119

S p r a w o z d a n i a

Studia Judaica 10: 2007 nr 1(19), s. 119-126

CZWARTA EDYCJA KONFERENCJI

ŻYDZI I JUDAIZM WE WSPÓŁCZESNYCH BADANIACH

KRAKÓW 6-7 LUTEGO 2007

W dniach 6 i 7 lutego 2007 roku odbyła się w Krakowie w siedzi-

bie Polskiej Akademii Umiejętności czwarta edycja konferencji Żydzi
i judaizm we współczesnych badaniach. Głównym jej organizatorem
było założone w 1996 roku Polskie Towarzystwo Studiów Żydowskich,
a współorganizatorami – Polska Akademia Umiejętności oraz Instytut
Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Poprzednie edycje kon-
ferencji odbyły się w latach: 1995, 1998 i 2002. Materiały z każdej z nich
zostały opublikowane w trzech oddzielnych tomach. Organizacja obecnej
konferencji zbiegła się z setną rocznicą urodzin pochodzącego z Polski
(i czasowo związanego z Krakowem) wybitnego fi lozofa i teologa ży-
dowskiego Abrahama Jehoszuy Heschela. Temu wielkiemu uczonemu po-
święcono inauguracyjną sesją plenarną. Po przywitaniu uczestników kon-
ferencji przez prezesa Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich prof.
dra hab. Krzysztofa Pilarczyka oraz jej ofi cjalnym otwarciu przez sekre-
tarza generalnego Polskiej Akademii Umiejętności prof. dra hab. Jerzego
Wyrozumskiego wygłoszone zostały w jej trakcie trzy referaty dotyczące
pisarstwa fi lozofi czno-teologicznego i literackiego Abrahama Jehoszuy
Heschela: Biegunowość jako klucz do rozumienia myśli A.J. Heschela –
ks. Waldemara Szczerbińskiego, Potrzeba jako wizerunek bytu w fi lozofi i
A.J. Heschela – Jerzego Ochmanna, Szczególny rodzaj poezji jidyszowej:
רעדיל .שטנעמ – שרפמה םש רעד (Niewyrażalne imię Boga: człowiek) – poe-
maty w jidysz A.J. Heschela w tłumaczeniu M.M. Leifmana – Bernarda
Vaisbrota (w jidysz). Pierwszą sesję inauguracyjną zakończyło omówie-
nie przygotowywanego do druku tłumaczenia jednej z fundamentalnych
książek A.J. Heschela God in Search Man – przez wydawcę Kazimierza
Bociana oraz tłumacza Alberta Gorzkowskiego.

Konferencja podzielona zastała na trzynaście sesji, tj. pierwszą inau-

guracyjną oraz dwanaście pozostałych, prowadzonych w czterech grupach

120

SPRAWOZDANIA

po trzy sesje równolegle (po dwie grupy każdego dnia, jedna w godzi-
nach przedpołudniowych, a jedna po południu, każda trwająca ok. dwóch
godzin). W trakcie każdej sesji wygłaszano od trzech do czterech refe-
ratów. Dzień pierwszy zakończył się uroczystym bankietem, natomiast
dzień drugi – panelem dyskusyjnym podsumowującym konferencję. Ko-
nieczność zorganizowania sesji w grupach po trzy przeprowadzane rów-
nocześnie w osobnych salach wynikła z obfi tości zgłoszonych i przyję-
tych wystąpień. W sumie wygłoszono 46 referatów, tj. o ok.

1

/

3

więcej niż

w latach poprzednich. Przyjęte na konferencję materiały podzielone zo-
stały na siedem sekcji:

1. Starożytność – 4 referaty,
2. Średniowiecze i czasy nowożytne – 4 referaty,
3. XIX i XX wiek do 1939 roku – 17 referatów,
4. Zagłada Żydów – 3 referaty,
5. Żydzi w Polsce i w świecie po 1945 roku – 4 referaty,
6. Języki i literatura – 9 referatów,
7. Myśl religijna i świecka – 5 referatów.

1

Zwraca uwagę – podobnie jak i w latach poprzednich – dominacja

materiałów dotyczących historii Żydów w XIX i XX wieku do 1939 roku,
które stanowią przeszło

1

/

3

ogółu referatów. Stosując zaproponowany

przez prof. Krzysztofa Pilarczyka podział badań judaistycznych na trzy
podstawowe grupy – historyczne, językowo-literaturoznawcze oraz kul-
turowo-religioznawcze

2

– należy podkreślić tradycyjną przewagę tych

pierwszych, także i pośród materiałów zgłoszonych na obecną konferen-
cję; stanowiły one bowiem przeszło 60% ogółu wystąpień. Pozostałe 40%
przypadło mniej więcej w równym stopniu pozostałym dwóm obszarom
badawczym. Ponadto ok.

