opiekunka dziecieca 513[01] o1 02 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Ludmiła Panasiewicz
Elżbieta Jaszczyszyn
Maria Żukowska

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych
513 [01].O1.02

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Alicja Pasemko
mgr Elżbieta Leszczyńska

Opracowanie redakcyjne:
dr Elżbieta Jaszczyszyn

Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].O1.02

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu opiekunka dziecięca

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Struktura procesu komunikowania się

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Warunki skutecznego komunikowania się

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Style komunikowania się

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Rozwiązywanie konfliktów

5.4.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekunka dziecięca 513[01].

W poradniku zamieszczono:

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed przystąpieniem do pracy
z poradnikiem,

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas zajęć i w ramach samokształcenia,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć ucznia,

−

wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem:

−

metody przypadków,

−

metody sytuacyjnej,

−

inscenizacji,

−

dyskusji dydaktycznej.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. Zajęcia powinny być prowadzone
w klimacie zaufania, otwartości i partnerstwa.

W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, można

posłużyć się zamieszczonymi w rozdziale szóstym zestawami zadań testowych,
zawierającymi różnego rodzaju zadania.

W tym rozdziale podano również:

−

propozycje norm wymagań,

−

plany testów w formie tabelarycznej z kluczem odpowiedzi,

−

instrukcje dla nauczyciela,

−

instrukcje dla ucznia,

−

zestawy zadań testowych,

−

karty odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

513 [01].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa

i higieny pracy

513 [01].O1.02

Nawiązywanie i utrzymywanie

kontaktów społecznych

513 [01].O1.03

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

i radzenia sobie ze stresem

513 [01].O1

Podstawy funkcjonowania

człowieka w środowisku

513 [01].O1.01

Charakteryzowanie psychofizycznych społecznych

aspektów rozwoju człowieka

513 [01].O1.04

Promowanie

zdrowia

513 [01].O1.06

Stosowanie przepisów

prawa w działalności

opiekuńczej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

–

analizować treści materiału nauczania,

–

korzystać z różnych źródeł informacji (np. szukać informacji w literaturze, internecie,
u kolegów, nauczyciela),

–

nawiązywać kontakty z ludźmi,

–

obserwować zachowanie członków grupy (dorosłych i dzieci) w trakcie wykonywania
czynności związanych z pracą, nauką i zabawą,

–

okazywać szacunek i zaufanie do ludzi,

–

określać swoje mocne i słabe strony i hierarchię własnych potrzeb,

–

określać wpływ warunków środowiskowych grup, społecznych (rodziny, rówieśników,
instytucji opiekuńczych) na rozwój osobowości człowieka,

–

określać znaczenie procesów emocjonalnych oraz motywacyjnych w zachowaniach
i osiągnięciach człowieka,

–

uczestniczyć w dyskusjach i prezentacjach,

–

ustalać potrzeby dziecka na podstawie nadawanych komunikatów werbalnych
i niewerbalnych,

–

współpracować w grupie,

–

wyciągać wnioski z wykonanych zadań,

–

wyciągać wnioski z obserwacji zachowania innych uczniów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

określić znaczenie komunikacji w relacjach między ludźmi,

–

scharakteryzować strukturę procesu komunikowania się,

–

scharakteryzować komunikację werbalną i pozawerbalną,

–

określić sposoby wyrażania komunikatów niewerbalnych,

–

wskazać warunki skuteczności w komunikowaniu się,

–

zastosować techniki ułatwiające skuteczne komunikowanie się,

–

rozpoznać problemy występujące w procesie komunikowania się,

–

nawiązać kontakt z podopiecznym i jego opiekunami,

–

rozpoznać potrzeby podopiecznego w zależności od komunikatu,

–

zachować się asertywnie,

–

określić czynniki powodujące konflikt i wpływające na jego przebieg,

–

scharakteryzować metody rozwiązywania konfliktów,

–

określić zasady i warunki skutecznego negocjowania,

–

doskonalić umiejętności aktywnego słuchania, wyrażania empatii, kontroli zachowań
asertywnych oraz spostrzegania emocji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca: ……………………………………………………………………………
Modułowy program nauczania: Opiekunka dziecięca 513[01].
Moduł: Podstawy funkcjonowania człowieka w środowisku 513[01].O1
Jednostka modułowa: Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych 513[01].O1.02

Temat: Struktura procesu komunikowania się

Cel ogólny: Poznanie struktury procesu komunikowania się i charakterystyka

poszczególnych jego etapów.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
–

scharakteryzować strukturę procesu komunikowania się,

–

przedstawić umiejętności, jakie wykorzystuje nadawca do budowy komunikatu,

–

przedstawić umiejętności, jakie wykorzystuje odbiorca do odbierania komunikatu,

–

wytłumaczyć, na czym polega aktywne słuchanie,

–

wymienić znane techniki wykorzystywane podczas aktywnego słuchania i wyjaśnić na
czym one polegają?

–

wskazać sytuacje, w jakich nie udostępniamy prawie wcale niczego ze swojej
indywidualności i sytuacje, w jakich odsłaniamy się szybko i szeroko?

Metody nauczania–uczenia się:
–

ćwiczenia,

–

inscenizacja,

–

dyskusja dydaktyczna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
–

indywidualna,

–

grupowa.

Czas: 135 minut

Środki dydaktyczne:
–

czasopisma codzienne z informacjami o wydarzeniach – po jednym dla każdego ucznia
(Życie Warszawy, Kurier Poranny, Gazeta Współczesna),

–

karta ćwiczeń 1 - dla każdego uczestnika,

–

karta ćwiczeń 2 - dla każdego uczestnika.

Przebieg zajęć:

FAZA WSTĘPNA
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Zorganizowanie stanowisk pracy do wykonania ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

FAZA WŁAŚCIWA
1. Realizacja tematu:
–

Wyjaśnienie roli porozumiewania się w historii ludzkości.

–

Wyjaśnienie schematu komunikacji interakcyjnej przedstawionej na rysunku 1
w poradniku dla ucznia.

–

Prezentacja technik: parafrazy, odzwierciedlania uczuć, dowartościowywania, dojaśniania.

–

Po omówieniu zagadnienia teoretycznego uczniowie przystępują do wykonania ćwiczeń.

–

Każdy uczeń opracowuje i zapisuje na kartce informację (relacja ze zdarzenia) na
podstawie krótkiego tekstu z gazety.

–

Uczeń (A) utworzy parę z innym uczniem (B).

–

Osoba (A) odczytuje opracowaną przez siebie informację osobie (B),

–

Uczeń (A) odpowiada na pytania zadawane przez ucznia (B) (stosującego techniki
aktywnego słuchania) i wysłuchuje parafrazy informacji w jego wykonaniu.

–

Uczniowie zamieniają się rolami i ponownie wykonują ćwiczenie przyjmując role, jakich
jeszcze nie pełnili.

–

Po wykonaniu wymienionych zadań realizowane jest kolejne ćwiczenie.

–

Wszyscy uczniowie chodzą swobodnie po sali.

–

Na hasło osoby prowadzącej ćwiczenie uczniowie zaczynają się poruszać tak jak,
np. osoba bardzo zmęczona, wesoła, smutna, zamyślona, dziecko.

–

Uczniowie sami wymyślają polecenia do wykonania przez grupę.

–

Wyznaczony uczeń przekazuje wymyślone przez siebie polecenie do wykonania przez
pozostałych uczniów.

–

Uczniowie dobierają się w pary.

–

Osoby (A) opowiadają o sobie tyle, ile chcą powiedzieć (przez 5 minut) osobie (B).

–

Zamieniają się rolami i osoby (osobami) stają się osobami słuchającymi.

–

Następnie wszyscy uczniowie oceniają i zaznaczają na karcie ćwiczeń 2 znakiem X to,
na ile zechcieli odsłonić swoją indywidualność.

Karta ćwiczeń nr 2 – typy komunikacji

bezosobowa -------------------------------------------------interpersonalna

–

Na tej samej karcie ćwiczeń uczniowie oceniają i zaznaczają znakiem V to, na ile ich
partnerzy z pary zechcieli odsłonić swoją indywidualność.

–

W parach porównują wyniki.

–

Na koniec ćwiczenia uczniowie siadają w kole i opowiadają o swoich partnerach z pary
(osoba,
o której mowa tylko słucha. Wypowiedź może zakończyć ta osoba, o której opowiadano,
ewentualne korygując przekłamania).

FAZA KOŃCZĄCA
1. Zadanie pracy domowej

Na podstawie zdobytych informacji o komunikacji interpersonalnej zanotuj przykłady

sytuacji życiowych zaobserwowanych w ciągu tygodnia i określ, na ile osoby poddane
obserwacji zechciały odsłonić innej osobie swoją indywidualność czy wyjątkowość.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od uczniów po zakończonych zajęciach

−

ankietowanie ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i nabytej wiedzy
i umiejętności.

Uzupełniające źródła informacji dla nauczyciela
Guillaumond F.: Nauka komunikowania się w grupie przedszkolnej. Wydawnictwo Cyklady,
Warszawa 2000

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca: ……………………………………………………………………………
Modułowy program nauczania: Opiekunka dziecięca 513[01]
Moduł: Podstawy funkcjonowania człowieka w środowisku 513[01].O1
Jednostka modułowa: Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych 513[01].O1.02

Temat: Komunikat jako podstawa skutecznego porozumiewania się

Cel ogólny: doskonalenie umiejętności jasnego i precyzyjnego formułowania myśli.

