CELE I ZADANIA PEDAGOGIKI STAROŚCI:



Tworzenie warunków pomyślnego starzenia się



Wspomaganie rozwoju



Zmiana negatywnego stereotypu starości (promowanie pozytywnego)



Aktywizowanie osób starszych



Modyfikacja środowiska życia



Poradnictwo – doradztwo



Mobilizowanie sił społecznych ludzi starszych oraz ich środowiska



Opracowanie wskazówek metodycznych do optymalnego wspomagania



Propagowanie osób starszych jako równoprawnych uczestników życia społecznego.

PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ PEDAGOGIKI STAROŚCI:

 Wychowanie człowieka starszego – wspomaganie jego rozwoju
 Wychowawca pełni głównie rolę animatora, doradcy, mediatora lub organizatora przy czym

zachowuje podmiotowy charakter relacji

 Wychowanie osób starszych obejmuje działania o charakterze pomocowym, opiekuńczym,

kompensacyjnym

 Człowiek starszy może pełnić rolę wspomaganego i wychowawcy.

PODMIOT ZAINTERESOWAŃ PEDAGOGIKI STAROŚCI:

 Człowiek starszy postrzegany z perspektywy szeroko rozumianej edukacji, która trwa przez

całe życie

 Podmiotem jest również ogół społeczeństwa z uwagi na akcentowany w geragogice postulat

wychowania do starości, w starości i przez starość

 Pedagogika społeczna ujmowana jest szerzej niż gerontologia edukacyjna i edukacja

gerentologiczna.

SZCZEGÓŁOWE ZAINTERESOWANIA PEDAGOGIKI STAROŚCI:



Funkcjonowanie ludzi starszych



Wychowanie do starości, w starości i przez starość



Przygotowanie do starości



Aktywność ludzi starszych



Problemy i potrzeby osób starszych



Pomoc i opieka nad ludźmi starszymi



Działania kompensacyjno-rehabilitacyjno-rewalidacyjne i terapeutyczne na rzecz starszych



Metodyka pracy z ludźmi starszymi i na rzecz osób starszych



Postulaty wobec systemu edukacyjnego i polityki społecznej.

ZADANIA ROZWOJOWE STAROŚCI

Wg. Havinghurtsa

1. Przystosowanie się do spadku sił fizycznych
2. Przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów
3. Pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka
4. Utrzymanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku
5. Przyjmowanie i dostosowanie się do zmienionych ról społecznych
6. Urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu.

Wg. Levinsona

1. Przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych
2. Utrzymanie zainteresowań światem
3. Przystosowanie się do straty osób bliskich
4. Włączenie się do grupy rówieśników
5. Podjęcie nowych ról i zajęć związanych z przejściem na emeryturę
6. Wypracowanie dojrzałej postawy wobec świata.

Wg. Szatur – Jaworskiej

1. Pogodzenie się z nieuchronnością procesu starzenia się
2. Zaakceptowanie własnej zależności od innych
3. Pogodzenie się z obniżeniem własnej sprawności fizycznej
4. Panowanie nad własnym umysłem i utrzymywanie go w sprawności
5. Kumulacja życiowej aktywności oraz zbieranie jej owoców.

WYCHOWANIE/PRZYGOTOWANIE DO STAROŚCI:

Polega na pomaganiu ludziom w nabywaniu potrzeb, przyzwyczajeń i umiejętności, które pomogą
znaleźć i wykonywać użyteczną pracę podczas emerytury, cieszyć się czasem wolnym, który pomoże
realizować zainteresowania, co w rezultacie sprzyja zachowaniu sprawności i aktywności.

Obejmuje: informowanie, instruowanie, zachęcanie, przekonywanie, organizowanie sytuacji
życiowych.

Wychowywać do starości powinna rodzina, społeczność sąsiedzka, zakłady pracy, związki,
stowarzyszenia itp. Funkcję instruktorską w tym zakresie powinny pełnić środki masowego przekazu.
Wychowanie do starości powinno rozpocząć się wcześnie, aby utrwaliły się właściwe
przyzwyczajenia i powinno trwać do końca życia.