2

/

3

materiałów dotyczyło bezpośrednio lub po-

średnio tematyki „polskiej”. Zdecydowana większość spośród 46 refe-
rentów reprezentowała polskie placówki badawcze, a zatem konferencja
stanowiła przede wszystkim okazję do zapoznania się z aktualnym stanem
judaistyki polskiej. Jednakże nie sposób nie odnotować rosnącej liczby
uczestników konferencji z placówek zagranicznych. W tym roku bowiem
w konferencji wzięło udział 8 uczonych z zagranicy, co z pewnością pod-

1

Program i streszczenia referatów opublikowane zostały w „Studia Judaica” 9:

2006 nr 2(18). Publikacja ta dostępna jest także w formie elektronicznej na stronie www.
jewishstudies.pl oraz w postaci nadbitki.

2

K. P i l a r c z y k, Wstęp, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach pol-

skich, t. 3, pod. red. K. P i l a r c z y k a, Kraków 2003, s. 9.

121

SPRAWOZDANIA

niosło jej rangę. Przy tej okazji trzeba też nadmienić, że dwa referaty zo-
stały wygłoszone w języku angielskim, dwa w języku hebrajskim, a wyżej
wymieniony wykład Bernarda Vaisbrota – w języku jidysz, co stanowiło
wydarzenie o szczególnej wadze historycznej i symbolicznej.

Pełna ocena konferencji, a także zaprezentowanych w jej trakcie

materiałów, będzie możliwa dopiero po opublikowaniu pełnych tekstów
referatów, jak to miało miejsce w latach poprzednich. Specyfi ka organi-
zacyjna konferencji nie pozwalała na uczestnictwo we wszystkich sesjach
i wysłuchanie wszystkich prezentacji, a jedynie co najwyżej ich trzeciej
części, same zaś streszczenia nie pozwalają ocenić wygłoszonych refera-
tów i komunikatów. Ponadto kilka zaplanowanych referatów zastąpiono
z przyczyn organizacyjnych innymi. Szczególną uwagę autora niniejszego
omówienia zwróciły następujące referaty: Reforma a wykluczenie. Polskie
wizje reformy ludności żydowskiej Marcina Wodzińskiego, tekst m.in. de-
maskujący antysemickie obsesje umysłowości oświeceniowej polityków
i publicystów Królestwa Kongresowego; Rola tekstów i sztuki chrześci-
jańskiej w ukształtowaniu negatywnego stereotypu Żydów na terenach
bizantyjsko-słowiańskich Ewy Kocój, stanowiący jedyny na konferencji
przykład zastosowania badań etnografi cznych w judaistyce; Pińczowskie
graffi ti synagogalne Andrzeja Trzcińskiego, referat prezentujący materiał
badawczy z pogranicza archeologii i socjologii; Percepcja Pisma u śred-
niowiecznych egzegetów karaimskich i jej hermeneutyczne konsekwencje.
Na przykładzie komentarza Jefeta ben ‘Ali do Księgi Rodzaju Marzeny
Zawanowskiej, jeden z najciekawszych tekstów konferencji, stanowiący
owoc prekursorskich badań źródłowych tekstów religijnych.

Należy w tym miejscu stwierdzić pewien niedostatek religioznaw-

czych badań judaizmu (mieszczącego się przecież w tytule konferencji).
Wprawdzie niecała

1

/

3

referatów w jakiś sposób wiązała się tematycznie

z judaizmem, jednakże tylko pięć z nich miało ściśle religioznawczy cha-
rakter. „Wielkim nieobecnym” tej konferencji była, niestety, problematy-
ka stricte judaistyczna.

Integralną część każdej sesji stanowiła dyskusja wokół wygłoszo-

nych referatów, w trakcie której słuchacze zadawali pytania prelegentom
i wyrażali własne opinie. Zarówno organizatorzy, jak i prelegenci zadbali
w wielu wypadkach o wzbogacenie środków przekazu referowanych tre-
ści poprzez udostępnienie uczestnikom konferencji materiałów pomoc-
niczych w postaci drukowanych tekstów referatów (lub ich tłumaczeń –
w przypadku referatów wygłaszanych w językach obcych), ich konspek-
tów lub wyjątków z omawianej literatury. Niektórym prezentacjom słow-

122

SPRAWOZDANIA

nym towarzyszył także materiał ilustracyjny. Uczestnikom konferencji
zapewniono także możliwość nabycia książek (m.in. opublikowanych już
materiałów z poprzednich konferencji) oraz materiałów edukacyjnych
(map, ilustracji).