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:
–

wystąpić w roli komunikatywnego rozmówcy (nadawcy i odbiorcy),

–

przygotować relację zgodnie ze sztuką dziennikarską – zasadą sześciu pytań: 1) kto?;
2) co?; 3) gdzie?; 4) kiedy?; 5) dlaczego?; 6) jak?

–

wybrać fakty, które będzie uważał za ważne w ustnym i niewerbalnym relacjonowaniu
wybranego wydarzenia,

Metody nauczania–uczenia się:
–

ćwiczenia,

–

inscenizacja,

–

wywiad,

–

dyskusja dydaktyczna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
–

indywidualna,

–

grupowa,

–

zbiorowa.

Czas: 90 minut

Środki dydaktyczne:
–

długopisy,

–

kapelusz,

–

karta ćwiczeń 3 – karta oceny relacji ustnej,

–

karta ćwiczeń 4 – karta oceny pytań,

–

kartki papieru,

–

klej,

–

kolorowe czasopisma do pocięcia,

–

kolorowe paski papieru,

–

kredki,

–

mazaki,

–

nożyczki.

Przebieg zajęć:

FAZA WSTĘPNA
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Zorganizowanie stanowisk pracy do wykonania ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

FAZA WŁAŚCIWA
1. Realizacja tematu:
–

Każdy uczeń ma przygotować w ciągu 2 – 3 minut relację z jakiegoś wydarzenia zgodnie
ze sztuką dziennikarską, czyli powinien uwzględnić w relacji zasadę sześciu pytań.

–

Następnie wszyscy uczniowie mają odpowiadać na pytania zadawane przez wyznaczone
do tego zadania osoby.

–

Osoby, które się przysłuchują powinny ocenić relacje innych uczniów biorąc pod uwagę
poniższe pytania (posługując się przy tym kartą ćwiczeń 3):

−

W jakim stopniu relacje uwzględniały wszystkie sześć wymienionych punktów?

−

Czy mieściły się w ustalonym limicie czasu?

–

Posługując się kartą ćwiczeń 4 uczniowie oceniają usłyszane odpowiedzi na powyższe
pytania.

–

Po wykonaniu tej części ćwiczenia przystępujemy do kolejnego.

–

Uczniowie dzielą się na trzy grupy według koloru wylosowanego paska papieru. Osoby
z paskiem w jednym kolorze tworzą grupę.

–

Grupa 1 (żółta) – przedstawia przysłowia za pomocą gestów. Grupa 2 (czerwona) –
przedstawia przysłowia obrazków. Grupa 3 (zielona) – przedstawia przysłowia za
pomocą za pomocą słów (innych, niż użyte w przysłowiu).

–

Uczniowie tworzący jedną grupę zapisują na oddzielnych kartkach znane sobie
przysłowia i wrzucają je do kapelusza.

–

Jeden z uczniów jako przedstawiciel grupy losuje kartkę z przysłowiem.

–

Wszyscy przygotowują inscenizację przysłowia, a następnie odgrywają scenkę.

–

Pozostali uczniowie odgadują, jakie przysłowie zostało zaprezentowane.

FAZA KOŃCZĄCA
1. Zadanie pracy domowej

W ciągu następnego tygodnia po zajęciach zanotuj przykład sytuacji, w której

uczestniczyłeś i rozmów, jakie wtedy odbyłeś. Zdaj z niej relację. Pozostali uczniowie
wykorzystując kartę ćwiczeń 3 – karta relacji ustnej – ocenia Twoją wypowiedź.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od uczniów po zakończonych zajęciach

−

ankietowanie ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i nabytej wiedzy
i umiejętności.

Uzupełniające źródła informacji dla nauczyciela:
Gajewska G., Szczęsna A., Soliński A.: Teoretyczno – metodyczne aspekty wychowania.
Scenariusze zajęć wychowawczych. PEKW „Gaja”, Zielona Góra 2003.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Struktura procesu komunikowania się

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posłuchaj innych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić, jaki rodzaj

tekstu z gazety uczeń ma wybrać (informacja o zdarzeniu).

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) opracować i zapisać na kartce informację (relacja ze zdarzenia) na podstawie krótkiego

tekstu z gazety,

2) utworzyć parę z innym uczniem,
3) odczytać opracowaną przez siebie informację drugiej osobie (B),
4) odpowiedzieć na pytania zadawane przez ucznia B,
5) wysłuchać parafrazy informacji w wykonaniu drugiego ucznia (B), który ma się przy tym

posłużyć kartą ćwiczeń nr 1,

6) zamienić się rolami i ponownie wykonać ćwiczenie przyjmując rolę osoby parafrazującej

informację.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

czasopisma codzienne z informacjami o wydarzeniach – po jednym dla każdego ucznia
(Życie Warszawy, Kurier Poranny, Gazeta Współczesna),

–

karta ćwiczeń nr 1 – „Techniki aktywnego słuchania”.

Karta ćwiczeń nr 1 – Techniki aktywnego słuchania

1. Parafraza:

3. Dowartościowanie:

−

Jeśli Cię dobrze zrozumiałem, to .....

– Dziękuję Ci za to, co powiedziałeś

−

Z tego, co mówisz, wynika, że ….

– Doceniam to, co dla mnie zrobiłaś

−

Czy chodzi Ci o to, że …..

– Cieszę się, że tak poważnie do tego

podszedłeś

2. Odzwierciedlanie uczuć:

4. Dojaśnianie

−

Wydajesz się być zdenerwowany, gdy

– Kiedy i gdzie to się stało?

o tym mówisz

– Co to dla Ciebie oznacza?

−

Zdaje się, że Cię rozzłościłem

– Jak on wtedy wyglądał?

–

Wygląda, że jesteś zadowolony z tych planów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zbuduj i odbierz komunikaty niewerbalne i werbalne na forum grupy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien pokazać technikę

wykonania ćwiczenia poprzez zademonstrowanie różnych sposobów poruszania się ludzi
w zależności od ich samopoczucia. Może prosić uczniów o pokazanie przez nich jeszcze
innych sposobów komunikowania otoczeniu (poprzez postawę ciała) swojego nastroju.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) chodzić swobodnie po sali,
2) na hasło osoby prowadzącej zacząć poruszać tak jak: osoba bardzo zmęczona, wesoła,

smutna, zamyślona, dziecko,

3) sam wymyślić polecenia do wykonania przez grupę,
4) przekazać polecenie do wykonania przez pozostałych uczniów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia,

–

inscenizacja.

Środki dydaktyczne:

–

tablice poglądowe lub foliogramy z fotografiami osób zamyślonych, smutnych,
wesołych.

Ćwiczenie 3

Zaprezentujcie się wzajemnie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić

grupę na pary. Można wykorzystać losowanie kartek z nazwiskiem osoby, z którą uczeń
będzie pracować. To umożliwi wzajemne poznanie się uczniów, którzy na co dzień nie
utrzymują ze sobą kontaktów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wylosować osobę do pary,
2) opowiedzieć osobie partnerowi z pary tyle, ile chce powiedzieć (przez 5 minut),
3) zamienić się rolą i być osobą słuchającą,
4) ocenić i zaznaczyć na karcie ćwiczeń 2 znakiem X w jakim stopniu zechciał odsłonić

swoją indywidualność,

5) ocenić i zaznaczyć na karcie ćwiczeń 2 znakiem V w jakim stopniu jego partner z pary

zechciał odsłonić swoją indywidualność,

6) porównać wyniki z osobą w parze,
7) usiąść w kole z pozostałymi uczniami i opowiedzieć o swoim partnerze z pary (osoba,

o której mowa tylko słucha). Wypowiedź może zakończyć ta osoba, o której opowiadano
(ewentualne korygując przekłamania).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia,

–

inscenizacja.

Środki dydaktyczne:

–

karta ćwiczeń nr 2 – „Typy komunikacji”

Karta ćwiczeń nr 2 – Typy komunikacji

bezosobowa -------------------------------------------------interpersonalna

Ćwiczenie 4

Byłeś tam – zrelacjonuj jako naoczny świadek.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel przed przystąpieniem do ćwiczenia powinien poinformować uczniów jak

przygotować (zgodnie ze sztuką dziennikarską) relację i omówić zasadę sześciu pytań:
1) kto?; 2) co?; 3) gdzie?; 4) kiedy?; 5) dlaczego?; 6) jak?

Po każdym sprawozdaniu nauczyciel wyznacza dwóch lub trzech uczniów do zadawania

pytań. Pytania powinny być jasne, zwięzłe i na temat. Nie powinni oni zadawać pytań
tendencyjnych. Literatura [2, s. 13 – 14]

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wysłuchać instrukcji nauczyciela o tym, jak przygotować relację z zastosowaniem zasady

sześciu pytań: 1) kto?; 2) co?; 3) gdzie?; 4) kiedy?; 5) dlaczego?; 6) jak?

2) przygotować w ciągu 2 – 3 minut przekaz z jakiegoś wydarzenia zgodnie ze sztuką

dziennikarską,

3) uwzględnić w relacji zasadę sześciu pytań,
4) odpowiedzieć na pytania zadawane przez wyznaczone do tego zadania osoby,
5) ocenić relacje innych osób biorąc pod uwagę poniższe pytania i kartę ćwiczeń 3:

−

W jakim stopniu relacje uwzględniały wszystkie sześć wymienionych punktów?

−

Czy mieściły się w ustalonym limicie czasu?

6) Ocenić pytania według karty ćwiczeń 4.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia,

–

inscenizacja.