Zalecenia dotyczące wychowania do starości:
- realizowanie aktywności życiowej
- wzmacnianie tendencji do rozwijania i zaspokajania zainteresowań
- utrzymywanie kontaktów społecznych.

Należy do zadań pedagogicznej profilaktyki. Jest to działalność wychowawcza wobec dzieci
i młodzieży, polega na ukazywaniu starości jako wartości, zapoznawaniu z powinnościami etyczno-

moralnymi, obowiązkami prawnymi i obyczajami związanymi ze starością. Odbywa się w ramach
wychowania rodzinnego i edukacji szkolnej.

WYCHOWANIE W STAROŚCI:

Działanie gerontologii społecznej, które obejmuje oddziaływanie wychowawcze wobec człowieka
starszego. Głównie jest to wsparcie pedagogiczne, które ma na celu podtrzymanie aktywności
jednostki i działania opiekuńcze dla osób, które nie są zdolne do zaspokojenia własnych potrzeb.
Działania mogą być realizowane w środowisku rodzinnym, lokalnym, instytucjach lub przez środki
masowego przekazu.

WYCHOWANIE PRZEZ STAROŚĆ:

Dotyczy wszystkich, którzy żyją w otoczeniu człowieka starszego. Osoba starsza poprzez bogactwo
doświadczeń, mądrości życiowej, przekazuje młodym pokoleniom i rówieśnikom określone wartości,
normy, wzory życia.

ZASADY KSZTAŁCENIA SENIORÓW



Zasada przestrzegania wysokiej jakości edukacji – wynika z poważnego traktowania
seniorów w rolach uczniów oraz krótkiej perspektywy przyszłości oraz brakiem czasu na
poprawę kształcenia. Świadomość uczestnictwa w edukacji najwyższej czyni uczestników
osobami szczególnymi. Pozwala budować pozytywny wizerunek samych siebie w odniesieniu
do swojej kategorii wiekowej.



Zasada do częstego odwoływania się do doświadczeń życiowych seniorów – pozwala
wykorzystać doświadczenia jako istotne źródło wiedzy i uświadomić uczącym się ich wartość.
Starsi ludzie mają problem z docenieniem swoich życiowych doświadczeń; zdobywanie
wiedzy kojarzą jedynie z nauczaniem i przekazywaniem wiedzy przez osoby kompetentne
oraz studiowaniem opracowań naukowych. Nie wątpliwie jednak, bez gromadzenia
doświadczenia nie jest możliwe wnioskowanie o mądrości starszego pokolenia.



Zasada temporalności – oznacza konieczność przeznaczenia większej ilości czasu na
wszystkie czynności seniorów oraz zwolnienie tempa pracy nauczyciela, dostosowanie go do
uczących się.



Zasada pozytywnego oceniania efektów kształcenia – wynika z dbałości o poziom
motywacji do uczenia się seniorów oraz dążenia do budowania pozytywnego obrazu siebie.
Jednak należy powstrzymać się od nadmiernego nagradzania, aby nie stwarzać wrażenia, że
nie jest istotne co osiągnie uczący się senior, gdyż i tak zostanie to pozytywnie ocenione.



Zasada uwzględniania kondycji fizycznej i stanu zdrowia seniorów –oznacza szczególną
troskę o warunki kształcenia oraz niepodejmowanie czynności sprzecznych z zasadami
higieny pracy umysłowej. Ważne jest zatem organizowanie krótkich jednostek
dydaktycznych, przedzielonych przerwami , które pozwolą zmienić pozycję ciała.

CELE KSZTAŁCENIA:

- doświadczenie i zrozumienie stanu aktualnej rzeczywistości

- ukształtowanie postawy odpowiedzialności za samego siebie i własną przyszłość, a w efekcie

świadomego podejmowania decyzji we własnych sprawach nie tylko tu i teraz, ale także

w perspektywie przyszłości

- nauczenie się umiejętności rozwiązywania problemów życia codziennego- chodzi tu głównie

o umiejętność obsługi komputera i Internetu przez polskich seniorów.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

- nauczyciel powinien zadbać o uporządkowanie treści, nadanie jej jasnej i przejrzystej struktury.

- dobierać takie treści, które wymagają nie tylko zapamiętywania, ale także zrozumienia.