Na zakończenie konferencji odbył się panel dyskusyjny, poprowa-

dzony z ramienia organizatorów przez prof. Krzysztofa Pilarczyka. Wzięli
w nim udział zaproszeni goście: dr Zdzisław Jan Kapera (UJ), prof. dr hab.
Gideon Kouts (Uniwersytet Paryż VIII) i prof. dr hab. Jerzy Tomaszewski
(UW). Temat panelu sformułowano jako Żydzi i judaizm we współczes-
nych badaniach w Polsce a humanistyka i judaistyka światowa: postulaty
badawcze. W trakcie dyskusji poruszono m.in. następujące zagadnienia:
integracja instytucji naukowych zajmujących się badaniami judaistyczny-
mi w Polsce, rozwój polskiej qumranistyki, znajomość języków oryginal-
nych jako podstawy badań judaistycznych oraz zagadnienie intensyfi kacji
badań nad judaizmem.

Konferencja była z pewnością – jak planowali jej organizatorzy –

okazją do zacieśnienia instytucjonalnych i osobistych kontaktów pomię-
dzy polskimi uczonymi i gośćmi z zagranicy oraz stanowiła forum wy-
miany myśli i dyskusji. To jedno z najważniejszych i najbardziej presti-
żowych wydarzeń z dziedziny judaistyki polskiej ostatnich lat, a sama
instytucja konferencji Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach na
stałe weszła już do kalendarza wydarzeń naukowych w Polsce. Trudno
o lepszą okazję do oceny stanu judaistyki polskiej w kontekście badań
prowadzonych za granicą, a także integrację badaczy „Żydów i judaizmu”
rozsianych po placówkach naukowych całego kraju. Pozostaje oczekiwać
z niecierpliwością na kolejny tom prac z zakresu studiów żydowskich,
który ów obraz polskich osiągnięć dopełni.

Piotr Majdanik

123

SPRAWOZDANIA

TRZECIE WALNE ZGROMADZENIE

POLSKIEGO TOWARZYSTWA STUDIÓW ŻYDOWSKICH

KRAKÓW 7 II 2007

SPRAWOZDANIE ZARZĄDU PTSŻ ZA TRZECIĄ KADENCJĘ

(LATA 2002-2007)

Minęło już dwanaście lat od powstania Polskiego Towarzystwa Stu-

diów Żydowskich, które za cel postawiło sobie prowadzenie, promocję
i popularyzację badań naukowych nad historią i kulturą Żydów, ze szcze-
gólnym uwzględnieniem dziejów Żydów w Polsce. Walne Zgromadzenie
to szczególna okazja do odpowiedzenia na pytanie, czy i jak wypełniamy
to zadanie?

Okres sprawozdawczy mijającej trzeciej kadencji obejmuje okres od

26 listopada 2002 do 7 lutego 2007 roku, czyli od trzeciego do czwartego
Walnego Zgromadzenia członków PTSŻ. Przypomnijmy, że na III Wal-
nym Zgromadzeniu dokonano wyboru statutowych organów Towarzy-
stwa. I tak w skład Zarządu weszło dziewięć osób: dr Eleonora Bergman
(sekretarz), dr Alina Cała, dr hab. Ewa Geller, prof. dr hab. Daniel Grin-
berg (wiceprezes), prof. dr hab. Jan Lewandowski (wiceprezes), dr hab.
Roman Marcinkowski, prof. dr hab. Krzysztof Pilarczyk (prezes), prof.
dr hab. Wacław Wierzbieniec (skarbnik), prof. dr hab. Marcin Wodziński,
a w skład Komisji Kontrolującej: prof. dr hab. Jerzy Ochmann, dr Zdzi-
sław Kapera, dr hab. Eugenia Prokop-Janiec, dr hab. Konrad Zieliński,
dr Rafał Żebrowski.

W minionych czterech latach odeszło z naszego grona kilku uczo-

nych: i tak pożegnaliśmy dr Bogusławę Czajecką, dra Adama Penkallę
oraz dwóch profesorów – Andrzeja Wiercińskiego i Andrzeja Gierow-
skiego.

