Formy pieniądza

PIENIĄDZ

Papierowy

Towary

powszechnego

użytku

Pieniądz metalowy:

- ważony,

- odliczany

Pełnowartościowe

monety

Metalowy

PIENIĄDZ

TOWAROWY

Bezgotówkowy

PIENIĄDZ

SYMBOLICZNY

Bilon

Monety

Banknot

(bilet bankowy)

O pełnej

mocy

zwalniania

z zobowiązań

Emitowany

przez banki
komercyjne

(depozyty)

O ograniczonej

mocy

zwalniania

z zobowiązań

Pełnowartościowe

Niepełnowartościowe

Skarbowy

pieniądz

papierowy

(bilet skarbowy)

Emitowany

przez bank

centralny

(tzw.

rezerwowy)

PARYTET

• Parytet kruszcowy – zawartość czystego kruszcu

przypadający na jednostkę pieniężną,

• Parytet walutowy – w przeszłości oznaczał parytet

kruszcowy, zwłaszcza złota, obecnie jest w zasadzie tożsamy z
kursem walutowym.

• Parytet siły nabywczej (purchasing power parity – PPP) -

służy przeliczaniu walut w taki sposób, aby ustalić ich
rzeczywistą siłę nabywczą. Różni się od kursu walutowego,
może być od niego wyższy lub niższy.

MONETA

•

Metalowy znak płatniczy o określonym kształcie, wymiarze i próbie, najczęściej
opatrzony symbolem władzy państwowej, napisem i wzorem plastycznym.

•

Wykonana zwykle z metali szlachetnych, co przesądzało o jej sile nabywczej w
zależności od parytetu (złoto srebro, platyna, stopy).

•

Obecnie nie występuje w obiegu płatniczym, poza formą określaną mianem bilonu
(pieniądz zdawkowy).

•

Nazwa moneta pochodzi od przydomku bogini Junony (Iuno Moneta), przy której
świątyni na Kapitolu mieściły się warsztaty menninicze (strażniczka funduszy).

monety kolekcjonerskie

•

Poza monetami powszechnego obiegu (bilon)
Narodowy Bank Polski emituje monety
kolekcjonerskie. Są one obowiązującym w Polsce

środkiem płatniczym i jednocześnie towarem
oferowanym kolekcjonerom.

•

Dotychczas ukazało się ponad 450 monet
kolekcjonerskich.

•

Monety te emitowane są obecnie w trzech grupach:

monety złote o nominałach 100 zł i 200 zł,
monety srebrne o nominałach 10 zł i 20 zł,
monety o nominale 2 zł, ze stopu miedzi, aluminium,

cynku i cyny (Nordic Gold).

•

Poza monetami kolekcjonerskimi NBP emituje również

monety przeznaczone na cele lokacyjne. Są to monety
tzw.

bulionowe

wykonane ze złota (zawierające 1/10,

1/4, 1/2, oraz 1 uncję czystego złota).

•

Po przystąpieniu Polski do strefy euro działalność

emisyjna NBP w zakresie monet kolekcjonerskich się

nie zmieni. Będą one jedynie wyrażone w euro,

zamiast w złotych. Dotychczasowe serie tematyczne

będą kontynuowane

www.nbp.pl

BILON

znak pieniężny wykonany z metali pospolitych albo stopów
niewielkim nominale,

spełnia w obiegu funkcje pomocnicze, służy bowiem do finansowania
drobnego obrotu płatniczego,

jego główną zaletą jest trwałość i łatwość walidacji w automatach,

w niektórych krajach ma ograniczoną moc zwalniania z zobowiązań,

wprowadzany do obiegu przez bank centralny (fizycznie bite w
Mennicy Państwowej)

PIENIĄDZ PAPIEROWY SKARBOWY

• Historyczna forma pieniądza
• Pieniądz emitowany przez władzę państwową (bilet skarbowy)

o obiegu wymuszonym (tj. historycznie niewymienialny na

złoto).

