Podstawy fotografii – perspektywa

Rzadko zdarza się, abyśmy w każdej sytuacji patrzyli na świat wyłącznie w jeden sposób.
Zmiana perspektywy to doskonała metoda aby ujrzed rzeczy w nowym świetle. Podobnie ma
się rzecz z fotografią – nietypowe uchwycenie rzeczywistości pozwala wyodrębnid z niej na
zdjęciach zupełnie nowe elementy. Umożliwiają to między innymi różne rodzaje punktu
widzenia, które opisujemy w niniejszym poradniku.

Od kiedy w sztukach plastycznych człowiek zaczął poszukiwad sposobu na oddanie
przestrzeni na dwuwymiarowym dziele sztuki (w nowożytnej Europie moment ten przypadł
na schyłek średniowiecza), idealne odwzorowanie perspektywiczne stało się "świętym
Grallem" artystów malarzy. O jednym z wybitnych twórców tamtych czasów, Paolo Uccello
(1396-1475) krąży nawet anegdota, że w swoich (dziś powiedzielibyśmy, że nieco naiwnych)
studiach nad perspektywą posunął się tak daleko, że zaniedbał własną żonę.

Fotografia nie stawia przed swoimi twórcami takich wymogów – prawa fizyki i
matematyczne reguły rzutowania przestrzennego obrazu na płaszczyznę wykonują za nas
"krecią robotę" w dziedzinie odwzorowywania na zdjęciu fotografowanej rzeczywistości.
Jednak znajomośd pewnych reguł kompozycyjnych związanych z perspektywą pozwala w
prosty sposób bardzo urozmaicid wykonywane przez nas zdjęcia.

Okiem człowieka, ptaka i żaby
W zależności od tego, jaką pozycję przyjmiemy wraz z aparatem w stosunku do
fotografowanego obiektu, możemy mówid o różnych rodzajach perspektywy. Jeżeli nie
zmieniając własnego położenia będziemy opuszczad, lub zadzierad obiektyw, będziemy mieli
do czynienia z trzema punktami widzenia: perspektywą ludzką (normalną), ptasią oraz żabią.

Pierwszy typ perspektywy zazwyczaj nie jest nazywany w żaden sposób – na potrzeby tego
artykułu nazywad będziemy ją normalną lub ludzką. Jest to najczęstszy sposób robienia zdjęd,
który nie wymaga od fotografującego praktycznie niczego, poza prostym trzymaniem
aparatu. Sposób prezentacji przestrzeni na zdjęciu wykonanym w perspektywie normalnej
praktycznie nie różni się od naszego codziennego sposobu postrzegania świata (o ile
oczywiście fotografujący nie stosuje żadnych innych zabiegów czyniących zdjęcie
nietypowym – np. nie używa obiektywu ultra szerokokątnego).

Perspektywa normalna jest więc fotograficznym narzędziem dokumentującym, gdyż
umożliwia zarejestrowanie obrazu pozbawionego zniekształceo, możliwości różnorodnej
interpretacji. Jednym słowem jest to narzędzie kronikarskie, a zarazem dośd bezpieczne w
użyciu. Większośd naszych zdjęd powstaje właśnie z tego punktu widzenia i nie ma w tym nic
dziwnego ani tym bardziej nagannego. Czasem jednak możemy zechcied przedstawid rzeczy
nie takimi jakie są, lecz takimi jakimi chcemy, aby się wydawały. Wówczas możemy sięgnąd
po jeden z dwóch pozostałych punktów widzenia.

Z perspektywą żabią mamy do czynienia wówczas, gdy zadzieramy aparat w górę i
fotografujemy obiekt lub osobę znacznie od nas wyższą lub wyżej umieszczoną. W efekcie
przedmiot lub żywa istota będąca tematem zdjęcia wydają się większe oraz nabierają
wrażenia siły i dostojeostwa – niezależnie od tego, jak duże są w rzeczywistości.

Zabieg ukazywania ważnych miejsc i postaci od dołu w żabiej perspektywie wykorzystywany
jest bardzo często w kinie. Użyty na szeroką skalę po raz pierwszy przez Orsona Wellesa w
legendarnym już obrazie pt. "Obywatel Kane" z 1941 roku stał się stałym elementem języka
filmu.

Perspektywa ptasia daje – jak można się łatwo domyślid – zupełnie przeciwne do żabiej
efekty. Sfotografowane w ten sposób przedmioty oraz ludzie wydają się mniejsi oraz
"wciśnięci" w tło. Zabieg ten można wykorzystad wówczas, gdy zależy nam na ukazaniu
wielkości świata wobec fotografowanej osoby. W perspektywie ptasiej doskonale można też
przedstawid interakcję ludzi lub przedmiotów z otoczeniem z uwagi na fakt, iż przy
perspektywie tego typu tło jest bardzo istotne dla kompozycji sceny.

Niestety, ptasi punkt widzenia jest bardzo często niewłaściwie stosowany przez
nieświadomych tego rodziców fotografujących swoje pociechy z wysokości swojego wzroku.
Małe dzieci uwiecznione w ten sposób są niejako "wyciągane" ze swojego naturalnego
środowiska, tego co je cieszy i interesuje. Aby oglądający fotografie maluchów nie musieli
"patrzed na dzieci z góry", warto podczas robienia zdjęd ustawid się z aparatem na wysokości
wzroku małego modela – ten punkt widzenia, nazywany czasem "psią perspektywą"
opisujemy w dalszej części tego artykułu.