W zakresie spraw organizacyjnych należy odnotować zmianę sie-

dziby Zarządu; wraz z przeniesieniem Instytutu Religioznawstwa UJ
z Rynku Głównego do Collegium Broscianum przy ul. Grodzkiej 52
w Krakowie. Od stycznia 2006 roku tu znajduje się rzeczywista siedzi-
ba Zarządu (formalna zmiana w rejestrze sądowym nastąpi dopiero po
IV Walnym Zgromadzeniu) i Redakcji „Studia Judaica”. Za zgodę na
bezpłatne urzeczenie adresu jeszcze raz dziękujemy dyrektorowi Instytu-
tu Religioznawstwa UJ, prof. Janowi Drabinie i Radzie Naukowej tegoż
Instytutu, która z przychylnością odniosła się do prośby PTSŻ.

Realizując cele statutowe, zwłaszcza „prowadzenie, promocję i popu-

laryzację badań naukowych nad historią i kulturą Żydów, ze szczególnym

124

SPRAWOZDANIA

uwzględnieniem dziejów Żydów w Polsce”, podjęliśmy wysiłek wydania
materiałów z konferencji „Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach
polskich” z 2002 roku. Ukazały się one drukiem jako suplement nr 1 do
„Studia Judaica” w 2003 roku (30 ark. druk.) dzięki pomocy Polskiej Aka-
demii Umiejętności. Wyrażamy podziękowanie 31 autorom artykułów,
które znalazły się w trzecim tomie pokonferencyjnym, i jego redaktorowi
prof. Krzysztofowi Pilarczykowi za współpracę.

W 2004 roku ukazał się drukiem 2. numer suplementu. Była nią mo-

nografi a źródłowa dra Romana Marcinkowskiego pt. Paradygmaty reli-
gijności w judaizmie rabinicznym: Miszna i inne teksty talmudyczne o sza-
bacie, święcie, półświęcie i powszedniości wydana wspólnie przez PTSŻ
i Wydział Neofi lologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Nie mniej ważną inicjatywą wydawniczą było redagowanie i wy-

dawanie półrocznika „Studia Judaica”. W okresie sprawozdawczym
wydaliśmy dziewięć jego numerów (od 10. do 18.) w nakładach po 300
egz., w tym dwa numery obcojęzyczne (14. i 18.), dysponując na ten cel
tylko niewielką dotacją najpierw KBN, a następnie Ministerstwa Nauki
i Szkolnictwa Wyższego. Wspomagaliśmy się też jednorazową dotacją
z Kancelarii Prezydenta RP i funduszem ze składek członkowskich Towa-
rzystwa oraz dotacją przekazaną przez rozwiązującą się fundację ds. wy-
dania Leksykonu. Żydzi w Polsce. Pragniemy jednocześnie przypomnieć,
że łączonym numerem 15.-16. uczciliśmy w 2005 roku, wraz z Instytutem
Religioznawstwa UJ, siedemdziesięciolecie prof. dra hab. Jerzego Och-
manna, organizując również z tej okazji sesję naukową, która odbyła się
na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

W okresie sprawozdawczym redakcja „Studia Judaica”, po odejściu

z niej doktorów Stefana Gąsiorowskiego i Piotra Trojańskiego, pracowała
w składzie: prof. Krzysztof Pilarczyk (redaktor naczelny), prof. Daniel
Grinberg (zastępca red. naczelnego), dr hab. Roman Marcinkowski (se-
kretarz redakcji) oraz profesorowie Wacław Wierzbieniec i Marcin Wo-
dziński, członkowie redakcji.

Pragniemy poinformować, że w okresie sprawozdawczym na ła-

mach „Studia Judaica” ponad 90 autorów opublikowało artykuły, sprawo-
zdania, recenzje, materiały źródłowe i wspomnienia. Możemy nieśmiało
powiedzieć, że po blisko dziesięciu latach istnienia czasopismo stało się
forum ogłaszania najnowszych wyników badań, wymiany myśli, oce-
ny osiągnięć polskich i – od czasu do czasu – zagranicznych judaistów.
Wszystkie artykuły nadal są recenzowane przez samodzielnych pracow-
ników naukowych, za co wyrażamy im podziękowanie. Również co roku

125

SPRAWOZDANIA

periodyk nasz jest poddawany całościowej merytorycznej ocenie nauko-
wej, która jest podstawą przyznawanej dotacji ministerialnej. Jednocześ-
nie, tak redaktorzy oraz autorzy, jak i recenzenci nie otrzymują za swą
pracę żadnych honorariów. Podejmowaliśmy zatem wspólny wysiłek, aby
upowszechniać nasze prace badawcze z zakresu historii i kultury Żydów,
zawiązując między sobą nowe znajomości i zacieśniając istniejące więzy.
Z zadowoleniem witaliśmy również autorów z zagranicy, którzy chcieli
u nas publikować, i użyczaliśmy im łam pisma, widząc w tym szansę na
większą współpracę z ośrodkami badawczymi spoza Polski. Z naciskiem
deklarujemy jednocześnie, że członkowie PTSŻ mają pierwszeństwo pub-
likacji swych prac na łamach „Studia Judaica”, o ile spełniają one wyma-
gania stawiane rozprawom naukowym.