• Emitowany w sytuacjach nadzwyczajnych (wojny np. wojna

secesyjna, rewolucje np. insurekcja kościuszkowska).

Asygnata - nazwa papierowego pieniądza emitowanego we

Francji w latach 1789 - 1796 i w Rosji 1769 - 1817.

W realiach PRL asygnata była dokumentem uprawniającym do

nabycia deficytowego towaru.

Insurekcja Kościuszkowska

Projekt wypuszczenia biletów skarbowych - tak bowiem nazywały się pierwsze

polskie pieniądze papierowe - doczekał się realizacji w 1794 roku w okresie

insurekcji kościuszkowskiej. Celem było zwiększenie obiegu pieniężnego,

ułatwienie dokonywania operacji rządowych, finansowanie zwiększonych

wydatków Rady Najwyższej Narodowej spowodowanych powstaniem zbrojnym

(żołd, uzbrojenie, itp.)
Rada Najwyższa Narodowa 8 czerwca 1794 roku podjęła uchwałę pod

tytułem "Ustanowienie Dyrekcji do biletów krajowych, tej obowiązki, walor

biletów, kary na fałszerzów i nominacją do Dyrekcji osób przypisujące". Na mocy

tej uchwały miano emitować bilety skarbowe na kwotę 60 mln złp. według stopy

menniczej 841/2 złp. z grzywny kolońskiej czystego srebra. Na umorzenie

biletów postanowiono sprzedawać co roku dobra narodowe za co najmniej 10 mln

złp., aż do zupełnego ich wycofania z obiegu.

Ustawa nie przewidywała wymiany biletów na monetę

, natomiast

nadawała im kurs przymusowy i częściowo tylko kurs kasowy, przez zezwolenie

na opłacanie podatków 50% w gotówce i 50% biletami skarbowymi. Za odmowę

przyjmowania biletów skarbowych groziła kara w postaci przepadku na rzecz

skarbu początkowo 10% należnej kwoty, za drugim razem 20% a za trzecim

razem całość należności przepadała konfiskacie.
Za fałszowanie biletów skarbowych groziła kara śmierci i konfiskata

całego majątku.

http://banknoty.republika.pl/teksty/zarys_historii_pieniadza.htm

Asygnata francuska

http://www.domel103.pl/varia/banknoty/bs/bs.htm

„Greenback” 1862 r.

BANKNOT

• (bardziej poprawna nazwa współczesna to bilet

bankowy)

• znak pieniężny w formie pieniądza papierowego,

który na mocy władzy państwowej ma na danym
terenie charakter prawnego środka płatniczego. W
systemie waluty złotej, reprezentował złoto w obiegu,
obecnie stanowi formę pieniądza fiducjarnego.

• Banknoty emituje upoważniony przez państwo bank,

którym w Polsce jest NBP.

Przy powstawaniu tego druku wartościowego jest zaangażowanych wiele różnych technologii

poligraficznych, takich jak suchy offset, staloryt, typografia oraz na wyższych

nominałach hot-stamping. Użycie tak różnorodnych technik umożliwia jego doskonałe
zabezpieczenie.

Najważniejszym zabezpieczeniem banknotu jest papier, produkowany we własnej papierni. Jest

to papier w pełni

bawełniany z wielotonalnym znakiem wodnym

oraz nitką

zabezpieczającą. Charakteryzuje się bardzo wysoką odpornością na zniszczenie, dzięki

czemu czas życia polskiego banknotu w obiegu jest bardzo długi.

Kolejnymi zabezpieczeniami są te, które powstają dzięki zastosowanej technice offsetowej.

Należą do nich: tła antykseryczne, składające się z bardzo cienkich linii, wielokolorowe

irysy, tzn. płynne przejścia kolorystyczne wzdłuż całego banknotu, recto-verso,
mikrodruk negatywowy i pozytywowy oraz różne specjalne farby, np. utajone, świecące
w UV.

