opiekunka dziecieca 513[01] z3 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Elżbieta Piórkowska

Wspomaganie rozwoju dziecka muzyką

513 [01].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr Elżbieta Jaszczyszyn
mgr Elżbieta Leszczyńska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Elżbieta Piórkowska

Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].Z3.02

Wspomaganie rozwoju dziecka muzyką, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu opiekunka dziecięca.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zarys historii muzyki

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Podstawowe pojęcia muzyczne

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Podział instrumentów muzycznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Piosenka i jej wykorzystanie w pracy z dziećmi

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Metodyka zajęć muzycznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o historii muzyki, podstawowych

pojęciach muzycznych, podziale instrumentów, piosence i jej wykorzystaniu w pracy
z dziećmi oraz metodyce zajęć muzycznych.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnikiem.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń

i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:

−

opis działań, jakie powinieneś wykonać,

−

wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.

4. Zestaw

zadań

testowych

sprawdzający

poziom

przyswojonych

wiadomości

i ukształtowanych umiejętności.

5. Wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie.

Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne źródło wiedzy. Wskazane zatem jest

korzystanie z innych dostępnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

513[01].Z3.01

Stymulowanie rozwoju dziecka

poprzez wykonywanie prac

technicznych i plastycznych

513[01].Z3.02

Wspomaganie rozwoju dziecka

muzyką

513[01].Z3.03

Wspomaganie rozwoju

dziecka literaturą dziecięcą

513[01].Z3

Prace artystyczne

i techniczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

zgłębiać treści materiałów nauczania i odpowiadać na pytania sprawdzające oraz
wykonywać zadania kontrolne,

poszerzać i uzupełniać swoją wiedzę i umiejętności, korzystając z różnych źródeł
informacji (np. literatura, internet, wymiana doświadczeń koleżeńskich, pomoc
nauczyciela lub instruktora),

rozwiązywać określone zadania i problemy teoretycznie i praktycznie,

uczestniczyć w działaniach warsztatowych, projektach i prezentacjach,

śpiewać dzieciom piosenkę,

posługiwać się wybranym instrumentem perkusyjnym oraz prostym instrumentem
melodycznym (flet, dzwonki),

wyklaskać lub wystukać łatwe schematy rytmiczne,

odtwarzyać głosem nieskomplikowane zdania muzyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

zinterpretować zapis nutowy,

posłużyć się prostymi instrumentami muzycznymi,

nauczyć dzieci słuchania muzyki,

zaśpiewać dzieciom piosenki,

nauczyć dzieci tekstów i melodii piosenek,

opracować proste układy ruchowe i taneczne stosownie do okresu rozwojowego dziecka,

wykorzystać zestawy perkusyjne do ilustracji tekstu i rytmu w piosence,

stworzyć płytotekę dziecięcą,

utworzyć zbiór tekstów piosenek dziecięcych,

dobrać repertuar muzyczny do wieku dziecka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zarys historii muzyki

4.1.1. Materiał nauczania

Muzyka w swej istocie zawsze była dla ludzkości zjawiskiem religijnym, świętą,

nienaruszalną siłą, zdolną kierować losami świata i ludzkiego istnienia. Podwalinami muzyki
były: mowa, krzyk, jęk i inne objawy głosowej aktywności. Towarzyszy ona człowiekowi od
wczesnego dzieciństwa i jest swoistym, naturalnym językiem rozumianym przez każdego
członka danej wspólnoty. Encyklopedyczna definicja muzyki mówi, że jest to: „sztuka
organizacji dźwięków, które w realizacji przebiegają przede wszystkim w czasie, źródłem
dźwięku może być ludzki głos, instrument muzyczny, generator elektryczny; współczynniki
muzyki, to: melodia, rytm, harmonia, dynamika, agogika, artykulacja, kolorystyka, forma”
[1, s. 549].

Żadna inna sztuka nie potrafi tak oddziaływać na fizjologię oraz sferę uczuciową naszej

psychiki. Dzięki komunikatywności i bezpośredniości może wywoływać stereotypowe
reakcje i odruchy fizjologiczne, jak np.: przyspieszona lub zwolniona praca serca, zmiana
ciśnienia, oddechu czy dreszcze. W czasach pierwotnych wierzono w uzdrawiającą siłę
muzyki oraz w jej hipnotyczne działanie. Dostrzeżono jej zbawienny wpływ na rozwój
fizyczny, a zwłaszcza na system nerwowy człowieka. Badania niemieckiego laryngologa
H. Gutzmanna wykazały, iż śpiew, a szczególnie ćwiczenia wokalne, dzięki swemu
oddziaływaniu na funkcje płuc, akcję serca i przemianę materii, wywierają na zdrowie
człowieka tak korzystny wpływ, jakim nie może wykazać się żaden rodzaj gimnastyki
[4, s. 37].

Wiele tysiącleci trwał proces kształtowania się dźwięku. Początkowo były to zjawiska

akustyczne o nieokreślonej wysokości, a często o glissandowym przebiegu. W okresie
rodowo – plemiennym i w następnych etapach, muzyka posiadała dwie charakterystyczne
cechy:
–

monodię – jednogłosowość,

–

synkretyzm – czyli łączenie śpiewania ze słowem, gestem i potem z tańcem.
Jedna z najstarszych kultur muzycznych pochodzi z Chin. Sposób śpiewania przypominał

nieco brzmienie towarzyszących mu instrumentów. Wówczas powstała muzyka kultowa,
wokalna, ludowa i kameralna. W mitologii hinduskiej pojawia się opis stworzenia świata,
w którym mowa jest o potężnym, ogłuszającym pra - dźwięku. Więcej informacji znajdziesz
w książce Krawczyk D.: Mała historia muzyki kościelnej. Kraków 2003, Wydawnictwo M.

Zręby pierwszego teoretycznego systemu, łączącego muzykę, magię, astrologię

i matematykę powstały w Mezopotamii [11]. U Egipcjan muzyka pozostawała w ścisłym
związku z religią i sposobem spędzania wolnego czasu. Oprócz muzyki wokalnej rozwinęła
się także muzyka instrumentalna.

W starożytnej Grecji dominowała muzyka wokalna. Związana była z poezją, dramatem

i także obrzędami religijnymi. Grecy stworzyli szereg skal, stosowali rytmikę poetycką oraz
notację literową. Dociekliwy Pitagoras, na podstawie swoich badań stworzył zadziwiającą
teorię kosmiczną, w myśl której wszechświat jest harmonijnie zestrojoną, brzmiącą
przestrzenią, zaś odległości między siedmioma planetami, krążącymi wokół Słońca,
odpowiadają stosunkom liczbowym siedmiu podstawowych dźwięków, których pochód
nazwał matematyk skalą muzyczną. Więcej przeczytaj w publikacji K. Fangorowa.: Zarys
historii muzyki. Kraków 2001, Impuls.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Współcześnie można wyodrębnić następujące rodzaje muzyki:

–

muzyka poważna,

–

muzyka ludowa,

–

muzyka popularna,

–

muzyka jazzowa,

–

muzyka rockowa,

–

muzyka bluesowa,

–

muzyka country,

–

muzyka soul,

–

muzyka religijna,

–

muzyka taneczna i baletowa,

–

poezja śpiewana,

–

muzyka filmowa,

–

muzyka elektroniczna i eksperymentalna.
W najstarszych tradycjach kultury zrodziły się pierwsze koncepcje wychowania

muzycznego, które czerpały z dojrzałości myśli starożytnych (Platon, Arystoteles) i rozwijały
się w kolejnych epokach historycznych (począwszy od muzyki ludów pierwotnych, poprzez
średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm oraz muzykę XX wieku).

