Sztuka nowoczesna polska (architektura) 17.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040117.html

1 z 4

2008-03-21 09:22

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)

prowadzący: mgr Czapelski data: 17.01.2004 aktualizacja: 09.06.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

4.3 Architektura pałacowa
W okresie Królestwa była bardzo różnorodna, w tym samym czasie stosowano bardzo wiele form -
inaczej niż w epoce wcześniejszej.

Pałac Błękitny
1812-15, proj. Fryderyk Albert Lessel. Widoczna
reakcja na nowe trendy w architekturze francuskiej
XIX w - jedną z najważniejszych osobistości w
architekturze I połowy wieku był
Jean-Nicolas-Louis Durand. Szczególnie istotne
było jego nauczanie na École Polytechnique:
wprowadził nowe metody projektowania
architektonicznego podporządkowane ekonomiczności rozwiązań - stosowność zredukowana do
minimum, nacisk na funkcjonalność. Budynki powstałe wg jego projektów charakteryzowały się
uproszczeniem dekoracji, powtarzalnością segmentów.
Fasada: na obu kondygnacjach ogromne okna, obramienie otworów proste, architektoniczne, suchość,
graficzność elewacji - nawiązanie do Duranda, natomiast dalekie odejście od sztuki klasycystycznej.
Wpływ na taką formę miało też usytuowanie budynku: jest to elewacja północna, dająca słabe efekty
światłocieniowe.
W Polsce mało takich obiektów, zbliżone pojawiły się dopiero kilkanaście lat później, były dziełami
architektów niemieckich, pruskich.

Pałac Śleszyńskich
Wybudowany ok. 1826 r dla Stanisława Śleszyńskiego,
proj. Antonio Corazzi. Zapoczątkował ważną dla
Warszawy rewolucję, zapowiedział w jaki sposób
zostaną zabudowane w XIX w Al. Ujazdowskie. Był
jedną z pierwszych powstałych tam willi, kolejne
nawiązywały do niego w gabarycie, charakterze,
sposobie usytuowania. Budynek odsunięty od ulicy, w
stylu willi podmiejskiej, jeden z nielicznych
przykładów architektury Corazziego w mniejszej skali.
Formy architektoniczne wywodzące się z tradycji
palladiańskiej: sposób organizacji pionów, osi, okno termalne.

Pałac Paca
Na ul. Miodowej, przebudowany z wcześniejszej budowli w
latach 1824-28 przez Henryka Marconiego - najważniejszy
architekt działający na ziemiach polskich w XIX w. Większość
jego obiektów powstała po powstaniu listopadowym, w Polsce
był od 1822 r, budowle dla Ludwika Paca były jednymi z jego
pierwszych realizacji. Pochodził z Bolonii, wykształcił się na
tamtejszej Akademii. Stosował formy klasycystyczne oparte na
tradycji palladiańskiej, jednak po przyjeździe przyswoił sobie
także formy neogotyckie, popularne w Polsce.
Fundatorem był generał Ludwik Pac - oficer napoleoński,
angloman, uczestnik powstania listopadowego, emigrant
(wszystkie jego dobra zajęły władze carskie). W okresie Królestwa Kongresowego starał się
zaprowadzić nowe porządki w swoich włościach: wybudował pałace w Warszawie i Dowspudzie,
propagował nowoczesne metody gospodarowania w rolnictwie oparte na wzorach angielskich, chciał
zreformowania gospodarki polskiej - program ten ma odbicie w zamawianej przez niego architekturze.
Rzut pałacu: pierwotny pałac stał skośnie do ulicy - wcześniej nie przywiązywano wagi do układu
urbanistycznego, zmienia się to w XIX w. Marconi starał się ukryć usytuowanie pałacu poprzez
zasłonięcie go parawanowo od ulicy poprzez kurtynę z wnęką, w której umieszczono trzy arkady (tylko
jedna prowadziła po skosie na dziedziniec). Ponad arkadami fryz Kaufmana (patrz

tutaj

).