Druk stalorytniczy sam w sobie jest zabezpieczeniem, które niewiele drukarni na świecie

może się pochwalić posiadaniem tej technologii. Charakterystyczna wypukłość
nadrukowanego wzoru jest łatwa do rozpoznania przez użytkownika i pomaga

zweryfikować autentyczność banknotu. Technologia ta umożliwia również wprowadzenie

różnych zabezpieczeń, takich jak efekt kątowy, mikroteksty, rozety zmienne optycznie

oraz farby o specjalnych właściwościach.

Technikę typograficzną wykorzystuje się do druku numeracji magnetycznej, natomiast za

pomocą hot stampingu nakłada się zabezpieczenia optyczne, takie jak hologram.

http://www.pwpw.pl/Product?id=1&sid=3

PIENIĄDZ BEZGOTÓWKOWY

Dominująca obecnie forma pieniądza.
Pieniądz bankowy mający formę zapisów na

rachunkach depozytowych (pieniądz skrypturalny) w
bankach płatnych na żądanie (a vista).

Powstaje na skutek wpłaty pieniędzy spoza banku w

gotówce (wkład pierwotny) lub w wyniku udzielenia
kredytu bankowego (pieniądz żyrowy, kredytowy,
zdecentralizowany, wkładowy).

Co znajduje się na pasku magnetycznym?

http://www.kartyonline.net/ciek.php?id=21

Lata 70-te

• Pasek na stałe zagościł na kartach płatniczych w 1972 roku, a

od końca lat 60-tych był wykorzystywany w kartach do
bankomatów.

• W latach 70-tych, gdy bankomaty funkcjonowały w systemie

off-line, tzn. bez kontaktu z centralnym komputerem banku, na
pasku magnetycznym musiały znajdować się wszystkie
informacje, które były niezbędne do przeprowadzenia
transakcji. Były to więc kod PIN oraz stan środków na
rachunku lub limit karty.

http://www.kartyonline.net/ciek.php?id=21

Pasek magnetyczny

 Pasek magnetyczny karty składa się z 3 ścieżek, czyli równoległych pół

biegnących wzdłuż paska, z których głowica magnetyczna odczytuje porcje
danych.

 Sposób zapisu danych jest prawie taki sam jak na dyskietkach, dyskach

twardych czy kasetach magnetofonowych.

 Ścieżki 1 (górna) i 3 (dolna) mogą służyć do zapisu 210 bpi (bytes per

inch), co pozwala na zapisanie 76 znaków na pierwszej i 104 na trzeciej

ścieżce. Różnica wynika stąd, że na pierwszej ścieżce znaki są kodowane z

użyciem 7 bitów wraz z bitem parzystości, natomiast na trzeciej z użyciem

5 bitów raz z bitem parzystości.

 Ścieżka 2 (środkowa) pozwala na zapisanie 75 bpi, co daje 37 znaków

kodowanych z wykorzystaniem 5 bitów (też z bitem parzystości).

http://www.kartyonline.net/ciek.php?id=21

Pasek magnetyczny 1

• Na pasku karty umieszczone są tylko informacje niezbędne do

prawidłowej identyfikacji karty, reszta danych dotyczących posiadacza
jest umieszczona

w systemie informatycznym banku

- wydawcy karty.

• Sposób zapisu danych n poszczególnych ścieżkach definiują odpowiednie

normy ISO. Zawartość ścieżki 1 i 2 określa norma ISO 7813, natomiast

ścieżki 3 ISO 4909.

• Na

ścieżce 1

jest umieszczone imię i nazwisko posiadacza oraz dane

dotyczące kraju i banku wydającego kartę, natomiast

ścieżka 2

zawiera

numer karty, datę ważności oraz kod serwisowy potrzebny do

prawidłowego przeprowadzenia transakcji.

•

Ścieżka 3

jest wykorzystywana do zapisywania informacji własnych

poszczególnych banków i obecnie nie jest przez większość z nich
wykorzystywana. W przeszłości ścieżka ta służyła do zapisywania
informacji off-linowych, takich jak limity wypłat lub kody PIN.

http://www.kartyonline.net/ciek.php?id=21

Pasek magnetyczny 2

Co trzeba podkreślić, na pasku magnetycznym kart międzynarodowych organizacji

płatniczych nigdy nie jest zapisywany kod PIN. Nie ma zatem możliwości

odczytania go z karty przez przestępców. Nie należy mieć jednak złudzeń, co do

pełnego bezpieczeństwa tego kodu. Stosowane obecnie bardzo skomplikowane

algorytmy pozwalają na zdobycie przez przestępców dowolnego PINu, co jednak

jest bardzo pracochłonne i wymaga bezpośredniego dostępu do bankowej sieci
informatycznej.

Co w konstrukcji paska magnetycznego, tak ułatwia życie przestępcom? Chodzi
przede wszystkim o niekontrolowaną możliwość odczytu jego zawartości.

Procesory kart chipowych tym właśnie różnią się od paska magnetycznego, że

chronią swoją zawartość przed niekontrolowanym odczytem, który może być
wykorzystany do skopiowania karty.

Organizacje płatnicze intensywnie promują wprowadzanie kart chipowych.

Główną barierą w ich wprowadzeniu jest obecnie cena. Jedna karta z paskiem

magnetycznym, przy dużym zamówieniu, kosztuje kilkadziesiąt groszy, natomiast
najmniejszy koszt wydania karty jednej chipowej

to około 5 złotych

.

http://www.kartyonline.net/ciek.php?id=21

PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY

• Zarówno w prawie polskim jak i unijnym, pieniądz

elektroniczny inkorporuje roszczenie skierowane do
emitenta o wydanie odpowiedniej kwoty pieniężnej.

• Rozwój nowych sposobów płatności wymyka się nierzadko

regulacjom prawnym, co prowadzi do trudności w ich

kwalifikowaniu, dotyczy to zwłaszcza takich sposobów

płatności jak: jednorazowe i wirtualne karty przedpłacone

(prepaid), spersonalizowane płatności on-line czy płatność za

dobra i usługi dokonywane za pomocą SMS.

Dyrektywa 2000/46/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 września

2000 r. w sprawie podejmowania prowadzenia działalności przez

instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad

ich działalnością

(Dz. Urz. WE L 275 z 27.10.2000 r.).

Pieniądz elektroniczny określono to wartość pieniężną, która

stanowi prawo do roszczenia wobec emitenta i która jest:

• przechowywana w urządzeniu elektronicznym

,

• wyemitowana w zamian za środki płatnicze o wartości nie

mniejszej niż wartość wyemitowana,

• środkiem płatniczym akceptowanym przez podmioty inne

niż instytucja emitująca.

Cele Dyrektywy o pieniądzu elektronicznym

Ochrona konsumenta (zaufanie)
W tym celu ustala się ramy ostrożnościowe dla zapewnienia integralności i stabilności finansowej

instytucji pieniądza elektronicznego. Ponadto, konsument korzysta z prawa do wymiany

swojego pieniądza elektronicznego na banknoty i monety lub depozyt o tej samej wartości.

Lepsze funkcjonowanie jednolitego rynku usług finansowych
Poprzez wprowadzenie minimalnej harmonizacji, skutkującej ustanowieniem jednolitego

paszportu dla IPE i zasadą stosowania przepisów państwa macierzystego. W związku z tym,

IPE spełniające, w ocenie władz państwa macierzystego, zharmonizowane wymogi

ostrożnościowe otrzymuje zezwolenie na emitowanie pieniądza elektronicznego w całej UE.

Równe warunki konkurencji
W zakresie emisji pieniądza elektronicznego pomiędzy tradycyjnymi instytucjami kredytowymi a

IPE poprzez poddanie obu instytucji nadzorowi ostrożnościowemu. W celu ich zapewnienia,

bardziej liberalne reguły ostrożnościowe dla IPE są równoważone ograniczeniami w

prowadzeniu działalności i inwestowaniu.

