1

ANATOMIA CZŁOWIEKA
podstawowe zagadnienia

KOŚCI
MIĘSNIE
UKŁAD ODDECHOWY
UKŁAD POKARMOWY
UKŁAD KRWIONOŚNY
NARZADY WEWNĘTRZNE

KOŚCI

Rodzaje :

o

długie – mają trzon i nasadę np. kość udowa ,paliczki

o

krótkie – brak nasady i trzonu np. nadgarstka ,śródstopia

o

płaskie – łopatka , żebra , trzon mostka

o

różnokształtne – kręgi żuchwa ,koś krzyżowa

o

pneumatyczne (zawierające zatoki z powietrem0 kości czaszki ; czołowa,

szczękowa, klinowa

‘

POŁĄCZENIA KOŚCI

ścisłe

W więzozrostach łącznikiem kości bywa tkanka łączna włóknista lub sprężysta. Tkanka
łączna włóknista występuje w postaci błon międzykostnych, np. między kośćmi podudzia
lub przedramienia. Tkanka łączna sprężysta tworzy m. in. więzozrosty, łączące ze sobą
łuki kręgów. Swoistym rodzajem więzozrostu są szwy, łączące u osobników młodych
kości czaszki. Z wiekiem szwy kostnieją.
Chrząstkozrosty są to połączenia kości za pośrednictwem chrząstki. W wieku
dziecięcym i młodzieńczym występują pomiędzy poszczególnymi częściami jednej kości,
np. między trzonem a nasadą kości długich (chrząstki nasadowe), bądź między dwiema
kośćmi, np. w spojeniu łonowym miednicy lub między I żebrem a mostkiem. Ruchomość
tych połączeń jest minimalna.
Kościozrosty powstają z wiekiem przez skostnienie niektórych więzozrostów (np.

szwów czaszki) lub chrząstkozrostów (skostnienie chrząstek nasadowych). Spotykamy je
m. in. między kręgami krzyżowymi i kośćmi miednicy.

Połączenia ruchome, czyli stawowe

Są to ruchome i najbardziej różnorodne połączenia kości. Ruchomość stawu zależy od
kształtu stykających się z sobą powierzchni stawowych.

Stałe elementy stawu :

Główka i panewka tworzące powierzchnie stawowe pokryte chrząstka szklista, która

dzięki swej gładkości zmniejsza tarcie w stawie, a dzięki elastyczności - łagodzi siłę
zderzeń kości podczas ruchu i amortyzuje wstrząsy.. W niektórych stawach, jak
skroniowo-żuchwowy, kolanowy - występują płytki chrząstkowe, tzw. krążki i łąkotki
stawowe. Wyrównują one niedopasowane powierzchnie stawowe, zwiększają
ruchomość stawu i jego właściwości amortyzujące.

Torebka stawowa otacza końce kości i łączy je za pomocą wiązadeł - wytworów jej

warstwy zewnętrznej. Zamyka ona warstwę stawową. Torebka tworzy się z dwu warstw,
a mianowicie:

- torebki włóknistej (zewnętrznej) zbudowanej z tkanki łącznej zbitej,

zawierającej gęstą sieć włókien klejodajnych, które przez okostną przenikają w głąb
kości tworzących staw,

- torebki maziowej (wewnętrznej) zbudowanej z tkanki łącznej wiotkiej,

pokrytej warstwą nabłonka produkującego maź stawową. Tworzy ona fałdy i kosmki
maziowe, wypełniające zachyłki jamy stawowej, oraz kaletki maziowe uwypuklone na
zewnątrz torebki. Warstwa ta jest silnie ukrwiona i unerwiona. Maź dostarcza
składników pokarmowych dla chrząstek, zmniejsza tarcie,. .

Wiązadła są to pasma tkanki łącznej, wzmacniające włóknistą torebkę stawową. W

postaci silnych pęczków włókien łącznotkankowych biegną od jednej kości ku drugiej,
spajając je mocno i stopniowo przechodząc w okostną

.

- jama stawowa wypełniona mazią stawową.

więzadła stawowe (w
większości stawów)
wzmacniające torebkę
stawową i
przechodzące w
okostną obu kości.

2

Dodatkowe /niestałe elementy stawu

chrząstka śródstawowa (krążki stawowe )

chrząstki włókniste w formie kręgu znajdujące się pomiędzy powierzchniami stawowymi
Na obwodzie są zrośnięte z torebką stawową Działają jako amortyzatory, wyrównują
powierzchnie stawowe, umożliwiają dopasowanie stawu niedopasowanego
występowanie : staw mostkowo obojczykowy

kaletki maziowe

- Uwypuklenia błony maziowej, Łączno tkankowy worek, połączony z się z jamą stawową
i wytwarzający maź stawową.
Kaletki maziowe występują w otoczeniu stawów do których dochodzą wiązadła i ścięgna
umożliwiając swobodne ślizganie tych elementów dzięki wytwarzaniu płynu maziowego
który zmniejsza tarcie

Łąkotki (łac. menisci) – płaskie szerokie twory o kształcie półksiężycowatym

zbudowane z tkanki chrzęstnej włóknistej leżące pomiędzy kością udową a piszczelową,
w stawie kolanowym Wyróżniamy łąkotkę boczną i łąkotkę przyśrodkową,. Nie są
przyrośnięte do podłoża tylko przymocowane do torebki stawowej. Na przekroju
poprzecznym mają kształt trójkąta (klina), stąd wyróżnimy powierzchnie : górną, dolną i
zewnętrzną (zwróconą do torebki stawowej) oraz brzegi : górny, dolny i wewnętrzny
Ich zadanie polega na: pogłębieniu i dopasowaniu do siebie powierzchni stawowych
stawu kolanowego i umożliwienie ruchów obrotowych w zgiętym stawie kolanowym,
poprzez przesuwanie się ich na powierzchni stawowej górnej kości piszczelowej.
Dzielą staw kolanowy na dwa piętra: górne i dolne.

Więzadła wewnątrzstawowe (śród - )

pasma tkanki łącznej zbitej, której włókna kolagenowe łączą ze sobą kości. znajdują się
wew. jamy stawowej. Pokryte są mazią, regulują zakres ruchu np. więzadło głowy kości
udowej, krzyżowo- kolanowe

Obrębek stawowy

Szeroki twór z chrząstki włóknistej przyrośnięty do panewki otaczający brzegi
powierzchni stawowych, pogłebia staw umożliwia lepsze dopasowanie
Występuje w stawie biodrowym i kolanowym

Typy stawów

staw kulisty - to typ stawu wieloosiowego, pozwala na dowolne ruchy: zginania i

prostowania oraz odwodzenia i przywodzenia, obrót na zewnątrz i do wewnątrz, .
Powierzchnie stawowe mają kształty główki i wklęsłej panewki.

Staw kulisty wolny panewka obejmuje główkę częściowo (stąd ‘wolny’)
umożliwia ruchy we wszystkich płaszczyznach ale torebka stawowa jest luźna i
może się wcisnąć między kości przykładem jest staw barkowy,

Staw kulisty panewkowy- składa się wklęsłej głębokiej panewki otaczającej
główkę)
Wsytępuje w stawie biodrowym gdzie główką jest głowa kości udowej,
panewka –kość miedniczną pogłębiona przez wysoki obrąbek stawowy. staw
wzmacniają 4 więzadła. ,Duży zakres ruchów ale mniejszy niż w stawie wolnym

staw płaski - posiada płaskie powierzchnie stawowe (brak główki i panewki) ,

umożliwiają one jedynie na niewielkie przesuwanie się względem siebie, liczne więzadła
zabezpieczające przykłady : staw krzyżowo biodrowy, i stawy kości nadgarstka i stępu
:nadgarstkowo-śródręczny piszczelowo-strzałkowy klinowo-łódkowy
Stawy stępowo-śródstopne międzyśródstopne międzyśródręczne

staw zawiasowy - jedna powierzchnia stawowa ma kształt bloczka który wchodzi we

wcięcie drugiej kości . Taki staw jest stawem jednoosiowym umożliwia ruch zawiasowy.
(ruch zginania i prostowania ). Posiada silne więzadła poboczne Np. staw ramienno
łokciowy , kolanowy

staw obrotowy - powierzchnie stawowe mają kształt panewki i główki. Również jest

stawem jednoosiowym. Ruch jest obrotowy względem powierzchni stawowych
Np. staw promienno łokciowy

staw eliptyczny - kłykciowy jedna powierzchnia ma kształt eliptyczny, wypukły, a druga

powierzchnia jest wklęsła. Wykonywane ruchy zginanie i prostowanie, odwodzenie i
przywodzenie. Przykłady : staw promieniowo-nadgarstkowy , staw skroniowo-
żuchwowy

staw siodełkowaty - powierzchnie stawowe sąwklęsłe. Jest to staw dwuosiowy,

występuje tylko w stawie śródręczno-nadgarstkowym kciuka. umożliwia ruchy boczne
oraz w przód i w tył.

Staw śrubowy - stanowi połączenie I i II kręgu szyjnego (atlas i obrotnik) - jest to tzw.

staw dolny głowy (staw szczytowo-obrotowy) Staw ten zaliczany jest do stawów
jednoosiowych. Ruch posuwisto obrotowy - podobnie jak przy wkręcaniu śruby.

KRĘGOSŁUP
I. Budowa ogólna.
Kręgosłup posiada 33-34 kręgi. Górny koniec podpiera głowę, dolny łączy się z kośćmi
miednicznymi. Ma kształt podwójnej litery "S" w płaszczyźnie strzałkowej, ponieważ
posiada 4 krzywizny: - Lordozy - wygięcia do przodu w odcinku szyjnym i lędźwiowym -
Kilofozy - wygięcia do tyłu w odcinku piersiowym i krzyżowo- guzicznym. Kręgosłup
dzielimy na 5 odcinków:

1. szyjny (C) - 7 kręgów
2. piersiowy (Th) - 12 kręgów
3. lędźwiowy (L) - 5 kręgów
4. krzyżowy (S) - 5 kręgów
5. guziczny (Co) - 4-5 kręgów

II. Budowa ogólna kręgu

3

- trzon - od przodu
- łuk - od tyłu
- 7 wyrostków:



1 kolczysty



2 poprzeczne



4 stawowe - (2 górne i 2 dolne)

Między trzonem a łukiem znajduje się otwór kręgowy, dlatego kręgi nakładając się na
ciebie tworzą kanał kręgowy

III. Charakterystyka poszczególnych odcinków.
1. pierwszy kręg - szczytowy (atlas) Nie posiada trzonu, lecz składa się z dwóch łuków:
tylnego i przedniego. Miejsce ich połączenia są zgrubiałe i naszą nazwę części bocznych,
na których leżą poziomo powierzchnie stawowe: - górne - służą do połączenia z
kłykciami kości potylicznej - dolne - przylegają do powierzchni stawowych górnych kręgu
obrotowego - (kręgu drugiego) Na tylniej powierzchni łuku przedniego leży dołek
zębowy dla zęba kręgu obrotowego. Kręg szczytowy nie posiada wyrostka kolczystego (
w tym miejscu jest guzek). Wyrostki poprzeczne są rozdwojone i przebite pionowo
otworem, przez który przechodzi tętnica kręgowa.

2. drugi kręg - obrotowy (axis) Trzon jest wydłużony ku górze i tworzy ząb kręgu
obrotowego . Powierzchnia stawowa na przedniej pow. zęba służy do połączenia z
dołkiem zębowym kręgu szczytowego a na tylniej pow. zęba z więzadłem poprzecznym.
Wyrostek kolczysty rozdwojony - na końcu, wyrostki poprzeczne też są rozdwojone i
ograniczają otwór wyrostka poprzecznego, rozdzielają się na guzek tylni i przedni.
3. siódmy kręg - wyrastający (prominens) Posiada długi wyrostek kolczysty (łatwo
namacalny), budową przypomina kręgi piersiowe.
4. odcinek piersiowy Kręgi są większe od kręgów szyjnych. Trzony są płaskie, ich wymiar
strzałkowy jest większy od czołowego. Na ich bocznych powierzchniach w blisko
krawędzi znajdują się dołki żebrowe, które tworzą powierzchnie stawowe do połączenia
z głowami żeber. Wyrostki kolczyste są długie, cienkie i pochyłe ku dołowi i zachodzą na
siebie dachówkowo. Wyrostki poprzeczne są wyraźnie zaznaczone, grube, posiadają
pow. stawowe do połączenia z guzkami żeber. Wyrostki stawowe ustawione w
płaszczyźnie czołowej.
5. odcinek lędźwiowy Kręgi są tu największe. Trzony są duże, masywne ich wymiar
czołowy jest większy od strzałkowego. Wyrostki kolczyste tworzą silnie rozwinięte
wysokie blaszki kostne, ustawione w płaszczyźnie strzałkowej. Wyrostki poprzeczne są
długie i cienkie szczątki żeber tzw. wyrostki żebrowe. Wyrostki stawowe ustawione w
płaszczyźnie strzałkowej.
6. kość krzyżowa Powstała ze zrośnięcia 5 kręgów, ma kształt zwężającemu się ku
dołowi graniastosłupa, podstawą zwróconą ku górze a wierzchołkiem ku dołowi i tyłowi,
gdzie łączy się z kością guziczną. Od przodu znajduje się gładka wklęsła pow.
miedniczna, na której widoczne są 4 pary otworów krzyżowych miednicznych łączących

się z kanałem krzyżowym (przedłużenie kanału kręgowego) - miejsce dla nerwów kanału
krzyżowego. Od tyłu znajduje się, nierówna wypukła powierzchnia grzbietowa, na której
widoczne są grzebienie (przedłużenie poszczególnych wyrostków kręgowych):
- grzebień środkowy - po wyrostkach kolczystych
- grzebienie pośrednie - po wyrostkach stawowych
- grzebienie boczne - po wyrostkach poprzecznych Między grzebieniem pośrednim a
bocznym leżą otwory krzyżowe grzbietowe. Na bokach kości krzyżowej leżą pow.
uchowate łączące się z podobnymi pow. kości miednicznych (stawy krzyżowo -
biodrowe)
7. kość guziczna Ma u człowieka charakter szczątkowy. W jej skład wchodzi 4-5
nieregularnych kręgów, które w późniejszym wieku ulegają skostnieniu

.

IV. Połączenia kręgosłupa
1. nieruchome
- kościozrosty
- kość krzyżowa
- kość guziczna

2. małoruchome
- chrząstkozrosty - krążki międzykręgowe Znajdują się między trzonami sąsiednich
kręgów. Składają się z zew. leżącego pierścienia włóknistego i centralnie położonego,
półpłynnego, bogatego w wodę jądra miażdżystego. Pierścień włóknisty zrasta się z
pow. dwóch trzonów kręgosłupa. Jądro miażdżyste łatwo odkształca się i dopasowuje
do ruchów kręgosłupa. Krążka nie ma między kręgami 1C a 2C a ostatni jest między 5S a
S1.
- więzozrosty - więzadła, które dzielimy na:
więzadła długie: - podłużne przednie - - podłużne tylnie - - karkowe - - nadkolcowe
więzadła krótkie (łączą dwa sąsiednie kręgi):

- 3. ruchome - stawy
- szczytowo - potyliczny - utworzony przez kłykcie kości potylicznej i pow. stawowe
górne kręgu szczytowego.
- szczytowo - obrotowy - składa się z 4 stawów:
a) 2 stawy boczne utworzone przez pow. stawowe dolne kręgu szczytowego i górne
obrotowego
b) 1 szczytowo - obrotowy pośrodkowy przedni -- między zębem kręgu obrotowego i
dołkiem zębowym na tylniej pow. łuku przedniego
c) 1 szczytowo - obrotowy pośrodkowy tylni -- między tylnia pow. zęba a więzadłem
poprzecznym wchodzącym w skład więzadła krzyżowego
- stawy międzykręgowe - tworzą je wyrostki stawowe sąsiadujących kręgów, każdy staw
otacza torebka stawowa.

4

- stawy głów żeber
- stawy krzyżowo – biodrowe

V. Funkcje kręgosłupa



punkt centralny osiowy, główna podpora ciała



ochrania rdzeń kręgowy



amortyzuje czaszkę (dzięki krążkom międzykręgowym)



jest narządem ruchu



bierze udział w produkcji krwi

KLATKA PIERSIOWA
- ochrona organów znajdujących się wew.
- przyczep mięśni - wspomaganie oddychania
W skład KP, wchodzi:
1. 12 kręgów piersiowych
2. Mostek - kość płaska leżąca od strony przedniej klatki pierściowej, ułożona ukośnie od
tyłu i góry, ku przodowi i ku dołowi. Złożona z :
- Rękojeści - na której wyróżniamy:
a) wcięcie szyjne
b) 2 wcięcia obojczykowe boczne od szyjnego i wcięcie żebrowe do połączenia z
pierwszym żebrem
- Trzonu - na jego bocznych powierzchniach są wcięcia żebrowe
- Wyrostek mieczykowaty - część chrzęstna mostka
3. 12 par żeber - są to blaszki kostne, w których wyróżniamy część kostną (przykręgową) i
część chrzestną.
- Na końcu kręgowym znajduje się głowa, a na niej powierzchnia dla połączenia z
powierzchniami stawowymi, utworzonymi przez dołki żebrowe na krawędziach trzonów
(są to stawy głów żeber)
- Guzek - oddzielony od głowy szyjką, również posiada powierzchnie stawową do
połączenia z kręgami, tzn. z powierzchnia stawową na wyrostku poprzecznym (są to
stawy żebrowo- poprzeczne)
- Na dolnym brzegu żebra znajduje bruzda żebrowa, w której przebiega naczynie
krwionośne i nerwy międzyżebrowe.
- Koniec przedni mostka łączy się z mostkiem połączeniem chrzęstnym. Ze względu na
połączenie z mostkiem żebra dzielimy na:
a) Prawdziwe - od 1 do 7 pary żeber - łączą się bezpośrednio z mostkiem tworząc stawy
mostkowo - żebrowe
b) Rzekome - od 8 do 10 pary żeber - dochodzą do chrząstki żebra lezącego wyżej
c) Wolne - 11 i 12 para żeber - są krótsze i kończą się wolno w ścianie brzucha, nie mają
połączeń.

KOŚCI OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ
1. obojczyk
- kość długa, parzysta, na której wyróżniamy 2 końce: bliższy, grubszy (mostkowy) i
dalszy, płaski (barkowy). Miedzy nimi znajduje się trzon posiadający 2 wygięcia: przy
końcu mostkowym - ku przodowi, a przy końcu barkowym - ku tyłowi.
2. łopatka - leży na powierzchni grzbietowej tułowia na wys. od 2 do 6 żebra, ok. 7 cm od
kręgosłupa. Jest płaską parzystą kością w kształcie trójkąta. Wyróżniamy na niej 2
powierzchnie:
- żebrową - z dołem podłopatkowym
- grzbietową - na której grzebień łopatki przechodzi do boku w wyrostek barkowy, który
łączy się z obojczykiem, poniżej grzebienia jest dół podgrzebieniowy a powyżej dół
nadgrzebieniowy
W kącie bocznym znajduję się powierzchnia stawowa zwana panewką lub wydrążeniem
stawowym, przeznaczonym do połączenia z głową kości ramiennej. Poniżej panewki
znajduję się guzek podpanewkowy, powyżej guzek nadpanewkowy. Są to miejsca
przyczepu mięśni. Na brzegu górnym znajduje się tzw. wcięcie łopatki, od którego od
boku i przodu odchodzi wyrostek kruczy
3. połączenia
- staw mostkowo - obojczykowy - wzmocniony więzadłami:
a) mostkowo - obojczykowymi przednimi i tylnymi,
b) międzyobojczykowymi c) żebrowo - obojczykowymi
- staw barkowo - obojczykowy - wzmocniony więzadłami:
a) barkowo - obojczykowymi,
b) kruczo - obojczykowymi (składającymi się z więzadła czworobocznego)
KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ WOLNEJ
1. kość ramienia
- kość długa, parzysta, wyróżniamy 3 główne części:
- nasada bliższa - znajduje się tu głowa kości ramiennej, a na niej pow. stawowa do
połączenia z wydrążeniem łopatki, wokół głowy znajduje się przewężenie - szyjka
anatomiczna, bocznie od głowy - guzek mniejszy i większy (a od nich grzebienie), poniżej
guzków znajduje się szyjka chirurgiczna
- trzon - na jego bocznej pow. znajduje się guzowatość ramienia - miejsce przyczepu
mięśnia naramiennego.
- nasada dalsza - posiada 2 nadłykcie: przyśrodkowy większy i boczny mniejszy, poniżej
nich są kłykcie, od strony przyśrodkowej znajduje się bloczek przeznaczony do
połączenia z kością łokciową, na jego przedniej pow. jest dół wyrostka dziobiastego, z
tyłu nad bloczkiem - dół wyrostka łokciowego, bocznie od bloczka znajduje się główka
dla połączenia z kością promieniową.

2. kość łokciowa
- nasada bliższa - znajduje się na niej wcięcie bloczkowe, przeznaczone do połączenia z
bloczkiem kości ramiennej. Ograniczone:

5

a). od przodu przez wyrostek dziobiasty
b). od tyłu wyrostek łokciowy
c). boczne wcięcie promieniowe przeznaczone dla połączenia z obwodem stawowym k.
promieniowej

- trzon - ma kształt trójkąta

- nasada dalsza - od strony przyśrodkowej kończy się wyrostkiem rylcowatym, a na
stronie bocznej znajduję się obwód stawowy do połączenia z kością promieniową

3. kość promieniowa
- nasada bliższa - tworzy ją główka na której znajduje się wklęsła pow. stawowa do
połączenia z k. ramienną. Od strony przyśrodkowej na główce znajduje się obwód
stawowy do połączenia z wcięciem promieniowym na kości łokciowej.

- Trzon - trójkątny

- Nasada dalsza - gruba, od boku kończy się wyrostkiem rylcowatym, od strony
przyśrodkowej - wcięcie łokciowe, między wyrostkiem a wcięciem znajduje się pow.
stawowa dla połączenia z pierwszym szeregiem kk. nadgarstka.

4. kości nadgarstka

MIEDNICA

2kości miedniczne z kością krzyżową tworzą miednice. Kość miedniczna powstała ze
zrośnięcia 3 kości:

1. biodrowej
2. łonowej
3. kulszowe

1. Kość biodrowa - wyróżniamy w niej talerz, na którym od zew. mamy pow. pośladkową,
a od wew. pow. miedniczną. Talerz od góry zakończony jest grzebieniem kości biodrowej
przechodzšcym do przodu w kolec biodrowy przedni górny (k.b.p.g.) i k.b.p.dolny. Ku
tyłowi grzbień przechodzi w k.b.tylny górny i dolny. Na stronie przyśrodkowej talerza
znajduje się pow. uchowata przeznaczona do połączenia z taką samą pow. na k.
krzyżowej. Trzon jest oddzielony od talerza kresą łukowatą przechodzącą w grzebień na
gałęzi górnej k. łonowej.

2. kość łonowa - składa się z 2 gałęzi:
- górnej - gdzie znajduje się grzebień łonowy przechodzący w guzek łonowy
- dolnej - gdzie kości łonowe z 2 przeciwległych stron łączą się ze sobą tworząc spojenie
łonowe

3. kość kulszowa - składa się z leżącego od tyłu trzonu i skierowanej ku przodowi gałęzi:
na granicy trzonu i gałęzi znajduje się guz kulszowy, powyżej którego leży kolec
kulszowy; między guzem a kolcem znajduje się wcięcie kulszowe mniejsze i, powyżej
niego wcięcie kulszowe większe. Od boku te 3 kości tworzą otwór zasłonowy. W miejscu
ich połączenia znajduje się panewka stawu biodrowego przeznaczona do połączenia z
głową kości udowej. Chrząstka stawowa znajduje się na tzw. pow. księżycowatej,
stanowiącej właściwą pow. stawową. Dno panewki wypełnione jest tk. tłuszczową i
przyczepia się do niego więzadło głowy kości udowej.

Rodzaje chrząstek:
- szklista - z niej powstaje większość szkieletu, pozostaje chrząstką: nos, krtań, tchawica,
oskrzele, żebro, powierzchnie stawowe kości
- włóknista - krążki międzystawowe
- sprężysta - także krtań, małżowina uszna, trąbka słuchowa
I Skład kości:
- osseina - składnik organiczny nadający elastyczność i giętkość kości, przeważa w wieku
dziecięcym, później stale zanika, ustępując miejsca solom mineralnym
- sole mineralne - (wapń, potas, fosfor) składnik nieorganiczny wieku starszego nadający
kości twardość i kruchość
- woda - 15-40%
II Rodzaje tkanki kostnej:
- tkanka kostna zbita - buduje trzony kości długich i blaszki kości płaskich. Żłożona jest z
cylindrycznych otworów - osteonów, przebitych kanałem Hawersa, przez który biegną
naczynia krwionośne zaopatrujące kość w pożywienie i tlen. Osseina tworzy szereg
współśrodkowych rur zw. blaszkami kostnymi, obejmujących kanał dookoła. Pomiędzy
blaszkami w jamach kostnych leżą komórki kostne - osteocyty, połączone ze sobą i z
systemem Hawersa kanałami zaopatrzeniowymi.
- tk.k gąbczasta - buduje nasady kości długich i wypełnia przestrzenie między blaszkami
istoty zbitej w kościach płaskich. Składa się z cieniutkich beleczek, łączących się w cienką
sieć, przebiegających zgodnie z układem działania linii sił (napięć- trajektoria). Taka
budowa daje istocie gąbczastej maksymalną wytrzymałość przy wykorzystaniu minimum
budulca.


połączenia w czaszce
-połączenia stawowe : miedzy czaszką i żuchwą oraz między gnywkową a żuchwą , także
między kosteczkami słuchowymi (w częsci skalistej kości skroniowej

6

sklepienie czaszki :
- u niemowląt]:
6 ciemiączek (błony łącznotkankowe łączące kości sklepienia czaszki)
przednie (główne)
tylne między kośćmi ciemieniowymi a potylicznymi
4 boczne
-dzieci ,młodzież dorośli
-więzozrosty (szwy czaszkowe)
-chrzęstozrosty (między podstawą kości potylicznej a trzonem kości klinowej)
najpóźniej pojawiają się
-kościozrosty (skostniałe więzozrosty)

MIĘŚNIE

Powięź, mocna, elastyczna błona łącznotkankowa otaczająca poszczególne mięśnie lub
grupy mięśni należy do narządów pomocniczych mięśni i stanowi ich osłonę. Możemy
wyróżnić:
1) powięź własną - powięź pojedynczego mięśnia tworząca łożysko, które utrzymuje
rozluźniony mięsień na właściwym miejscu utrzymując go w gotowości do skurczu,
często służy mięśniom jako miejsce przyczepu - ma wtedy charakter ścięgnisty,
2) powięź zespołowa - otacza całe grupy mięśni o zbliżonej funkcji i utrzymuje
poszczególne grupy w stałym położeniu względem sąsiadujących grup, np.: powięź
podudzia, powięź wewnątrzpiersiowa.
3) powięź wspólna - otacza całe umięśnienie szkieletowe ciała, położona jest pod tkanką
łączną podskórną, ustala kształt danej partii ciała np. powięź szeroka (mięśnie uda).

Miejsca o zmniejszonej odporności ( słabsze utkanie mięśni i powięzi):
Ściana jamy brzusznej od strony bocznej i przedniej składa się z trzech warstw płaskich
mięśni połączonych pośrodku z pojedynczą warstwą mięśni prostych. W jej obrębie
istnieje kilka miejsc, w których mięśnie i rozcięgna krzyżują się lub łączą, są to tzw.
miejsca zmniejszonej oporności, w których łatwiej dochodzi do powstania przepuklin.
- okolica pępka
- kreska biała
- kanał pachwinowy

- rozwór przełykowy przepony

Wyróżniamy:



Mięśnie trzewne - powstałe z mezenchymy łuków skrzelowych; są to
mięśnie głowy i szyi ( wyjątkowo) oraz V, VII, IX, X, XI nerw czaszkowy.



Mięśnie somatyczne - pochodzą z miotomów; są to mięśnie tułowia, szyi
i kończyn - gałęzie brzuszne i grzbietowe nerwów rdzeniowych

Narządy pomocnicze mięśni:



Powięzie ( błony z tkanki łącznej włóknistej) - otaczają mięśnie lub grupy
mięśni



Kaletki maziowe (kształt pęcherzykowaty) - zmniejszenie tarcia



Pochewki ścięgien (obejmują ścięgna ) - zmniejszenie tarcia



Bloczki mięśni (punkty podparcia ) - zmiana kierunku działania mięśnia



Trzeszczki (kostki włączone w ścięgna mięśni)

Nazwy mięśni :
- od miejsca przyczepu : np. miesień mostkowo - sutkowo - obojczykowy
- położenia : np. miesień naramienny
- kierunku przebiegu włókien: np.. mięsień skośny zewnętrzny
- ogólnej postaci: np. mięsień półścięgnisty
- czynowi : np. mięsień prostownik palców
- ilości głów: np. mięsień dwugłowy ramienia


Topografia mięśni :
Mięśnie grzbietu: - kolcowo - ramienne- kolcowo – żebrowe - prostownik
grzbietu
Mięśnie klatki piersiowe: - powierzchowne – głębokie - przepona
Mięśnie brzucha: - boczne i przednie- tylne

Mięśnie gładkie :
-ściana naczyń krwionośnych , przewodu pokarmowego
-drogi oddechowe i moczowe
-przewody układu rozrodczego
-ściana macicy
-skóra (, miesień stroszący włosa )

Przepona
Mięsień oddechowy, poprzecznie prążkowany, oddziela klatkę piersiową od
jamy brzusznej, składa się z częśc lędźwiowej , żebrowej ,mostkowej

7

działanie mięsni synergistyczne i antagonistyczne

Mięśnie szkieletowe występują zwykle parami i działają antagonistycznie względem
siebie.
* zginacz (zgina) -prostownik (prostuje)
*odwodziciel (odsuwa części ciała od siebie) przywodziciel ( przesuwa części ciała ku
sobie)
*dźwigacz ( unosi) obniżacz (obniża)
* zwieracz (zamyka ujścia)rozwieracz (otwiera ujścia)
Np.
Mięśnie zginacza położone są na przedniej stronie ramienia. Przyczepione są z jednej
strony do kości ramieniowej i łopatki, a z drugiej do kości przedramienia. Prostownik
znajduje się z tyłu ramienia i jest przyczepiony do tych samych kości. Gdy chcemy zgiąć
rękę, kurczy się zginacz (zwany bicepsem). Gdy prostujemy rękę, prostownik się kurczy,
zginacz jest luźny i pozwala się rozciągać.
Antagonistycznie działają także niektóre mięśnie brzucha i grzbietu. Mięśnie brzucha
skracając się, pochylają tułów. Gdy kurczą się mięśnie grzbietu, ciało się prostuje.

Mięśnie synergistyczne współdziałają w wykonywaniu tego samego rodzaju ruchu, np.
mięśnie międyżebrowe - oddychanie czy mięśnie tułowia

mięsnie gałki ocznej

należące do aparatu ruchu :
Mięśnie proste : górny dolny przyśrodkowy boczny przyczepy znajdują się daleko za
gałką oczną w szczycie oczodołu w tzw. pierścieniu ścięgnistym
Mięsień skośny górny i dolny
Pozostałe
: mięsień oczodołowy
mięsień dźwigacz powieki górnej

tłocznia brzuszna

Tłocznia brzuszna -zostaje wytworzona w wyniku jednoczesnego skurczu wszystkich mięśni
otaczających jamę brzuszną
tworza ją mięsnie :

Mięśnie brzucha :

 podłużne (mięsień prosty brzucha. mięsień czworoboczny lędźwi)
 płaskie (mięsień skośny zewnętrzny brzucha , mięsień skośny wewnętrzny

brzucha i mięsień poprzeczny brzucha [najważniejszy]

przepona,
mięsień dźwigacz odbytu

prostowniki i zginacze

w stawie łokciowym
prostowniki :Mięsień trójgłowy ramienia (najsilniejszy),miesień łokciowy
zginacz : mięsień ramienny , dwugłowy ramienia (biceps)

w stawie ramiennym
zginacze :mięsień piersiowy większy ,m.kruczo –ramienny, m. naramienny –część
obojczykowa i barkowa
prostowniki : m. naramienny –(część barkowa i grzebieniowa)

w stawie kolanowym


PRZEPONA
jest głównym mięśniem oddechowym, należy do mięśni poprzecznie prążkowanych

położenie
tworzy podstawę klatki piersiowej. Stanowi ona dolną ścianę klatki piersiowej i oddziela
ją od jamy brzusznej.
funkcja
Przepona ,obok mięsni międzyżebrowych bierze udział w oddychaniu płucnym
wdech:
skurcz przepony ->większa pojemność klatki piersiowej-> ciśnienie zostaje obniżone
poniżej ciśnienia atmosferycznego (tworzy się podciśnienie)-> wessanie powietrza do
płuc
wydech:
rozkurcz przepony -> ciśnienie w klatce piersiowej wzrasta -> powietrze wypchane z płuc

Skurcz przepony zwiększa także ciśnienie w jamie brzusznej, jest to wykorzystywane
podczas defekacji.
Unerwienie
przepony stanowią dwie gałązki nerwu przeponowego. Ma on swój początek w
segmencie szyjnym, posiada włókna ruchowe, oraz czuciowe.
Unaczynienie:
gałęzie odchodzące od aorty piersiowej i brzusznej oraz tętnicy piersiowej wewnętrznej.

8

UKŁAD ODDECHOWY

W skład układu oddechowego wchodzą dwie części:
· Część przewodząca
· Część oddechowa

Do części przewodzącej należą:
· Jama nosowa
· Zatoki przynosowe
· Gardło
· Tchawica
· Drzewo oskrzelowe

Do części oddechowej należą:
· Oskrzeliki oddechowe
· Przewody pęcherzykowe
· Pęcherzyki płucne

NABŁONEK ODDECHOWY

wielorzędowy

występuje w

jamie nosowej ,tchawicy ,oskrzelach

nie wsytępuje : błony węchowa, narządu przylemieszowy i oskrzeliki

buduje go 6 rodzajów komórek :
o

komórki z brzeżkiem migawkowym - są one zdecydowanie najliczniejsze. Ich

powierzchnia zaopatrzona jest w gęsto obok siebie upakowane migawki, których
zsynchronizowany ruch przesuwa śluz wraz cząsteczkami pyłu.

o

komórki kubkowe- drugie co do liczebności, są typowymi komórkami

wydzielniczymi. Komórki produkują śluz, który pokrywa powierzchnię wewnętrzną
dróg oddechowych.

o

komórki macierzyste (niezróżnicowane)- mogą przekształcać się winne typy

komórek i stanowią pulę regeneracyjna nabłonka dróg oddechowych.

o

komórki szczoteczkowe - pełnią funkcję chemoreceptoryczną. Maja zdolność

syntezy tlenku azotu działającego jako neuroprzekaźnik

o

komórki ziarniste (dokrewne) - należą do komórek neuroendokrynowych APUD,

produkują hormony peptydowe. Komórki neuroendokrynne mogą tworzyć skupiska-
cialka neuroepitelialne, które występują głównie u noworodków i dzieci

o

komórki Langerhansa- należą do grupy komórek prezentujących antygen i

uczestniczą we wstępnych etapach odpowiedzi immunologicznej

TCHAWICA.

Stanowi przedłużenie krtani, przebiegając w dół, nieco ku tyłowi w obrębie szyi i na
wysokości czwartego lub piątego kręgu piersiowego rozdziela się na dwa oskrzela
główne. Miejsce podziału tchawicy tworzy rozdwojenie tchawicy. Znajduje się tu także
ostroga tchawicy rozdzielająca powietrze powietrze do płuc.
Tchawica w przekroju poprzecznym ma kształt podkowy. Tworzą ją liczne pierścienie
chrzęstne (6- 20) oraz rozciągnięty pomiędzy ich końcami elastyczny mięsień. Mięsień
ten umożliwia rozciąganie i kurczenie się przełyku podczas połykania jedzenia. oddziela
tchawicę od przełyku. Pierścienie chrzęstne nadają tchawicy sztywność, Tylną ścianę
tchawicy tworzy błona łącznotkankowa, nadająca jej pewną elastyczność, zawiera
również mięśnie gładkie, których skurcz może zmienić przekrój tchawicy. Zewnętrzną
część tchawicy pokrywa przydanka, łączącą ja z otoczeniem. Jej wewnętrzną
powierzchnię pokrywa nabłonek migawkowy, którego migawki poruszają się w kierunku
gardła.

PŁUCA

Pęcherzyki płucne cienkie kuliste zgrubienia lub woreczki na końcach oskrzelików,w
płucach jest ich ok ok. 300-500 mln. .

Pęcherzyki płucne mają ścianę zbudowaną z płaskich komórek nabłonkowych noszących
nazwę nabłonka oddechowego oraz komórek ziarnistych, produkujących i
wydzielających tzw. czynnik powierzchniowy pęcherzyka płucnego (SURFAKTANT),
który w postaci cienkiej błonki pokrywa warstwę płynu surowiczego wyściełającego
wnętrze pęcherzyków płucnych. Surfaktant jest specyficznym rodzajem detergentu
ułatwiającym proces rozprężania pęcherzyków płucnych podczas wdechu. Od zewnątrz
ściana pęcherzyków jest opleciona gęstą siecią naczyń krwionośnych włosowatych
(włośniczek płucnych). Pomiędzy powietrzem w pęcherzyku a krwią włośniczki istnieje
błonka. Nosi ona nazwę błony pęcherzykowo-włośniczkowej. Przez nią odbywa się
wymiana gazów, czyli dyfuzja (tlenu, dwutlenku węgla) pomiędzy powietrzem
pęcherzyków a krwią włośniczek płucnych

Pęcherzyki płucne ułożone są w taki sposób, że sąsiadujące pęcherzyki posiadają
wspólną ścianę nazywaną przegrodą międzypęcherzykową. Jest ona bardzo podatna na
uszkodzenia i zawiera pory Kohna.

Wymiana gazowa jest możliwa dzięki włośniczkom, które wchodząc do pęcherzyka
transportują krew bogatą w dwutlenek węgla i wodę. W pęcherzyku tym tlen zostaje
wychwycony przez krwinki czerwone we włośniczkach, które jednocześnie pozbywają
się dwutlenku węgla. Opuszczająca włośniczki krew jest bogata w tlen, który zostaje
przetransportowany do wszystkich komórek ustroju.

9

UKŁAD POKARMOWY

.Budowa ściany przewodu pokarmowego

Ściana przewodu pokarmowego zbudowana jest z czterech warstw :
-Błona śluzowa (śluzówka) - tworzona przez nabłonek oraz leżącą pod nim tkankę
łączną. Liczne komórki gruczołowe nabłonka wydzielają żlus ułatwiający przesuwanie
pokarmu. W żołądku, a szczególnie jelitach, śluzówka jest silnie pofałdowana.
-Błona podśluzowa, łącznotkankowa - znajdują się w niej liczne naczynia krwionośne,
limfatyczne oraz nerwy.
-Błona mięśniowa - zbudowana zwykle przez dwa różne rodziaje mięśni gładkich -
podłużnych i okrężnych. Rytmiczne skurcze pasm mięśni gładkich, czyli skurcze
perystaltyczne przesuwają pokarm w przewodzie pokarmowym.
-Błona zewnętrzna (błona surowicza, otrzewna) - pełni funkcje podtrzymującą i
ochronną rury przewodu pokarmowego, zawiera naczynia krwionośne.

ŻOŁĄDEK

Położenie
w jamie brzusznej na wysokości
od 11. kręgu piersiowego , gdzie
położony jest wpust żołądka do 3.
bądź 4. kręgu lędźwiowego (

BUDOWA
Żołądek jest workiem
mięśniowym , z przełykiem łączy
się przez wpust żołądkaa z
dwunastnicą łączy go odźwiernik ,
otwór otoczony silną mięśniówką
okrężną, która rozszerza się i
zwęża w zależności od różnicy pH

między środowiskami.

ROLA
rozdrabnia pokarm; ,
wyjaławia pokarm; (kwas solny zabija drobnoustroje)
trawi białka a lipaza żołądkowa zapoczątkowuje trawienie tłuszczów;

w żołądku odbywa się trawienie cukrów przez amylazę ślinową - do momentu obniżenia
pH pokarmu do wartości dezaktywującej enzym.

JELITO CIENKIE

, odcinki, charakterystyka.

łączy żołądek z jelitem grubym. Jest najdłuższym odcinkiem układu trawiennego, zwykle
jego długość dochodzi do kilkunastu metrów.
Na jelito cienkie składa się:
Dwunastnica
Organ o kształcie podkowy, rurkowaty, o długości średnio 25-30cm. Znajduje się na tylnej
ścianie brzucha. Dwunastnice dzieli się na opuszkę, część zstępującą, poprzeczną oraz
wstępującą. Przez dwunastnice transportowany jest pokarm przetworzony w żołądku.
To właśnie tutaj poddawany jest on działaniu soku trzustkowego oraz żółci (wydzielanej
przez wątrobę).
Jelito krezkowe (jelito czcze i kręte)
odpowiada za wchłanianie pokarmu. Jego długość wynosi kilka metrów (średnio 2-8m).
Gruczoły znajdujące się w błonie śluzowej jelita czczego wydzielają soki jelitowe oraz
śluz. Posiada wypustki - kosmki i mikrokosmki zwiększające powierzchnie wchłaniania
Jelito kręte
ostatni odcinek jelita cienkiego, łączy je z jelitem grubym. Ma średnio około 3m długości.
Zachodzą tu końcowe procesy trawienne oraz wchłanianie pokarmu

PĘCHERZYK ŻÓŁCIOWY

Jest to gruszkowaty narząd służący do magazynowania i zagęszczania żółci do czasu, aż
będzie potrzebna do trawienia pokarmu. Anatomicznie dzielimy go na trzy części: dno,
trzon i szyjkę z której uchodzi przewód pęcherzykowy łączący siez przewodem
wątrobowym w przewód żółciowy wspólny (drogi żółciowe) który uchodzi do
Funkcje:

1. Magazynowanie i zagęszczanie żółci,
2. Wspomaganie trawienia przez emulgację tłuszczów.

TRZUSTKA

położenie ,budowa ,funkcja
położenie : w jamie brzusznej za żołądkiem, pomiędzy śledzioną a pętlą dwunastnicy , w
przestrzeni zaotrzewnowej
budowa : trzy części :głowa, trzon i ogon
otoczona jest torebką łącznotkankową,. Wnętrze trzustki dzieli się na liczne płaciki,
oddzielone są przegrodami międzypłacikowymi w których znajdują się naczynia

10

krwionośne oraz przewody wyprowadzające międzypłacikowe uchodzące do przewodu
trzustkowego . Płaciki składają się z pęcherzyków wydzielniczych (gronek
trzustkowych) , które są odpowiedzialne za wytwarzanie enzymów trawiennych.
Pomiędzy pęcherzykami występują wyspy trzustki Langerhansa
funkcja :
zewnątrzwydzielnicza (trawienna, produkcja sok trzustkowy amylazę , trypsynę i lipazę )
wewnątrzwydzielnicza (hormonalna, wytwarzanie . insuliny i glukagonu somatostatyny
przez wysepki Langerhansa

UKŁAD KRWIONOŚNY

Zastawki
Zbudowane sa z płatkow 2 lub 3) tkanki włóknistej , przytwierdzone sądo pierścieni
włóknistych należącyh do szkieletu serca) zapobiegajacofaniu się krwii
Przedsionkowo-komorowe : prawa : trójdzielna zapobiega cofaniu się krwii do prawego
przedsionka
Lewa : dwudzielna (mitralna) –II_ do lewego przedsionka
Zastawki tętnicze :
Zastawka pnia płucnego :- -II-do prawej komory
Zastawka aorty : -II- do lewej komory



Krążenie „małe” (płucne):
rozpoczyna się w komorze prawej serca pniem płucnym. Pień płucny tworzą tętnice
płucne (prawa i lewa). Odgałęzienia obu tętnic odchodzą dalej, aż do naczyń
włosowatych tętniczych. Tętniczki włosowate przechodzą w naczynia zawłosowe, które

łączą się w żyły. Pniem płucnym i w jego gałęziach płynie krew odtlenowana (bogata w
dwutlenek węgla). Żyły płucne prawe i lewe wychodzą po dwie z każdego płuca i po
krótkim przebiegu wpadają do lewego przedsionka serca. Żyłami płucnymi płynie krew
natlenowana (bogata w tlen).
Krążenie „duże” (obwodowe):
rozpoczyna się w lewej komorze serca, stamtąd krew wpływa do aorty. Aorta
wstępująca tworzy łuk i aortę zstępującą, od której na wysokości przepony odchodzą:
aorta piersiowa i aorta brzuszna, której odgałęzieniem jest tętnica biodrowa wspólna
prawa i lewa. Od aorty wstępującej odchodzą tętnice wieńcowe (lewa i prawa), które
unaczyniają serce. Od łuku aorty odchodzą tętnice szyjne (biegną obok tchawicy i krtani)
i tętnice podobojczykowe (biegną między obojczykiem a żebrami). Tętnice szyjne
unaczyniają szyję i głowę (zaopatrują w krew mózgowie, narządy wzroku i słuchu, jamę
nosową). Tętnica podobojczykowa przedłuża się w tętnice pachowe, a dalej – w tętnice
ramienne, promieniowe i łokciowe, aż do utworzenia łuków dłoniowych i naczyń
krwionośnych palców dłoni. Od aorty piersiowej odchodzi 10 par tętnic
międzyżebrowych, tętnice przeponowe oraz tętnice narządów klatki piersiowej. Aorta
brzuszna i jej odgałęzienia zaopatrują w krew powłoki i narządy jamy brzusznej. Pień
trzewny odchodzi od aorty na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Unaczynia on
żołądek, dwunastnicę i trzustkę, wątrobę i śledzionę. Tętnice krezkowe unaczyniają
dwunastnicę i trzustkę, jelita, okrężnicę, a dalej odbytnicę. Tętnice biodrowe zaopatrują
w krew narządy miednicy, dalej przedłużają się w tętnice udowe. Te natomiast – w
tętnice podkolanowe, dalej – tętnice piszczelowe, które biegną wzdłuż łydek aż do
palców stóp. Krew płynąca odpowiednimi tętnicami do tkanek powraca do serca żyłami.

Szkielet serca tworzy tkanka łączna włókinista otaczająca ujścia serca (dwa
przedsionkowo-komorowe, aorty i pnia płucnego), do których przyczepiają się płatki
zastawek i włókna mięśniowe. Składają sie na niego



4 pierścienie włókniste – zlokalizowane dookoła ujść serca



2 trójkąty włókniste – łączące pierścień włóknisty aorty z pierścieniem
włóknistym ujść przedsionkowo-komorowych prawego i lewego



część błoniasta przegrody międzykomorowej

ŚCIANY SERCA
Wsierdzie (jest warstwą składającą się z jednowarstwowego nabłonka płaskiego, blaszki
właściwej i tkanki podwsierdziowej.
Śródsierdzie (tworzą trzy warstwy włókien mięśniowych o przebiegu okrężnym,
podłużnym i skośnym.
Nasierdzie (łac. epicardium) jest blaszką surowiczą otaczającą serce i stanowi zarazem
blaszkę trzewną osierdzia.
Osierdzie (jest workiem otaczającym serce, podobnie jak opłucna otaczająca płuca.
zbudowane jest z dwóch blaszek: trzewnej i ściennej. Blaszka ścienna utworzona jest
przez tkankę włóknistą osłaniającą serce. Pomiędzy obiema blaszkami znajduje się jama

11

osierdzia zawierająca niewielką ilość płynu, którego ilość może się zwiększać w stanach
patologicznych (np. zapalenie osierdzia). Obie blaszki łączą się ze sobą na wysokości
korony serca.

KRĄŻENIE PŁODOWE

płód w łonie matki, nie jest zdolny do wymiany gazowej poprzez swoje płuca, a produkty
metabolizmu muszą być dostarczane bezpośrednio z organizmu matki.
Krew dwoma tętnicami pępkowymi przechodzi z płodu do łożyska. Tam zostaje
natlenowana i uzupełniona w produkty metabolizmu. Jednocześnie oddaje zbędne
substancje przemiany materii. Następnie krew jedną żyłą pępkową wraca do płodu i
przechodzi przez pierścień pępkowy płodu i dąży ku wątrobie gdzie łączy się z lewą
odnogą żyły wrotnej wątroby. Rozchodzi się na dwa strumienie:

o

przewód żylny

o

sieć naczyń zatokowych wątroby

Oba schodzą się w żyłę główną dolną, która biegnie do prawego przedsionka serca. Do
prawego przedsionka wpada również krew z żyły głównej górnej (krew z kończyn
górnych, szyi, głowy) i zatoki wieńcowej (unaczynienie serca). Wymieszana krew
prawego przedsionka obiera dwie następujące drogi:

Przez otwór owalny –do lewego przedsionka,( większa część) miesza się z krwią żylną

dopływającą żyłami płucnymi z płuc i przez skurcz tego przedsionka dostaje się do lewej
komory. Jej skurcz powoduje wyrzut krwi przez tętnicę główną (aortę) na krwiobieg
wielki.

Przez ujście przedsionkowo-komorowe prawe – mniejsza część krwi przedsionka

prawego dostaję się do komory prawej, której skurcz powoduje wyrzut krwi pniem
płucnym przez tętnice płucne do płuc. Płuca płodu nie wykonują pracy służącej wymianie
gazowej, która zaczyna się dopiero po porodzie. Stąd w przypadku ukrwienia płuc mowa
tylko o unaczynieniu odżywczym narządu. Od pnia płucnego odchodzi także przewód
tętniczy (przewód Botala, który zarasta po urodzeniu się dziecka), który uchodzi do
wklęsłej części aorty. Krew pochodząca z prawej komory jest słabiej natlenowana, co w
konsekwencji kierowania jej pniem płucnym, następnie przewodem tętniczym do aorty
sprawia, iż części ciała, które zaopatrywane są przez odnogi aorty odchodzące od niej
poniżej ujścia przewodu tętniczego są słabiej ukrwione i mniej rozwinięte. Tułów i
kończyny dolne są słabiej rozwinięte od kończyn górnych i głowy.
Krew z krążenia wielkiego wraca poprzez tętnice biodrowe wspólne , tętnicami
biodrowymi wewnętrznymi , tętnicami pępkowymi do łożyska.

Poród – przekształcenia

W momencie porodu i pierwszego wdechu w całym tym układzie zachodzą ogromne
zmiany. Przerwaniu ulega pępowina i znajdujące się w niej naczynia, które wkrótce
zarastają.

Gdy noworodek wykona pierwszy wdech, jego płuca wypełniają się powietrzem,
zwiększając swój rozmiar i nieco także położenie. Wskutek tego przewód tętniczy ulega
skręceniu. W późniejszym okresie życia także i on zarasta. Krew prawego przedsionka i
komory w większej ilości trafia do płuc, a z nich do lewego przedsionka. Zwiększa się
panujące tam ciśnienie, napierająca silniej na ściany krew zamyka od tamtej strony
poprzez jego zastawkę otwór owalny, który zwykle też zarasta, aczkolwiek nie zawsze
całkowicie. Zazwyczaj nawet jeśli nie zarośnie całkowicie, nie ma to negatywnych
konsekwencji, gdyż utrzymuje go zamkniętym duże ciśnienie krwi lewego przedsionka.
Gorzej jest, gdy zastawka nie przylega do całej jego powierzchni. Zwykle jednak
pozostaje po nim jedynie dół owalny otoczona przez rąbek . Na miejscu przewodu
tętniczego zaś odnajdujemy więzadło tętnicze
Z kolei przewód żylny zarasta, stając się więzadłem żylnym .

12

tętnice odchodzące z aorty brzusznej

tętnice przeponowe dolne
# parzyste gałęzie trzewne:
* tętnice nadnerczowe środkowe
* tętnice nerkowe
* tętnice jądrowe lub tętnice jajnikowe
tętnice biodrowe wspólne

układ przewodzący w sercu

grupa komórek mięśnia sercowego tworzą skupiska węzły i pęczki warunkująca
automatyzm pracy serca przez generowanie rytmiczych impulsów nerwowych
wywołujących skurcz serca.
Źródłem pobudzeń elektrycznych są wyspecjalizowane komórki rozrusznikowe , których
potencjał spoczynkowy nie jest stały (jak w komórkach roboczych mięśnia sercowego)
tylko ulega spontanicznie i samoistnie podwyższeniu , aż do osiągnięcia potencjału
progowego, co wiąże się z wytworzeniem potencjału czynnościowego i powstaniem
pobudzenia które skutkuje wystąpieniem skurczu serca
W skład UP wchodzi
węzeł zatokowo-przedsionkowy zwany fizjologicznym rozrusznikiem serca, Generuje on
z największą częstotliwością bodźce, narzucając ją pozostałym ośrodkom,leży w prawym
przedsionku
węzeł przedsionkowo-komorowy, leży na granicy między jamami
pęczek Hisa (pęczek przedsionkowo-komorowy), włókna rozdzielają się w przegrodzie
międzykomorowej na dwie odnogi po jednej do każdej komory i przewodzą bodźce do
pojedynczych włókien mięśnia sercowego.(włókna Purkinjego )

Komórki mięśnia sercowego - kardiomiocyty charakteryzują się automatyzmem. Jest to
zdolność do samoistnego rozprzestrzeniania się fali pobudzenia w mięśniówce serca
Czynność węzła zatokowo - przedsionkowego regulowana jest przez autonomiczny
układ nerwowy (niezależny od woli człowieka). Układ współczulny składa się z dwóch
komponent - współczulnej i przywspółczulnej.

ZASTAWKI – budowa, funkcje i typy
błoniaste fałdy występujące głównie zapobiegające cofaniu krwi
Zastawki serca:
Zastawki przedsionkowo-komorowe

utworzone są przez płatki zbudowane z tkanki włóknistej otoczonej wsierdziem
przytwierdzonych z jednej strony do pierścieni włóknistych. Płatki u swojej podstawy są
ze sobą połączone.
.zastawka przedsionkowo-komorowa prawa zwana trójdzielną (trzy płatki) Pomiędzy
prawym przedsionkiem a prawą komorą (PP a PK) zapobiega co
zastawka przedsionkowo-komorowa lewa zwana dwudzielną .mitralną (dwa płatki)
Pomiędzy lewym przedsionkiem i lewą komorą (LP i LK)
Zastawki te za pomocą strun ścięgnistych przyczepiają się do mięśni brodawkowatych
(ich zadaniem jest napięcie zastawki i umocowanie jej podczas skurczu komór)
Zastawki tętnicze czyli półksiężycowate : zbudowane są z trzech płatków. Ograniczają
ujścia z obu komór serca.
zastawka pnia płucnego
zastawka aorty

# Zastawki żylne występujące w żyłach, zbudowane z fałdów błony wewnętrznej żyły.
# Zastawki chłonne występujące w naczyniach chłonnych, budową przypominają
zastawki żylne (fałd błony wewnętrznej) jednak większość z nich posiada w sobie
włókna mięśniowe, co wskazuje na aktywny udział tych zastawek w przepływie chłonki.

Zastawki półksiężycowate zbudowane są z trzech płatków. Ograniczają ujścia z obu
komór serca. Są one kieszonkowato uwypuklone w kierunku komór.

BUDOWA ŻYŁ I TĘTNIC

tętnice: odprowadzają krew z
serca do tkanek. ich ściany są
grubsze i elastyczniejsze.
Można rozróżnić trzy warstwy
ścian - zewnętrzną, środkową i
wewnętrzną. Dzięki
elementom sprężystym i
mięśniowym tętnice mogą się
aktywnie kurczyć i rozkurczać,
przez co zapewniają regularny
przepływ krwi.

Żyły: Ściany żył są znacznie cieńsze od ścian tętnic (krew nie płynie pod tak dużym
ciśnieniem),majwięsze światło jednakże są zbudowane z tych samych warstw. Żyły mają
na całej długości zastawki (zdwojenia błony wewnętrznej), zapobiegające cofaniu się
krwi. Żyły odprowadzają krew z tkanek do serca

13

ŻYŁA WROTNA WĄTROBY

sprowadza do narządu krew z nieparzystych narządów jamy brzusznej. Wszystkie jej żyły
są pozbawione zastawek. Żyła wrotna wątroby powstaje z połączenia żyły krezkowej
górnej, żyły śledzionowej i żyły krezkowej dolnej. Połączenie to leży ku tyłowi od szyjki
trzustki.

Część początkowa żyły wrotnej (część zatrzustkowa) biegnie ku górze i w stronę prawą.
Kolejna część (zadwunastnicza) krzyżuje ten odcinek jelita i przechodzi do dolnej części
sieci mniejszej (część sieciowa). W więzadle wątrobowo-dwunastniczym przebiega aż do
wątroby i kończy się dzieląc na gałąź prawą i lewą.

Do gałęzi bocznych żyły wrotnej wątroby należą: żyła żołądkowa lewa, żyła żołądkowa
prawa, żyła przedodźwiernikowa, żyła trzustkowo-dwunastnicza górna tylna, żyła
pęcherzykowa, żyła pępkowa.

UKŁAD WYDALNICZY

NERKI

POŁOŻENIE po obu stronach kręgosłupa, za żołądkiem i pod wątrobą .Prawa nieco niżej
niż lewa, obie na wysokości ostatniego kręgu piersiowego i drugiego kręgu lędźwiowego
Powierzchnią tylną przylegają do przepony,

FUNKCJA 1) wydalnicza - usuwa z moczem końcowe produkty przemiany materii tj.
mocznik i kreatynina (, toksyny, leki, substancje obce dla organizmu,
2) regulacyjna - zapewnie homeostazę ustroju poprzez wpływ na objętość i skład płynów
ustrojowych, oraz ciśnienie osmotyczne. Poza tym bierze udział w regulacji równowagi
kwasowo-zasadowej, wchłanianie zwrotnym substancji niezbędnych dla organizmu
(glukoza, ), które przefiltrowały się do moczu pierwotnego.
3) wewnątrzwydzielnicza - nerki wydzielają hormony :reninę ,prostaglandyny utrzymuje
równowagę wewnętrzną ustroju, szczególnie składu i objętości płynów i elektrolitów.

BUDOWA

Nerka posiada
charakterystyczny kształt
fasoli. otoczona jest
torebką włóknistą, a wraz z
położonym nad nią
nadnerczem objęta jest
torebką tłuszczową. Miąższ
składa się z rdzenia i kory
Rdzeń tworzy 10-20 piramid
nerkowych których stożki
uchodzą do kielichów
mniejszych i noszą nazwę

brodawek nerkowych. W rdzeniu znajdują się nefrony o długiej pętli W wierzchołku
każdej piramidy znajdują się brodawki nerkowe z polami sitowymi gdzie znajdują się
ujścia przewodów wyprowadzających mocz przez kielichy nerkowe do lejkowatej
miedniczki nerkowej, z której mocz odprowadza moczowód.
Kora nerki zbudowana jest z nefronów o krótkiej pętli ,rdzeń z nefronów o długiej.

NEFRON

14

NARZĄDY WEWNĘTRZNE

KRTAŃ
Jest narządem wytwarzającym głos, zbudowanym z chrząstek i fałdów głosowych.
Umieszczona jest pomiędzy 4, a 6 kręgiem szyjnym, u dzieci najczęściej 1-2 kręgi wyżej.
Łączy gardło z tchawicą. Wyróżnia się trzy piętra krtani: górne, środkowe i dolne. Głośnia
to najwęższa częśc krtani.



mięsień pierścienno - tarczowy,



mięsień pierścienno - nalewkowy tylny,



mięsień pierścienno - nalewkowaty boczny,



mięsień tarczowo - nalewkowy,



mięsień nalewkowy - poprzeczny,



mięsień nalewkowy - skośny,



mięsień nalewkowo - nagłośniowy,



mięsień tarczowo - nagłośniowy,



mięsień głosowy.

ŚLEDZIONA

POŁOŻENIE

w jamie

otrzewnej w lewym

podżebrzu

pod przeponą, po lewej

stronie i

nieco z tyłu żołądka

BUDOWA
Ma

średnicę ok. 7–10 cm waży

ok. 500–

800 g

W miąższu

śledziony wyróżnia się

liczne wypełnione krwią zatoki żylne oraz miazgę białą i czerwoną. Miazga biała tworzy
grudki limfatyczne zwane ciałkami śledzionowymi) iotoczone miazga czerwona. Cała
śledzionę otacza błona surowicza i torebka włóknista Od torebki odchodzą pasma tkanki
włóknistej nazywane beleczkami wchodzące w miąższ narządu w postaci pasm i błon.

15

FUNKCJA
wytwarzanie immunoglobulin, obumierania krwinek, magazyn hemoglobiny w
organizmie i zbiornik krwi, która zalega w jej pojemnych zatokach żylnych. W życiu
płodowym jest miejscem namnażania erytrocytów.

WĄTROBA

Położenie
Wątroba umiejscowiona jest po prawej stronie jamy brzusznej wewnątrzotrzewnowo,
pod przeponą głównie w prawym podżebrzu,
(sięga do podżebrza lewego). 2 powierzchnie:

powierzchnia górna, wypukła, przylega do przepony
powierzchnia dolna), przylega do trzew jamy brzusznej.- ma 3 bruzdy (poprzeczna oraz

2 strzałkowe: prawa i lewa). ułożone w kształcie litery H

budowa

Wątroba pokryta jest torebką, która jest utworzona z tkanki łącznej.
Miąższ wątroby składa z 4 płatów :

płat prawy,
lewy,
czworoboczny
ogoniasty,

a te z kolei dzielą się na liczne zraziki (płaciki) wątrobowe czyli skupiska komórek
wątrobowych, (hepatocytów )w kształcie graniastosłupów o płaskiej podstawie i
zaokrąglonym wierzchołku, zrastające się ze sobą. Przez środek płacika przebiega żyła
środkowa, która jest dopływem krwi wątrobowej. Na każdym z wierzchołków obecne są
naczynia należące do sześciu triad. Każda triada wątrobowa zbudowana jest z
odgałęzienia żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu żółciowego.


funkcje

odtruwa (filtruje krew)

neutralizuje toksyny (np. alkohol , aniektóre leki)
toksyczny amoniak przekształca w mocznik (cykl ornitynowy)

Przekształca /magazynuje

puryny w kwas moczowy

węglowodany w glukozę, a jej nadmiar w magazynuje w postaci glikogenu
aminokwasy, białka
tłuszcze - beta-oksydacja, synteza tłuszczów z aminokwasów i cukrów,

Wytwarza / magazynuje *

żółć, która emulguje tłuszcze
niektóre białka surowicy krwi (np. albuminę)
czynniki krzepnięcia krwi fibrynogen
cholesterol, fosfolipidy, lipoproteiny,
-dział w syntezie kalcytriolu, czyli witaminy D3,

(Magazynuje glikogen , tłuszcze, białka i witaminy A, D, B12,żelazo)

reguluje

poziom glukozy we krwi
temperaturę (krew wypływa cieplejsza o 1 °C)

zachowuje w organizmie substancje nadające się do ponownego wykorzystania, zbędne
– wydala
u płodu pełni funkcję krwiotwórczą

Jakie naczynia w wątrobie rozprowadzają krew odżywczą, a jakie
czynnościową?

Tętnica wątrobowa zaopatruje wątrobę w krew odżywczą (utlenowaną)
Żyła wrotna transportuje do wątroby krew zawierającą produkty trawienia jelitowego –
krew czynnościowa
Żyły wątrobowe – odprowadzające krew z wątroby, (czynnościowa)

16

GRUCZOŁY

gruczoły zewnątrz i zewnątrzwydzielnicze

Gruczoły - narządy, pojedyncze komórki lub ich skupienia, wydzielające substancje poza
swój obszar
gruczoły zewnątrzwydzielnicze, składają się z części wydzielniczej i przewodu
wyprowadzającego wydzielinę na zewnątrz, tj. na powierzchnię skóry lub błony
śluzowej (przykłady :. ślinianki, gruczoły potowe, łojowe, mleczne, wątroba itp.),
gruczoły wewnątrzwydzielnicze (dokrewne), nie posiadają przewodów
wyprowadzających ich wydzielinę ,przechodzi ona bezpośrednio do krwi lub chłonki. Do
gruczołów. wewnątrzwydzielniczych należą: przysadka mózgowa, tarczyca, nadnercza,
gruczoły płciowe i wyspy Langerhansa trzustki. Wytwarzają one hormony



NADNERCZA
Położenie
Położone są w przestrzeni zaotrzewnowej, nad górnymi biegunami nerek
budowa i funkcja
Nadnercza składają się z części korowej i rdzeniowej
Kora stanowi główną znaczną większość nadnercza. Składa się z trzech warstw
kłębkowatej pasmowatej i siatkowatej wytwarza hormony:
glikokortykoidy , mineralokortykoidy i niewielkie ilości androgenów
Rdzeń produkuje katecholaminy, głównie adrenalinę i w mniejszych ilościach
noradrenalinę.

UNERWIENIE

SPLOTY NERWOWE :

o

szyjny

o

barkowy

o

lędźwiowy

o

krzyżowy

Splot słoneczny
Zlanie się zwojów trzewnych, największy ze zwojów przedkręgowych ,odchodzą od
niego liczne nerwy

NERWY CZASZKOWE

I – nerw węchowy
II – nerw wzrokowy
III – nerw okoruchowy
IV – nerw bloczkowy
V – nerw trójdzielny
VI – nerw odwodzący
VII – nerw twarzowy
VIII – nerw przedsionkowo-ślimakowy
IX – nerw językowo-gardłowy
X – nerw błędny
XI – nerw dodatkowy
XII – nerw podjęzykowy

 Opony

:

miękka ,pajęczynowa, twarda

Migdałki

:

podniebiennie, językowy, gardłowy

opracowanie : xrio