Praktyczne przykłady wykorzystania nietypowej perspektywy
Oczywiście punkty widzenia żaby i ptaka mogą pomysłowym fotografom posłużyd nie tylko w
celu pozornego powiększenia lub pomniejszenia głównego tematu zdjęcia. Po osiągnięciu
pewnej wprawy w stosowaniu tych technik możemy się pokusid o ich twórcze wykorzystanie
w celu uzyskania zupełnie niebanalnych kompozycji fotograficznych. Poniżej przedstawiamy
kilka takich przykładów wraz z ich krótkimi omówieniami.

To zdjęcie, wykonane podczas koncertu zespołu Digit-All-Love w trakcie festiwalu Wrocław
Non Stop dnia 26 czerwca 2006 roku to przykład wykorzystania dośd szokującej kombinacji
dwóch elementów – żabiej perspektywy oraz szerokiego kąta widzenia (ogniskowa 19 mm w
przeliczeniu na mały obrazek) – w celu zwiększenia dynamiki zdjęcia reportażowego.
Wykonanie samej fotografii z pewnością nie należało do łatwych (wymagało wejścia na

scenę w trakcie trwania koncertu), jednak wysiłek i niecodzienny zabieg zaowocował
uzyskaniem doskonałego ujęcia.

Wykorzystanie ptasiej perspektywy w celu pokazania zakooczenia zainscenizowanej walki
rycerskiej wbrew pozorom nie osłabiło dynamiki sceny, pozwoliło natomiast wyraźniej
ukazad walczących, a także zbudowad pełen klimat "pojedynku na ubitej ziemi" (w tym
konkretnym przypadku na dziedziocu krakowskiego Barbakanu). Uzyskanie takiego punktu
widzenia wymagało jednak od fotografa wykonania zdjęcia za pomocą teleobiektywu z
wysokości murów otaczających pole walki. Jest to również przykład na to, że niekiedy warto
jest opuścid bezpośrednie otoczenie wydarzeo i wykonad zdjęcie z większej odległości.

O efektach ubocznych zadzierania nosa
Za każdym razem, gdy odchylamy aparat w górę lub w dół, bądźmy świadomi konsekwencji,
jakie to ze sobą niesie. Jedną z nich jest zmiana linii zbiegu perspektywy ujęcia. Ma to
szczególne znaczenie podczas fotografowania architektury – jeżeli bowiem nawet w
niewielkim stopniu odchylimy aparat w górę (np. aby zmieścid w kadrze całą fasadę
budynku), wówczas okaże się, że fotografowany obiekt na zdjęciu jest przechylony. Efekt ten
będzie tym większy, im szerszy był kąt widzenia aparatu w momencie wykonywania zdjęcia.

Jeżeli spotka nas taki problem, możemy spróbowad go rozwiązad poprzez korektę
perspektywy w programie graficznym. Znacznie lepszym rozwiązaniem będzie jednak
wykonywanie zdjęd architektury zgodnie z zasadami sztuki – dbając o prawidłowe położenie
aparatu podczas kadrowania. A jeżeli mamy kłopoty z ustawieniem właściwego kadru bez
zadzierania obiektywu, najlepszym rozwiązaniem jest… cofnięcie się o kilkanaście metrów
lub (jeżeli jest to możliwe) wykonanie zdjęcia z wyżej położonego punktu, np. balkonu lub
dachu stojącego nieopodal budynku.

Zniżyd się do poziomu modela
Jak wspomniałem już na początku tego artykułu, oprócz perspektywy normalnej, żabiej i
ptasiej istnieje jeszcze jeden punkt widzenia, który bywa szczególnie przydatny podczas
fotografowania dzieci i małych zwierząt. Bywa on czasem nazywany "perspektywą psa".
Najogólniej mówiąc fotografowanie z perspektywy psa polega na silnym obniżeniu aparatu
poprzez kucnięcie lub wręcz położenie się na podłodze lub ziemi tak, aby znaleźd się na tej
samej wysokości, co nasz model.

Perspektywa "z oczu dziecka" jest jednym z najczęściej niedocenianych sposobów na
uwiecznienie malucha w jego naturalnym środowisku i ukazanie świata takim, jaki może je
on widzied na co dzieo. Stosujmy ją robiąc jak najwięcej zdjęd na wysokości naszego małego
modela, zamiast z góry. Jest to przy okazji doskonała okazja do nawiązania jeszcze bliższego
kontaktu z dzieckiem, z której warto korzystad zawsze – nie tylko wówczas, gdy chcemy
uzupełnid rodzinny album ze zdjęciami.

Na koniec
Perspektywa to jeden z wielu – obok kolorystyki, kompozycji, właściwie dobranego tematu i
innych – elementów w zasadniczy sposób wpływających na jakośd naszych fotografii. Z całą
pewnością nie należy się ograniczad tylko do jednej, najprostszej i najbardziej naturalnej.
Jednak, jak wszystkie inne zabiegi fotograficzne, stosowanie perspektywy powinno byd
uzasadnione treścią zdjęcia. Zanim więc postanowimy zaszokowad świat różnorodnością
naszych prac, najpierw podwiczmy i nabierzmy wprawy w praktycznym stosowaniu świeżo
nabytej wiedzy. Życzę powodzenia w pierwszych i kolejnych próbach oraz setek udanych
zdjęd wykonanych z wielu punktów widzenia.