Spośród wielu licznych najdojrzalsze i najbardziej efektywne z punktu widzenia

muzycznego wychowania małego dziecka są koncepcje: E. J. Dalcroze’a, C. Orffa,
Z. Kodaly’a, R. Labana, E. Gordona, J. Mursella, S. Suzuki.

Jednym z pierwszych pedagogów XX w., który dostrzegł możliwość wykorzystania

wychowania muzycznego w kształceniu cech osobowości dziecka był Emil Jaques - Dalcroze.
Wyodrębnił on trzy zasadnicze elementy muzyki: rytmikę połączoną z kształceniem słuchu,
solfeż i improwizację fortepianową. W praktyce przedszkolnej możliwe było realizowanie
rytmiki. Dwa pozostałe przedmioty ze względu na stopień trudności materiału nauczania
i konieczność posiadania pewnych umiejętności w zakresie gry na fortepianie oraz dyspozycji
słuchowych mogą być prowadzone w cyklu kształcenia muzyka zawodowego
[6, s. 9 – 10].

Kolejnym uznanym systemem jest system Carla Orffa. W przypadku tego niemieckiego

kompozytora tworzenie, odtwarzanie i słuchanie muzyki stanowi nierozłączną całość.
Wyróżnia on trzy główne cechy tego systemu:
-

rozpoczynanie kontaktów dzieci z muzyką powinno być połączone z ich naturalnymi
potrzebami, czego dydaktyczną konsekwencją jest wyjście od zabawy muzycznej,

duża rola czynnika kreatywnego, czyli stosowanie improwizacji ruchowej, wokalnej
i instrumentalnej,

odpowiednio dobrany materiał muzyczny [6, s.12 – 15].
Szczególną uwagę przywiązuje się do rozbudzania aktywności twórczej dziecka poprzez

improwizacje, tworzenie instrumentów i akompaniamentu do muzyki.

Nieco innym systemem jest rozpowszechniony na Węgrzech system Zoltana Kodaly’a.

W tym procesie wychowania muzycznego najważniejszy jest śpiew dziecka i słuchanie
muzyki. System ten zakłada przeprowadzanie selekcji, w wyniku której uzdolnieni uczniowie
kierowani są do klas o zwiększonej ilości zajęć muzycznych. Nadaje to metodzie Kodaly’a
elitarnego charakteru. Koncepcją, o której należałoby wspomnieć jest gimnastyka twórcza
R. Labana. Zgodnie z założeniami zajęcia powinny przybierać formę zadań otwartych,
a elementami towarzyszącymi ich wykonywaniu jest rytm i muzyka.

Bardzo rozpowszechnioną teorią uczenia muzyki, szczególnie w USA jest koncepcja

E. Gordona. Zakłada ona, że nauczanie muzyki należy rozpoczynać od słuchania, a nie od
wykonawstwa. Nieformalne działania edukacyjne polegają na śpiewaniu melodii
i rytmiczanek bez słów w różnych skalach i rytmach dla niemowląt i małych dzieci.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy też wspomnieć o amerykańskim systemie Jamesa Mursella, charakteryzującym

się szczegółową interpretacją form i metod pracy muzycznej z dziećmi oraz systemie
powszechnego wychowania muzycznego Schinichi Suzuki z Japonii. W japońskiej koncepcji
wprowadzono na masową skalę naukę gry na skrzypcach od bardzo wczesnego dzieciństwa.
Więcej przeczytaj w książkach Z. Burowska: Współczesne systemy wychowania
muzycznego. WSiP, Warszawa 1976; M. Przychodzińska – Kaciczak: Muzyka
i wychowanie. Nasza Księgarnia, Warszawa 1989.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak zdefiniujesz pojęcie muzyki?
2. Jakie znasz światowe systemy wychowania muzycznego?
3. Co wiesz na temat ogólnych założeń poznanych przez Ciebie systemów wychowania

muzycznego?

4. Jakiej muzyki najchętniej słuchasz? - opowiedz o niej.
5. Jakie są współczynniki muzyki?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Słuchanie fragmentu utworu i określanie rodzaju muzyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wysłuchać fragmentów utworów muzycznych,
2) spróbować określić, które z nich były wokalne, wokalno – instrumentalne lub tylko

instrumentalne,

3) przyporządkować słyszaną muzykę do epoki lub gatunku muzycznego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

nagrania audio (Strangers in the night F. Sinatra, Toccata i fuga d – moll J. S. Bach, Walc
op. 34 nr 1 As – Dur F. Chopin),

odtwarzacz kasetowy lub odtwarzacz CD.

Ćwiczenie 2

Słuchania muzyki i opowiadania o niej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) posłuchać fragmentu muzycznego,
2) opowiedzieć o nim w formie zwerbalizowanej lub niezwerbalizowanej (za pomocą

rysunku, gestu, itp.).

Wyposażenie stanowiska pracy:

nagrania audio (Lot trzmiela N. Rimski – Korsakow, Taniec z szablami A. Chaczaturian,

Łabędź C. Saint Saens),

odtwarzacz kasetowy lub odtwarzacz CD,

kredki,

kartki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opisać własnymi słowami definicję muzyki?

2) podać nazwiska twórców światowych systemów wychowania

muzycznego?

3) przedstawić ogólne cechy wybranego systemu wychowania

muzycznego?

4) opowiedzieć o słuchanej przez siebie muzyce?

5) wymienić współczynniki muzyki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Podstawowe pojęcia muzyczne

4.2.1. Materiał nauczania

Treści zawarte w tym rozdziale wprowadzą Cię w świat muzyki i pomogą zrozumieć jego

zasadniczą prostotę. Pojęcia wyjaśnione tutaj są wspólne dla wszystkich rodzajów muzyki:
klasycznej, ludowej, rocka, bluesa, popu, soulu itp. Zrozumienie tych fundamentalnych
terminów będzie pomocne w aktywnym obcowaniu z muzyką.

Muzyka w istocie jest syntezą wielu elementów: rytmu, melodii, metrum, tempa,

harmonii, dynamiki, agogiki, artykulacji, frazowania, kolorystyki dźwiękowej i struktury
formalnej (budowy utworu) [5, s. 7].