- wprowadzać czytelne i nieskomplikowane klasyfikacje pojęć czy innych.

- nie wprowadzać nagle wiedzy abstrakcyjnej do treści konkretnych ze względu na problemy wielu

badanych seniorów z przestawieniem się z konkretu na abstrakcję,

- nie umieszczać w treściach zbyt wielu drobnych, szczegółowych informacji ze względu na trudności

z ich zapamiętywaniem.

METODY I FORMY KSZTAŁCENIA:

-oparte na słowie - wykład- w kształceniu seniorów wykłady na ogol są krótsze niż wykłady

akademickie i połączone z dyskusją, w której uczestniczą wszyscy słuchacze. Stwarza to większą

możliwość zapamiętywania treści i lepszego ich zrozumienia poprzez przedyskutowanie

z wykładowcą tych, które budzą wątpliwości słuchaczy. Dyskusja pozwala również odwołać się do

własnych doświadczeń i osobistej wiedzy.

-obserwacje - jest to najbardziej problematyczne z uwagi na ograniczenia w funkcjonowaniu zmysłu

wzroku i słuchu. Obniżenie zdolności akomodacji, ostrości widzenia, może skutkować niedokładnym

oglądem prezentowanych obiektów.

- praktyczne - jak wynika z badań, starsze osoby uzyskują wyższe wyniki, wykonując zadania

o charakterze praktycznym, a nie abstrakcyjnym.

- problemowe

ŚRODKI DYDAKTYCZNE I PLANOWANIE CZASU:

- najbardziej popularnymi współcześnie środkami są obrazy na prezentacjach multimedialnych,

- odpowiednie warunki kształcenia- zaburzenia słuchu wymagają szczególnie unikania podczas

przeprowadzania zajęć hałasu oraz eliminowania dźwięków, które były by konkurencyjne.

- nauczyciel powinien zadbać o wysoka jakość mówienia, np. poprzez zastosowanie mikrofonu

- zaplanowanie czasu- ponieważ osoby starsze mówią, czytają i piszą wolniej, w danej jednostce

czasu zrealizują mniej zadań aniżeli osoby młodsze,

- tempo pracy z osobami starszymi na pewno musi być wolniejsze aniżeli z osobami młodymi.

WZMACNIANIE EFEKTÓW KSZTAŁCENIA:

- osoby, którym udaje się zachować sprawność fizyczną charakteryzuje znacznie mniejszy
spadek aktywności intelektualnej,

- zaproponowanie przez nauczyciela odpowiednich strategii zapamiętywania.

- warunki zewnętrzne w jakich przebiega kształcenie

- atmosfera zapewniająca poczucie bezpieczeństwa

- wsparcie nauczyciela, wydobywają treści z pamięci

- dobra kondycja fizyczna może wpływać na wzrost poziomu motywacji, większej pewności
siebie.

ZASADY PRACY PEDAGOGICZNEJ Z SENIORAMI



zachęcenie, doradzanie



atmosfera pracy (tolerancja, szacunek, tolerancje partnerskie z seniorami)



współpraca z instytucjami z których korzystają seniorzy



koncentracja na problemach i brakach seniora



możliwości, zasoby osoby starszej



analizować sytuację w środowisku życia seniora



uaktywnienie osoby starszej- współpraca z nią



zarażać optymizmem seniora- dobra atmosfera, nastrój.

PERIODYZACJA OKRESU STAROŚCI:

 młodzi starzy czyli starość wczesna wiek trzeci, podeszły. Od 60 do 74 roku życia:

W większości przypadków charakteryzują się znaczną sprawnością fizyczną i umysłową oraz

samodzielnością społeczną i ekonomiczną. Są to osoby, które stopniowo przechodzą na emeryturę.

 starzy starzy czyli starość późna, właściwa, wiek starczy, od 75 do 89 roku życia - grupa ludzi

szczególnie narażonych na urazy fizyczne, psychiczne i środowiskowe występujące w procesie starzenia

się. Ludzie w tym przedziale wiekowym wykazują zazwyczaj znaczne ograniczenie sprawności

psychofizycznej oraz dużą potrzebę korzystania z pomocy innych.



długowieczni czyli starość sędziwa, wiek sędziwy. Powyżej 90 lat stanowią nieliczną grupę osób,

będących niejako wzorem optymalnego starzenia się. Oznaczają się zwykle dobrą sprawnością fizyczną i

psychiczną. Prawdopodobnie długowieczność jest cechą uwarunkowaną genetycznie i środowiskowo.