Poprzez zharmonizowanie ram prawnych dla pieniądza elektronicznego w UE, dyrektywa stara

się osiągnąć wysoki stopień pewności prawnej, niezbędny dla rozwoju handlu
elektronicznego.

Ustawa Prawo bankowe

art.4

5) pieniądz elektroniczny - wartość pieniężną stanowiącą elektroniczny

odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia łącznie następujące
warunki:

a) jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,

b) jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za

środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,

c) jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców

innych niż wydający ją do dyspozycji,

d) na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne,

e) jest wyrażona w jednostkach pieniężnych,

Prawo dewizowe - pojęcia

Ustawa Prawo dewizowe

z dnia 27 lipca 2002

Dz.U. z 2002 r. Nr 141, poz. 1178

1) rezydentami są:

a) osoby fizyczne mające

miejsce zamieszkania

w kraju oraz osoby prawne

mające

siedzibę w kraju

, a także inne podmioty mające siedzibę w kraju,

posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym
imieniu; rezydentami są również znajdujące się w kraju oddziały,
przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów,

b) polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie
przedstawicielstwa oraz misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów
dyplomatycznych lub konsularnych,

Prawo dewizowe - pojęcia

2) nierezydentami są:

a) osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą oraz osoby prawne mające
siedzibę za granicą, a także inne podmioty mające siedzibę za granicą, posiadające
zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu; nierezydentami są
również znajdujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone
przez rezydentów,

b) obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa
oraz misje specjalne i organizacje międzynarodowe, korzystające z immunitetów i
przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych,

3) nierezydentami z krajów trzecich są osoby fizyczne, osoby prawne oraz inne podmioty,
posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu, mające
miejsce zamieszkania lub siedzibę w krajach trzecich; nierezydentami z krajów trzecich są
również znajdujące się w tych krajach oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa
utworzone przez rezydentów lub nierezydentów z innych krajów,

KRAJOWE ŚRODKI

PŁATNICZE

WALUTA POLSKA

walutą polską są znaki pieniężne
(

banknoty i monety

) będące w

kraju prawnym środkiem
płatniczym, a także wycofane z
obiegu, lecz podlegające
wymianie

PAPIERY

WARTOŚCIOWE

papiery wartościowe
udziałowe, w
szczególności akcje i
prawa poboru nowych
akcji oraz papiery
wartościowe dłużne, w
szczególności obligacje,
wyemitowane lub
wystawione na podstawie
przepisów państwa, w
którym emitent lub
wystawca ma swoją
siedzibę albo w którym
dokonano ich emisji lub
wystawienia

INNE DOKUMENTY

pełniące

funkcję

środka płatniczego

,

wystawione w walucie
polskiej

WARTOŚCI

DEWIZOWE

ZAGRANICZNE

ŚRODKI PŁATNICZE

PLATYNA DEWIZOWA

ZŁOTO DEWIZOWE

WALUTY OBCE

są znaki pieniężne (banknoty
i monety) będące poza
krajem prawnym środkiem
płatniczym, a także wycofane
z obiegu, lecz podlegające
wymianie; na równi z
walutami obcymi traktuje się
wymienialne rozrachunkowe
jednostki pieniężne
stosowane w rozliczeniach
międzynarodowych, w
szczególności jednostkę
rozrachunkową
Międzynarodowego
Funduszu Walutowego
(SDR),

DEWIZY

papiery
wartościowe i
inne dokumenty
pełniące funkcję
środka
płatniczego,
wystawione w
walutach
obcych,

złoto i platyna w stanie
nieprzerobionym oraz w
postaci sztab, monet bitych
po 1850 r., a także
półfabrykatów, z wyjątkiem
stosowanych w technice
dentystycznej; złotem
dewizowym i platyną
dewizową są również
przedmioty ze złota i
platyny zazwyczaj
niewytwarzane z tych
kruszców