Zanim wynaleziono jakąkolwiek technologię nagrywania, ludzie potrzebowali jakiegoś

sposobu zapisu i przekazu muzyki. Liczne próby zaowocowały powstaniem pisma nutowego.
Nuta (łac.), to znak graficzny w piśmie nutowym, określający wysokość dźwięku oraz jego
wartość rytmiczną [2, s. 127]. Pismo nutowe jest systemem znaków graficznych, służących do
notacji wszystkich muzycznych cech dźwięków oraz sposobów ich realizacji w utworze
muzycznym [2, s. 144]. Podstawą tego pisma jest pięciolinia – element podstawowy pisma
nutowego, składający się z pięciu równoległych linii poziomych, na których (nad i pod)
umieszcza się nuty wskazujące wysokość dźwięków.

Rys. 1. Pięciolinia

W muzyce istnieje siedem literowych nazw dźwięków, które są przyporządkowane do

białych klawiszy fortepianu i odpowiadające im nazwy solmizacyjne (do, re, mi fa, sol, la si,
do). Powtarzają się one kolejno w każdej oktawie, tworząc podstawową skalę dźwięków.
Nazwy dźwięków odpowiadające czarnym klawiszom tworzone są od nazw literowych
i traktowane jako podwyższenia lub obniżenia dźwięków podstawowej skali.

Tab.1. Nazwy literowe i solmizacyjne dźwięków

sol

W celu ustalenia położenia dźwięku na linii używamy klucza [10, s. 8]. Istnieją trzy

grupy kluczy: C, G i F. Klucz wiolinowy ma kształt zakrętasa, który rozpoczyna się na
drugiej linii, określając pozycję dźwięku g. Klucz basowy rozpoczyna się na czwartej linii od
dołu ustalając pozycję dźwięku f.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.2. Klucz wiolinowy na pięciolinii

Rys. 3. Zapis nut w kluczu wiolinowym

Rys. 4. Zapis nut w kluczu basowym

Klucz basowy rozpoczyna się na czwartej linii od dołu ustalając pozycję dźwięku f, tak

więc linie oznaczają położenie dźwięków: g, h, d, f, a, a pola a, c e, g. Muzykę dla wielu
instrumentów można zapisywać w jednym kluczu – do wyjątków należy m. in. fortepian,
ponieważ posiada bardzo szeroki rejestr i w rezultacie jego notacja wymaga klucza basowego
dla lewej ręki oraz wiolinowego dla prawej.

Obydwie pięciolinie połączone są klamrą (akoladą). Przy zapisie nut możemy stosować

w razie potrzeby tzw. linie dodane. Są to krótkie linie umieszczone nad lub pod pięciolinią dla
dźwięków, które leżą zbyt wysoko lub zbyt nisko, aby je można było zapisać na pięciolinii
[10, s. 9 – 10].

Istnieje także klucz altowy, przeznaczony specjalnie dla altówki. Czasem można spotkać

w zapisach nutowych klucz tenorowy – używany w przypadku wiolonczeli, fagotu i puzonu.
Oba te klucze należą do grupy kluczy C. Do dziś w użytku pozostały klucze z grupy G -
wiolinowy (skrzypcowy) dla notowania wysokobrzmiących instrumentów, wysokich głosów
i prawej ręki instrumentów klawiszowych. Z grupy kluczy F – klucz basowy dla
niskobrzmiących instrumentów, niskich głosów i lewej ręki instrumentów klawiszowych,
a z grupy C – klucz altowy oraz czasem jeszcze tenorowy. [2, s. 91].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiolinowy

grupa G

basowy

kontrabasowy

grupa F

mezzosporanowy

grupa C

altowy

tenorowy

grupa C

Rys. 5. Grupy kluczy

Czas trwania dźwięku (wartość rytmiczną) przedstawiamy za pomocą jednostek

rytmicznych: całej nuty, półnuty, ćwierćnuty, ósemki, szesnastki, trzydziestodwójki
i sześćdziesięcioczwórki.

cała nuta

półnuta

ćwierćnuta

ósemka

szesnastka

trzydziestodwójka

sześćdziesięcioczwórka

Rys. 6. Wartości rytmiczne nut

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdy dźwięk w melodii ma określony czas trwania i wartość rytmiczną.

Do przedstawienia tej wartości służą określone znaki umieszczone na pięciolinii. Znaki te
mówią wszystko na temat długości dźwięku i szybkości jego wydobywania [10, s. 17].

Istnieje kilka „kopii” każdego dźwięku na klawiaturze. Odległość dwóch najbliższych

dźwięków o tej samej i podobnym brzmieniu, lecz o różnej wysokości nazywamy oktawą
czystą.

220 Hz

440 Hz

880 Hz

Rys.7. Dźwięk a w różnych oktawach

Inne znaki i symbole służące do zapisywania melodii i rytmu to:

metrum,

krzyżyki,

bemole,

kasowniki,

pauzy,

takty.

Rys. 8. Oznaczenie taktowe (metrum)

Wszelkie zapisy nutowe piosenek dla dzieci sporządzone są w obrębie gamy – skali

diatonicznej, zwykle durowej lub molowej, której poszczególne składniki w nie zmienionym
stosunku wzajemnych odległości przeniesione zostały na pewną ściśle określoną wysokość
[7, s. 69].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Muzyka składa się z melodii, rytmu i harmonii. Harmonia zależy od akordów. Akord

zawierający trzy różne dźwięki jest nazywany trójdźwiękiem. Wyróżniamy cztery rodzaje
trójdźwięków: durowy, molowy, zwiększony, zmniejszony [10, s. 44]. Mają one odmienny
charakter. Trójdźwięk molowy wydaje się smutny w porównaniu do durowego.

trójdźwięk durowy

interwały

2 tony

1 ½ tonu

trójdźwięk molowy

interwały

1 ½

trójdźwięk zwiększony

gis

interwały

trójdźwięk zmniejszony

ges

interwały

1 ½

trójdźwięk

durowy

molowy

zwiększony

zmniejszony

Rys. 9. Rodzaje trójdźwięków

Organizując zajęcia edukacyjne należy uwzględnić zadania mające na celu uwrażliwienie

dziecka na różne elementy muzyki: wysokość dźwięku, kierunek linii melodycznej, barwę
dźwięku, dynamikę, kształcenie poczucia rytmu, kształcenie poczucia tempa, strukturę
formalną utworu.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są elementy składowe utworu muzycznego?
2. Jakich symboli i znaków muzycznych potrzebujesz do zapisania i odczytania utworu

muzycznego?

3. Czy potrafisz zaśpiewać gamę (rozpoczynając od dowolnego dźwięku), używając nazw

literowych i solmizacyjnych?

4. Która z podstawowych wartości rytmicznych jest najkrótsza, a która trwa najdłużej?
5. Czy po wysłuchaniu utworów muzycznych potrafisz określić, jakimi elementami

muzycznymi się różnią?

6. Czy potrafisz rozpoznać metrum słuchanego utworu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rytmizacja tekstu i porównywanie wartości rytmicznych ze sobą.

A - la

E - la

Rysunek do ćwiczenia 1

E - ne du - e

ri - ke fa - ke

Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wypowiedzieć rytmicznie tekst,
2) przeliczyć wartości rytmiczne i porównać je,
3) powiedzieć ile mniejszych wartości można zmieścić w jednej większej?

Wyposażenie stanowiska pracy:

kartki z zapisem ćwiczenia.

Ćwiczenie 2

Określanie na ilu różnych dźwiękach można zagrać te rysunki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przyjrzeć się rysunkom,
2) spróbować je zagrać lub zaśpiewać, pamiętając, że symbolom na tej samej wysokości

odpowiada ten sam dźwięk,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek do ćwiczenia 2

3) następnie narysować własną melodię złożoną z trzech dźwięków,
4) odtworzyć ją na dzwonkach lub głosem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

kartki z rysunkami melodii do zaśpiewania,

dzwonki.

Ćwiczenie 3

Podpisywanie nazwy dźwięków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć nazwy literowe i solmizacyjne dźwięków,
2) podpisać nuty dowolnie wylosowanej piosenki dziecięcej nazwami solmizacyjnymi

i literowymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

kartki z zapisem nutowym piosenek (U. Smoczyńska – Nachtman: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska – Nachtman: Podajmy sobie ręce!.
WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzyką w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)

długopisy lub ołówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Rozróżnianie trójdźwięku durowego i molowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać się w parę lub dwójkę,
2) ustawić się razem z partnerem po obwodzie koła tak, by utworzyć dwa współśrodkowe

koła,

3) reagować klaskaniem na trójdźwięki durowe, jeśli znajdujesz się w kole zewnętrznym,
4) reagować klaskaniem na trójdźwięki molowe, jeśli znajdujesz się w kole wewnętrznym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

dowolny instrument melodyczny (pianino, flet prosty, dzwonki).

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić elementy składowe utworu muzycznego?

2) zinterpretować symbole i znaki muzyczne, wykorzystane do zapisu

muzyki?

3) zaśpiewać dźwięki gamy lub piosenki dla dzieci używając nazw

solmizacyjnych i literowych?

4) posłużyć się zapisem nutowym podczas wykonywania

i notowania krótkich utworów muzycznych?

5) opisać różnice między prezentowanymi utworami muzycznymi?

6) odtworzyć prosty zapis nutowy za pomocą instrumentu muzycznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Podział instrumentów muzycznych

4.3.1. Materiał nauczania

Instrument muzyczny, to przyrząd służący muzykowi do wykonywania muzyki w inny

sposób, niż za pomocą głosu ludzkiego. Cechą, która pozwala odróżniać poszczególne
rodzaje instrumentów jest ich brzmienie. Podstawowa klasyfikacja instrumentów została
przedstawiona w 1914 r. przez Austriaków: E. M von Hornbostela i C. Sachsa. Przyjęli oni
dwa zasadnicze kryteria podziału: naukowe i praktyczne.

Podział naukowy wyróżnia:

idiofony,

membranofony,

aerofony,

chordofony,

elektrofony.
Podział praktyczny (oparty na zasadach akustyki) wygląda następująco:

Rys. 10. Podział instrumentów muzycznych

Podział

instrumentów

Instrumenty

strunowe

Instrumenty dęte

Instrumenty

perkusyjne

smyczkowe

szarpane

klawiszowe

drewniane

blaszane

o określonej

wysokości dźwięku

o nieokreślonej

wysokości dźwięku

klawiszowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrumenty perkusyjne o określonej wysokości dźwięku, to:

dzwonki,

wibrafon,

ksylofon,

metalofon.
Instrumenty o nieokreślonej wysokości dźwięku, to:

trójkąt,

bębenek,

kołatka,

talerze,

grzechotki,

trójkąty,

tamburyno,

pudełko akustyczne,

blok akustyczny,

drewienka,

pudełko sztabkowe,

gestodźwięki – wykonywanie odgłosów klaskania, klepania, pocierania, pstrykania,

tupania; używanie tych dźwięków do ćwiczeń, zabaw, tańców, oraz ilustrowania
piosenek [2, s. 343].
Zafascynowanie dźwiękiem, a szczególnie jego wydobyciem, obserwujemy u dzieci

właściwie już od niemowlęctwa. Wśród pierwszych zabawek największym zainteresowaniem
cieszą się przeróżne grzechotki, terkotki, dzwoneczki, płaczące lalki, piszczałki, rechoczące
żabki itp.

W pracy z małym dzieckiem należy pamiętać o tym, że powinno się wykorzystywać

przede wszystkim naturalne efekty perkusyjne, takie jak: klaskanie, tupanie, pocieranie
dłońmi, stukanie, kląskanie, darcie papieru, przelewanie wody, oraz bardzo proste
instrumenty perkusyjne (grzechotka, kołatka, bębenek). Instrumentami perkusyjnymi można
urozmaicać melodię śpiewanych piosenek, wykonywać ich rytm, a także wykorzystać do
zabaw ruchowych, ćwiczeń i zabaw słuchowych, realizacji różnych zadań twórczych. Główne
cele zastosowania instrumentów perkusyjnych to:
-

kształcenie poczucia rytmu,

zapoznanie z budową i posługiwaniem się instrumentami,

uwrażliwienie dzieci na zjawisko barwy dźwięku,

rozwijanie wyobraźni i możliwości wypowiedzi muzycznej,

uatrakcyjnienie zajęć,

kształcenie słuchu wysokościowego.
Po wstępnym etapie oswajania dziecka z barwą i budową instrumentów można przejść do

systematycznej nauki gry. Ilość i kolejność instrumentów zaplanowanych na poszczególne
lata nauki zależy w dużym stopniu od możliwości percepcyjnych i odtwórczych dzieci
w danej grupie. Chcąc zaspokoić chęć gry jak największej liczby dzieci, nauczycielka często
rozdaje wszystkie posiadane instrumenty, na których dzieci grają równocześnie. W rezultacie
powoduje to hałas i przekreśla wszelkie zakładane korzyści. Nauka gry na instrumentach
powinna przebiegać indywidualnie lub w małych grupach. Przydział instrumentów powinien
być przemyślany i zaplanowany w zależności od barwy i właściwości technicznych. Dzieci
powinny przestrzegać ustalonych przez nauczycielkę zasad organizacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W podstawowym zestawie stosowanych instrumentów perkusyjnych dla dzieci powinny

się znaleźć: bębenki, grzechotki (marakasy), tamburyno, kołatki (kastaniety), trójkąty
(triangle) oraz talerze (żele albo czynele) [8, s. 193].

dzwonki

metalofon

ksylofon

Rys. 11. Przykłady instrumentów perkusyjnych o określonej wysokości dźwięków

Wśród instrumentów perkusyjnych o określonej wysokości dźwięku, które najczęściej

używane są w pracy z małymi dziećmi wyróżniamy dzwonki. Jest to instrument podobny do
ksylofonu. Zbudowany jest z metalowych płytek ułożonych na drewnianej ramie. Dźwięk
wydobywa się poprzez uderzanie drewnianą pałeczką. Ksylofon, to także instrument
perkusyjny o określonej wysokości brzmienia. Zbudowany jest z drewnianych listewek różnej
wielkości, ułożonych w kilku rzędach na poziomej ramie. Dźwięk ostry i krótkotrwały, lekko
„klekocący”, wydobywa się poprzez uderzanie drewnianymi pałeczkami w kształcie łyżek
[2, s. 98].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

brzękadła

tarło

pudełko sztabkowe

pudełko akustyczne

kastaniety

drewienka

Rys. 12. Przykłady instrumentów perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dźwięków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

werbel

trójkąt

bębenek ręczny

tamburyn

Rys. 13. Przykłady instrumentów perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dźwięków

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie instrumenty wykorzystano w wysłuchanych przez Ciebie utworach muzycznych?

(J. S. Bach: Toccata i fuga d – moll, N. Rimski – Korsakow: Lot trzmiela, W. A. Mozart:
Koncert na klarnet i orkiestrę).

2. Jaka jest różnica między instrumentem melodycznym i perkusyjnym?
3. W jaki sposób można wykorzystać instrumenty perkusyjne w pracy z małym dzieckiem?
4. Jak można zilustrować za pomocą instrumentów perkusyjnych dowolną historyjkę

obrazkową?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonywanie instrumentu perkusyjnego – grzechotka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować dwa jednakowe kubki po jogurcie, papier ścierny drobnoziarnisty, klej

uniwersalny, kredki lub farby, materiał do wypełnienia grzechotki (ryż, kasza, groch, itp.),

2) usunąć papierem ściernym napisy ze ścianek kubków,
3) ozdobić je własnymi wzorami,
4) wypełnić jeden kubek przygotowanym materiałem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) skleić krawędzie kubków,
6) zagrać akompaniament perkusyjny do wybranej piosenki dla dzieci (U. Smoczyńska –

Nachtman: Kalendarz muzyczny w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska
– Nachtman: Podajmy sobie ręce!. WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzyką
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)

Wyposażenie stanowiska pracy:

2 kubki po jogurcie,

papier ścierny drobnoziarnisty,

klej uniwersalny,

materiał do wypełnienia (kasza, groch, ryż, itp.).

Ćwiczenie 2

Granie na instrumencie perkusyjnym: cicho - głośno, ciszej – głośniej, wolno – szybko,

wolniej – szybciej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zilustrować grą na instrumentach padający deszcz,
2) wykorzystać do ilustracji różną dynamikę i tempo (od cichej do głośnej; od wolnego

do szybkiego).

Wyposażenie stanowiska pracy:

instrumenty perkusyjne.

Ćwiczenie 3

Rozpoznawanie melodii zagranej na prostym instrumencie muzycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać się w pary lub dwójki,
2) wybrać w dwuosobowej grupie prosty instrument muzyczny,
3) zaprezentować sobie nawzajem fragmenty popularnych melodii,
4) spróbować podać ich tytuły.

Wyposażenie stanowiska pracy:

flet prosty, dzwonki, pianino, gitara, itp.

4.3.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać klasyfikację instrumentów muzycznych?

2) rozpoznać brzmienie instrumentu muzycznego?

3) opisać różnicę między instrumentem melodycznym, a

niemelodycznym?

4) przygotować akompaniament perkusyjny do piosenki, wiersza lub

opowiadania?

5) zastosować instrumenty perkusyjne do zabaw umuzykalniających?

6) wykonać prosty zapis nutowy z wykorzystaniem instrumentu

muzycznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. 4. Piosenka i jej wykorzystanie w pracy z dziećmi

4.4.1. Materiał nauczania

Pierwsze najłatwiejsze i najdostępniejsze formy wychowania muzycznego, które dzieci

są w stanie przeżyć, zrozumieć, zapamiętać i odtworzyć związane są ze słuchaniem śpiewu
nauczycielki oraz własnym śpiewem dzieci. Na prostym materiale słuchanej lub śpiewanej
piosenki dziecko jest w stanie zaobserwować rytm, metrum, linię melodii, tempo, dynamikę,
budowę (części, powtórzenia, kontrasty), charakter i nastrój, czyli wszystko to, co
w przyszłości będzie podstawą świadomej percepcji utworu muzycznego [6, s. 30]

Piosenka

spełnia ważne funkcje w rozwoju muzycznym i ogólnym dziecka:
-

wzbogaca świat uczuć dziecka,

kształtuje postawę estetyczną, poszerza wiadomości o otoczeniu, doświadczenia,

słownictwo,

wzmacnia aparat głosowy,

rozwija klatkę piersiową,

dotlenia organizm [6, s.30].

Kryteria doboru piosenki w pracy z dziećmi to: rozpiętość skali, stopień trudności linii

melodycznej, dostosowanie treści słownej do wieku dziecka oraz jej wartości estetyczne. Nie
powinno się uczyć więcej niż jedną piosenkę w miesiącu. Więcej wskazań do wprowadzenia
piosenki znajdziesz w publikacji K. Przybylskiej: Wychowanie muzyczne w przedszkolu.
Warszawa 1977, WSiP.

Zabawy ze śpiewem są ulubioną przez dzieci formą zajęć. Zawierają w sobie różne

elementy ruchu, w zależności od piosenki, na której są osnute. Treść piosenki może być
punktem wyjścia do zabaw ilustrowanych ruchem i inscenizowanych. Gdy podstawą zabawy
jest melodia i rytm wówczas mamy do czynienia z zabawą rytmiczną lub taneczną.

Śpiew dzieci w okresie przedszkolnym brzmi na ogół fałszywie. Wynika to nie z braku

słuchu muzycznego, ale z niedostatecznego i nierównomiernego rozwoju aparatu głosowego,
a także braku koordynacji między centrum sensorycznym i motorycznym. W pracy nad
głosem dziecka należy wyróżnić trzy zasadnicze rodzaje ćwiczeń, prowadzonych w formie
zabaw:
-

ćwiczenia prawidłowej postawy i oddechu,

ćwiczenia artykulacji i dykcji,

ćwiczenia intonacji [6, s. 31].
W okresie wczesnego dzieciństwa dzieci raczej nie śpiewają, czasem słuchają śpiewu

nauczycielki. Niezmiernie ważnym momentem w nauce piosenki jest jej prezentacja przez
nauczycielkę, uwzględniająca podkreślenie walorów artystycznych, doskonałe opanowanie
pamięciowe, wyraźną dykcję i przemyślaną interpretację. Aby utrzymać zainteresowanie
dzieci można zilustrować jej treść za pomocą kukiełki, pacynki, obrazków. Osłuchanie dzieci
z melodią, rytmem i tekstem piosenki może trwać nawet przez kilka zajęć. Naukę piosenki
należy prowadzić posługując się wyłącznie głosem. Tekstu podczas nauki nie oddzielamy od
melodii. Następnej zwrotki uczymy wówczas, gdy poprzednia zwrotka została pamięciowo
opanowana.

Do utrwalenia piosenki z małymi dziećmi można wykorzystać następujące formy

ćwiczeń:
-

recytowanie wybranych fragmentów tekstu ze zmianą dynamiki - recytacja szeptem,

poznawanie piosenki po melodii śpiewanej lub granej na instrumencie,

zabawy: rytmiczną, ilustrowaną ruchem, inscenizowaną lub taneczną,

akompaniament instrumentów perkusyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Przykład zapisu rytmicznego z wykorzystaniem gestodźwięków

Więcej przeczytaj w książce D. Malko: Metodyka wychowania muzycznego

w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1986 oraz K. Przybylskiej: Wychowanie muzyczne
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1977.

klaskanie

tupanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są funkcje piosenki w muzycznym i ogólnym rozwoju dziecka?
2. Jakie mogą być przyczyny nieczystego śpiewu u dzieci w młodszym wieku

przedszkolnym?

3. Jakimi kryteriami będziesz kierować się przy wyborze piosenki do zajęć muzycznych

z małymi dziećmi?

4. Jakie widzisz możliwości wykorzystania piosenki na zajęciach umuzykalniających

w młodszych grupach przedszkolnych?

5. Jakie ćwiczenia podasz jako przykład pracy nad głosem dziecka?
6. Jakie są warunki poprawnej prezentacji piosenki dla dzieci?
7. Jakie ćwiczenia wykorzystasz do utrwalenia piosenki?

4.4.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobieranie piosenki do zilustrowania jej treści..

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować się w kilkuosobowe grupy,
2) wybrać w grupach dowolną piosenkę dziecięcą,
3) zastanowić się, jakimi obrazkami, instrumentami lub rekwizytami można zilustrować jej

treść?,

4) przedstawić w grupach własny pomysł na wprowadzenie piosenki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

śpiewniki z piosenkami dla dzieci (U. Smoczyńska – Nachtman: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska – Nachtman: Podajmy sobie ręce!.
WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzyką w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)

pacynki,

instrumenty perkusyjne,

ilustracje z gazet lub wykonane samodzielnie przez uczniów,

mazaki, kredki lub farby.

Ćwiczenie 2

Organizowanie rytmicznej zabawy do piosenki „Dalej, dzieci, w szeregu” [9, s. 33].

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ustawić się w szeregu,
2) zaśpiewać piosenkę,
3) iść dookoła sali, wysoko unosząc kolana,
4) przy powtórzeniu piosenki odwrócić się,
5) iść w kierunku przeciwnym,
6) maszerować z tupaniem w miejscu przy słowach „tup, tup, tup” i klaskaniem przy

słowach „chrup, chrup, chrup”,

7) akompaniować, grając na tamburynie w rytmie ćwierćnut do marszu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

zapis nutowy piosenki,

nagranie wersji instrumentalnej,

dowolny instrument muzyczny.

Ćwiczenie 3

Tworzenie wiatraczków zgodnie z rytmem akompaniamentu [8, s. 165].

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać się w parę lub dwójkę,
2) stanąć na obwodzie koła trzymając się za obie ręce skrzyżowane przed sobą,
3) podskakiwać lub biegać dookoła sali, zgodnie z rytmem akompaniamentu,
4) puścić jedną rękę, a drugą unieść na wysokość głowy, jeśli nastąpi zmiana rytmu –

muzyka do marszu,

5) krążyć dookoła własnej osi trzymając się za ręce w parze lub dwójce,
6) skrzyżować ręce z przodu i podskakiwać w miejscu lub biegać dookoła sali, jeśli nastąpi

zmiana akompaniamentu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

akompaniament do biegu, marszu lub podskoków, wykonany na żywo za pomocą
instrumentu muzycznego lub nagranie audio.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić celowość wykorzystania piosenki w pracy z małymi

dziećmi?

2) opracować prosty układ ruchowy lub taneczny z wykorzystaniem

piosenki?

3) dokonać wyboru piosenki, która może stanowić materiał do zabaw

z małymi dziećmi?

4) podać przykłady ćwiczeń głosowych?

5) określić, jakie mogą być przyczyny nieczystego śpiewu u małych

dzieci?

6) wymienić niezbędne warunki prawidłowego uczenia dzieci melodii,

rytmu i tekstu piosenki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Metodyka zajęć muzycznych

4.5.1. Materiał nauczania

Okres obejmujący grupę wiekową dzieci od 0 – 4 lat jest szczególnie ważny

w całokształcie procesu dydaktyczno – wychowawczego. W tym wieku pojawiają się niemal
wszystkie elementy charakterystyczne dla struktury zdolności muzycznych człowieka.

Wychowanie muzyczne małego dziecka powinno opierać się na następujących formach

aktywności dzieci:
-

śpiew i mowa,

ruch przy muzyce,

gra na instrumentach,

aktywne słuchanie muzyki [6, s. 27]

Krystyna Przybylska porządkuje zagadnienia działalności muzycznej dziecka w tym

wieku następująco:
-

słuchanie (spostrzeganie zjawisk akustycznych, słuchanie śpiewu nauczycielki, słuchanie
muzyki instrumentalnej i mechanicznej),

działanie (śpiew dzieci, zabawy ze śpiewem, zabawy rytmiczne przy muzyce, tańce, gra
na instrumentach),

tworzenie (twórczość dzieci), [8, s. 8]
Każda z wymienionych form kształci nieco inne dyspozycje i umiejętności dziecka.

Z analizy literatury wynika, że formy ekspresyjne (śpiew, mowa, ruch, gra na instrumentach)
dominują nad percepcyjnymi (słuchanie muzyki). Wiąże się to z ogólną zasadą kształcenia
i wychowania małego dziecka przez uczestniczenie w działaniu, przeżywaniu i poznawaniu.
Do najczęściej stosowanych sposobów rozwijania ekspresji ruchowej u małych dzieci należą:
-

zabawy inscenizowane,

ilustrowane ruchem,

rytmiczne,

taneczne,

opowieści ruchowe,

zabawy orientacyjno – porządkowe.
Wszystkie formy wychowania muzycznego powinny być ze sobą zintegrowane.

Równoczesne wprowadzanie kilku form daje możliwości stosowania zróżnicowanych zadań
oraz uwzględnienia indywidualnego poziomu rozwoju zdolności i różnic reakcji dziecka na
bodźce muzyczne. Szczegółową klasyfikację i opis form wychowania muzycznego znajdziesz
w książce K. Przybylskiej, Wychowanie muzyczne w przedszkolu. Warszawa 1977, WSiP.

Program zajęć rytmiczno – umuzykalniających dziecko w wieku od 0 – 4 r. ż. zawiera

następujące zadania:
1. Słuchanie:

a) spostrzeganie zjawisk akustycznych (z uwzględnieniem różnicowania barwy,

kierunku, wysokości, odległości, tempa dźwięków),

b) słuchanie muzyki instrumentalnej i mechanicznej z uwzględnieniem krótkiego czasu

trwania, ilości utworów do słuchania – maksymalnie 3, kilkakrotnych powtórzeń,
wartości artystycznej utworu oraz zasady kontrastowego zestawienia,

c) słuchanie piosenek (kryteria doboru piosenek zostały omówione w rozdziale 4.4),

2. Śpiew dzieci (z zastosowaniem zasady wprowadzenia jednej piosenki w miesiącu i jej

utrwalenia).

3. Zabawy ze śpiewem:

a) ilustrowane ruchem,
b) inscenizowane,
c) rytmiczne,
d) taneczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Opowieści ruchowe oparte na treści bajki, wiersza, piosenki przy akompaniamencie

muzycznym.

5. Gra na instrumentach perkusyjnych (wykorzystywanie gestodźwięków, wprowadzenie

instrumentów: kołatki, grzechotki oraz granie na nich, z uwzględnieniem zasady
prowadzenia zajęć 2 -3 razy w miesiącu na podstawie piosenki).

6. Zabawy

rytmiczne przy akompaniamencie muzycznym (uwzględniające różne

zagadnienia muzyczne z wykorzystaniem pomocy).

Formy zajęć

umuzykalniających

Dzieci trzyletnie

Dzieci czteroletnie

Słuchanie:
zjawisk akustycznych,
muzyki, piosenek

Słuchanie krótkich piosenek
o zrozumiałym tekście,
dotyczących aktualnych
tematów.
Spostrzeganie zjawisk
akustycznych (jakich?)

Słuchanie piosenek łatwych
i aktualnych (jakich?)
Spostrzeganie zjawisk
akustycznych (jakich?)

Śpiew dzieci

Jedna nowa piosenka
w miesiącu.
Może, ale nie musi być
wykorzystana do zabawy.
Powtórzenie znanych już
dzieciom piosenek

Jedna nowa piosenka
w miesiącu. Może, ale nie
musi być wykorzystana do
zabawy.
Powtórzenie znanych już
dzieciom piosenek, nawet
z ubiegłego roku (jakich?)

Zabawy ze śpiewem:
a) rytmiczne
b) ilustrowane ruchem
c) inscenizowane
d) taneczne

Jedna nowa piosenka do
zabawy rytmicznej lub
inscenizowanej.
Powtarzanie znanych zabaw
ze śpiewem (jakich?)

Opowieści ruchowe

Zabawy ruchowe oparte na
treści bajki, wiersza itp. przy
akompaniamencie
muzycznym.

Zabawy ruchowe oparte na
treści wiersza, bajki itp. przy
akompaniamencie
muzycznym

Tańce

Nie prowadzi się

Gra na instrumentach
perkusyjnych

Nie prowadzi się

Wprowadzenie instrumentów
(grzechotki, kołatki lub
tamburyna).
Gra na jednym z ww.
wymienionych
instrumentów.
Zajęcia prowadzi się 2 – 3
razy w miesiącu. (wymienić
przy jakiej piosence?)

Zabawy rytmiczne przy
akompaniamencie
muzycznym

Zabawy rytmiczne
uwzględniające różne
zagadnienia muzyczne za
pomocą (wymienić pomoce
zaplanowane)

Zabawy rytmiczne
uwzględniające różne
(jakie?) zagadnienia
muzyczne.
Wykorzystanie do tych
zabaw pomocy (jakich?)

Tab. 2. Program zajęć umuzykalniających [8, s. 50 – 53]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja i planowanie zajęć umuzykalniających dla małych dzieci wymaga

zastanowienia się:
1. Jaka będzie jego treść, jakie zadania dydaktyczne dotyczące wiedzy muzycznej i ogólnej

będą realizowane?

2. Jakie sprawności muzyczne będą rozwijane?
3. Jakie sprawności ogólne będą ćwiczone?
4. Jakich użyć pomocy i jak je zastosować?
5. Jakie warunki muszą być spełnione, by najlepiej zrealizować postawione zadania?
6. Jakie zasady wychowania uwzględnić i w jakiej to robić kolejności?
7. Jak prowadzić zajęcia, by uwzględniać jednocześnie wszystkie potrzeby dzieci?

Zajęcie w grupie małych dzieci powinno trwać od 10 – 15 minut i uwzględniać

co najmniej trzy formy. W każdym zajęciu dzieci powinny mieć okazję do śpiewania,
a zajęcia statyczne powinny być przeplatane z ruchowymi. Dzieci nie powinny śpiewać
podczas

intensywnego

ruchu

oraz

bezpośrednio

nim.

Przykładowe

zajęcie

z wykorzystaniem piosenki może mieć następujący przebieg:
1. Słuchanie piosenki.
2. Omówienie jej treści.
3. Powtórne słuchanie.
4. Krótkie objaśnienie zabawy.
5. Zabawa przy piosence [8, s. 81].

Więcej o wskazaniach do organizowania i planowania zajęć dla małych dzieci znajdziesz

w książce Malko D.: Metodyka wychowania muzycznego. Warszawa, 1990, WSiP.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe formy zajęć umuzykalniających dzieci we wczesnym wieku

przedszkolnym?

2. Wyjaśnij, dlaczego formy ekspresyjne we wczesnym wieku przedszkolnym powinny

dominować nad percepcyjnymi?

3. Uzasadnij potrzebę stosowania różnych form wychowania muzycznego w procesie

umuzykalnienia?

4. Jak zaplanujesz zajęcia umuzykalniające z uwzględnieniem przynajmniej trzech form

muzycznych?

5. Jaki jest czas trwania zajęć umuzykalniających z małymi dziećmi?
6. Powiedz, które osoby są autorami książek metodycznych i zawierających materiał

muzyczny dla dzieci?

4.5.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonywanie ćwiczenia pobudzająco – hamującego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) maszerować w kole,
2) reagować szybko i prawidłowo na umówione sygnały (sygnałem jest: przerwa

w muzyce),

3) cofać się w rytmie marszowym na przerwę w muzyce,
4) wracać do marszu w przód, gdy akompaniament powraca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

instrument perkusyjny lub melodyczny do wykonania akompaniamentu.

Ćwiczenie 2

Organizowanie „kuchennej” orkiestry [9, s. 17].

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przynieść z domu różne przedmioty wydające ciekawe odgłosy,
2) ułożyć wspólnie z kolegami „Utwór kuchenny”,
3) na przyniesionych przedmiotach „zagrać” razem lub osobno akompaniament do dowolnej

piosenki, pamiętając o następujących zasadach:
-

nie można grać na swoim instrumencie przez cały czas,

nie należy grać za głośno, zagłuszać innych, a raczej słuchać całości,

trzeba dać odpocząć uszom choć na chwilę, bo pauzy to też muzyka.

Wyposażenie stanowiska pracy:

szklanka,

łyżeczka,

tarka warzywna,

młynek do pieprzu,

pokrywka od garnka.