ASPEKTY STAROŚCI:

BIOLOGICZNE – (spadek) nie upływa dla każdego człowieka jednakowo, warunkują go geny,
odżywianie, sytuacja finansowa, skłonność do stresów, urazów itp. Szybkość tego starzenia
przyspieszają choroby, urazy. Aktywność fizyczna i umysłowa hamuje tempo tego procesu.

PSYCHOLOGICZNE – (rozwój) śledzenie zmian zachodzących wraz z wiekiem w zakresie
zdolności psychometrycznych, uczenia się, zapamiętywania, myślenia, rozwiązywania problemów,
motywacji i emocji. Zainteresowanie zjawiskami, które tworzą osobowość człowieka.

SPOŁECZNE – (rozwój) systematyczne zmniejszanie się zakresu interakcji społecznych. Seniorzy są
otoczenia opieką państwa, korzystają z ulg i świadczeń socjalnych. Ich źródłem utrzymania jest
emerytura bądź renta.

Wiek biologiczny- określa ogólną sprawność i żywotność organizmu człowieka, za pomocą
wskaźników biochemicznych, biologicznych i antropologicznych.

Wiek kalendarzowy- stanowi go liczba przeżytych lat. Starość uznawana jest od 65 lat. Dzieli się od
dwóch do czterech podokresów, z czego ostatni zaczyna się w wieku 80 lub 85 lat.

Wiek psychologiczny- określa się na podstawie starzenie się funkcji intelektualnych człowieka,
funkcjonowania zmysłów, sprawności psychometrycznej i zmian osobowościowych.

Wiek społeczny- określany poprzez analizę pełnionych ról społecznych, która oparta jest na
założeniu, iż w poszczególnych fazach życia zmienia się charakter, zakres i hierarchia ról.

Wiek ekonomiczny- dotyczy miejsca w społecznym podziale pracy. Ludzi dzieli się na w wieku
produkcyjnym i poprodukcyjnym. W sensie ekonomicznym senior jest w wieku poprodukcyjnym.

Wiek socjalny- ustala się według aktów prawnych związanymi z właściwymi dla wieku
świadczeniami socjalnymi. Kobiety- 60 lat, mężczyźni 65 lat.

STYLE ŻYCIA SENIORÓW:

* Styl całkowicie bierny: osoby starsze realizujące ten styl pozostają w domu, wychodzą tylko
w bardzo rzadkich i wyjątkowych przypadkach. Taki styl może wynikać z choroby, kiedy człowiek
starszy ma kłopoty z poruszaniem się, a do tego istnieją liczne bariery. Inna sprawą jest bariera
psychiczna. Osoby starsze boja się opuszczać swój dom, nie chcą podejmować wysiłku fizycznego,
czują się zniechęcone. Wycofują się z życia i zamykają się w sobie.

* Styl rodzinny: Osoby, które realizują ten styl, odgrywają rozszerzoną rolę babci czy dziadka.
Pomagają dzieciom w opiece nad wnukami. Opieka nad wnukami wypełnia osobom starszym cały
czas, wypierając inne formy aktywności.

* Styl wynikający z posiadania ogródka działkowego: Osoby starsze, które maja ogródki
działkowe, wiele czasu i energii poświęcają na uprawę owoców i warzyw. Daje im to satysfakcję
i wypełnia wolny czas. Pozwala na utrzymywanie, a także nawiązywanie nowych kontaktów
towarzyskich.

* Styl oparty na aktywności w stowarzyszeniu społecznym: a także prace społeczne, wolontariat.

Realizują go osoby starsze, które cieszą się dobrym zdrowiem, są aktywne społecznie, towarzysko.