Środki dydaktyczne:

–

karta ćwiczeń nr 3 – „Karta oceny relacji ustnej”,

–

karta ćwiczeń nr 4 – „Karta oceny pytań”.

Karta ćwiczeń nr 3. - Ocena relacji ustnej

Słuchając wypowiedzi zanotuj informacje w każdej z tych kategorii

Kto?

Co?

Kiedy?

Gdzie?

Dlaczego?

Jak?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karta ćwiczeń nr 4 – Ocena pytań

Ocena pytań

Pytania były:

tak

nie

zazwyczaj

jasne

precyzyjne

na temat

tendencyjne

Uwagi:

Ćwiczenie 5

Przedstaw za pomocą gestów, obrazków i słów treść przysłowia.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien pomóc uczniom w podziale na trzy grupy. Może zastosować dobór

wg wylosowanego paska kolorowego papieru. Osoby z paskiem w jednym kolorze tworzą
grupę. Grupa 1 (żółta) – przedstawia przysłowia za pomocą gestów, grupa 2 (czerwona) – za
pomocą obrazków, grupa 3 (zielona) – za pomocą słów (innych niż użyte w przysłowiu).

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapisać wraz z innymi członkami grupy na oddzielnych kartkach znane sobie przysłowia,
2) uczestniczyć w wylosowaniu przez przedstawiciela grupy kartki z przysłowiem,
3) przygotować inscenizację przysłowia,
4) odegrać scenkę wraz z innymi członkami grupy,
5) odgadywać, jakie przysłowie prezentują inne grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

–

kartki papieru,

–

mazaki,

–

kredki,

–

kolorowe czasopisma,

–

klej, nożyczki,

–

kolorowe paski papieru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Warunki skutecznego komunikowania się

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, jakie znaczenie dla przełamywania tendencji do klasyfikowania ludzi oraz dla ich

uwiarygodnienia ma przedstawienie osoby i jej mowa wstępna.

Wskazówki do realizacji

Nauczyciel powinien rozdać uczniom kartę ćwiczeń nr 5 – „Chciałbym przedstawić państwu
… – ocena” i poprosić o jej wypełnienie równocześnie wyjaśniając, że jej treść będzie
potrzebna do wykonania ćwiczenia. Literatura [2, s. 180]

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wypełnić kartę ćwiczeń nr 5,
2) znaleźć osobę do pary,
3) jako osoba A przedstawić zgromadzonym słuchaczom osobę B w następujących

okolicznościach:
a) Przewodniczący rady szkolnej przedstawia osobę na spotkaniu nauczycieli przed

rozpoczęciem roku szkolnego. Na podium znajdują się: kurator, przewodniczący
związku nauczycieli i przedstawiciel rady szkoły.

b) Przewodniczący samorządu uczniowskiego przedstawia dyrektora, mającego

wystąpić na pierwszym apelu szkolnym, rozpoczynającym rok szkolny. Na podium
znajdują się przewodniczący rady szkoły razem z pracownikami administracji
szkolnej.

c) Matka dziecka, którym się opiekujecie przedstawia was na przyjęciu, w którym

uczestniczą dzieci i ich rodzice.

4) jako osoba, która ma być przedstawiona przygotować powitanie – wstęp do

przemówienia, w którym dziękuje przedmówcy i wita wszystkich osobiście na podium,

5) jako osoba przedstawiająca drugą osobę korzysta z danych z formularza,
6) odpowiedzieć w trakcie dyskusji na poniższe pytania
–

Która z osób po jej przedstawieniu stała się dla niego bardziej wiarygodna i dlaczego?

–

Które z przemówień można ocenić jako dokładniejsze (ze względu na podane informacje)
a które ogólnikowe?

–

Jakie cechy samego wystąpienia (np. kontakt wzrokowy, przyjemny, dobitny głos,
odpowiednia gestykulacja i postawa ciała) wpłynęły na pozytywną ocenę przedstawianej
osoby? (jej wiarygodności).

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

inscenizacja,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

–

kartki z opisem okoliczności prezentacji osoby,

–

karta ćwiczeń 5 – „Chciałbym przedstawić państwu… - ocena”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karta ćwiczeń nr 5 – Chciałbym przedstawić państwu … – ocena

Imię i nazwisko …………………………………………………………………………….
Hobby: ……………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………
Lubię: ………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Nie lubię: ……………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Cele: …………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………..

Ćwiczenie 2

Zamień komunikaty typu „TY”, „MY”, „WY” na typu „JA”.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien umożliwić uczniom przypomnienie sobie rodzajów języków, jakich

używają ludzie w swoich wypowiedziach (JA, TY, MY, WY) poprzez sięgniecie do
poradnika dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapisać na kartce 2 – 3 komunikaty w języku „TY”, „MY”, „WY”,
2) wymienić się kartkami i zamienić zdania na komunikat typu „JA”, czyli wypowiedź

we własnym imieniu,

3) odpowiedzieć na poniższe pytania:

−

Co naprawdę powiedziałeś stosując komunikaty typu „TY”, „MY”, „WY”?

−

Jakie efekty może przynieść komunikat wygłoszony w każdym z omawianych
języków?

−

W jakim przypadku mówisz we własnym imieniu?

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

inscenizacja,

–

rozmowa.

Środki dydaktyczne:

–

kartka,

–

długopis

Karta ćwiczeń nr 2 – Typy komunikacji

bezosobowa -------------------------------------------------interpersonalna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karta ćwiczeń nr 3. - Ocena relacji ustnej

Słuchając wypowiedzi zanotuj informacje w każdej z tych kategorii

Kto?

Co?

Kiedy?

Gdzie?

Dlaczego?

Jak?

Ćwiczenie 3

Ustal, o co naprawdę pytają lub co chcą przekazać.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia rozdać każdemu

uczniowi kartkę z opisem sytuacji i pytaniem do niej. Trzeba zwrócić uwagą na to, że każde
z pytań sygnalizuje inną potrzebę, ale czasami trudno określić, jaką.

Przy wszystkich pytaniach uczniowie przedyskutują, jaką potrzebę sygnalizuje pytający.

Literatura [2, s. 56 – 57]

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać treść kartki otrzymanej od nauczyciela,

Opis sytuacji:

Jesteś uczniem czwórkowym. Dostałeś 1 z klasówki. Po lekcji nauczyciel pyta:
„Czy chciałbyś porozmawiać o klasówce?”

Twoja sympatia pyta: „Czy podoba Ci się moje uczesanie?”

Chłopak lub dziewczyna, która – masz nadzieje – zaprosi Cię na imprezę widzi
Cię w klasie i pyta: „Wybierasz się na tańce w sobotę?”

„Cześć, gdzie się podziewałaś?”

Mówisz koleżance, że nie podoba ci się sposób, w jaki cię ostatnio traktuje.
Ona odpowiada: „O co Ci chodzi?”

2) dopisać do każdego pytania tyle interpretacji, ile przyjdzie mu do głowy.
3) odczytać głośno zapisane pomysły i porównać z pomysłami innych uczniów,
4) odpowiedzieć na pytanie: O co naprawdę pytają lub co chcą przekazać ludzie?

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

–

kartka z opisem sytuacji i pytaniem dla każdej osoby w klasie.

Ćwiczenie 4

Określ błędy jatrogenne mogące pojawić się w pracy z dzieckiem.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na

cztery grupy lub zaproponować samodzielne podzielenie się z uwzględnieniem równej ilości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uczestników w grupie. Obszary, w których uczniowie będą poszukiwać błędów jatrogennych
to: a) bezpieczeństwo fizyczne; b) bezpieczeństwo emocjonalne; c) bezpieczeństwo
kontaktach interpersonalnych – komunikowanie się; d) bezpieczeństwo kontaktach
interpersonalnych – usamodzielnianie się.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) stworzyć wspólnie z innymi członkami grupy listę błędów jatrogennych we wskazanych

przez nauczycielach obszarach,

2) stworzyć klasową listę błędów jatrogennych w analizowanych obszarach,
3) wskazać błędy, których nie przewidział a które przewidzieli inni uczniowie,
4) wskazać błędy przewidziane przez niego, a nie wzięte pod uwagę przez innych uczniów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

–

arkusze szarego papieru dla każdej z grup,

–

mazaki,

–

taśma samoprzylepna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Style komunikowania się

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odegraj rolę osoby uległej i agresywnej.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien dokładnie wytłumaczyć uczniom, na czym polega odegranie roli

osoby uległej i agresywnej. Konieczne jest zaakcentowanie sygnałów mowy ciała i mowy
werbalnej – sposób ustawienia stóp, postawa ciała, wzrok, głos, ton.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odegrać rolę osoby uległej i wyobrazić sobie, że zachowuje się w następujący sposób:

Udaje, że jest małżonkiem bardzo uzależnionym od partnera. Powinien przesunąć jedną

stopę nieco do tyłu i przenieś na nią cały ciężar. Wyciągnąć ramiona, wewnętrzną stronę dłoni
skierować do góry. Pochylić się nieco do przodu, aby zachować równowagę ciała
i uniemożliwić sobie mówienie pełnym i mocnym głosem. Oczy skierować w górę
i powiedzieć cichym głosem:
– ,,Zgadzam się na wszystko co powiesz. Żyję tylko po to, aby Ciebie uszczęśliwić. Nie
posiadam wewnętrznej mocy. Polegam na Twoich decyzjach i jestem pod Twoją opieką. Bez
Ciebie będę zbyt bezbronna, więc zrobię wszystko, czego zażądasz. Przykro mi, że jestem
uciążliwa. Mogę wypowiedzieć swoją opinię, ale nie jest ona wiele warta”,
2) po zakończeniu scenki odpowiedzieć na pytania dotyczące jego samopoczucia w roli

osoby uległej:

–

Jak się czuł?

–

Jak oddychał?

–

Jak zachowywały się jego mięśnie?

–

Jak brzmiał jego głos?

3) stworzyć wraz z innymi uczniami listę korzyści i wad bycia osobą uległą,
4) zawiesić na ścianie powstałą listę,
5) odegrać rolę osoby agresywnej i wyobrazić sobie, że zachowuje się w następujący

sposób:

udaje, że jest agresywnym szefem, wrzeszczącym na swojego pracownika. Powinna

wstać, wysunąć jedną stopę nieco do przodu i oprzeć się na niej. Jedną dłoń powinien położyć
na biodrze, a palec wskazujący drugiej trzymać wymierzony w podwładnego.

Głośnym, oskarżycielskim głosem ma wypowiadać następujące zdanie:

–

,,Nigdy niczego nie robisz dobrze... Ciągle powtarzasz tę głupotę... Co się z Tobą dzieje?
Jesteś po prostu leniwym sk...synem. Moglibyśmy Cię wynająć jako kołek do
podpierania drzwi. Jestem tu jedyną osobą, która cokolwiek robi.... Robi mi się niedobrze
od podejmowania wszystkich decyzji.... Nigdy nie przejmujesz inicjatywy”.

7) kontynuować swoje oskarżenie przez 3 minuty,
8) wypowiadać komunikaty zaczynające się od ,,Ty”. Niech będzie w nich dużo sarkazmu

i negatywnych etykietek. Nieistotne jest, co myśli druga osoba. Jeżeli zadaje pytania, to
w taki sposób, jakby wcale nie oczekiwał odpowiedzi. Koncentruje się jedynie na tym,
aby udowodnić swoją rację i wyższość,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) po zakończeniu scenki odpowiedzieć na pytania dotyczące jego samopoczucia w roli

osoby agresywnej:

–

Jak się czuł?

–

Jak oddychał?

–

Jak zachowywały się jego mięśnie?

–

Jak brzmiał jego głos?

10) stworzyć wraz z innymi uczniami listę korzyści i wad bycia osobą agresywną,
11) zawiesić na ścianie powstałą listę (komentarz do listy - zalety: uzyskanie przewagi

i dominacji, realizacja celów na krótką metę. Wady: frustracja, samotność, nie można
wyrazić swoich subtelnych uczuć ani niepewności).

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

inscenizacja.

Środki dydaktyczne:

–

arkusze szarego papieru,

–

mazaki,

–

papier formatu A4

–

długopisy

Jako człowiek masz prawo:

–

popełniać błędy,

dobrze myśleć o sobie,

–

sam ustalać swoje cele,

wypowiadać swoje opinie,

–

samodzielnie podejmować decyzje,

wyrażać swoje odczucia i pragnienia,

–

odpowiadać ,,nie’’ na prośby,

być smutny, wesoły, zły,

–

dbać o siebie,

masz prawo do wszystkich uczuć,

–

być sobą,

być taki, jaki jesteś,

–

bronić swych praw,

mieć własne zdanie na swój temat,

–

pytać i szukać informacji,

przeciwstawiać się nieuprawnionej krytyce,

–

być dla siebie autorytetem,

być zakłopotany,

–

zastanawiać się,

MASZ PRAWO BYĆ ASERTYWNY

–

wahać się,

MASZ PRAWO NIE BYĆ ASERTYWNY

–

zmieniać zdanie

–

prosić o różne rzeczy,

–

być traktowany z szacunkiem,

Uwaga: Styl asertywny został opisany w punkcie 4.3.1 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2.

Określ własne uczucia towarzyszące wyobrażonej historii.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien zapewnić uczniom poczucie bezpieczeństwa i relaksu. Uczniowie

siadają wygodnie, odprężają się i zamykają oczy. Wyobrażają sobie historię, którą opowiada
nauczyciel: Literatura [13, s. 89]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W bibliotece

„Koleżanka poprosiła cię, żebyś pomogła znaleźć jej różne rzeczy w bibliotece.

Właściwie chciałaś w tym czasie wypić kawę w szkolnej kawiarence, ale w końcu
postanowiłaś jej pomóc. Przychodzisz do biblioteki, a koleżanki jeszcze tam nie ma. Czekasz
pamiętając, że do następnej lekcji została tylko godzina. Koleżanka pojawia się po
20 minutach”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odpowiedzieć na poniższe pytania, które zadaje nauczyciel:

–

Jak zareagowałabyś, kiedy pojawiłaby się koleżanka?

–

Co w takiej sytuacji powiedziałabyś do niej?

–

Jak ona by się z kolei poczuła?

–

Jaki wpływ miałoby to na łączące was stosunki?

2) zapisać odpowiedzi na tablicy,
3) odegrać w parze scenkę z zastosowaniem wobec spóźnionej koleżanki zachowania

agresywnego, uległego, asertywnego.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia,

–

inscenizacja.

Środki dydaktyczne:

–

zeszyt,

–

opis historii w bibliotece,

–

tablica i kreda.

Ćwiczenie 3

Sprawdź przy pomocy kwestionariusza autotestu, w których obszarach jesteś

nieasertywny.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel rozdaje uczniom kartę ćwiczeń nr 7 i wyjaśnia, że po wypełnieniu

kwestionariusza testu uczeń dowie się, w jakich sytuacjach społecznych nie jest asertywny.
Ponadto nauczyciel informuje, że istnieje możliwość ustalenia potrzeb grupy w zakresie
asertywności. Anonimowo na „wędrującym arkuszu” uczniowie postawią kreski przy pytaniach,
w których ich odpowiedź wskazuje na zachowania nieasertywne. Literatura [11, s. 125]

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wypełnić indywidualny kwestionariusz autotestu,
2) podliczyć wskazania i ustalić, w jakich sytuacjach społecznych nie jest asertywny,
3) zaznaczyć swoje nieasertywne zachowania na „wędrującym arkuszu”,
4) podliczyć wskazania i ustalić potrzeby grupy w zakresie umiejętności asertywnych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

dyskusja dydaktyczna,

–

burza mózgów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

–

karta ćwiczeń nr 7 – „Autotestu asertywności – uwarunkowania osobowościowe”,

–

długopis.

Karta ćwiczeń nr 7 - Autotest asertywności - uwarunkowania osobowościowe

Na każde z poniższych pytań spróbuj sam sobie odpowiedzieć: tak lub nie

1. Nie potrafię odmówić komuś pożyczenia pieniędzy.
2. Nie umiem odmówić wypicia alkoholu, gdy mnie do tego namawiają.
3. Często mam trudności z powiedzeniem innym ludziom „nie”
4. Jeżeli ktoś rozmawia głośno w kinie, to mam trudności ze zwróceniem mu uwagi.
5. Nie umiem przerwać gadatliwemu przyjacielowi lub przyjaciółce.
6. Mam trudności z wypowiadaniem opinii różniącej się od opinii osoby, z którą

rozmawiam.

7. Nie potrafię kontynuować dyskusji z kimś, kto się ze mną nie zgadza.
8. Na spotkaniach publicznych unikam zadawania pytań, żeby nie wydać się głupim.
9. Trudno mi przyznać, że czegoś nie rozumiem i prosić o wyjaśnienie.
10. Nie potrafię nawiązywać rozmów z osobami obcymi.
11. Jest mi trudno zaproponować lub zaakceptować propozycję randki.
12. Nie potrafię komuś odmówić spotkania czy randki.
13. Nie umiem poprosić kogoś, kto mi raz odmówił, o spotkanie w późniejszym terminie.
14. Nie potrafię komuś powiedzieć, że go nie lubię.
15. Często nie wiem co powiedzieć atrakcyjnej osobie płci przeciwnej.
16. Jeżeli bliski i poważny krewny drażni się ze mną, to raczej kontroluję swoje uczucia

i unikam rozdrażnienia.

17. Gdy ktoś plotkuje na mój temat, raczej unikam go i nie staram się o wyjaśnienie sprawy.
18. Kiedy ktoś mówi mi komplementy, nie wiem jak się zachować.
19. Mam trudności ze zwróceniem w sklepie rzeczy, która okazała się bublem.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj zachowania asertywne, agresywne i uległe.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi kartę ćwiczeń nr 6. Omawia przedstawione

sytuacje w celu uniknięcia niezrozumienia ich przez uczniów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać treść karty ćwiczeń nr 6,
2) omówić wspólnie z nauczycielem i innymi uczniami każdą sytuację i reakcję,
3) określić samodzielnie opisane zachowania jako: asertywne lub agresywne lub uległe,
4) uzasadnić swoją wypowiedź, poprzez wytłumaczenie dlaczego tak określił zachowanie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

–

karta ćwiczeń 6 – „Rozpoznajemy zachowania asertywne”,

–

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karta ćwiczeń nr 6 - Rozpoznajemy zachowania asertywne

Określ, które reakcje na opisaną sytuację są agresywne, asertywne lub uległe?

Sytuacja

Reakcja

1. Podczas lekcji kolega prosi cię, byś
pożyczył mu kartkę

2. Ktoś przerywa, kiedy mówisz.

3. Mama prosi cię, żebyś pomógł jej
w pracach domowych. Akurat odrabiasz
lekcje.

4. Czekasz w kolejce przy barze, kiedy ktoś
,,wskakuje” przed ciebie i zostaje
obsłużony przed tobą.

5. Jeden z graczy twojej drużyny piłkarskiej
oskarża cię, że nie wysiliłeś się zbytnio
podczas ostatniego meczu.

6. Kolega ma pewien problem i prosi cię
o radę.

7. Akurat wtedy, kiedy nadawany jest twój
ulubiony program telewizyjny, ktoś
z domowników chce oglądać inny
program.

8. Miesiąc temu pożyczyłeś koledze płytę
i do tej pory nie oddał jej, chociaż obiecał
zwrócić po 2 tygodniach.

9. Na przyjęciu ktoś częstuje cię koktailem,
mówiąc, że nie zawiera on alkoholu.
Uważasz, że to nieprawda.

10. Zauważasz, że ostatnia mama często
bierze przepisane przez lekarza tabletki
uspakajające.

Ty to ciągle coś wyłudzasz.

Przepraszam, ale chciałbym skończyć swoją
wypowiedź.
No dobrze, co prawda właśnie odrabiałem
pracę domową, ale...

Nic nie mówisz, tylko głośno wzdychasz.

Sądzę, że jesteś niesprawiedliwy. Wydawało
mi się, że gram dobrze.

Skąd mam wiedzieć, co zrobić? To jest
twoja sprawa.

Dobrze, oglądaj co chcesz. Ja mogę zająć się
czymś innym.

Przykro mi, że do tej pory nie oddałeś mi
płyty. Czy możesz mi ją jutro zwrócić?

Spływaj! Nie tknę tego!

Ciągle coś łykasz!. Co ci właściwie jest?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. 4. Rozwiązywanie konfliktów

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ istotę sytuacji konfliktowej i własne strategie postępowania w przypadku

zaistnienia sprzecznych interesów.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przed rozpoczęciem ćwiczenia zachęcić uczniów do podjęcia prób

odczucia, a potem opisania, na czym polega konflikt, oraz przedstawienie własnych sposobów
postępowania w przypadku zaistnienia sprzecznych interesów. Literatura [1, s. 60]

Po ćwiczeniu należy zadać następujące pytania. Jako pomoc w określaniu stylu

rozwiązywania konfliktu niech posłuży folia z kartą ćwiczeń nr10 – style negocjacji.
– Czego dowiedzieliście się o sobie i o swoim stylu rozwiązywania konfliktu:
a) czy walczyliście o swoje interesy, czy z nich rezygnowaliście, jaki styl negocjacji

prowadziliście: „twardy” czy „ miękki”?

b) czy próbowaliście szukać kompromisowych rozwiązań, jak wiele rozwiązań

zaproponowaliście?

c) jakie widzicie zalety i wady różnych postaw w sytuacji konfliktowej?
d) czy zaprezentowane w tym ćwiczeniu strategie rozwiązywania konfliktów są podobne do

tych, jakie stosujecie w życiu?

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) utworzyć wraz z dwoma innymi uczniami trójkę,
2) wskazać przedstawiciela grupy, który położy na środku 3 cukierki,
3) podjąć wraz z pozostałą dwójką decyzję (w ciągu 10 minut), jak podzielić te cukierki między

dwie osoby. Tylko dwie z trzech osób mogą je dostać. Żadne zdanie się na los, czy ciągnięcie
zapałek, nie może decydować, które z dwóch osób dostaną cukierki i po ile,

4) udzielić innym osobom z trójki informacji zwrotnej dotyczącej uczuć związanych

z zachowaniami ujawnionymi w toku konfliktu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

–

cukierki – po jednym dla każdego ucznia,

–

folia z kartą ćwiczeń nr 8 – „Style negocjacji”.

Karta ćwiczeń nr 8 – Style negocjacji

Miękki styl negocjacji

Twardy styl negocjacji

1) Traktujesz partnera jak przyjaciela.

1) Traktujesz partnera jak wroga.

2) Dążysz do porozumienia.

2) Dążysz do zwycięstwa.

3) Ustępujesz, unikasz walki.

3) Żądasz ustępstw, walczysz.

4) Ufasz, nie oszukujesz.

4) Nie ufasz, oszukujesz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) Elastycznie zmieniasz stanowisko.

5) Twardo bronisz swojego stanowiska.

6) Idziesz na kompromis.

6) Nie godzisz się na kompromis.

7) Składasz oferty.

7) Stosujesz groźby.

8) Poddajesz się presji.

8) Wywierasz presję.

Ćwiczenie 2

Przećwicz umiejętność konstruktywnego rozwiązywania konfliktów.

Wskazówki do realizacji
Po odegraniu scenki przez uczniów za każdym razem nauczyciel powinien ją omówić

stawiając następujące pytania:
–

Jak czuli się partnerzy podczas prowadzenia negocjacji różnymi stylami?

–

Jakie widzą zalety i wady każdego stylu?

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z charakterystyką różnych stylów negocjacji (karta ćwiczeń nr 8 i 9)
2) dobrać sobie chętną osobę i odegrać scenkę ilustrującą „twardy” styl negocjacji,

Przykładowa sytuacja: Dziewczyna mówi do chłopaka: Nie zamierzam ustąpić. Jeśli
chcesz iść ze mną do kina to tylko na „Pretty Woman” albo nie idziemy w ogóle.

3) wybrać następnie dwie inne osoby, które zilustrują tę samą sytuację posługując się

„miękkim” stylem negocjacji,

4) omówić wspólnie z klasą scenki i odpowiedzieć na pytania:

–

jak czuli się partnerzy podczas prowadzenia negocjacji różnymi stylami?

–

jakie widzą zalety i wady każdego stylu?

5) opracować zasady prowadzenia negocjacji, które byłyby wolne od wad tak „twardego”,

jak i „miękkiego” stylu negocjacji,

6) obejrzeć planszę „Style negocjacji” i uzupełnić zasady, których nie uwzględnili w swojej

scence,

7) odegrać rozmowę między chłopakiem a dziewczyną posługując się stylem negocjacji

nastawionym na współpracę (chętne osoby).

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

inscenizacja,

–

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– plansza z kartą ćwiczeń nr 8 – „Style negocjacji”,
– plansza z kartą ćwiczeń nr 9 - „Taktyka negocjacji nastawionych na współpracę”,
– dwie kartki papieru A4,
– długopisy.

Karta ćwiczeń nr 8 – Style negocjacji

Miękki styl negocjacji

Twardy styl negocjacji

1) Traktujesz partnera jak przyjaciela.

1) Traktujesz partnera jak wroga.

2) Dążysz do porozumienia.

2) Dążysz do zwycięstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) Ustępujesz, unikasz walki.

3) Żądasz ustępstw, walczysz.

4) Ufasz, nie oszukujesz.

4) Nie ufasz, oszukujesz.

5) Elastycznie zmieniasz stanowisko.

5) Twardo bronisz swojego stanowiska.

6) Idziesz na kompromis.

6) Nie godzisz się na kompromis.

7) Składasz oferty.

7) Stosujesz groźby.

8) Poddajesz się presji.

8) Wywierasz presję.

Karta ćwiczeń nr 9 - Taktyka negocjacji nastawionych na współpracę

1) Traktuj problem jako wspólne zadanie do rozwiązania.
2) Nie walcz z ludźmi, ale z problemami.
3) Działaj miękko wobec ludzi, twardo wobec tematu.
4) Koncentruj się na interesach (potrzebach) a nie na stanowiskach, zdaniach, poglądach.
5) Uważnie słuchaj partnera.
6) Poszukaj różnych rozwiązań korzystnych dla obu stron.
7) Nazywaj i podkreślaj osiągnięcia w negocjacjach.

Ćwiczenie 3

Przećwicz umiejętność negocjacji nastawionych na współpracę.

Wskazówki do realizacji
Aby wykonać ćwiczenie nauczyciel powinien być pewien, że uczniowie potrafią:

a) zamienić negatywne stanowisko na potrzeby, b) udzielić i przyjąć informację,
c) spostrzec emocje i zachowania asertywne u partnera, d) ukierunkować energię partnera
w kierunku poszukiwania rozwiązania problemu. Po wykonani ćwiczenia nauczyciel
powinien omówić jego wykonanie wg poniższych pytań problemowych:
–

Jakie korzyści daje przestrzeganie reguł negocjacji nastawionych na współpracę?

–

Jaki jest sens wcześniejszego przygotowania się do negocjacji? Jak sądzicie, na czym ono
powinno polegać?

–

W jaki sposób można nabyte umiejętności wykorzystać w życiu prywatnym?

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wymienić zasady negocjacji nastawionych na współpracę (karta ćwiczeń nr 9),
2) ustalić wspólnie z klasą listę spraw, które chce załatwić (uzyskanie od dyrekcji funduszy

na imprezę klasową, wynegocjowanie późniejszego powrótu do domu),

3) odegrać scenki z domu rodzinnego i z życia klasy,
4) odegrać pierwszą scenkę na forum klasy,
5) odegrać ponownie scenkę, jeśli dużo trudności sprawi jej analiza,
6) notować jako osoba obserwująca informacje zwrotne,
7) odpowiedzieć na pytanie: czy udało się zastosować wszystkie zasady?
8) tworzyć z innymi uczniami grupy i odgrywać poszczególne sytuacje posługując się

poznanymi zasadami negocjacji,

9) odgrywać ponownie scenki w celu utrwalenia zasad negocjacji nastawionych na

współpracę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

sytuacyjna,

–

ćwiczenia,

–

dyskusja dydaktyczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

–

karta ćwiczeń nr 9 – plansza „Taktyka negocjacji nastawionych na współpracę”,

–

zbiór sytuacji z życia klasy,

–

zbiór sytuacji z domu rodzinnego uczniów,

–

kartka formatu A4,

–

długopisy.

Karta ćwiczeń nr 9 - Taktyka negocjacji nastawionych na współpracę

Przećwicz umiejętności przestrzegania podstawowych reguł negocjacji: koncentracji na

problemie a nie na ludziach, koncentracji na interesach a nie stanowiskach, formułowanie
pytań przed odpowiedziami, poszukiwanie rozwiązań dających korzyści obu stronom,
nazywanie osiągnięć w negocjacjach.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien pomóc uczniom dobrać się w pary. Jeśli liczba osób jest

nieparzysta, sam tworzy parę z uczniem.

Po odegraniu sytuacji 1 prowadzimy dyskusję nad przebiegiem negocjacji w oparciu

o reguły z planszy i poniżej sformułowany problem: Czy partnerzy ustalili reguły na
przestrzeganie szacunku dla osoby i stawianie granic w pretensjach i obwinianiu? Odpowiedź
brzmi nie. Nie ma tu przestrzegania reguł konstruktywnego porozumiewania się i współpracy.
Widzimy tu atak na partnera, a nie na problem. Koncentrując się na problemie, należałoby
poznać interesy własne i partnera.

Po odegraniu sytuacji 2 prowadzimy dyskusję na temat tego, czy w tej scenie para dalej

się atakuje i wraca do przeszłości? oraz co uniemożliwia znalezienie rozsądnego kompromisu
(który godziłby ich ważne potrzeby)? Odpowiedź brzmi nie, próbuje nawet szukać
sprawiedliwego rozwiązania. Odpowiedź do drugiego pytania - koncentracja na stanowiskach
a nie interesach.

Wniosek: brak istotnych pytań o interesy:

–

Dlaczego on tak bardzo chce wypoczywać nad jeziorem?

–

Dlaczego jej zależy na pobycie nad morzem?

–

Czego ważnego chcemy dla siebie podczas wspólnego urlopu?
Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odegrać rolę odegrać jedną z ról w sytuacji 1,
2) zabrać głos w dyskusji nad przebiegiem negocjacji w oparciu o reguły z planszy

i sformułowany problem:
–

Czy partnerzy ustalili reguły na przestrzeganie szacunku dla osoby i stawianie granic
w pretensjach i obwinianiu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sytuacja 1 [6, s. 84]

Żona: Tak się cieszę, że w tym roku pojedziemy wreszcie sami na urlop. Na pewno najlepiej
będzie nam nad morzem w moim ulubionym pensjonacie „Zacisze".
Mąż: O nie! Znów będziesz się całymi dniami wylegiwać na plaży, a wieczorami uwodzić
obcych facetów. Tym razem pojedziemy pod namiot. Będziemy tylko we dwoje
obcować z naturą. Ja będę łowił ryby.

Ż: Ty jesteś niemożliwie zazdrosny. Wszędzie węszysz zdradę. A co ja będę sama na tym
wygwizdowie robić? Mam ci może znów oprawiać i smażyć te śmierdzące ryby?! Jesteś
strasznym egoistą!!!

M: A ty jesteś leniwa i nie liczysz się ze mną. Specjalnie robisz mi przykrości! Nie wiem, czy
warto z tobą wyjechać.
Ż: Bez łaski. I tak często się z tobą nudziłam, bo nie chciało ci się mną zainteresować na
wyjeździe. Szkoda naszego gadania. Pewnie nie spędzimy razem tego urlopu.

3) odegrać jedna z ról w sytuacji 2 przyjmując którąś z ról,
4) zabrać głos w dyskusji nad następującymi zagadnieniami:

–

Czy w tej scenie para dalej się atakuje i wraca do przeszłości?

–

Co uniemożliwia znalezienie rozsądnego kompromisu (który godziłby ich ważne
potrzeby)?

Sytuacja 2

Żona: Tak się cieszę, że w tym roku pojedziemy wreszcie sami na urlop. Na pewno najlepiej
będzie nam nad morzem w moim ulubionym pensjonacie „Zacisze".
Mąż: Kochanie! Nie warto jechać nad morze, bo jest zatrute, a dziura ozonowa i tak nie
pozwoli ci się opalać.
Ż: Misiaczku! Ale w lesie może wybuchnąć pożar (ciągle mówią o tym w TV). A poza tym
wiesz, jak ja się boję komarów.

M: Nie martw się, kupię ci wspaniały preparat przeciwko komarom. W lesie, nad jeziorem
jest cisza i możesz tam wspaniale wypocząć.
Ż: Tak, ale nasz namiot przecieka. Pojedźmy nad morze - tam też przecież możesz łowić
wspaniałe ryby.

M: Zapewniam cię, że nad jeziorem będzie nam najlepiej. Nie ma tłumów ludzi i jest
kontakt z naturą.

Ż: Ja wolę jednak pobyt nad morzem. Tam zawsze coś się dzieje.

M: W takim razie zostańmy w domu lub pojedźmy na działkę, to nikt nie będzie
pokrzywdzony. (Jasne nazwanie potrzeb przez żonę jest fazą przełamania).

5) Odegrać jedną z ról opisanych w sytuacji 3.

Sytuacja 3
Żona: Chcę odpocząć od garów i czuć, że się mną opiekujesz.
Mąż: Marzę, żeby być tylko z Tobą, oderwać się od ludzi, nabrać sił.

Tutaj jest dobrze używać parafraz, aby sprawdzić czy dobrze się zrozumiało interesy

partnera, np.:
Mąż: Czy dobrze zrozumiałem, że chcesz odpocząć od gotowania i zmywania oraz pragniesz,
żebym się Tobą zajął i zaopiekował?
Żona: Z tego co mówisz rozumiem, że zależy Ci, aby być głównie ze mną i odpocząć od
dużego towarzystwa oraz nabrać kondycji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwaga: Gdy zostaną nazwane prawdziwe potrzeby: bardzo często opozycja stanowisk –
morze czy jeziora przestaje być ważna. Wtedy następuje etap nazwania problemu do
wspólnego rozwiązania. W przypadku małżeństwa, problem mógłby brzmieć:
–

Co zrobić, abyś czuła, że się Tobą opiekuję i nie musiała mnie obsługiwać,
a jednocześnie żebym ja mógł odpocząć od ludzi i nabrał sił?
I teraz łatwiej sformułować pomysły na rozwiązanie problemu. W tej fazie dobrze jest

dostrzegać pozytywy (choćby najdrobniejsze, ale prawdziwe) i doceniać to, co im się udało
zrobić.

Żono, doceniam, że już nie wypominamy sobie przeszłości i nie robimy przykrych

wycieczek osobistych. Cieszę się, że udało nam się nazwać to, czego nie chcemy robić na
pewno podczas urlopu i udało nam się wreszcie określić problem, przed którym stoimy.

Podstawowe zasady negocjacji można ująć:
1. Oddziel ludzi od problemów.
2. Koncentruj się na interesach, a nie na stanowiskach.
3. Formułuj pytania przed odpowiedziami.
4. Doceniaj pozytywy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

inscenizacja,

–

ćwiczenia,

–

dyskusja dydaktyczna

–

przypadku.

Środki dydaktyczne:

–

plansza z kartą ćwiczeń nr 10 - „Logika negocjacji nastawionych na współpracę”,

–

teksty z treścią scenek,

–

karta ćwiczeń nr 8 – „Style negocjacji”.

Karta ćwiczeń nr 10 - Logika negocjacji nastawionych na współpracę

1) Ustal reguły!
–

wspólne umówienie się na jakiekolwiek reguły jest już początkiem współpracy i pokazuje,
że obie strony mogą się dogadywać.

2) Interesy:
–

w kontaktach często koncentrujemy się na stanowiskach czyli na odpowiedzi na pytanie:

Czego chcesz? Wyjściem z impasu jest pytanie o interesy: Dlaczego Ci na tym zależy?

a) ujawnij interesy własne: w moim interesie leży ...
b) odkryj interesy partnera: dlaczego Ci na tym zależy?
c) ustal interesy wspólne: im więcej nazwiemy wspólnych interesów, tym większa szansa na

współpracę i poczucie, że trud negocjacji jest opłacalny.

3) Problemy negocjacyjne
–

dobrze sformułowany problem negocjacyjny jest pytaniem, w którym zawarte są konkretne,
sprzeczne interesy obu stron. Powinno zaczynać się od słów: - Co zrobić?; Jak?; Co zrobić
jeśli?

4) Rozwiązania (propozycje):
–

pomysły

–

weryfikacja

–

decyzja

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spośród proponowanych rozwiązań wybieramy to które w największym stopniu zaspokajają

interesy wszystkich stron konfliktu.
5) Podkreślaj pozytywy na każdym etapie rozmowy:
–

cieszę się...

–

doceniam...

Karta ćwiczeń nr 8 – Style negocjacji

Miękki styl negocjacji

Twardy styl negocjacji

1) Traktujesz partnera jak przyjaciela.

1) Traktujesz partnera jak wroga.

2) Dążysz do porozumienia.

2) Dążysz do zwycięstwa.

3) Ustępujesz, unikasz walki.

3) Żądasz ustępstw, walczysz.

4) Ufasz, nie oszukujesz.

4) Nie ufasz, oszukujesz.

5) Elastycznie zmieniasz stanowisko.

5) Twardo bronisz swojego stanowiska.

6) Idziesz na kompromis.

6) Nie godzisz się na kompromis.

7) Składasz oferty.

7) Stosujesz groźby.

8) Poddajesz się presji.

8) Wywierasz presję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test

dwustopniowy

jednostki

modułowej

„

Nawiązywanie

i utrzymywanie kontaktów społecznych”

Test składa się z 20 zadań, z których:

–

zadania 1 – 14 są z poziomu podstawowego,

–

zadania 15 – 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź do zadań wielokrotnego wyboru uczeń otrzymuje

punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

–

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,

–

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

–

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

–

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.

Plan testu

Klucz odpowiedzi

zad

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

cel

Poziom

wymagań

Poprawna odpowiedź

Rozpoznać istotę procesu
komunikacji.

2. Rozpoznać podstawowe formy

komunikacji pozawerbalnej.

3. Rozróżnić zachowania

asertywne.

4. Poznać sens zachowań

asertywnych.

5. Określić pojęcie

,,asertywność”.

Rozpoznać cechy zachowań
uległych.

7. Określić na czym polega

wyrażanie empatii.

8. Rozróżnić zasady prowadzenia

negocjacji
z różnych poziomów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Określić zasady właściwych

relacji z partnerem.

10. Wymienić bariery

komunikacyjne.

Uogólnianie, grożenie,
osądzanie, obwinianie,
zawstydzanie, krytykowanie
itp.

11. Scharakteryzować powody

uległości.

Boimy się utraty aprobaty ze
strony innych, boimy się reakcji
innych, chcemy uniknąć
konfliktów, chcemy
manipulować innymi itp.

12. Wymienić przyczyny

konfliktów międzyludzkich.

Konflikt powstaje, gdy
przynajmniej dwie osoby
pragną posiąść tę samą rzecz,
odgrywać tę samą rolę, zająć tę
samą przestrzeń kiedy cele do
których zmierzają, w ich
rozumieniu, są wykluczone.

13. Wymienić techniki

asertywnego przeciwstawiania
się manipulacjom.

Asertywna odmowa, ,,zdarta
płyta”, stawianie granic,
zamiana oceny na opinię,
poszukiwanie lub uprzedzanie
krytyki, ,,zamglanie”,
demaskowanie aluzji itp.

14. Wymienić podstawowe reguły

negocjacyjne.

– oddziel ludzi od problemów,
– koncentruj się na interesach,
a nie na stanowisku,
– formułuj pytania przed
odpowiedziami,
– doceniaj pozytywy.

15. Określić granice wpływu

innych osób na swoje
zachowanie.

16. Rozróżnić techniki słuchania i

mówienia.

17. Sklasyfikować skutki

zachowań agresywnych.

– będziemy nie lubiani,
przeżyjemy stres, ...
– rezultat przeciwny od
zamierzonego, dojdzie do
przemocy, inni poczują się
zagrożeni itp.

18. Określić etapy skutecznego

negocjowania

1. Ustal reguły.
2. Zamień stanowisko na
potrzeby.
3. Sformułuj problem
negocjacyjny.
4. Rozważ propozycje
rozwiązania
(,,burza mózgów”).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Wybierz najwłaściwsze
rozwiązanie.
6. Podkreślaj pozytywy na
każdym etapie rozmowy.

19. różnić cechy stylów negocjacji.

– przeciwnik jest wrogiem lub
przyjacielem,
– dążenie do zwycięstwa lub
porozumienia,
– żądanie ustępstw lub
ustępowanie z pola walki,
– stosowanie groźby lub pójście
na kompromis,
– obrona lub elastyczne
traktowanie stanowiska,
– ufanie lub nie partnerowi itp.

20. Przeanalizować zachowania

osób w trakcie negocjacji
z pozycji przegranego lub
zwycięzcy.

– skupia uwagę na tym, co
łączy
z innymi, uznaje prawo do
odmienności innych,
analizuje
krytykę, modyfikuje swoje
postępowanie itp.
– skupia uwagę na tym co go
dzieli od innych, poprawia
innych, obraża i unika
krytyki,
jest nieżyczliwy,...

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z kryteriami punktowania

i oceniania.

4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi.
6. Określ i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań.
7. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań.
9. Sprawdź prace. Nanieś punkty na kartę odpowiedzi.
10. Wykonaj analizę statystyczną i opisową wyników sprawdzianu oraz analizę logiczną

i statystyczną zestawu zadań.

11. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
12. Opracuj wnioski do dalszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących problemów związanych z nawiązywaniem,

utrzymywaniem kontaktów społecznych oraz zasad prowadzenia negocjacji i mediacji.
Zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 8, 9, 15 i 16 są to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa; zadania: 10,11,12, 13, 14, 17,18,19,20 to zadania otwarte
i należy udzielić krótkiej odpowiedzi.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

–

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

–

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć
Ci zadania: 15 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Komunikacją nazywamy:

a) proces wzajemnego przekazywania informacji oraz sprawdzenia, jak nasz komunikat

rozumie odbiorca,

b) pisemny przekaz informacji,
c) telewizyjny przekaz informacji,
d) przekazywanie jednostronne lub dwustronne informacji.

2. Komunikacją niewerbalną nazywamy:

a) przekaz słowny,
b) notatka,
c) mowa ciała,
d) zapis magnetofonowy.

3. Do zachowań asertywnych należy:

a) przyznawanie racji tylko sobie,
b) realizacja własnych praw z jednoczesnym poszanowaniem praw innych,
c) unikanie konfliktów wszelkimi sposobami,
d) użycie sarkazmu, kiedy chcę coś uzyskać od innych.

4. Prawa asertywne pozwalają:

a) troszczyć się tylko o prawa dzieci,
b) zabezpieczają tylko prawa opiekuna,
c) zabezpieczają prawa nadawcy i odbiorcy relacji interpersonalnych,
d) zabezpieczają tylko interesy elit.

5. Technika asertywnego odmawiania polega na:

a) powtarzaniu komunikatu ,,nie” z podaniem przyczyny odmowy,
b) powtarzaniu komunikatu ,,nie”,
c) potwierdzaniu oczekiwań nadawcy,
d) parafrazowaniu oczekiwań nadawcy i powtarzaniu komunikatu ,,nie”.

6. Uległością nazywamy:

a) lekceważenie norm społecznych,
b) żądanie ustępstw,
c) ścisłe przestrzeganie norm i wzorów narzuconych przez partnera,
d) radykalna poprawa sytuacji materialnej.

7. Empatią nazywamy:

a) emocjonalne współbrzmienie i współodczuwanie przeżyć drugiego człowieka
b) umiejętność przewidywania zachowań innych ludzi,
c) publiczne okazywanie własnych odczuć,
d) cierpliwość w wysłuchiwaniu nadawcy.

8. Do zasad negocjacji nastawionych na współpracę należy:

a) nie godzenie się na kompromis,
b) ustępowanie, unikanie walki,
c) koncentrowanie się na interesach, a nie stanowisku,
d) elastyczna zmiana stanowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Budowanie zaufania i szacunku do nadawcy komunikatu opiera się na:

a) empatycznym rozumieniu komunikatów nadawcy,
b) wyjaśnianiu i pouczaniu,
c) zawstydzaniu nadawcy,
d) obwinianiu i grożeniu.

10. Wymień pięć barier komunikacyjnych.

11. Wymień trzy powody uległego zachowania się.

12. Wymień najczęstsze przyczyny konfliktów między ludźmi.

13. Wymień cztery techniki asertywnego przeciwstawienia się manipulacjom.

14. Wymień podstawowe reguły negocjacyjne.

15. Komunikat typu ,,ja” jest:

a) żądaniem,
b) pouczeniem,
c) wykładem i prośbą o pomoc
d) sposobem pozytywnego komunikowania się w sytuacji, kiedy jakieś zachowanie

naszego rozmówcy jest dla nas nie do przyjęcia.

16. Parafraza, to technika mówienia i słuchania polegająca na:

a) utrzymywaniu tematu rozmowy przez zadawanie pytań ,
b) zachęcaniu do rozmowy,
c) informacji zwrotnej do nadawcy komunikatu potwierdzającej sposób rozumienia

treści,

d) okazywanie sympatii dla nadawcy komunikatu.

17. Uzupełnij listę skutków zachowań agresywnych:

a) społeczne: konflikty z innymi ludźmi, ...
b) osobiste: utrata szacunku dla samego siebie,...

18. Wymień kolejne etapy prowadzenia negocjacji.

19. Określ podstawowe różnice między miękkim a twardym stylem negocjacji.

20. Uzupełnij listę zachowań

a) skutecznego negocjatora: skupia uwagę na rozwiązaniach,...
b) przegrywającego negocjatora: skupia uwagę na tłumaczeniach,...

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych

Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

a)

b)

18.

19.

20.

a)

b)

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Test

dwustopniowy

jednostki

modułowej

„Nawiązywanie

i utrzymywanie kontaktów społecznych”

Test składa się z 20 zadań, z których:

–

zadania 1 - 12 są z poziomu podstawowego,

–

zadania 13 - 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń

otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma

następujące oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 13 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu

ponadpodstawowego.

Plan testu

Klucz odpowiedzi

zad

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna odpowiedź

1. Wymienić etapy procesu

komunikacji.

Przygotowuje komunikat,
wypowiada się, śledzi
reakcję odbiorcy.

2. Wskazać podstawowe formy

komunikacji pozawerbalnej.

Mowa ciała, brzmienie
głosu, mimika twarzy,
układ kończyn,...

3. Wymienić techniki skutecznego

komunikowania się.

Aktywne słuchanie,
parafraza, pytania otwarte,
odzwierciedlanie.

4. Wymienić techniki asertywnego

zachowania się.

Zastosowanie komunikatu
typu ,,nie”, użycie parafrazy
i techniki ,,zdartej płyty”,
asertywna odmowa,
zamiana oceny na opinię.

5. Wskazać zasady załatwienia

prośby.

Masz prawo prosić
uwzględniając prawo do
odmowy.

6. Scharakteryzować zachowania

nadawcy komunikatu, aby był
on wiarygodny.

Adekwatność komunikacji
werbalnej z pozawerbalną,
otwartość, sylwetka
pochylona w stronę
rozmówcy, naturalne
brzmienie głosu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pochylona w stronę
rozmówcy, naturalne
brzmienie głosu,

7. Określić czynniki powodujące

konflikt.

Konflikt powstaje, gdy
przynajmniej dwie osoby
pragną posiąść tę samą
rzecz, odgrywać tę samą
rolę, zająć tę samą
przestrzeń, kiedy cele, do
których zmierzają, w ich
rozumieniu, są wykluczone.

8. Wymienić przyczyny

powstawania konfliktów.

Indywidualne potrzeby,
przekonania, różne
preferencje, różne cele,
lęki,…

9. Wymienić style rozwiązywania

konfliktów.

Styl twardy, miękki,
partnerski w oparciu o
zasady.

10. Określić warunki, kiedy nie

powinno się być asertywnym.

W kontakcie z agresywnym
napastnikiem, z osobami,
które mogą czuć się
nadmiernie urażone, w
wyniku dojrzałego wyboru.

11. Scharakteryzować techniki

aktywnego słuchania.

1. Parafraza. ( Jeżeli Cię
dobrze rozumiem, to...)
2. Odzwierciedlanie uczuć.
(Wydajesz się być
zdenerwowany)
3. Dowartościowanie
(Dziękuję Ci za to, co
powiedziałeś).
4. Dojaśnianie (Kiedy i
gdzie to się
stało? Co to dla Ciebie
znaczy?)

12. Odróżnić komunikację

interpersonalną od
bezosobowej.

W komunikacji
interpersonalnej odsłaniamy
odbiorcy swoją
indywidualność,
osobowość,
a w bezosobowej
pozostajemy zamknięci

13. Scharakteryzować cechy

zachowania empatycznego.

Umiejętność odczytywania,
jakie emocje przeżywa
partner, umiejętność
odczytywania jego
zachowania, ofiarowanie
mu emocjonalnego
wsparcia, skuteczna pomoc
itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Wskazać różne techniki reakcji

na krytykę.

Zamiana oceny na opinię,
technika zamglania,
uprzedzanie krytyki,...

15. Scharakteryzować sposoby

rozpoznawania potrzeb dzieci.

– obserwacja zachowań
niewerbalnych,
– obserwacja reakcji
emocjonalnych,
mimicznych,
– sposób i treść
zadawanych pytań
– umiejętności
empatyczne,…

16. Bronić własnych opinii

i zachowań na krytykę innych.

Prośba, informacja zwrotna,
żądanie, sprzeciw,
zapowiedź sankcji,
wykonanie sankcji

17. Scharakteryzować zasady

skutecznego negocjowania.

Oddziel ludzi od
problemów, koncentruj się
na potrzebach, uważnie
słuchaj, partnera, szukaj
różnych rozwiązań,
doceniaj osiągnięcia.

18. Zastosować posiadaną wiedzę

z zakresu komunikacji
w różnych sytuacjach i z
różnymi jej odbiorcami.

– Informacja zwrotna nie
może być
karą, wyrażać emocji i
stosunku
do adresata. Nie może być
grą, jaką nadawca
prowadzi, aby osiągnąć
cele osobiste.
– Musi upewnić adresata,
że informacja zwrotna jest
formułowana i
przekazywana dla
jego dobra.
– Musi być adekwatna do
stanu faktycznego i
poprawnie
sformułowana.
– Musi być przekazywana
w atmosferze życzliwości,
poczucia bezpieczeństwa
i zaufania.
– Musi skupiać się na opisie
faktów, a nie ocenianiu
i diagnozowaniu.

19. Ocenić, w jaki sposób może być

odebrana prośba
o informację zwrotną.

Uzyskanie informacji jak
inni ludzie odbierają nasze
zachowania (np. często nam
się wydaje, że jesteśmy
ulegli, a ludzie widzą w nas
despotów). Możemy je
wykorzystać do nawiązania
współpracy z innymi,
poprawienia naszego
wizerunku, komunikacji,
kompetencji itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ulegli, a ludzie widzą w nas
despotów). Możemy je
wykorzystać do nawiązania
współpracy z innymi,
poprawienia naszego
wizerunku, komunikacji,
kompetencji itp.

20. Scharakteryzować zachowania

jatrogenne.

Jatrogenna – zachowanie,
działanie lub wypowiedź
osób z personelu, które
wpływają niekorzystnie na
stan pacjenta, ucznia,
powoduje nasilenie
objawów choroby,
pojawienie się zachowań
frustracyjnych,
nerwicowych,
destrukcyjnych,...

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z kryteriami punktowania

i oceniania.

4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

i statystyczną zestawu zadań.

11. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących problemów związanych z nawiązywaniem,

utrzymywaniem kontaktów społecznych oraz zasad prowadzenia negocjacji i mediacji.
W teście występują tylko zadania otwarte i należy udzielić krótkiej odpowiedzi. Udzielaj
odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
Wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.

5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 13 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

7. Na rozwiązanie testu masz 90 minut.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

– instrukcja,
– zestaw zadań testowych,
– karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wyjaśnij czynności procesu komunikacji.

2. Wymień podstawowe formy komunikacji pozawerbalnej.

3. Wymień podstawowe techniki ułatwiające skuteczność komunikowania się.

4. Wymień i nazwij techniki asertywnego zachowania się w sytuacjach presji i manipulacji.

5. Wskaż warunki asertywnego wyrażania prośby.

6. Opisz zachowania pozawerbalne wskazujące na wiarygodność nadawcy komunikatu.

7. Zdefiniuj pojęcie: konflikt.

8. Wymień najczęstsze przyczyny konfliktów.

9. Wymień style rozwiązywania konfliktów.

10. Wymień przynajmniej dwa ważne powody, dla których należy zawiesić naszą

asertywność.

11. Wymień i nazwij cztery techniki aktywnego słuchania.

12. Podaj różnicę pomiędzy komunikacją bezosobową a interpersonalną.

13. Wymień cechy empatycznego zachowania.

14. Określ sposoby radzenia sobie z krytyką osobistą.

15. Wskaż sposoby rozpoznawania potrzeb dziecka na podstawie komunikatów słownych,

bezsłownych, emocjonalnych.

16. Określ granice wpływu innych osób na twoje zachowanie.

17. Wymień zasady skutecznego negocjowania.

18. Podaj warunki, jakie musi spełnić informacja zwrotna udzielona podopiecznemu lub jego

rodzinie, by miała ona charakter konstruktywny i tak została przyjęta.

19. Wymień przynajmniej dwie korzyści, jakie można osiągnąć z otwartej prośby

o informację zwrotną.

20. Wyjaśnij pojęcie zachowań jatrogennych w komunikacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych

Wpisz poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Chomczyńska - Miliszkiewicz M., Pankowska D.: Polubić szkołę. Ćwiczenia grupowe

do pracy wychowawczej. WSiP, Warszawa 1995

2. Cooper P. J.: Sprawne porozumiewanie się. CODN, Warszawa 2002
3. Faber A., Mazlish E.: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały? Jak słuchać, żeby dzieci

do nas mówiły? Media Rodzina of Poznań, Poznań 1992

4. Fijewska - Król B.: Asertywność. Kaseta video – Synargia
5. Grondas M.: Rozwijanie umiejętności wychowawczych. STO, Kraków 2004
6. Gut J., Haman W.: Docenić konflikt. Od walki i manipulacji do współpracy. Kontrakt,

Warszawa 1995

7. Hammer H.: Rozwój przez wprowadzanie zmian. Centrum Edukacji Medycznej,

Warszawa 1998

8. Jachimowska M.: Scenariusze lekcji wychowawczych wg programu „Żyć skuteczniej”.

Oficyna Wydawnicza UNUS, Wrocław 1997

9. Jak żyć z ludźmi (Umiejętności interpersonalne) Program profilaktyczny dla młodzieży.

Ćwiczenia grupowe. MEN, Warszawa 1997

10. Mc Kay M., Davis M., Fanning P.: Sztuka skutecznego porozumiewania się.

GWP, Gdańsk 2001

11. Mika S.: Jak modyfikować własne zachowania, PWN, Warszawa 1987
12. Nęcki Z.: Negocjacje w biznesie. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 2004
13. Nowy Leksykon, PWN, Warszawa 1998
14. Ostrowska K.: W poszukiwaniu wartości. Cz. II - Z Biblią przez życie. GWP,

Gdańsk,1998

15. Steward J. (red.): Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi. PWN,

Warszawa 2002

16. Ury W.: Odchodząc od nie. Negocjowanie od konfrontacji do kooperacji. Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998

17. Zwoliński Z.: Słowo w relacjach społecznych. WAM, Warszawa 2003