Do 2003 roku wydawcą naszego półrocznika było wydawnictwo

„Societas Vistulana”. Od 2004 roku zawarliśmy stosowną umowę z Wy-
dawnictwem Antykwa w Krakowie, które do tej pory zajmuje się redakcją
wydawniczą, drukiem i dystrybucją. Liczymy również, że jeszcze więk-
sza liczba członków PTSŻ zechce regularnie nabywać „Studia Judaica”
i propagować je w swych środowiskach naukowych, a przede wszystkim
pisywać na jego łamach. Dodajmy jeszcze, że oprócz wersji drukowanej
istnieje też w Internecie wersja elektroniczna naszego periodyku, co przy-
czynia się do popularyzacji badań. W niejednej bibliotece zagranicznej
w katalogu odnajdujemy „Studia Judaica” z dostępem on-line.

Zmienił się stan liczebny PTSŻ. Poważny problem niepłacenia skła-

dek członkowskich usiłowaliśmy rozwiązać przez przypominanie i wzy-
wanie do wypełnienia tego obowiązku, a gdy to nie skutkowało, stosowa-
liśmy przepis naszego statutu, który stanowi, że „członkiem Towarzystwa
przestaje być: (...) kto dłużej niż dwa lata zalega ze składkami”. Ta boles-
na decyzja uczyniła sytuację klarowną. I tak z 83 członków w 2002 roku
liczba spadła do 52 (plus wczoraj przyjęci członkowie w liczbie 13 – lista
z deklaracjami członków w załączeniu). Sądzimy, że kwota 35 zł ustalo-
na jako roczna składka nie jest wysoka. Nadal ją utrzymujemy na takim
poziomie. Dodatkowo uregulowanie składki członkowskiej w pierwszym
kwartale kolejnego roku skutkuje uzyskiwaniem bez dodatkowych opłat
periodyku „Studia Judaica”. Apelujemy jednocześnie o propagowanie idei
PTSŻ i pozyskiwanie nowych członków do naszego Stowarzyszenia.

Sprawozdanie fi nansowe za okres trzeciej kadencji przedłożył Zarzą-

dowi skarbnik prof. Wacław Wierzbieniec. Jest ono załączone do niniej-
szego sprawozdania całościowego. Z nim też, jak i z całą dokumentacją
fi nansową została zapoznana Komisja Kontrolująca, w imieniu której jej

126

SPRAWOZDANIA

przewodniczący, prof. Jerzy Ochmann, zapewne przedstawi Walnemu
Zgromadzeniu wnioski pokontrolne.

Ustępujący Zarząd dziękuje wszystkim za współpracę i wnosi, po

zapoznaniu się z opinią Komisji Kontrolującej, o zatwierdzenie sprawo-
zdania za mijającą kadencję w formie uchwały.

Kraków, dnia 6 lutego 2007 roku

PS. Sprawozdanie zostało przyjęte przez Walne Zgromadzenie

7 lutego 2007 roku, a ustępujący Zarząd uzyskał absolutorium.

Walne Zgromadzenie PTSŻ wybrało władze statutowe na czwartą

kadencję (lata 2007-2010) w składzie:

Zarząd PTSŻ

prof. dr hab. Krzysztof Pilarczyk – prezes
prof. dr hab. Daniel Grinberg – wiceprezes
prof. dr hab. Wacław Wierzbieniec – skarbnik
dr Magdalena Ruta – sekretarz
dr Michał Galas – członek Zarządu
prof. dr hab. Jan Lewandowski – członek Zarządu
dr hab. Krzysztof Makowski – członek Zarządu
dr Andrzej Trzciński – członek Zarządu
prof. dr hab. Marcin Wodziński – członek Zarządu

Komisja Kontrolująca

dr Zdzisław Kapera – przewodniczący
dr Adam Kopciowski
prof. dr hab. Jerzy Ochmann
mgr Marzena Zawanowska
dr hab. Konrad Zieliński