Nie są obojętne na życie społeczne, na problemy swojej grupy wiekowej i chcą angażować się w prace

na rzecz innych

* Styl domocentryczny: Jest to styl na pograniczu biernego i rodzinnego. W ten sposób żyją ludzie

starsi, którzy niechętnie opuszczają dom, ale nie są bierni. Ich aktywność koncentruje się na

korzystaniu ze środków masowego przekazu, pomocy rodzinie, ale raczej bez wychodzenia z domu,

zajmowaniu się swoim hobby.

* Styl pobożny: To osoby starsze, głównie kobiety, których życie koncentruje się na codziennym

uczestnictwie w mszach, w nabożeństwach, spotkaniach w ruchach kościelnych. Zwykle są to ludzie,

którzy byli religijni wcześniej, a w starości, mając wolny czas, poświęcają go na ściślejszą działalność

i uczestnictwo w kościele.

Żyjemy dłużej dzięki: rozwojowi cywilizacji (medycyny i higieny), ogólnej poprawie warunków

życia, odpowiedniemu stylu życia, dobrej sytuacji ekonomicznej, odpowiedniemu środowisku

społeczno- kulturowemu, utrzymywaniu wysokiej jakości życia lub poprawy jakości życia,

aktywności fizycznej, zachowaniu więzi społecznych, utrzymywaniu odpowiednio spożywanej diety.

Czynniki przyspieszające proces starzenia się: choroby układu krążenia, choroby układu

oddechowego, zewnętrzne przyczyny urazów i zatruć, prowadzony wcześniej stresowy styl życia, złe

odżywianie, brak aktywności fizycznej.

Pozytywne stereotypy starości

: pogodne uosobienie, uprzejmość, mądrość, zaufanie,

wpływowość, władzę polityczną, większą swobodę, starania o zachowanie młodości, duży zasób

wiedzy, doświadczenie życiowe, dojrzałość społeczna, emocjonalna, posiadanie różnorodnych

zdolności, cierpliwość, wyrozumiałość i rozwaga.

ŹRÓDŁA STEREOTYPÓW STAROŚCI

:

- zjawisko gerontofobii- czyli irracjonalny strach przed osobami starszymi, wrogość lub nienawiść do
nich.

- pozytywne uprzedzenia wiekowe - mają swoje źródła w założeniu, że ludzie starsi potrzebują
specjalnej troski, specyficznego traktowania i pomocy ekonomicznej.

- oddziaływanie środków masowego przekazu- przede wszystkim telewizja. Przekaz środków
masowego przekazu był jasny- starość jest wysoce niepożądana i jej oznaki trzeba ukrywać za pomocą
kosmetyków, operacji plastycznych czy przeszczepów włosów.

PRZECIWDZIAŁANIE NEGATYWNYM STEREOTYPOM STAROŚCI:

1. Model kumulacyjny- zaznacza, że zmiany dokonują się na zasadzie „kropla drąży

skałę”, czyli prawie niezauważalnie, jednak kumulują się w czasie.

2. Model zmiany radykalnej- zakłada, ze może dojść do gwałtownej zmiany o charakterze

konwersji,

np.

w

wyniku

doświadczenia,

będącego

istotnie

rozbieżnym

z dotychczasowym przekonaniem lub nastawieniem.

3. Model podpytu- zgodnie z tym modelem istnieje możliwość asymilacji niezgodnych

informacji lub doświadczenia z posiadanym stereotypem w sposób, który nie narusza

ogólnego stereotypu.

4. Model rozcieńczenia- wyjaśnia, że wprowadzenie informacji neutralnych, peryferyjnych,

lub sprzecznych poznawczo może przyczynić się do tego, że pierwotne nastawienie do

określonej kategorii staje się bardziej podatne na zmiany.

NIWELOWANIE NEGATYWNYCH STEREOTYPÓW STAROŚCI:



Rozpowszechnianie wiedzy gerontologicznej.



Podejmowanie badań nad różnymi aspektami życia osób starszych oraz upowszechnianie ich
wyników.



Propagowanie działań ułatwiających bezpośrednie kontakty międzypokoleniowe, które
umożliwiają wzajemne poznanie się osób z różnych grup wiekowych.



Aktywizowanie seniorów, przeciwdziałające ich izolacji i marginalizacji społecznej



Ukazywanie i propagowanie nowych wzorów życia w okresie starości.