ze
stresem.

Uzależnienie,
racjonalizacja, regresja,
przeniesienie,
rozładowania
agresywne.

11.

Wymienić fizjologiczne
reakcje stresowe.

Bóle brzucha, bóle
głowy, kołatanie serca,
złe samopoczucie,
drżenie rąk, nóg,
irytacja.

12.

Uzupełnić listę zachowań
wskazujących na wsparcie
emocjonalne w sytuacji
stresowej.

– chcieć i mieć czas
słuchać,
– chcieć pomóc,
– zaakceptować uczucia
chociaż się różnią od
naszych,
– okazywać zaufanie do
mocnych stron
osobowości, zdolności
zainteresowań,
– traktować kogoś jak
odrębną
indywidualność,...

13.

Wymienić trzy rodzaje
konfliktów motywacyjnych.

– konflikt przyciąganie-
przyciąganie (wybór
spośród dwóch
atrakcyjnych celów),
– konflikt unikanie-
unikanie (wybór
spośród dwóch celów o
wartości ujemnej),
– konflikt przyciąganie-
unikanie (cel ma
jednocześnie wartości
negatywne pozytywne).

14.

Opisać strategię poznawczej
kontroli stresu.

Strategia ta polega na
zwiększaniu poczucia
kontroli własnego życia
i przewidywaniu
pewnych zdarzeń
zgodnie z zasadą
logicznej spójności.
Polega ona na
dokonywaniu zmian w
naszych motywach,
potrzebach, uczuciach i
postawach.

15.

Opisać strategię radzenia sobie
ze stresem skoncentrowaną na
emocjach.

Droga postępowania w
tej strategii, to:
– skupienie się na
stresorze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stresorze,
– przyjrzenie się w
aspekcie uwzględnienia
ewentualnych
pozytywnych stron,
– zaakceptowanie tego,
co trwa tu i teraz,
– zaprzeczenie istnieniu
potencjalnego
zagrożenia,
– religijność, szukanie
wsparcia sił
nadprzyrodzonych,
– koncentrowanie się na
emocjach
negatywnych,
– odrywanie
behawioralne,
– oderwanie
psychologiczne,
– rozwiązanie
nieakceptowane
społecznie (alkohol,
narkotyki,....)

16.

Przedstawić fazy
rozwiązywania problemów.

1) odczucie trudności i
niejasności,
2) wykrycie trudności i
określenie ich w postaci
problemu (diagnoza),
3) pomysł rozwiązania,
stawianie hipotez,
4) dedukcja prowadząca
do wniosków
potwierdzających
słuszność hipotezy
5) weryfikacja hipotezy.

17.

Opisać główne źródła dystresu.

Niezadowolenie z
własnego życia, brak
szacunku dla własnych
osiągnięć rozwojowych,
brak możliwości
autoekspresji i
samorealizacji, ucieczka
w krótkotrwałe
przyjemności.

18.

Wymienić psychologiczne
reakcje wskazujące na
zachowanie stresowe.

– trudności w realnej
ocenie sytuacji,
– zakłócenia w
wykonywaniu
czynności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– zahamowanie
aktywności,
– schematyczne
działanie, brak
zaangażowania,
– pogorszenie pamięci,
zanik czynności
samozachowawczych.

19.

Wymienić źródła frustracji.

– przeszkody
zewnętrzne bierne
(zamknięte drzwi),
– przeszkody
zewnętrzne czynne
(człowiek
udaremniający
działanie),
– przeszkody
wewnętrzne bierne (stałe
właściwości lub braki
psychiczne),
– przeszkody
wewnętrzne czynne
(procesy i stany
psychiczne blokujące
dążenia).

20.

Określić odległe następstwa
sytuacji trudnych.

– dysfunkcje w
kierowaniu pracą na
etapie planowania,
przebiegu,
skutków,
– rozchwianie i brak
kontroli nad
procesami
umysłowymi
i emocjonalnymi,
– destrukcja relacji
międzyludzkich,
– degradacja więzi
społecznych
zawodowych i
kulturowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z zadaniami krótkiej odpowiedzi podanymi w zestawie oraz

z kryteriami punktowania i oceniania.

4. Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi.
5. Podaj i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań.
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań.
8. Sprawdź prace. Nanieś punkty na kartę odpowiedzi.
9. Wykonaj analizę statystyczną i opisową wyników sprawdzianu oraz analizę logiczną

i statystyczną zestawu zadań.

10. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
11. Opracuj wnioski do dalszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań otwartych dotyczących kształtowania umiejętności

rozwiązywania problemów i radzenia sobie ze stresem.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Odpowiedź wpisuj

w wyznaczone pole.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania 14 – 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Materiały dla ucznia:

– instrukcja,
– zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wyjaśnij pojęcie strategii rozwiązywania problemu.

2. Wymień konstruktywne sposoby radzenia sobie ze stresem.

3. Scharakteryzuj sytuacje przeciążenia.

4. Scharakteryzuj pojęcie: próg tolerancji stresowej.

5. Wymień mechanizmy obronne.

6. Wymień czynniki powodujące stres.

7. Wyjaśnić pojęcie problemu.

8. Scharakteryzować sytuacje konkurencji i rywalizacji.

9. Opisz przeszkody w rozwiązywaniu problemów.

10. Wymień autodestruktywne sposoby radzenia sobie ze stresem.

11. Wymień niespecyficzne reakcje stresowe fizjologiczne;

12. Uzupełnij listę zachowań wskazujących na wsparcie emocjonalne w sytuacji stresowej.

13. Wymienić trzy rodzaje konfliktów motywacyjnych.

14. Opisz strategię poznawczej kontroli stresu.

15. Opisz strategię radzenia sobie ze stresem skoncentrowaną na emocjach.

16. Przedstaw fazy rozwiązywania problemów.

17. Opisz główne źródła dystresu.

18. Wymień psychologiczne reakcje wskazujące na zachowanie stresowe.

19. Wymień źródła frustracji.

20. Określ odległe następstwa sytuacji trudnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i radzenia
sobie ze stresem

Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Boenisch E., Haney M.C.: Twój stres. Sens życia, równowaga i zdrowie. GWP, Gdańsk 2004
2. Chomczyńska – Miliszkiewicz M., Pankowska D.: Polubić szkołę. Ćwiczenia grupowe

do pracy wychowawczej. WSiP, Warszawa 1995

3. Covey S.R.: Zasady działania skutecznego przywódcy. Medium, Warszawa 1997.
4. Dziedzic A., Pichalska J., Świderska E.: Drama na lekcjach języka polskiego. WSiP,

Warszawa 1995

5. Hamer

H.:

Rozwój

umiejętności

społecznych.

Jak

skutecznie

dyskutować

i współpracować. Veda, Warszawa 1999

6. Kotarbiński T.: Medytacje o życiu godziwym. WP, Warszawa 1966
7. Kozielecki J.: Rozwiązywanie problemów. PZWS, Warszawa 1969
8. Kretschman R.: Stres w zawodzie nauczyciela. GWP, Gdańsk 2003
9. Łukasik M. J.: O stresie inaczej. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005
10. Matuszewski T.: Psychologia poznania. GWP, Gdańsk 2001
11. Miluska J. (red.): Psychologia rozwiązywania problemów społecznych. Wybrane

zagadnienia. BONAMI, Poznań 1998

12. Przetacznik – Gierowska M., Makiełło – Jarża G.: Podstawy psychologii ogólnej. WSiP,

Warszawa 1989

13. Rosenhan

D.L.,

Seligman

M.E.P.:

Psychopatologia.

Polskie

Towarzystwo

Psychologiczne, Warszawa 1994

14. Seligman M.E.P.: Co możesz zmienić, a czego nie możesz, ucząc się akceptować siebie.

Poradnik skutecznego samodoskonalenia. Media Rodzina of Poznań, Poznań 1995

15. Seligman M.E.P.: Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje

życie. Media Rodzina of Poznań, Poznań 1993

16. Selye H.: Stres życia. PIW, Warszawa 1978
17. Sternberg R.J.: Psychologia poznawcza. WSiP, Warszawa 2001
18. Zawadzki R.: Stres – sztuka życia. WSiP, Warszawa 2004