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 17.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040117.html

2 z 4

2008-03-21 09:22

Wnętrza pałacu: widoczna charakterystyczna dla historyzmu skłonność do kształtowania pomieszczeń
poprzez swobodne czerpanie z różnych tradycji historycznych (obok siebie antyk i gotyk itd.). Np.
kaplica w stylu gotyckim (od .............. asocjacje wiary katolickiej i gotyku), łazienka w stylu
mauretańskim (znany w XIX w, ale stosowany dość rzadko, bo był nisko oceniany). W stylu
mauretańskim urządzano często łazienki i palarnie, bo kojarzyły się z czynnościami orientalnymi.

4.4 Architektura rezydencjonalna

Pałac w Dowspudzie
Wybudowany na surowym korzeniu w latach 1820-23, stał się główną rezydencją Paca - większość
jego majątku znajdowała się na terenie Rosji, jednak sam pałac umiejscowiono na terenie Królestwa.
Pałac początkowo budował Piotr Bosio (architekt bliżej nie znany, porzucił budowę), potem został
ściągnięty Marconi, miał go wybudować w stylu gotyckim. Gotyku nie nauczano na Akademii, więc
przez 2 tygodnie studiował go w bibliotece (gł. wzornik Brittona), potem zaprojektował budowlę.
Widoczne wzory angielskie: ogromny portyk w stylu kaplicy św. Jerzego w Windsorze i in budowli z
XVIII w, pinakle i inne detale zaczerpnięte z Brittona. Jednakże (podobnie jak u Aignera) sam kształt,
rzut pałacu pozostały klasyczne: regularna bryła przypominająca pałace barokowo-klasycystyczne
(założony na kształcie litery T).
Pałac nie zachował się: zarekwirowali go Rosjanie, popadł w ruinę, został tylko portal i zabudowania
gospodarcze. Wewnątrz była przedstawiona historia rodu, jednak brak zachowanej ikonografii.
Zastosowanie gotyku: wywodził się z anglomanii Paca (mieszkał w Anglii kilka lat, znał tamtejszy
gotyk), była to też deklaracja polityczna: nawiązanie do angielskich tradycji liberalnych.

Zamek w Zawadzie (Zawada k. Dębicy)
Obecnie niezachowany (ocalała jedna baszta), w latach 1820-21 odbyła się przebudowa pałacu
Ligenzów z przełomu XVI/XVII w. Fundatorem był Atanazy Raczyński - był kolekcjonerem dzieł
sztuki, znał środowisko berlińskie, ściągnął najwybitniejszego pruskiego architekta Karla Friedricha
Schinkla. Powstała budowla nawiązująca do form romańskich, wykorzystująca np. łuk pełny (kojarzący
się z arkadkami Duranda). Widoczne zjawisko charakterystyczne dla XIX w: przy przebudowach
rezydencji podkreślano ich dawność poprzez stosowanie form średniowiecznych, mimo że powstały w
późniejszym okresie. Celem było podkreślenie dawności rodu, co zwiększało jego prestiż. Styl
średniowieczny uważano także za odpowiedni dla budowli, w których przechowywano starożytności.

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 17.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040117.html

3 z 4

2008-03-21 09:22

Pałac w Zarzeczu (Polska pd-wsch.)
1817-19 r dla Magdaleny Morskiej, projekt prawdopodobnie Christian Piotr Aigner. Fundatorka była
osobą o bardzo silnym charakterze, szerokich horyzontach, jednakże źle wyszła za mąż (choć majętny,
to wredny i długowieczny). Małżeństwo zakończyło się separacją, Morska wybudowała pałac tylko dla
siebie, wcześniej zwiedziła całą Europę - chciała wybudować wzorcową rezydencję obejmującą pałac,
budynki gospodarcze.
Formy architektoniczne: detal klasycyzujący, choć układ budowli nieklasyczny - pałac z rotundą w
narożu. Nawiązania do angielskiej architektury protoromantycznej z początku XIX w oraz pawilonów
ogrodowych z wielkich sentymentalnych założeń (miały one jednak mniejszą skalę). Wybudowanie
takiej rezydencji było w Polsce novum, potem pojawiło się kilka nawiązań.
Wnętrza: współprojektowała Morska, były zaaranżowane tak, by kojarzyły się z określonymi
nastrojami i stanami pogodowymi (niezachowane). W części zachodniej sztukaterie wykonane przez
warsztat Baumanna współpracujący z Aignerem.
Jest to przykład nowego typu rezydencji, raczej nie do pomyślenia w okresie SAP.