Ćwiczenie 3

Opracowanie konspektu zajęć muzycznych – wprowadzenie piosenki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować się w kilkuosobowe grupy,
2) w grupach przypomnieć zasady planowania i organizowania zajęć umuzykalniających

z małymi dziećmi,

3) zanalizować piosenki według kryteriów doboru materiału muzycznego do pracy

z małymi dziećmi,

4) dokonać wyboru piosenki, adekwatnie do wieku i możliwości dziecka,
5) opracować

scenariusz

zajęć

związanych

tokiem

wprowadzania

piosenki,

z uwzględnieniem zasady zastosowania co najmniej trzech form muzycznych,

6) zapisać na kartce temat, cele, pomoce i zadania dydaktyczne do realizowania w toku

zajęć umuzykalniających,

7) przedstawić w grupach własny projekt wprowadzenia piosenki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

śpiewniki z piosenkami dla dzieci (Smoczyńska – Nachtman U: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. Warszawa 1992, WSiP; Smoczyńska – Nachtman U: Podajmy sobie
ręce!. Warszawa 1989, WSiP; Podolska B: Z muzyką w przedszkolu. Warszawa 1987,
WSiP),

–

kartki,

–

długopisy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić formy zajęć umuzykalniających?

2) uzasadnić celowość stosowania różnych form umuzykalniających

w pracy z małym dzieckiem?

3) zaplanować zajęcia muzyczne z uwzględnieniem co najmniej trzech

form zajęć umuzykalniających oraz czasu trwania zajęć?

4) sformułować temat i cele zajęć muzycznych?

5) znaleźć

publikacje,

które

mogą

być

źródłem wskazówek

metodycznych i materiału muzycznego dla dzieci?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wspomagania rozwoju dziecka muzyką.
5. Zadania: 10,11,12, 13, 14, 15, 16, 17 są to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa; zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 8, 9, 18 i 19 to zadania otwarte
i należy udzielić krótkiej odpowiedzi.
Zadanie 20 zawiera luki wymagające uzupełnienia.

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

–

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

–

w zadaniach z krótką odpowiedzią i z luką wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci pytania: 15 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia !

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podaj definicję muzyki.

2. Podaj definicję instrumentu muzycznego.

3. Wymień wartości rytmiczne nut, w kolejności od najdłużej trwającej do najkrócej

trwającej.

4. Wymień cztery instrumenty perkusyjne, które powinny się znaleźć w zestawie

perkusyjnym dla dzieci.

5. Podaj cztery przykłady efektów perkusyjnych.

6. Wypisz po jednym przykładzie instrumentu muzycznego:

a) strunowego,
b) dętego,
c) perkusyjnego o określonej wysokości dźwięku,
d) perkusyjnego o nieokreślonej wysokości dźwięku.

7. Wskaż, co może być źródłem dźwięku.

8. Zabawy ze śpiewem dzielą się na:

9. Podaj rodzaje zabaw ze śpiewem, osnutych na treści piosenki.

10. Muzykę wykonywaną na instrumentach muzycznych, nazywamy:

a) muzyką wokalną,
b) muzyką instrumentalną,
c) muzyką wokalno-instrumentalną,
d) melorecytacją.

11. Wybierz nazwiska twórców znanych światowych koncepcji wychowania muzycznego dla

dzieci:
a) C. Orff, Z. Kodaly, E. Gordon, R. Mursell,
b) Cz. Niemen, J. Połomski,
c) S. Moniuszko, J. Strauss, F. Chopin, J. Offenbach,
d) Z. Nałkowska, K. Iłłakowiczówna, Cz. Miłosz, B. Leśmian.

12. Wskaż formy ułatwiające wprowadzenie bądź utrwalenie piosenki:

a) opisywanie treści piosenki,
b) pokaz zapisu nutowego,
c) ćwiczenia hamująco-pobudzające,
d) śpiewanie piosenki z pacynką, obrazkiem, zabawa rytmiczna do piosenki.

13. Wskaż najmniejszą ilość form muzycznych, które należy uwzględnić planując zajęcia

z dziećmi:
a) jedna forma,
b) dwie formy,
c) trzy formy,
d) sześć form.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Metrum właściwe dla walca, to:

a) 4/4,
b) 2/4,
c) 3/4,
d) 4/2.

15. Wskaż, które z form muzycznych nie mogą być uwzględniane w pracy z małymi

dziećmi:
a) gra na instrumentach muzycznych,
b) tańce,
c) zabawy taneczne,
d) opowieści ruchowe.

16. Wskaż, która z klasyfikacji form zajęć muzycznych z dziećmi jest właściwa:

a) śpiew i mowa, ruch przy muzyce, gra na instrumentach, aktywne słuchanie muzyki,
b) słuchanie, śpiewanie i tańczenie,
c) aktywność ruchowa, werbalna i plastyczna,
d) śpiew dzieci, śpiew nauczycielki, granie na instrumentach muzycznych.

17. Wskaż, które z zabaw ze śpiewem są oparte na melodii i rytmie piosenki:

a) zabawa pobudzająco-hamująca,
b) zabawy uwzględniające reakcję na pauzę w muzyce,
c) zabawa taneczna i rytmiczna,
d) zabawa orientacyjno- porządkowa.

18. Podać plan przykładowego zajęcia z wykorzystaniem piosenki.

19. Wymień rodzaje ćwiczeń w pracy nad głosem dziecka.

20. Uzupełnij poniższe zdania dotyczące poprawnego śpiewu piosenki przez nauczycielkę:

a) pod względem …………………..…. piosenka powinna być wykonana czysto,
b) pod względem ….……………...…... piosenka powinna być wykonana dokładnie,
c) bardzo ……………………….……. muszą być wypowiadane słowa piosenki,
d) piosenka powinna być wykonana z właściwym natężeniem …………………..….

i ……………………... interpretacją.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wspomaganie rozwoju dziecka muzyką

Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

a) ……………………. b) ………………………….
c) …………………….. d) ………………………….

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

19.

20.

a) ……………………. b) ………………………….

a) ………………………………………………………….
b) …………………… ……………………………

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. A- Z Mała encyklopedia PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996
2. Habela J.: Słowniczek muzyczny. Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, Kraków 2005
3. Krawczyk D.: Mała historia muzyki kościelnej. Wydawnictwo M, Kraków 2003
4. Lasocki J. K, Powroźniak J.: Wychowanie muzyczne w szkole. PWN, Kraków 1970
5. Ławrowska R.: Muzyka i ruch. WSiP, Warszawa 1988
6. Malko D.: Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1990
7. Nowak J.: Muzyczna twórczość dziecięca. „Wychowanie w Przedszkolu” 1996, nr 9,

WSiP

8. Przybylska K.: Wychowanie muzyczne w przedszkolu. WSiP 1977
9. Smoczyńska U., Jakóbczak – Drążek K.: Muzyka i My. Zeszyt ćwiczeń. WSiP SA,

Warszawa 1999

10. Zanim zaczniesz grać na…ABC muzyki. PWM SA, Kraków 2002
11. www. wikipedia.org/wiki/Muzyka.pl

Czasopismo
Wychowanie w Przedszkolu

Adres strony internetowej aktualny na dzień 30 maja 2006
wikipedia.org/wiki/Muzyka.p