EMIL DURKHEIM- SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY  „O wychowaniu. O kulturze pedagogicznej. 

1) 

CZŁOWIEK:

 Istota podwójna- społeczna i indywidualna, człowiek przychodzi na świat jako 

istota indywidualna a w trakcie życia staje się istotą społeczną, nie odrzucając indywiduum. 

2) 

MODEL ŻYCIA SPOŁECZNEGO:

 Społeczeostwo jest zróżnicowane. Przypomina organizm, który 

jest całością ale zróżnicowaną (grupy, jednostki), które muszą byd ze sobą powiązane. Gdyby 
jednostka zerwała te powiązania, nastąpiło by odrzucenie (ostracym społeczny- nieprzyjęcie 
do społeczności) 

3) 

WYCHOWANIE:

 Jedt działaniem wywieranym przez pokolenie dorosłe na jednostkę, która nie 

jest jeszcze dojrzała do życia społecznego. Odbywa się na płaszczyźnie fizycznej, 
intelektualnej i moralnej.  



 

Starsze pokolenie wychowuje młodsze 



 

Wychowuje społeczeostwo 



 

Wychowywana jest jednostka 



 

Fizycznośd- cele estetyczne lub militarna 

Wychowanie jest z jednej strony jednolite a z drugiej różnorodne: 



 

Różnorodne- miejsce społeczne, środowisko, sami decydujemy czego chcemy w życiu z faktu 
ruchliwości społecznej, więc nie ma zamknięcia się środowiska. Społeczeostwo mając pewne 
potrzeby daje możliwośd dostosowania się do zapotrzebowania. Wiąze się to z rozwojem 
życia. Pojawiaja się nowe zawody, podczas gdy giną inne- społeczny podział pracy. 



 

Jednolite- system- wszyscy chodza do szkoły. 

4) 

PEDAGOG-

 musi znad psychologię zbiorową (społeczną), psychologię jednostki (dziecięcej), 

rozwojową- możliwości dziecka w określonym momencie rozwoju. 

B. RUSSEL „Wolnośd i autorytet w wychowaniu” 

1) TEORIE WYCHOWANIA: (cele) 

a)  Zapewnienie możliwości rozwoju i zwalczanie wpływów hamujących- wg Rousseau- 

Negatywna strategia- Trzeba ograniczyd nacisk, zainteresowad wychowanka, który uczy się 
podstawowych prawd przez własne doświadczenia. Pozostawienie woli wychowankowi, 
który uczy się na wlasnych błędach- tylko kary naturalne. Daje się tylko możliwości, żeby 
wychowanek sam się rozwinał. 

b)  Wpajanie kultury i rozwijanie zdolności 
c)  Z punktu widzenie społeczeostwa: urabianie pożytecznych obywateli 

2) KULTURA-

 uświadamianie przestrzeni na której można działad, pokazanie perspektywy religijnej, 

społecznej, kierunku, który człowiek może obrad. Podporządkowanie ale też budowanie autonomii. 
Znaczenie czasu i przestrzeni: Przestrzeo jest konstruowana przez konkretną kulturę, w której 
jesteśmy- przestrzeo osobista, relacje między ludźmi. 

3)RODZINA

- rodzice podchodzą ambitnie do wychowania, a dziecko chce spełnid ich marzenia. 

Rodzice dobierają szeroki asortyment zajęd dla dzieci, martwią się o powodzenie dziecka. Trzeba 
jednak brad pod uwagę szczęście dziecka a nie wyobrażenie własne na czym to szczęście mialoby 
polegad. Zazwyczaj mamy do czynienia z wizją rodzica do której dziecko ma się dostosowad. 

4) NAUCZYCIEL/ PEDAGOG-

 realizuje własne wyobrażenie na temat wychowanka. Przekazywanie 

wiedzy nie powinno byd ważniejsze niż zainteresowania. 

5) PAOSTWO:

 Chce mied swoich obywateli. Jest elita, która decyduje o podstawowych sprawach. 

Masy są nieświadome, lub są uświadamiane, ze zaczynają wierzyd w swoją działalnośd, a tak 

naprawdę decyzje rozstrzygaja się poza nimi. Edukacja umożliwia zmniejszenie przestępczości, 
resocjalizację, zajecie czasu, znalezienie pracy. 

6) KOŚCIÓŁ-

 Chce mied swoich wiernych, steruje zachowaniami przez zasady. 

7) PERSPEKTYWA KRYTYCZNA-

 Instytucja szkoły to instytucja sprawowania kontroli. Tendencja 

unifikacyjna- to co indywidualne nie jest w cenie. Chodzi nie o człowieka ale o obywatela- 
minimalizacja użycia umysłu. 

8) AUTORYTET-

 osoba do której mamy zaufanie, jest dla nas wzorem, jesteśmy jej przez to posłuszni, 

idziemy po jej śladach, wirzymy jej często bez podstaw. 
 
S. HESSEN „Pedagog” 

1) PRZEDMIOT STUDIÓW PEDAGOGICZNYCH: 

szerokie poznanie zjawiska wychowania z różnych 

stron, współpraca nauk innych z pedagogiką 

2) CZŁOWIEK-

 jest istotą biologiczną, duchową, kulturową, społeczną 

3) 

WYCHOWANIE

: 



 

Biologiczne- behawioryzm, naturalizm biologiczny, tresura- dziecko jest podmiotem a nie 
przedmiotem- wpajanie zasad, wartości 



 

Anomia- punktem wyjścia u Kanta w wychowaniu dzieci jest brak zasad, których muszą uczyd 
się na własnej skórze 



 

Heteronomia- prawo jest obcym, jest to przekaz społeczeostwa a nie jednostkowy. Kara i 
nagroda to snkcja czyli jest wymyślona przez innych. 

4) 

SPOŁECZEOSTWO

- przymus, historia, urabianie 

5) 

KULTURA

- kształcenie osobowości, samokształcenie, dążenie do autonomii ( prawa własne) 

ale bez odrzucania reguł społecznych- samo dochodzenie do wniosków- samodzielnośd 
moralna 

6) 

NAUCZYCIEL

- nauczyciel i pedagog to dwa różne zawody 

MISTRZ

- ktoś, kogo się uznaje, człowiek otwarty, autorytet 

7)  

EROS

- tęsknota do wartości, miłośd dalekiego- wartości. Wartości mają znaczenie, otwartośd 

poznawcza, nastawienie się naprawdę 

CARITAS

- wiąże się z perspektywą ewangeliczną, chęd niesienia pomocy, miłoąś bezinteresowna, nie 

za to kim się jest ale że w ogóle jest. Zaakceptowanie kogoś jakim jest. 
8)  

PEDAGOGIZM

- zwrócenie uwagi na źródła pedagog izmu: koncepcja szkoły poszukującej metody 

nauczania. Nie ma pytania: co? Tylko jest pytanie: jak nauczad (koncepcja herbertowska). Zwrócenie 
uwagi na na metodę i na przedmiot nauczania. Hessen krytykuje metodu, bo to roszczenie do tego 
żeby ktoś stal się takim jakim my chcemy, aby był- przekonanie, że to co robimy ma dobry cel. U 
Hessena jest zwróceniem uwagi na przewartościowanie techniki. 
 
B.NAWROCZYOSKI- PEDAGOGIKA KULTURY- „Przymuszad czy wyzwalad” 
1

) WYCHOWANIE-

 kształcenie +samokształcenie. Istnieją dwa rodzaje. Im bardziej jest złożona 

kultura, tym więcej wysiłku trzeba wkładad w wychowanie. Ideał wychowania zmienia się wraz ze 
zmieniającym się swiatem. Istnieje możliwośd wyboru swojego ideału. 

CELE

: 



 

Społeczeostwo kulturowe: zbiorowy i indywidualny (osobowośc)- Społeczeostwo powstaje na 
drodze rozwoju osobowości, ale nie można bez społeczeostwa kształtowad osobowości, 
dlatego potrzebna jest zbiorowośd. 



 

Kształcenie osobowości- do tego potrzebna jest kultura 



 

Rozwój wolności człowieka 

2) 

SWOBODA

- szansa dla wolności, możliwośd, okolicznośd sprzyjająca, nie ma konieczności. 



 

Negatywna- swoboda, wolnośd „od”- uwolnienie od czegoś, unikanie przymusu 



 

Pozytywna- wolnośd, wolnośd „do”- możliwośd wyboru 

3) 

WOLNOŚC

- rozwój wolności człowieka wiąże się ściśle z rozwojem jego sumienia i strony morlanej, 

jednak wolnośd totalna jest niemożliwa. 
4) 

CZŁOWIEK

: 



 

Wykształcony- zmiany wewnętrzne, w jaki sposób ta wiedza i doświadczenie rzutuje na mój 
sposób funkcjonowania 



 

Człowiek który ma wykształcenie- ma papier, tylko wiedzę 

OSOBOWOŚC

- struktura powstająca u człowieka, moralnośd, możliwośd pełniejszego bycia, struktura 

wartości 
5) 

PRZYMUS

: 



 

Wewnętrzny- trzymanie się myśli, ideologii, tego co ma dla nas wartośd 



 

Zewnętrzny- wywierany przez wychowawców, kulturowy, społeczny i determinizm 
biologiczny- przymus przyrodniczy 

6) 

PEDAGOGIKA LIBERALNA

- niekorzystanie z przymusu, tylko kiedy trzeba to zachodzi ingerencja.  

 
JANUSZ KORCZAK- PERSONALIZM PEDAGOGICZNY- „Prawo dziecka do szacunku” 

1) 

PODEJŚCIE PERSONALISTYCZNE

- 

dziecko jest osobą, człowiekiem

, nawiązanie do 

chrześcijaostwa. W literaturze- „Król macius pierwszy”- o dziecku które rządziło krajem lepiej 
niż dorosły. Dziecko ma swój wlasny system wartości, którego dorośli nie rozumieją. Trzeba 
byd wychowawcom fewrem dla dziecka- nie zabierad dzieciostwa. 

2) 

DOROŚLI

:społeczeostwo, rodzice,  wychowawcy- wędrują wedle schematu wykreowanego 

przez społeczeostwo. 



 

Społeczeostwo- dziecko traktowane jeko przyszły obywatel, nieproduktywnośd dziecka, 
dzieci są pouczane cęściej, dziecko nie ma znaczenia ekonomicznego, politycznego, bo nie 
zwieksza dochodu. Rynek przygotowuje dzieci na konsumentów, historyczne dziecko ma 
mniejsze prawa niż dorosły. Polityka edukacyjna paostwa. Ograniczenie opieki paostwa nad 
dzieckiem- dzieci są dolączone do dzieci zdeprawowanych- przyjmują złe zachowania. 



 

Rodzice- nie zauważają swoich błedów ale na dzieci błędy zwracają uwagę. Traktują dzieci jak 
przeszkodę (dziecko niechciane, z defektami, brak wiedzy o funkcjonowaniu dziecka). 

  Konflikty w rodzinie- brak frontu wychowawczego, podział ról- matka jako opiekun, 

ojciec karze. Ojciec może czud się odrzucony, zazdrośd o dziecko, nie słuchają glosu 
dziecka, uczuciowośd matki. 

  SĘDZIOWOŚD- dorośli są jedynymi sędziami dziecka w zakresie kontroli (rodzice 

wiedzą lepiej), dziecko widzi że dorosły jest większy więc łatwiej na nie wpłynąd, 
Dorośli mają większą siłę fizyczną- dziecko ma szacunek do siły.  

  Dziecko nie przeżywa lżej niż dorosły, tylko inaczej. Powinno mieś ten sam status co 

dorosła osoba w sferze przeżyd, emocji. 



 

Wychowawcy- uważają ogół dzieci, negują błędy, brak zaufania do dzieci, pelna kontrola, 
wychowanie do swojego ideału, odpowiedzialnośd zbiorowa, negatywna selekcja 
wychowawców- Ci którzy nie dali sobie rady w innych dziedzinach idą w kierunku 
wychowania. 

WATSON „Co to jest behawioryzm” 

1) 

BEHAWIORYZM-

 krytykuje świadomośd, emocje, uczucia, Wundta i spekulacje intelektualne. 

Odwołuje się od biologii, nauk przyrodniczych (bodziec- zmiana w tkankach, fizjologicznych). 
Ogląd człowieka od punktu zero, za pomocą badao.. Zestawienie z fizjologią, fizyką- sięgnięcie 
do nauk eksperymentalnych. Jest metoda bez wątpliwości- wiedza naukowa, obiektywna. 
Prognoza, analiza i oddziaływanie zachowao. Sapekt społeczny: nagradzanie i karanie. 
Możliwośd porównywania wyników. Konfrontacja z myśleniem mistycznym- podkreślenie 
wyższości naukowej. 



 

Skinner- procedury badacza

: może mówid o obserwacjach, powinien stosowad kroki logiczne 

i matematyczne, gdy wędruje do kolejnego etapu- uporządkowania (wprowadzanie kategorii 
liczbowych (manipulacyjno- kalkulacyjne). Badacz o niczym innym mówid nie może. Badanie 
jest z góry (badacz- przedmiot badany) 



 

Odrzucenie introspekcji

- nie jest obiektywna, nie można jej udowodnid. W psychoanalizie 

jest klucz interpretacyjny, który może byd inny dla każdego badacza. 



 

ZABURZENIA PSYCHICZNE

- odrzucenie terminy Chorób. Są spowodowane 

uwarunkowaniami. Dziwne zachowania pochodzą z kontekstu środowiska. Sa to zaburzenia w 
fizjologii i genetyce człowieka. Przyczyna nie jest w osobowości, tylko  natury. 

2)  CZŁOWIEK- przedmiot badan wychowawczych. 
OSOBOWOSd

- to, co poddaje się obserwacji- system nawyków. Nawyki wchodzą sukcesywnie, 

nie mamy ich od razu. Może ich byd nieskonczenie wiele- bogactwo czynników środowiskowych. 
Różnice w osobowości zależą od różnic w środowisku. Najlepszy okres kształtowania sosobowości 
to dzieciostwo, ale do 30 r.ż, bo poźniej zmiany osobowości są spowodowane diametralnymi 
zmianami w środowisku, nawykach. Przy zmianie środowiska przeszkadzają reakcje niewyuczone. 
Mamy typ zachowao, różniący człowieka od zwierząt- analiza, język- pozwala na analizę. 
Zachowania werbalne trudno zmienid. 

MODELOWANIE

- człowieka trudno zmienid z wiekiem, podobnie jak zwierzę. 

REDUKCJONIZM

- człowiek redukowany do organizmu w środowisku, mechanizmu działającego. 

RELIGIJNOŚD

- przejmowana od środowiska- przejęcie nawyku od innych jednostek. 

3)  BADANIE CZŁOWIEKA: 



 

Długa obserwacja, ocenianie przez pryzmat doświadczeo, co powoduje różnice- nie jest 
poznaniem rzetelnym 



 

Ilościowe, bez porównywania, emocjonalnej charakterystyki-  to jest rzetelne. 

 
ROGERS- PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA- „Uczyd się jak byd wolnym” 

1) 

CZŁOWIEK

- jest zdeterminowany przez kulturę, środowisko i czynniki biologiczne. Ma 

potrzebę samorealizacji. Stawia na to jaki człowiek może byd a nie musi. Myśli w kategoriach, 
że sam nic nie znaczy a jacyś inni podejmują decyzje, a my też mamy coś do powiedzenia 
oprócz determinizmu. CZowiek ma pdstawy biologiczne, jest dobry,ma potencjał, intuicyjnie 
dąży do tego co dobre. 



 

Filozofia egzystencjalna- człowiek nie jest w 100% zdeterminowany, ma wolę. 
Wolnośc może istnied poza determinizmem (połączenie z Franklem) 



 

Autokontrola- zdolnośd do samooceny a nie bazowanie na tym, jak inni nas oceniają. 

2) 

WOLNOŚD

- niezależna od tego, co dzieje się na zewnątrz. Gdy jesteśmy w stanie przyjad 

warunki zewnętrzne, a przy tym zostajemy sobą. 

3) 

NORMALNOŚD

- kryteria kultury, środowiska, religii, tradycji. Człowiek dostosowuje się. Nie 

są to kryteria uniwersalne- zwyczaje są różne w różnych kulturach. RELATYWIZM- to wymaga 
przystosowania, kryteria za zewnętrzne, dotyczy każdego człowieka.  

4) 

BADACZ

: 



 

Autentycznośd- terapeuta ma system wartości, nie ukrywa go, jest sobą- ograniczenie 
dystansu- spotkanie człowiek- człowiek 



 

Akceptacja- troska, docenienie, nie stawianie warunków- nie odrzucamy człowieka za jego 
czyny, staramy się zrozumiec motywy postepowania ale nie odrzucamy go jako człowieka- 
każdy może zbłądzid. 



 

Empatia- zdolnośd wczucia się w uczucia, zrozumienie. Nie można oceniad bo to narzucanie 
własnej woli a ograniczenie wolności wychowanka. To różnice osobnicze, zależące od 
środowiska, procesów początkowych. W domu powinno byd poczucie bezpieczeostwa. 
Źródlem rozstrzygnięcia czy jesteśmy empatyczni jest druga strona- czy otwiera się na nas, 
czy rezygnuje z terapii. 

5) 

PODEJSCIE BADAWCZE DO WYCHOWANIA:

 Powinno byd wspólne rozwiązywanie, brak 

narzucania, wychowawca na równi z wychowankiem, wychowawca ulatwie, wychowanek ma 
wybór. Nie ma tu perfekcjonizmu- terapeuta nie oczekuje ale też wychowanek nie stawia 
sobie za wysokich progów bo to prowadzi do poczucia niskiej wartości. Wychowanek nie 
przystosowuje się  ale ma działad w obrębie zbiorowości. 

 
JASPERS : FILOZOFIA EGZYSTENCJALNA „Filozofia egzystencji” 

1) 

CZŁOWIEK

- pierwsza istota w hierarchii, antropocentryzm, pylek w świecie, porównanie 

zwierząt i człowieka- mamy cechy dystynktywne. Istota- twór Boga, istota ekspresyjna, wielka 
ale zagubiona. Istota materialna ale też wolnośd. Ogląd człowieka nie może ograniczad się do 
nauki. Niespełnienie człowieka-  bezustanne szukanie, zadanie- człowiek skazany na 
dokonywanie wyborów. 



 

Dwie drogi badania człowieka: jako przedmiot badao (biologicznie) i jako wolnośd 
(wgląd filozoficzny) 



 

Dwa sposoby funkcjonowania człowieka: empirycznie (doświadczenie, zanurzenie w 
świecie) i egzystencjalnie- transcendencja- możliwośd przekroczenia siebie i 
zadawanie pytao samemu sobie. 



 

Antynomie- przeciwieostwa z którymi człowiek się styka- człowiek musi zajmowad 
stanowisko. 



 

Pozytywista- angażuje się w świat (alienacja Herkulesa) 



 

Miotyk- nie angażuje się w świat- alienacja Narcyza 



 

Dwubiegunowośd człowieka- możliwośd wyborów. 

2) 

SKOOCZONOŚD

: Człowiek pokonuje ograniczenia przez wybory, ciągłe dążenie, poszukiwanie 

rozwiązao, chod nigdy nie osiąga takiej autonomii i nieskooczoności jak ABSOLUT. Czowiek 
tworzy Boga, bo to istota, która przekracza wszystkie jego ograniczenia. Ludzie widząc, że 
kiedyś muszą odejśd, próbują zostawid coś po soboe. Skooczonośd to bodziec do poszukiwao. 

I typu- biologiczna- czas życia, budowa ciała, zależnośd od środowiska, informacja- są niezbędne do 
zycia 
II typu- społeczna, kulturowa- ulega zmianie ze zmianami, dostosowanie się do standartów, tkwimy 
w warunkach społeczno- kulturowych, podporządkowanie paostwu, polegad można tylko na ludziech, 

z którymi łączy nas egzystencjalna więź z wyboru. Komuniacja egzystencjalna- ja mogę polegaz na 
kimś i ktoś na mnie- silna więź. 
III typu- ograniczenie poznania- przez zmysły, tworzenie abstrakcji nastepuje dopiero po poznaniu 
przez zmysły, naocznośd, ogląd. 

3) 

POZNANIE

- jest tylko cząstkowe 



 

Podejście naukowe- biologia- konkretna metodologia, materialnośd człowieka, tylko 
czastkowe- części materialne. Absolutyzacja wizji człowieka jest nieprawidłowa bo poznanie 
jest tylko cząstkowe. 



 

Wolnośd- cele- sens zycia, filozofia, indywidualizm człowieka. Filozofie życia może uprawiac 
każdy człowiek- refleksja nad życiem- egzystencjalne myślenie o życiu i śmierci. 

E. RODZIEWICZ, Szkoły myślenia w edukacji. 
1) 

FUNDAMENTALIZM

- szkoła koncentruje się na programie, odwołanie do szkoly tradycyjnej, 

hierarchicznośd sytuacji- kontrola instancji wyższych ale też społeczeostwa i rodziców. Ustalony 
program ,metody, schematy, zasady. Nauczyciel ograniczony odgórnie narzuconym programem. 
WIEDZA LEGALNA- to co jest w programie 
Szkoła reprodukuje- podejście konserwatywne, ukazanie struktury. Program jest uniwersalny- 
ujednolicony, nie otwiera się na nowe rzeczy. 
Szkoła uczy konsumpcji- nauczyciel jest wykonawcą i odtwórcą, daje wiedzę a uczeo ją odbiera. 
Dogmatycznośd- z programem i wiedzą się nie dyskutuje- zasady zmuszają do myślenia w jednym 
kierunku. 
2)

ATEORETYCZNOŚD

- Teoria jest czymś nieżyciowym, czego nie można zastosowad w praktyce. Przez 

nią nie uczymy się tego co chcemy tylko co musimy (J.Illich). Nurt emancypacyjny- wyzwolenia. Teoria 
jest niepotrzebnie wrzucona- czasami interesuje nas jak coś działa a nie jak coś wygląda. Praktyka jest 
użyteczna. Niebezpieczeostwo ideologii- że teoria ma czemuś służyd, praktyka jest szczersza, daje 
szansę modyfikacji działania. 
3) 

ANTYFUNDAMENTALIZM

- nauczyciele omawiają doświadczenia. Liczy się wychowanek i 

doświadczenia, dialogu, porozumienia. PAJDOCENTRYZM- skupienie na wychowanku. Nauczyciel 
stymuluje, aranżuje sytuację, szkoła nie dyktuje warunków. Otwartośd- analizowanie różnych 
rozwiązao. Otwarcie nie tylko na teorie ale też na praktykę. 

4) SZKOŁA NEGOCJACJI

- rózne rodzaje wiedzy- rózny ogląd jednego zjawiska. Nie chodzi o to by 

argument był narzędziem zmuszającym, lecz ma prowadzid do zrozumienia. Negocjacje, dialog na 
temat wiedzy, zmiennośd, dynamika. 
 
SZKUDLAREK, MELOSIK „Kultura, tożsamośd, edukacja” 
NOWOŚD A STAROŚD- w grę wchodzą osiągnięcia nowe ale są też rozstrzygnięcia stare. Wspołczesna 
kultura jest miksem- wymieszanie starych elementów z nowym wykorzystaniem. Ludzie młodzi 
uważają że ich epoka jest wyjątkowa, a tak nie jest- jest tylko zmieniona, wzbogacona o nowe 
elementy. 

1)  KULTURA NOWOCZESNA ( MODERNIZM) 

NAUKA: Naukowiec zaangażowany bezinteresownie w poszukiwanie prawdy jako wartości. 
Przekonanie, że poznanie świata jest drogą do jego kontroli, podporządkowania. Nauka jest 
ważniejsza od religii, rozum zyskuje na znaczeniu. Kumulatywna wersja nauki- kolejne pokolenia tylko 
dokładają swoją wiedzę. Oświecenie- encyklopedyści francuscy- próba uporządkowania swiata, 
podzielenia na kategorie by było lepiej. Idea postępu- nauka ma służyd postępowi. Wumiar 
metafizyczny nauki- prawda dla prawdy. Istnieje powszechnie znany wzorzec. 

KULTURA- hierarchicznośd, rzeczywistośd podporządkowana kulturze, klasyfikacja, próba 
uporządkowania świata, są słuszne interpretacje których trzeba się trzymad. Motyw wielkiej 
opowieści- w kulturze są rzeczy fundamentalna, powinny zajmowad najwyższe miejsce. Jest centrum i 
rzeczy poboczne- np. Słowacki wielkim poetą był. 
EDUKACJA-chronologicznośd, Szkoła- METAFORA MUZEUM- wzory pokazywanie, przekaz wiedzy, 
ocenianie inności jako coś gorszego. 

2)  KULTURA PONOWOCZESNA- POSTMODERNIZM: 

NAUKA- Przekładanie wszystkiego na zysk, szukanie sponsorów, kwestie finansowe. Wiara że 
człowiek coś robi wcale nie oznacza postępu (samochody). Uzawodowienie nauki- ma przynosid zysk. 
Publikacje naukowe, sprzedawanie odkryd. Przybliżanie pewnych odkryd opinii publicznej. Chaos 
wartości, nie ma przywiązania do ustaleo. Co dzieo jest coś nowego nie ma ustaleo- konsumpcjonizm. 
Spłycenie odkryd. Nie ma mitu bezinteresowności naukowca. Nie ma kumulacji nauki. 
KULTURA- nie mam hierarchii, nie odrzuca się innych kultur ale akceptuje je. Rezygnacja z centrum. 
Społeczeoswto konsumpcyjne- nietrwałośd wartości, chęd zysku. Nie ma liniowości. 
EDUKACJA- inny nie oznacza gorszy, edukacja międzykulturowa, brak oceniania innych, nauczyciel 
ma ogromną rolę, szola musi znaleźd się w nowej rzeczywistości.