Zamek Kórnicki (Wielkopolska)
Jedna z najważniejszych rezydencji przebudowanych w XIX w (powstała w końcu XIV w). Restauracji
dokonał Tytus Działyński - światły arystokrata łączący dobre wykształcenie (także architektoniczne: w
Paryżu, Pradze) z patriotyzmem. Wpłynęło to na przebudowę: postanowił wykorzystać stylistykę
średniowieczną, by podkreślić starożytność siedziby, która miała być rezydencją-muzeum. Celem było
bardziej udostępnienie kolekcji niż funkcje reprezentacyjne. W 1827 r zlecił wykonanie projektu
Henrykowi Marconiemu [elewacja pd] - widoczny duch gotyku angielskiego, jednak mniejsze niż w
Dowspudzie rozrzeźbienie, operowanie łukiem Tudora (projekt nie spodobał się). Kolejny projekt
wykonał Corazzi (architekt ten nie kojarzy się z gotykiem, jednak wykonał kilka takich obiektów) -
nadał całości kształt orientalny oraz nawiązał do gotyku weneckiego, który był mu najbliższy (też się
nie spodobał). W 1828 r Działyński zamówił kolejny projekt u Schinkela: prostota, klarowność,
logiczność. Forma średniowieczna wyrażona poprzez wieżyczki, pinakle, krenelaż, natomiast kształt
regularny, syntetyczny, o silnych podziałach, logicznie zaakcentowanych. Budowla zaprojektowana
sucho, racjonalnie, dekoracja ograniczona głównie do zwieńczenia - projekt ten również nie został
zrealizowany, gdyż wybuchło powstanie. Działyński przejściowo stracił dobra, odzyskał je w końcu lat
30., postanowił dokonać przebudowy wg własnego projektu (wspierał go Cybulski). Prace trwały w
latach 1843-60, widoczne są nawiązania do Schinkla, pojawiły się też elementy z architektury
orientalnej (również we wnętrzu: powstała sala mauretańska). Mogła być to deklaracja polityczna, bo
budowa trwała podczas wojny krymskiej (wyraz sympatii protureckich, antyrosyjskich).

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 17.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040117.html

4 z 4

2008-03-21 09:22

Franciszek Maria Lanci
Architekt wykształcony w Rzymie, konkurent Marconiego. Został ściągnięty prywatnie, jednym z
pierwszych zamówień były prace w Końskich w 1826 r (oranżeria i in.). Rozwój kariery nastąpił po
1830 r: w latach 1830-33 sporządził projekty przebudowy Wawelu (bardzo swobodne, romantyczne).
Mimo braku realizacji stał się dzięki nim sławny, popularny - w Wielkopolsce stał się specjalistą od
przebudów dawnych siedzib.

Zamek w Zatorze (pow. oświęcimski)
Przebudowa budowli z XV w dokonana po 1836 r dla Anny z Tyszkiewiczów p.v. Potockiej s.v.
Dunin-Wąsowiczowej. Posiadała kolekcję pamiątek, zdecydowała się na formy gotyckie (w wykonaniu
Lanciego bardzo fantazyjne, strzeliste, nieoparte na konkretnych wzorcach). Obecnie brak większości
dekoracji: hełmu, pinakli itd.

Pałac Skrzyńskich w Zagórzanach (pow. gorlicki)
Wybudowany od podstaw w latac 1835-39 r dla Tadeusza Skrzyńskiego, nie wiadomo dlaczego
zastosowano w nim neogotyk - styl był już wtedy popularny, przestał być domeną wąskiej elity. Forma
czteroboku z wewnętrznym dziedzińcem, widoczne odległe paralele z architekturą angielską.
Fantazyjny, w latach 20. XX w przebudowany (też w stylu gotyckim), obecnie ruina.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz