1

 

 
 
 
 

Skrypt Anatomii Człowieka 

dla fizyki medycznej 

Na podstawie wykładów dr Janusza Skrzata z Colegium Medicum 

Uniwersytetu Jagiellońskiego 

W.W.S.UJ

W.W.S.UJ

W.W.S.UJ

W.W.S.UJ    

 

2

 

ANATOMIA OGÓLNA 

1)

 

Podział i topografia ciała 
ludzkiego: 
a)

 

Głowa (caput) 

b)

 

Szyja (collum) 

c)

 

Tułów (truncus) 

d)

 

Kończyny (membra) 

2)

 

Podział tułowia: 
a)

 

Klatka piersiowa (thorax) 

b)

 

Grzbiet (dorsum) 

c)

 

Brzuch (abdomen) 

d)

 

Miednica (pelvis) 

 

3)

 

Osie ciała: 
a)

 

Osie pionowe (axes vericales s. longitudinales) 

b)

 

Osie poziome lub poprzeczne (axes transversales s. horizontales) 

c)

 

Osie strzałkowe (axes sagittales) 

4)

 

Kierunki: 
a)

 

W osi pionowej: 

I)

 

 Kierunek górny (dogłowowy, doczaszkowy) 

II)

 

 Kierunek dolny (doogonowy) 

b)

 

W osi poziomej: 

I)

 

Kierunek przyśrodkowy 

II)

 

Kierunek boczny 

c)

 

W osi strzałkowej: 

I)

 

 Kierunek przedni (brzuszny, dobrzuszny) 

II)

 

 Kierunek tylni (grzbietowy, dogrzbietowy) 

5)

 

Płaszczyzny ciała: 
a)

 

Poziome  (plana  sagittalia)  –  wyznaczone  przez  oś  strzałkową  i  po-

ziomą 

b)

 

Czołowe (plana frontalia) – wyznaczone przez oś poziomą i pionową 

c)

 

Strzałkowe  (plana  transversalia  s.  horizontalia)  –  wyznaczone  przez 

oś strzałkową i pionową 

6)

 

Linie topograficzne klatki piersiowej (thorax): 
a)

 

Linia pośrodkowa przednia 

b)

 

Linia mostkowa 

c)

 

Linia środkowo-obojczykowa 

d)

 

Linia przymostkowa 

e)

 

Linia pachowa przednia 

f)

 

Linia pachowa tylna 

g)

 

Linia pachowa środkowa 

h)

 

Linia pośrodkowa tylna 

i)

 

Linia przykręgowa 

j)

 

Linia łopatkowa 

 

3

 

7)

 

Linie topograficzne na przedniej ścianie brzucha 
a)

 

Linia pozioma górna 

b)

 

Linia pozioma dolna  

8)

 

Podział brzucha (abdomen) na okolice: 
a)

 

Nadbrzusze (epigastrium): nadbrzusze właściwe, dwie okolice podże-

browe (prawa (dexter) i lewa (sinister)) 

b)

 

Śródbrzusze (mesogastrium): okolica pępkowa i dwie okolice boczne 

c)

 

Podbrzusze  (hypogastrium):  okolica  łonowa  i  dwie  okolice  pachwi-

nowe 

9)

 

Sciany i przestrzenie klatki piersiowej 
a)

 

Ściany klatki piersiowej: 

I)

 

 Dolna (górnej brak) 

II)

 

 Przednia  

III)

 

 Tylna 

IV)

 

 Boczna 

b)

 

Warstwy klatki piersiowej: 

I)

 

Warstwa  powierzchowna:  skóra,  tkanka  podskórna,  powięź  po-

wierzchowna klatki piersiowej 

II)

 

Warstwa  środkowa:  mięśnie  powierzchowne  klatki  piersiowej  -  

(m. piersiowy większy, m. piersiowy mniejszy, m. zębaty przedni, 

m. podobojczykowy)   

III)

 

Warstwa  głęboka:  szkielet  kostny,  mięśnie  głębokie  klatki  pier-

siowej  -  (mm.  międzyżebrowe  zewnętrzne  i  wewnętrzne,  mm. 

podżebrowe, mm. poprzeczne klatki piersiowej)   

c)

 

Jama klatki piersiowej zawiera: 

I)

 

Dwie jamy opłucnej 

II)

 

Śródpiersie 

d)

 

Podział śródpiersia 

I)

 

Śródpiersie górne: przedtchawicze, zatchawicze 

II)

 

Śródpiersie dolne: przednie, środkowe, tylne 

10)

 

Ściany brzucha 
a)

 

(górna, przednia, boczna, tylna, dolna) 

b)

 

Ściany boczne i przednia – utworzone są z 3 warstw: 

I)

 

Powierzchowna  –  skóra,  tkanka  podskórna,  powięź  powierz-

chowna 

II)

 

Środkowa – mięśnie wraz z rozcięgnami 

III)

 

Głęboka – powięź poprzeczna 

 

4

c)

 

Przednia ściana brzucha zawiera: 

I)

 

Kresę  białą  powstałą  w  wyniku  skrzyżowania  włókien  rozcięgien 

mięśni skośnych zewnętrznych, skośnych wewnętrznych i mięśni 

poprzecznych brzucha strony lewej i prawej   

II)

 

Pępek,  

III)

 

Mięśnie proste brzucha objęte pochewkami  

d)

 

Tylną ścianę brzucha tworzą:  

I)

 

Kręgosłup  lędźwiowy 

II)

 

Częściowo talerze kości biodrowych 

III)

 

Mięśnie lędźwiowe i czworoboczne lędźwi 

e)

 

Boczna ściana brzucha zawiera 

I)

 

Mięsień skośny brzucha zewnętrzny 

II)

 

Mięsień skośny brzucha wewnętrzny 

III)

 

Mięsień poprzeczny brzucha  

f)

 

Górna i dolna ściana brzucha 

I)

 

Górna ścianę brzucha stanowi mięsień zwany przeponą  

II)

 

Dolnej  ściany  brzuch  nie  posiada  a  dolne  ograniczenie  jamy 

brzusznej stanowi dno miednicy  

11)

 

Przepona 
a)

 

Przepona miednicy: 

I)

 

Mięsień dźwigacz odbytu 

II)

 

Mięsień guziczny 

III)

 

Powięzie 

Przepona miednicy zamyka otwór dolny miednicy – dno miednicy 

b)

 

Przepona moczowo-płciowa 

I)

 

Jest to płyta mięśniowa przyczepiona do kości łonowych poniżej 

spojenia łonowego, która pokrywa i wzmacnia przeponę miedni-

cy w części przedniej. 

II)

 

Podstawą przepony moczowo-płciowej jest mięsień poprzeczny 

głęboki krocza 

12)

 

Błony surowicze jamy brzusznej 
a)

 

Otrzewna  -  błona  surowicza  wyścielająca  wewnętrzną  powierzchnię 

ścian brzucha i miednicy (otrzewna ścienna) oraz pokrywająca niektó-

re  narządy  lub  ich  części  (otrzewna  trzewna).  Przejście  otrzewnej 

ściennej w otrzewną trzewną to otrzewna krezkową. 

 

5

 

b)

 

Dwie  blaszki  otrzewnej  krezkowej  łączące  otrzewną  ścienną 

z otrzewną trzewną pokrywającą narząd nazywamy krezką. 

c)

 

Jama  otrzewnej  jest  to  szczelinowata  przestrzeń  leżąca  między 

otrzewną ścienną a otrzewną trzewną i krezkową 

d)

 

Przestrzeń  wewnątrzotrzewnowa  -  jest  ograniczona  przez  otrzewną 

ścienną 

e)

 

Przestrzeń  zewnątrzotrzewnowa  -  zawarta  między  otrzewną  ścienną 

a ścianami brzucha i miednicy  

13)

 

Podział przestrzeni zewnątrzotrzewnowej 
a)

 

Przestrzeń przedotrzewnowa 

b)

 

Przestrzeń zaotrzewnowa 

c)

 

Przestrzeń podotrzewnowa 

14)

 

Narządy leżące przedotrzewnowo: 

a)

 

Więzadło pępkowe pośrodkowe 

b)

 

Więzadła pępkowe boczne 

c)

 

Naczynia nabrzuszne dolne 

15)

 

Narządy leżące wewnątrzotrzewnowo: 

a)

 

Przełyk 

b)

 

Żołądek 

c)

 

Wątroba i pęcherzyk żółciowy 

d)

 

Śledziona 

e)

 

Opuszka dwunastnicy 

f)

 

Jelito czcze i kręte 

g)

 

Jelito  ślepe  i  wyrostek  ro-

baczkowy 

h)

 

Okrężnica  poprzeczna  i  eso-

wata 

i)

 

Jajniki 

j)

 

Jajowody 

16)

 

Narządy leżące zaotrzewnowo: 
a)

 

Nadnercza 

b)

 

Nerki 

c)

 

Brzuszne części moczowodów 

d)

 

Trzustka 

e)

 

Dwunastnica bez części górnej 

f)

 

Okrężnica 

wstępująca 

i zstępująca 

g)

 

Aorta brzuszna 

h)

 

Żyła główna dolna 

i)

 

Część żyły wrotnej 

j)

 

Pnie współczulne 

k)

 

Sploty nerwowe 

l)

 

Naczynia i węzły chłonne 

17)

 

Narządy leżące podotrzewnowo: 
a)

 

pęcherz moczowy 

b)

 

odbytnica 

c)

 

sploty nerwowe 

d)

 

część cewki moczowej 

e)

 

macica, część pochwy 

f)

 

miedniczne  części  moczowo-

dów

 

6

g)

 

nasieniowody, pęcherzyki na-sienne, gruczoł krokowy 

h)

 

naczynia biodrowe wewnętrzne, węzły i naczynia chłonne 

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU  

Podstawowe wiadomości z osteologii, artrologii, miologii 
1)

 

Układ  ruchu  złożony  jest  z:  Kości,  Chrząstek,  Połączeń  międzykostnych 

i Mięśni 

Kości 
2)

 

Podział kości: 

a)

 

Długie  - jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie oba pozosta-

łe. Do tej grupy należy wiele kości kończyn. Składają się one z części 

środkowej  (trzonu),  kształtu  wydrążonego  walca  lub  graniastosłupa, 

oraz  z  dwóch,  zwykle  nieco  zgrubiałych,  części  końcowych:  końca 

bliższego  (górnego)  i  końca  dalszego  (dolnego).  Trzon  zawiera  prze-

strzeń, tzw. Jamę szpikową, wypełnioną szpikiem kostnym. 

b)

 

Krótkie  –  występują  przeważnie  w  tych  okolicach  kośćca,  w  których 

masywna  i  silna  budowa  łączy  się  z  ograniczoną  ruchomością, 

np. w nadgarstku  czy  kościach  stępu.  Są  one  mniej  więcej  równo-

miernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. 

c)

 

Płaskie  –  kości  sklepienia  czaszki,  łopatka,  kość  biodrowa,  są  wydłu-

żone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie zaś spłaszczone w kierun-

ku trzecim. 

d)

 

Różnokształtne – miano to obejmuje wszystkie te kości, które nie dają 

się  zaliczyć  do  żadnej  z  poprzednich  grup.  Występują  one  jako  bryły 

najrozmaitszej postaci. 

e)

 

Pneumatyczne – jak kość sitowa, klinowa, szczęka czy inne, zawierają 

przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem.

3)

 

Budowa kości: 

a)

 

Istota zbita i gąbczasta 

b)

 

Jama szpikowa

1

 – szpik kostny 

c)

 

Kanał haversa – znajdują się tam naczynia krwionośne 

d)

 

Jamki – w których znajdują się osteocyty

2

 

e)

 

Ciemiączko

3

 (guzy) - z tego miejsca rozchodzą się beleczki kostne 

4)

 

Podział połączeń kości 

a)

 

ścisłe – kościozrosty 

b)

 

wolne – stawy  

 

7

 

c)

 

częściowo ruchome: chrząstkozrosty i więzozrosty 

Chrząstki 
5)

 

Rodzaje tkanki chrzęstnej: 

a)

 

Tkanka chrzęstna szklista – tworzy powierzchnie stawową 

b)

 

Tkanka chrzęstna włóknista – tworzy połączenia ścięgien i więzadeł 

c)

 

Tkanka chrzęstna sprężysta – tworzy małżowinę uszną, przewód słu-

chowy zewnętrzny, trąbkę słuchową i nagłośnię 

Połączenia międzykostne 
6)

 

Budowa stawu: 

a)

 

2 powierzchnie stawowe 

b)

 

Torebka stawowa 

c)

 

Jama stawowa – w niej znajduje się maź 

7)

 

Elementy niestałe stawu 

a)

 

Więzadła  

b)

 

Obrąbki stawowe 

c)

 

Krążki stawowe  

d)

 

Łąkotki stawowe 

e)

 

Ciała tłuszczowe 

f)

 

Kaletki maziowe 

g)

 

Trzeszczki 

8)

 

Podział stawów 

a)

 

Stawy jednoosiowe: zawiasowe, obrotowe, śrubowe 

b)

 

Stawy dwuosiowe: eliptyczne, siodełkowe 

c)

 

Stawy wieloosiowe: kuliste wolne, kuliste panewkowe, płaskie 

Mięśnie 
9)

 

Budowa mięśnia: 

a)

 

brzusiec  ൝

omięsna

śródmięsna

namięsna

 -  błony, które otaczają włókna mięśniowe 

10)

 

Typy mięśni szkieletowych 

a)

 

Mięsień jedno i dwugłowy, trój i czterogłowy 

b)

 

Mięsień dwubrzuścowy  

c)

 

Mięsień wielobrzuścowy 

11)

 

Rodzaje tkanki mięśniowej 

a)

 

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana  

b)

 

Tkanka mięśnia sercowego 

c)

 

Tkanka mięśniowa gładka 

12)

 

Ze względu na funkcje mięśnia rozróżniamy:  

 

8

a)

 

mięśnie agonistyczne - jest to grupa mięśni, których skurcz powoduje 

określony  ruch,  np.  zginanie  (pierwszorzędowy,  główny  wykonawca 

danego ruchu).  

b)

 

mięśnie  antagonistyczne  -  przeciwstawiają  się  mięśniom  pierwszo-

rzędowym wykonawcom (agonistom), wywierając na dźwignie kostne 

siły przeciwnie skierowane.  

c)

 

mięśnie  synergistyczne  -  asystują  mięśniom  agonistycznym,  współ-

działając w łańcuchu kinematycznym, wzajemnie zwiększają skutecz-

ność swego działania, stabilizują staw 

13)

 

Siła mięśnia i jego praca zależy od: 

a)

 

Wielkość siły mięśnia zależy od jego grubości a nie od długości 

b)

 

Siła mięśnia jest tym większa, im więcej zawiera włókien 

c)

 

Siła mięśnia jest proporcjonalna do jego przekroju fizjologicznego 

d)

 

Praca mięśnia zależy od siły mięśnia i wielkości skurczu mięśnia 

e)

 

Skurcz  mięśnia jest tym większy,  im  dłuższe są  włókna  mięśnia rów-

nocześnie działające 

14)

 

Czynniki determinujące funkcję mięśnia: 

a)

 

Kształt mięśnia 

b)

 

Wygląd brzuśca

c)

 

Topograficzne położenie mięśnia 

d)

 

Położenie mięśnia w stosunku do osi stawu 

15)

 

Typy dźwigni anatomicznych: 

a)

 

Typ  I  –  jest  to  dźwignia  dwuramienna,  w  której  punkt  oparcia  leży 

między  punktem  przyłożenia  siły  i  punktem  oporu  (np.  osadzenie 

głowy na kręgosłupie)  

b)

 

Typ  II  –  jest  to  dźwignia  jednoramienna,  w  której  punkt  przyłożenia 

siły i oporu znajdują się po jednej stronie punktu oparcia, a ramię siły 

jest dłuższe niż ramię siły oporu (np. stopa ludzka, gdzie siłę wywiera 

mięsień trójgłowy łydki) 

c)

 

Typ III – jest to dźwignia jednoramienna, w której punkt przyłożenia 

siły i oporu znajdują się po jednej stronie punktu oparcia, ale ramię si-

ły jest krótsze od ramienia oporu (np. ramię i przedramię)  

 

9

 

CZASZKA 

1)

 

Główne części czaski 
a)

 

Mózgoczaszka 
I)

 

Kość  potyliczna  –  jest  dużą,  nieparzystą  kością  leżącą  ku  tyłowi 

od  obu  kości  ciemieniowych.  Ogranicza  czaszkę  od  strony  tylno-

dolnej.  Składa  się  z  łuski  potylicznej  (tworzącej  potylicę  i  górną 

część zachodzącą na sklepienie), części bocznych i trzonu. Pomię-

dzy  nimi  znajduje  się  otwór  wielki.  Trzon  kości  potylicznej  łączy 

się z trzonem kości klinowej. Na stronie wewnętrznej  kości znaj-

duje się guzowatość potyliczna wewnętrzna

4

 i zatoki. Przez otwór 

wielki  przechodzi  rdzeń  kręgowy  z  oponami,  tętnice  kręgowe 

i rdzenie tylne i przednie. 

II)

 

Kość  klinowa – jest nieparzystą kością leżącą pośrodku podstawy 

czaszki.  Składa  się  z  trzonu  klinowego

5

,  i  sześciu  wyrostków  (po 

dwa skrzydła większe, skrzydła mniejsze i wyrostki skrzydłowate). 

Na powierzchni kości klinowej znajdują się: siodło tureckie

6

, kanał 

nerwu wzrokowego, otwór owalny

7

, otwór okrągły

8

. 

III)

 

Kość  czołowa  –  jest  nieparzystą  kością  tworzącą  przednią  część 

sklepienia  czaszki.  Składa  się  ona  z  czterech  części:  nieparzystej 

części wstępującej (łuski czołowej), która odpowiada okolicy czo-

ła,  dwóch  symetrycznych poziomych  części  oczodołowych,  które 

tworzą  prawie  całe  sklepienie  oczodołów  i  z  nieparzystej  części 

nosowej, leżącej między obiema częściami oczodołowymi i biorą-

cej udział w wytwarzaniu sklepienia jamy nosowej. 

IV)

 

Kość  sitowa  –  jest  nieparzystą  kością,  bardzo  lekką,  kształtu 

mniej  więcej  sześcianu.  Leżą  na  niej  rozgałęzienia  nerwów  wę-

chowych  wraz  z  przynależnym  nabłonkiem  węchowym.  Kość 

składa się z czterech części:  

(1)

 

Blaszki  sitowej  (tworzącej  odcinek  podstawy  czaszki),  górna 

jej część zwana jest grzebieniem kogucim 

(2)

 

Blaszki  pionowej  (tworzącej  cześć  przegrody  nosa 

9

i  dwóch 

części bocznych)  

(3)

 

Błędników

10

. 

 

10

(4)

 

Blaszki oczodołowe (należą do kości pneumatycznych) 

V)

 

Kości ciemieniowe – są to dwie płasko-wypukłe, czworokątne ko-

ści leżące do tyłu od łuski czołowej. Obie kości łączą się w linii po-

środkowej. Na powierzchni wewnętrznej widoczne są wyciski ga-

łęzi tętnic, cęgi mózgowe i guzy wychodzące z punktów skostnie-

nia. 

VI)

 

Kości  skroniowe  –  jest to kość  parzysta  (lewa  i  prawa)  położona 

między kością potyliczną a klinową i bierze udział w wytwarzaniu 

częściowo  podstawy,  częściowo  zaś  ściany  bocznej  czaszki.  Jest 

przede wszystkim kością narządu zmysłu. Odróżniamy cztery czę-

ści  kości:  łuskową

11

,  sutkową

12

,  bębenkową

13

  i  część  skalistą, 

zwaną  też  piramidą.  Posiada  łuk  jarzmowy  wytworzony  przez 

dwa wyrostki: wyrostek jarzmowy i skroniowy. 

b)

 

Trzewioczaszka 
I)

 

Kości twarzy: 

(1)

 

Kość nosowa – jest kością parzystą i z kością strony przeciw-

ległej tworzy nasadę i część górną grzbietu nosa. Jest to kość 

mała,  wydłużona,  czworokątna,  u  góry  grubsza  i  węższa, 

u dołowi cieńsza i szersza. Każda kość ma dwie powierzchnie 

i cztery brzegi. 

(2)

 

Kość  łzowa  –  jest  kością  parzystą,  kształtu  wydłużonego 

czworokątną; stanowi ona cienką blaszkę kostną, położoną w 

części  przedniej  ściany  przyśrodkowej  oczodołu.  Jest  to  naj-

mniejsza  kość  twarzy;  ma  ona  dwie  powierzchnie  i  cztery 

brzegi.  Znajduje  się  w  nim  woreczek  łzowy  i  tam  odpływają 

łzy. 

(3)

 

Kość  szczęki  –  jest  kością  parzystą  i  po  żuchwie  największą 

kością  części  twarzowej  czaszki.  Bierze  ona  udział  w  wytwa-

rzaniu sklepienia jamy ustnej, dna i ścian bocznych jamy no-

sowej  oraz  dna  oczodołu.  Każda  z  kości  składa  się  z  trzonu 

i czterech  wyrostków:  jarzmowego,  czołowego,  zębodołowe-

go  i  podniebiennego.  Trzon  zawiera  największą  z  pneuma-

tycznych  przestrzeni  jamy  nosowej,  zatokę  szczękową.  Ma 

 

11

 

ona  cztery  powierzchnie,  z  których  trzy  stanowią  ściany 

boczne, czwarta podstawę piramidy. 

(4)

 

Lemiesz  –  jest  kością  nieparzystą,  płaską,  w  kształcie  wydłu-

żonego  czworoboku;  leży  on  w  płaszczyźnie  pośrodkowej 

i tworzy  część  tylną  przegrody  nosa.  Przeważnie  jest  on 

w  swej  przedniej  części  nieco  bocznie  odchylony  w  prawo 

lub w lewo; ma dwie powierzchnie i cztery brzegi. 

(5)

 

Kość  jarzmowa  –  jest  kością  parzystą  kształtu  czworokątne-

go,  położona  jest  w  bocznej  części  twarzy;  tworzy  ona  odci-

nek ściany bocznej i dna oczodołu, część dołu skroniowego i 

podskroniowego oraz wyniosłość policzkową. 

(6)

 

Kość podniebienna – jest kością parzystą leżącą w tylnym od-

cinku  jamy  nosowej  między  szczęką  a  wyrostkiem  skrzydło-

watym  kości  klinowej.  Składa  się  z  dwóch  blaszek  połączo-

nych pod kątem prostym, blaszki poziomej i blaszki pionowej, 

oraz  trzech  wyrostków:  wyrostka  piramidowego  (stożkowa-

tego), wyrostka oczodołowego i klinowego. Na kości jarzmo-

wej  odróżniamy  trzon,  dwa  wyrostki:  skroniowy  i  czołowy 

oraz cztery brzegi. 

(7)

 

Żuchwa  –  jest  największą  i  najmocniejszą  kością  twarzy;  jest 

to kość nieparzysta, która stanowi dolny odcinek części twa-

rzowej czaszki. Ze wszystkich kości czaszki jest ona jedyną ko-

ścią  ruchomą.  Składa  się  z  podkowiasto  wygiętej  części  po-

ziomej,  czyli  trzonu,  i  dwóch  symetrycznych  części  piono-

wych,  gałęzi,  które  łączą  się  z  końcami  trzonu  mniej  więcej 

pod kątem prostym. 

(8)

 

Małżowina  nosowa  dolna  –  jest  kością  parzystą;  leży  obu-

stronnie  w  dolnej  części  bocznej  jamy  nosowej,  swą  długą 

osią  ustawiona  strzałkowo.  Kształtu  podłużnego,  silnie  poro-

wata, wypukła w kierunku przyśrodkowym, zwisa swobodnie 

ku  dołowi.  Na  kości  odróżniamy  dwie  powierzchnie,  dwa 

brzegi i dwa końce. 

 

12

(9)

 

Kość  gnykowa  –  jest  kością  podobną  do  greckiej  litery  ypsi-

lon.  Jest  wyczuwalna  przez  skórę  w  fałdzie  między  po-

wierzchnią  dolną  głowy  (żuchwy)  a  powierzchnią  przednią 

szyi. Jest to kość nieparzysta, podkowiasto zagięta, nie mają-

ca  bezpośredniego  połączenia  z  innymi  kośćmi.  Składa  się 

ona z części środkowej (trzonu), z pary rogów większych i pa-

ry rogów mniejszych 

II)

 

Kosteczki słuchowe: 

(1)

 

Młoteczek  –  jest  kością  parzystą.    Położoną  w  jamie  bęben-

kowej. Przekazuje drgania z błony bębenkowej na kowadełko 

(2)

 

Kowadełko – jest kością parzystą.  Położoną w jamie bęben-

kowej.  Przekazuje  i  wzmacnia  drania  z  młoteczka  na  strze-

miączko. 

(3)

 

Strzemiączko  –  jest  kością  parzystą,  najmniejszą  w  ciele 

człowieka,  mającą  około  3mm.    Położoną  w  jamie  bębenko-

wej. Przekazuje drgania z kowadełka do ucha wewnętrznego. 

c)

 

Kości budujące oczodół 
I)

 

Czołowa 

II)

 

Sitowa 

III)

 

Szczęki 

IV)

 

Jarzmowa 

V)

 

Łzowa 

d)

 

Belki – wzmocnienia 
I)

 

Pośrodkowa przednia 

II)

 

Poprzeczna 

III)

 

Piramidowa kości czoło-

wej 

e)

 

Kości w czaszce przenoszące sił na sklepienie czaszki 
I)

 

Kość jarzmowa 

II)

 

Kość szczęki 

2)

 

Doły w czaszce 
a)

 

Sierp mózgu 

b)

 

Szew czołowy 

3)

 

Wady czaszki 
a)

 

Trójkątnogłowie – za wcześnie zarasta szew czołowy 

b)

 

Krótkogłowie – za wcześnie zarasta szew wieńcowy 

c)

 

Łódkogłowie (scaphocepaly) – za wczesne zarasta szew strzałkowy 

d)

 

Skośnogłowie  –  za  wcześnie  zarasta  jednostronnie  szew  więcowo-

węgłowy 

e)

 

Wodogłowie – mózg się rozrasta powodując rozrastanie kości 

 

13

 

KRĘGOSŁUP 

Stanowi  ruchomą  oś  tułowia  i  szyi,  położoną  pośrodkowo  po  stronie 

grzbietowej ciała. Biegnie on od podstawy czaszki do dolnego końca tułowia 

i razem z żebrami i mostkiem tworzy kościec osiowy ustroju. Kręgosłup skła-

danie z 33 – 34 nieparzystych, symetrycznie zbudowanych kręgów, poukłada-

nych  jedna  na  drugiej.  Kręgi  są  połączone  za  pomocą  chrzęstnych  krążków 

międzykręgowych, chrząstkozrostów i więzozrostów.  Spełnia funkcję podpie-

rania

14

 czaszki, ochrony rdzenia kręgowego i lokomocyjną. 

1)

 

Charakterystyka kręgu 
Kręgi  mają  wspólną  zasadniczą  budowę,  która  jednak  w  poszczególnych 

okolicach dość znacznie się różni. Jeszcze u noworodka różnorodność od-

dzielnych  kręgów  jest  o  wiele  mniejsza  niż  u  dorosłego.  Każdy  typowy 

kręg składa się z dwóch zasadniczych części: z części przedniej, silniejszej, 

grubszej, stanowiącej trzon kręgu i z części tylnej, słabszej, cieńszej, zwa-

nej  łukiem  kręgu.  Od  łuku  każdego  kręgu  odchodzi  siedem  wyrostków 

(kolczasty, stawowe górne i dolne i poprzeczne). Obie te części obejmują 

otwór kręgowy. Suma otworów wszystkich kręgów tworzy kanał kręgowy, 

w którym znajduje się rdzeń kręgowy i jego opony. 

2)

 

Odcinek Szyjny 
Liczy siedem kręgów. Są to najmniejsze z kręgów prawdziwych. Kręgi 1,2 

i 7 różnią się budową od pozostałych czterech 

a)

 

Pierwszy  kręg  szyjny  (kręg  szczytowy;  atlas)  –  charakterystyczną 

własnością  kręgu  jest  brak  trzonu,  który  złączył  się  z  powierzchnią 

górną  trzonu  następnego  kręgu.  Drugą  jego  odrębnością  jest  brak 

właściwego wyrostka kolczystego. Kręg ten ma kształt pierścieniowa-

ty i składa się z łuku przedniego i tylnego oraz dwóch części bocznych. 

b)

 

Drugi kręg szyjny (kręg obrotowy) – tworzy oś, dookoła której obraca 

się  kręg  szczytowy  wraz  z  głową.  O  ile  w  kręgu  szczytowym  uderza 

brak trzonu, o tyle kręg obrotowy ma trzon wydatnie przedłużony ku 

górze. 

c)

 

Siódmy kręg szyjny (kręg wystający) – budową swą zbliża się do krę-

gów piersiowych. Jako kręg przejściowy między szyjnym a piersiowym 

odcinkiem  kręgosłupa  zatraca  on  niektóre  właściwości  kręgów  szyj-

 

14

nych,  a  zyskuje  inne  –  kręgów  piersiowych.  Trzon  jego  jest  znacznie 

większy niż pozostałych kręgów szyjnych i czasami dźwiga bocznie na 

swym dolnym brzegu małą niekompletną powierzchnię stawową dla 

głowy pierwszego żebra. Wyrostek kolczysty jest nie podzielony i dłu-

gi w przeciwieństwie do dwudzielnych i krótkich wyrostków pozosta-

łych  kręgów;  wskutek  tego,  jak  również  wskutek  swego  położenia 

w przejściu  krzywizny  szyjnej  w  piersiową,  koniec  jego  uwypukla  się 

guzkowato  pod  skórą  grzbietu.  Podczas  wymacywania  wyrostków 

kolczystych  od  czaszki  ku  dołowi  jest  on  przeważnie  pierwszym  wy-

raźnie  wyczuwalnym.  Wstaje  on  podczas  zgięcia  głowy  do  przodu, 

skąd też pochodzi jego nazwa. 

3)

 

Odcinek Piersiowy 

Liczy dwanaście kręgów. Są ruchomo połączone z żebrami. Trzony mają 

kształt sercowaty i zwiększają się stopniowo ku dołowi. Otwór kręgowy 

ma  kształt  owalny.  Charakterystyczną  cechą  trzonów    kręgów  piersio-

wych są tzw. dołki żebrowe, służące do połączenia stawowego z głowami 

żeber. 

4)

 

Odcinek Lędźwiowy 

Człowiek ma z reguły pięć kręgów lędźwiowych położonych między krę-

gami piersiowymi a kością krzyżową. Odróżniają się one od kręgów szyj-

nych przede wszystkim swą znaczną wielkością, od piersiowych poza tym 

–  brakiem  powierzchni  stawowych  dla  żeber.  Trzony  mają  płaskie  po-

wierzchnie górną i dolną, o kształcie nerkowatym lub owalnym. 

5)

 

Odcinek Krzyżowy 

Kość  krzyżowa  powstaje  ze  zrośnięcia  się  pięciu  kręgów  krzyżowych, co 

następuje  dopiero  u  dorosłego,  w  wieku  20-25  lat.  Razem  z  kością  gu-

ziczną i kościami miedniczymi prawą i lewą tworzy miednicę. 

6)

 

Odcinek Guziczny 

Kość  guziczna,  czyli  ogonowa,  składa  się  z  czterech  lub  pięciu  szczątko-

wych  kręgów,  z  których  głównie  trzony  zostały  zachowane.  Kość  ma 

kształt zbliżony do trójkąta, którego podstawa jest zwrócona w kierunku 

kości krzyżowej, a wierzchołek stanowi zakończenie kręgosłupa. 

 

15

 

7)

 

Krzywizny Kręgosłupa 
a)

 

Lordoza – wypukłość ku przodowi odcinka szyjnego lub lędźwiowego. 

b)

 

Kifoza – wypukłość ku tyłowi odcinka piersiowego i krzyżowego. 

KLATKA PIERSIOWA 

1)

 

Żebra 
Są  to  sprężyste  listewki  częściowo  kostne,  a  częściowo  chrzęstne,  które 

z tyłu  obustronnie  odchodzą  od  powierzchni  bocznych  kręgów  piersio-

wych i następnie bocznie wypukłym łukiem ograniczają jamę klatki pier-

siowej. Kość żebra składa się z głowy, która łączy się z trzonem z pomocą 

stawu głowy żebra, szyjki i guzka żebra, który łączy się z wyrostkiem po-

przecznym  za  pomocą  stawu  żebrowo-poprzecznego.  Głowy  żeber  łączą 

się na granicy trzonów. U człowieka występuje w zasadzie dwanaście par 

żeber, liczba ta może się jednak zwiększać z powodu występowania żeber 

szyjnych  lub  lędźwiowych.  Siedem  pierwszych  żeber  łączy  się  z  przodu 

obustronnie  z  mostkiem;  noszą  one  nazwę  żeber  prawdziwych 

w odróżnieniu od pięciu par żeber rzekomych, które tylko pośrednio łączą 

się z mostkiem, lub też kończą się swobodnie. 

2)

 

Mostek 
Jest  nieparzystą,  spłaszczoną  kością  i  stanowi  część  środkową  przedniej 

ściany klatki piersiowej. Jego górny koniec dźwiga obojczyki, brzegi bocz-

ne łączą się z chrząstkami pierwszych siedmiu, a czasem ośmiu par żeber.  

Mostek jest ustawiony nieco skośnie, od góry ku dołowi oraz od tyłu do 

przodu i leży na wysokości od drugiego lub trzeciego do dziewiątego lub 

dziesiątego  kręgu  piersiowego.  Kształt  mostka  od  dawna  porównywano 

do  krótkiego  greckiego miecza,  stąd  też  trzy  jego  części  składowe  otrzy-

mały  swe  nazwy:  część  górna,  najszersza,  nosi  nazwę  rękojeści,  część 

środkowa,  najdłuższa,  nazwę  trzonu,  a  dolna,  najsłabiej  rozwinięta,  na-

zwę wyrostka mieczykowatego. 

KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ 

1)

 

Obręcz kończyny górnej:

15

 

a)

 

Obojczyk - jest mocną, w kształcie litery S wygiętą kością dłu-

gą,  położoną  bezpośrednio  pod  skórą;  stanowi  ona  wyraźną 

granicę  między  szyją  a  klatką  piersiową.  Obojczyk  biegnie 

 

16

obustronnie  od  górnego  końca  mostka,  gdy  ramię  zwisa, 

mniej więcej poziomo, w kierunku poprzecznym i nieco ku ty-

łowi, przed pierwszym żebrem i ponad nim, przylegając swym 

końcem bocznym do wyrostka barkowego łopatki. Kość oboj-

czyka  składa  się  z częci  środkowej  i  dwóch  końców: mostko-

wego i barkowego. 

b)

 

Łopatka – jest płaską, cienką, trójkątną kością, która przylega 

do ściany klatki piersiowej. Łopatka stanowi więc część tylną 

obręczy; kąt boczny wystaje nad klatkę piersiową, brzeg przy-

środkowy ciągnie się od drugiego lub trzeciego do siódmego 

lub ósmego żebra, biegnąc mniej więcej równolegle do płasz-

czyzny pośrodkowej, oddalony od niej o 5-10 cm. Łopatka jest 

zawieszona  swobodnie  między  mięśniami,  tylko  bocznie  po-

łączona  stawowo  z  obojczykiem  i  kością  ramienną.  Odróż-

niamy na niej dwie powierzchnie, trzy brzegi i trzy kąty. 

2)

 

Kości części wolnej kończyny górnej: 
a)

 

Kość ramienna  

Jest najdłuższą i największą kością kończyny górnej. Składa się 

ona z części środkowej, czyli trzonu, i dwóch końców. Zarów-

no  koniec  bliższy,  jak  i  dalszy  tworzą  główki  dla  stawów  ra-

miennego i łokciowego

16

. 

b)

 

Kości przedramienia 
I)

 

Kość łokciowa – jest grubsza u swego końca bliższego niż 

u  dalszego.  Jak  na  każdej  kości  długiej,  odróżniamy  na 

niej trzon i dwa końce. 

II)

 

Kość promieniowa – jest kością długą, położoną po stro-

nie  kciuka.  Koniec  górny  kości  jest  znacznie  cieńszy  od 

dolnego;  bierze  on  tylko  mały  udział  w  tworzeniu  stawu 

promieniowo - nadgarstkowego, a oba są ruchome w sto-

sunku  do  kości  łokciowej.  Odróżniamy  część  środkową, 

czyli trzon kości, i dwa końce. 

c)

 

Kości ręki 

Na  ręce,  w  skład  której  wchodzi  zwykle  dwadzieścia  siedem 

kości, odróżniamy trzy odcinki: nadgarstek, śródręcze i palce. 

 

17

 

I)

 

Kości  nadgarstka  – składają  się  z ośmiu  kości,  ułożonych 

w dwa szeregi po cztery kości, jeden bliższy i jeden dalszy. 

W skład szeregu bliższego, licząc od strony kości promie-

niowej  do  łokciowej,  wchodzą  kości:  łódeczkowata,  księ-

życowata, trójgraniasta i grochowata. Szereg dalszy nad-

garstka,  licząc  w  tym  samym  porządku,  stanowią  kości: 

czworoboczna  większa,  czworoboczna  mniejsza,  główko-

wata i haczykowata. 

II)

 

Kości  śródręcza  –  składają  się  z  pięciu  kości,  które  ozna-

czamy  liczbami  poczynając  od  strony  promieniowej. 

Przedstawiają  one  typ  kości  długich  i  każda  składa  się  z 

trzonu, końca bliższego, czyli podstawy, i końca dalszego, 

czyli głowy. 

III)

 

Kości palców ręki – składają się z paliczków. Cztery palce 

strony łokciowej mają po trzy paliczki: bliższy, środkowy i 

dalszy, pierwszy zaś palec, kciuk ma ich tylko dwa – bliż-

szy i dalszy.  

KOŚCI KOŃCZYNY DOLNEJ 

1)

 

Kości miednicze 
Kość miednicza prawa i lewa, jest największą i najszerszą kością szkieletu. 

Jest to szeroka, spłaszczona, nieregularna kość zwężona w części środko-

wej, a poszerzona ku górze i ku dołowi. Każda kość miednicy składa się z 

trzech części, które dopiero u dorosłego tworzą jedną całość, a w dzieciń-

stwie  do  okresu  pokwitania  są  od  siebie  wyraźnie  oddzielone  warstwą 

chrząstki. Są to:  

a)

 

Kość biodrowa 

Stanowi największy odcinek kości miedniczej; składa się ona z dwóch 

części: trzonu i talerza; granica między nimi jest zaznaczona na stro-

nie wewnętrznej kresą łukowatą. 

b)

 

Kość kulszowa 

Tworzy  tylny  i  dolny  odcinek  kości  miedniczej.  Odróżniamy  w  niej 

trzon oraz gałąź. 

 

18

c)

 

Kość łonowa 

Stanowi przednią część kości miedniczej; składa się ona z trzonu, ga-

łęzi górnej i gałęzi dolnej. 

3)

 

Kości części wolnej kończyny dolnej: 

a)

 

Kość udowa 
Najdłuższa  i  najmocniejsza  kość  szkieletu.  Łączy  się  z  kością  piszcze-

lową i rzepką. Położenie jej w pionowej postawie ciała jest nieco sko-

śne, gdyż górne końce obu kości, łącząc się z panewkami miednicy, są 

od  siebie  bardziej  oddalone  niż  końce  dolne,  które  w  stawach  kola-

nowych  znacznie  zbliżają  się  do  siebie.  Kość  udowa  jak  każda  kość 

długa, składa się z trzonu i dwóch końców (nasady bliższej i dalszej).  

b)

 

Rzepka 
To  kość  spłaszczona,  trójkątna,  z  zaokrąglonymi  brzegami,  włączona 

w ścięgno mięśnia czworogłowego uda i położona do przodu od dol-

nego końca kości udowej. Jest największą trzeszczką 

c)

 

Kości goleni 

I)

 

Kość piszczelowa – znajduje się po stronie przyśrodkowej goleni i 

kości  udowej  jest  najdłuższą  kością  szkieletu.  W  przekroju  po-

przecznym ma kształt trójkątny. U góry, gdzie bierze udział w wy-

twarzaniu stawu kolanowego, kość dość znacznie grubieje, ku do-

łowi  zwęża  się,  a  następnie  znowu  poszerza,  choć  w  mniejszym 

stopniu niż u góry. Jak każda kość długa, składa się ona z trzonu i 

dwóch końców. 

II)

 

Kość strzałkowa – położona jest wzdłuż bocznej strony kości pisz-

czelowej, z którą łączy się u góry i u dołu. Jest ona znacznie cień-

sza od kości piszczelowej, a w stosunku do swej długości jest naj-

bardziej wysmukła ze wszystkich kości długich. U góry, łącząc się z 

kością  piszczelową,  nie  bierze  udziału  w  budowie  stawu  kolano-

wego; u dołu sięga poniżej piszczeli, łączy się z nią i tworzy część 

boczną stawu skokowego górnego. Odróżniamy na strzałce trzon, 

koniec bliższy, czyli głowę, i koniec dalszy, czyli kostkę boczną.  

d)

 

Kości stopy 

Stopa, podobnie jak ręka, składa się z trzech większych odcinków, tyl-

nego,  środkowego  i  przedniego:  stępu,  śródstopia  i  palców.  W  po-

 

19

 

równaniu do chwytnej ręki stopa oporowa człowieka wykazuje silniej-

szy  rozwój  stępu  w  stosunku  do  nadgarstka,  osiągający  połowę  dłu-

gości  całej  stopy,  słabszy  zaś  rozwój  paliczków.  Jako  całość  tworzy 

stopa mocne i sprężyste sklepienie, dostosowane do dźwigania masy 

ciała. 

I)

 

Kości stępu – składają się z siedmiu kości. Są one ułożone w ten 

sposób, że z dwóch tylnych, kości skokowej i piętowej,  pierwsza 

położona jest nie obok drugiej, lecz na drugiej, a cztery przednie, 

kość sześcienna i trzy kości klinowate, leżą obok siebie w jednym 

rzędzie  przed  obiema  kośćmi  tylnymi.  Siódma  kość  stępu,  kość 

łódkowata, wsuwa się między kości klinowate a kość skokową. 

II)

 

Kości  śródstopia  –  składają  się  z  pięciu  kości.  Są  to  kości  długie, 

niewielkich  rozmiarów;  na  każdej  z  nich  odróżnić  możemy  pod-

stawę,  zwróconą  do  kości  stępu,  trzon,  mniej  więcej  trójścienny 

i głowę z powierzchnią stawową dla bliższego paliczka. 

III)

 

Kości  palców  –  pod  względem  liczby,  położenia  i  kształtu  odpo-

wiadają  kościom  palców  ręki,  również  układ  otworów  i  kanałów 

odżywczych jest identyczny. 

SERCE 

Leży w jamie klatki piersiowej, w śródpiersiu dolnym środkowym, objęta wor-

kiem osierdziowym.  

1)

 

Oś anatomiczna serca  
Przebiega od postawy serca w kierunku koniuszka serca. Biegnie od tyłu, 

góry i strony prawej, ku dołowi do przodu i na lewo. 

2)

 

Punkty serca 
a)

 

Górny lewy – piąta przestrzeń międzyżebrowa 

b)

 

Górny prawy – przyczep trzeciej chrząstki do żebra 

c)

 

Dolny prawy – przyczep szóstej chrząstki do żebra 

3)

 

Powierzchnia serca 
a)

 

Żebrowo-mostkowa 

b)

 

Przeponowa 

c)

 

Tylna 

4)

 

Budowa wewnętrzna serca

17

: 

Serce składa się z czterech przedziałów: dwóch górnych, czyli przedsion-

ków i dwóch dolnych, czyli komór. Obie komory oddzielone są od siebie 

 

20

przegrodą  międzykomorową,  oba  przedsionki  –  przegrodą  między-

przedsionkową. 

a)

 

Prawy przedsionek 

Ma  kształt  nieregularnego  sześcianu;  w  opisowym,  pionowym  poło-

żeniu serca rozróżnić więc w nim można ścianę przednią i tylną, przy-

środkową albo przegrodową i boczną oraz górną i dolną. 

Do prawego przedsionka uchodzą: żyła główna górna i dolna; zatoka 

wieńcowa, żyły przednie serca; żyły najmniejsze serca. 

b)

 

Prawa komora 

Ma kształt  ostrosłupa trójściennego i w ustawieniu serca w położenie 

opisowe podstawa ostrosłupa zwrócona jest ku górze, a wierzchołek 

ku dołowi. Otrzymuje krew z przedsionka prawego przez ujście przed-

sionkowo-komorowe  prawe  i  stosunkowo  pod  słabym  ciśnieniem 

przez  ujście  pnia  płucnego  tłoczy  ją  do  płuca.  Uchodzą  do  niej  żyły 

najmniejsze serca. 

c)

 

Lewy przedsionek 

Ma kształt nieregularnego sześcianu;  

Do lewego przedsionka uchodzą: żyły płucne (po dwie z każdego płu-

ca); żyły najmniejsze serca. 

d)

 

Lewa komora 

Ma kształt stożka; jest ona bardziej wysmukła i nieco dłuższa niż pra-

wa. W przekroju poprzecznym światło komory jest okrągłe, obszerne 

w  rozkurczu  komory,  prawie  zupełnie  zanikające  w  stanie  skurczu. 

Wychodzi z niej aorta wstępująca, a uchodzą do niej jak w prawej żyły 

najmniejsze serca. Jest trzykrotnie grubsza od prawej. 

5)

 

Zastawki serca: 
a)

 

Zastawki ujść tętniczych (zastawka aorty, zastawka pnia płucnego) – 

to tzw. zastawki księżycowate. Każda z nich zbudowana jest z 3 płat-

ków. Każdy płatek zastawki księżycowatej ma powierzchnię komoro-

wą i powierzchnię zwróconą do tętnic oraz brzeg wolny i umocowany 

do pierścienia włóknistego. Pośrodku brzegu znajduje się guzek Aran-

cjusza. Pozostałe części brzegu wolnego to obrączki. 

b)

 

Zastawka  przedsionkowo-komorowa  prawa  i  lewa  -  leżą  w  ujściach 

przedsionkowo-komorowych.  W  prawym  ujściu  leży  zastawka  trój-

 

21

 

dzielna a w lewym ujściu zastawka dwudzielna (mitralna). Zastawki te 

zbudowane są z płatków (trójdzielna – 3 płatki, dwudzielna – 2 płat-

ki).  Każdy  płatek  ma  powierzchnię  przedsionkową  i  komorową  oraz 

brzeg  wolny  i  umocowany  do  pierścienia  włóknistego.  Brzeg  wolny 

i powierzchnia  komorowa  każdego  płatka  zastawki  przedsionkowo-

komorowej  są  miejscami  przyczepów  strun  ścięgnistych,  będących 

ścięgnami mięśni brodawkowatych. 

6)

 

Budowa ściany serca 
a)

 

Nasierdzie  

b)

 

Śródsierdzie (w skład niego wchodzi mięśniówka serca, szkielet serca 

i układ przewodzący serca) 

c)

 

Wsierdzie 

7)

 

Budowa worka osierdziowego 
a)

 

Osierdzie – blaszka zewnętrzna błony surowiczej 

b)

 

Nasierdzie – blaszka wewnętrzna błony surowiczej 

c)

 

Jama  osierdziowa  –  szczelinowata  przestrzeń  zawarta  pomiędzy 

osierdziem a nasierdziem 

d)

 

Wir  serca  –  Jest  to  miejsce  przejścia  warstwy  skośnej  mięśniówki  w 

podłużną z pominięciem warstwy okrężnej. 

1)

 

Układ przewodzący serca  
Wzbudza  i  przewodzi  impulsy  do  skurczów  mięśniówki  przedsionków 

i komór oraz koordynuje pracę serca. 

a)

 

Węzeł zatokowo-przedsionkowy – leży w ścianie prawego przedsion-

ka  pomiędzy  uściem  żyły  głównej  górnej  a  grzebieniem  granicznym 

uszka prawego. 

b)

 

Węzeł przedsionkowo-komorowy – znajduje się w tylno-dolnej części 

przegrody międzyprzedsionkowej, pod wsierdziem, od strony prawe-

go przedsionka. 

c)

 

Pęczek przedsionkowo-komorowy (prawy i lewy) 

d)

 

Układ autonomiczny (część współczulna i przywspółczulna) 

2)

 

Korona Serca 
Naczynia uchodzące i wychodzące z serca 

a)

 

Tętnice wieńcowe odchodzące od aorty wstępującej 

I)

 

Tętnica wieńcowa prawa 

 

22

(1)

 

Prawy przedsionek 

(2)

 

Prawa komora (oprócz części ściany przedniej) 

(3)

 

Część powierzchni przeponowej lewej komory 

(4)

 

Mięśnie brodawkowate 

(5)

 

1/3 tylnej przegrody międzykomórkowej 

(6)

 

Układ przewodzący serca z wyjątkiem gałęzi przedniej i prze-

grody lewej odnogi pęczka przedsionkowo-komorowego  

II)

 

Tętnica wieńcowa lewa 

(1)

 

Lewy przedsionek 

(2)

 

Lewa komora ( z wyjątkiem ściany tylnej) 

(3)

 

Cześć przednia ściany prawej komory 

(4)

 

2/3 przedniej przegrody międzykomórkowej 

(5)

 

Gałąź  przednia  i  przegroda  lewej  odnogi  pęczka  przedsion-

kowo-komorowej 

3)

 

Odpływ krwi żylnej 
a)

 

60% krwi odpływa do zatoki wieńcowej 

b)

 

40% krwi odpływa do przedsionka prawego 

4)

 

Położenie zatoki wieńcowej 
Zatoka  leży  na  powierzchni  przeponowej  serca  w  worku  wieńcowym 

między lewą komorą a lewym przedsionkiem, w przedłużeniu żyły wielkiej 

serca. Uchodzi do prawego przedsionka 

5)

 

Dopływy zatoki wieńcowej 
a)

 

Żyła sercowa (wielka, średnia i mała) 

b)

 

Żyła tylna komory lewej 

c)

 

Żyła skośna przedsionka lewego 

6)

 

Skład szkieletu serca 
a)

 

Pierścień włóknisty przedsionkowo-komorowy prawy i lewy 

b)

 

Pierścień włóknisty aorty 

c)

 

Pierścień włóknisty pnia płucnego 

d)

 

Ścięgno stożka 

e)

 

Trójkąt włóknisty prawy i lewy 

f)

 

Część błoniasta przegrody międzykomorowej 

 

23

 

7)

 

Mięśniówka przedsionków 
a)

 

warstwa  wewnętrzna  –  włókna  o  przebiegu  podłużnym,  wytwarza 

mięśnie grzebieniaste w obrębie uszek. 

b)

 

warstwa  zewnętrzna  -  włókna  o  przebiegu  okrężnym,  wspólna  dla 

obu przedsionków. 

8)

 

Mięśniówka komór 
a)

 

warstwa zewnętrzna – o skośnym przebiegu, wspólna dla obu komór 

b)

 

warstwa środkowa – okrężny przebieg, odrębna dla każdej komory 

c)

 

warstwa wewnętrzna – podłużny przebieg, odrębna dla każdej komo-

ry 

UKŁAD NACZYNIOWY 

1)

 

Krwionośny 
a)

 

Tętniczy 
I)

 

Podział tętnic 

(1)

 

Typu  sprężystego  –  w  ścianie  przeważają  włókienka  i  błony 

sprężyste 

(2)

 

Typu  mięśniowego  –  w  ścianie  przeważa  tkanka  mięśniowa 

gładka 

b)

 

Tętnice krążenia małego 

 

c)

 

Tętnice krążenia dużego 
I)

 

Aorta dzieli się na: 

(1)

 

Aortę wstępującą – rozpoczynającą się w przedłużeniu stożka 

tętniczego  komory  lewej.  Kończy  się  w  miejscu  przyczepu 

osierdzia przechodząc w łuk aorty. 

(2)

 

Łuk  Aorty  –  rozpoczyna  się  ku  tyłowi  od  II  lewego  stawu  że-

browo-mostkowego  a  kończy  się  na  wysokości  lewej  po-

wierzchni trzonu kręgu Th

3

 lub Th

4

, gdzie przechodzi w aortę 

zstępującą. 

PIEŃ PŁUCNY

T. PŁUCNA 

PRAWA I LEWA

ROZGAŁĘZIENIA 

TT. PŁUCNYCH

 

24

(3)

 

Aortę zstępującą dzielącą się na: 

(a)

 

Aortę  piersiową  –  przebiega  w  śródpiersiu  tylnym.  Roz-

poczyna się na poziomie Th

3

 lub Th

4

, a kończy się w roz-

worze aortowym przepony na poziomie Th

12

 

(b)

 

Aortę brzuszną – rozpoczyna się w rozworze aortowym w 

przeponie  na  poziomie  Th

12

.  Kończy  się  w  dolnej  części 

trzonu  kręgu  L

4

,  dzieląc  się  na  dwie  tętnice  biodrowe 

wspólne. 

II)

 

Gałęzie Aorty wstępującej 

(1)

 

t. wieńcowa prawa 

(2)

 

t. wieńcowa lewa 

III)

 

Gałęzie łuku aorty 

(1)

 

Pień ramienno-głowowy 

(a)

 

t. szyjna wspólna prawa  

(b)

 

t. podobojczykowa prawa 

(2)

 

t. szyjna wspólna lewa 

(3)

 

t.. podobojczykowa lewa 

IV)

 

Gałęzie aorty piersiowej: 

(1)

 

Ścienne: 

(a)

 

tt. międzyżebrowe tylne 

(b)

 

tt. podżebrowe 

(c)

 

tt. przeponowe górne 

(2)

 

Trzewne: 

(a)

 

Gałęzie oskrzelowe 

(b)

 

Gałęzie przełykowe 

(c)

 

Gałęzie osierdziowe 

V)

 

Gałęzie aorty brzusznej: 

(1)

 

Ścienne: 

(a)

 

tt. przeponowe dolne 

(b)

 

tt. lędźwiowe 

(2)

 

Trzewne: 

(a)

 

pień trzewny 

(b)

 

t. krezkowa górna 

(c)

 

t. krezkowa dolna 

 

25

 

(d)

 

tt. nadnerczowe środkowe 

(e)

 

tt. nerkowe 

(f)

 

tt. jądrowe lub tt. jajnikowe 

VI)

 

Tętnice szyi i głowy 

(1)

 

tt. szyjne wspólne 

(a)

 

t. szyjna wewnętrzna 

(i)

 

t. oczna 

(ii)

 

tt. przednie mózgu 

(iii)

 

tt. środkowe mózgu 

(b)

 

t. szyjna zewnętrzna 

(i)

 

t. tarczowa górna 

(ii)

 

t. językowa 

(iii)

 

t. twarzowa 

(iv)

 

t. gardłowa wstępująca 

(v)

 

t. potyliczna 

(vi)

 

t. uszna tylna 

(vii)

 

t. gardłowa wstępująca 

(viii)

 

t. szczękowa 

VII)

 

Tętnice kończyny górnej 

(1)

 

tt. podobojczykowe 

(2)

 

t. pachowa 

(3)

 

t. ramienna 

(a)

 

t. promieniowa 

(b)

 

t. łokciowa 

(4)

 

t. międzykostna wspólna 

(5)

 

t. międzykostna przednia i tylna 

(6)

 

łuki dłoniowe (powierzchowny i głęboki) 

(7)

 

tt. wspólne palców 

(8)

 

tt. właściwe palców 

VIII)

 

Tętnice kończyny dolnej 

(1)

 

t. udowa 

(2)

 

t. podkolanowa 

(3)

 

t. piszczelowa przednia i tylna 

 

26

(4)

 

t. strzałkowa 

(5)

 

t. podeszwowa przyśrodkowa i boczna 

(6)

 

łuk podeszwowy 

(7)

 

tt. palców 

d)

 

Żylny

18

 

I)

 

Typy żył 

(1)

 

Włóknisto-mięśniowe 

(2)

 

Włókniste 

(3)

 

Włóknisto-sprężyste 

e)

 

Żyły krążenia małego 

 

f)

 

Żyły krążenia dużego 
I)

 

Żyła  główna  górna  –  powstaje  z  połączenia  2  żył  ramienno-

głowowych (prawej i lewej). 

II)

 

Żyła  ramienno-głowowa  –  powstaje  z  połączenia  żyły  szyjnej 

wewnętrznej z żyłą podobojczykową. 

III)

 

Żyła  główna  dolna  –  powstaje  z  połączenia  2  żył  biodrowych 

wspólnych (prawej i lewej) na poziomie L4. 

IV)

 

Żyła  biodrowa  wspólna  –  powstaje  z  połączenia  żyły  biodrowej 

wewnętrznej i zewnętrznej. 

V)

 

Dopływy żyły głównej górnej: 

(1)

 

ż. nieparzysta 

(2)

 

ż. osierdziowa 

(3)

 

żż. śródpiersiowe przednie 

(4)

 

żż. grasiczne 

VI)

 

Dopływy żyły głównej dolnej: 

(1)

 

Ścienne: 

(a)

 

żż. przeponowe dolne 

(b)

 

żż. lędźwiowe 

(2)

 

Trzewne: 

(a)

 

żż. nerkowe 

NACZYNIA ŻYLNE

ŻYŁY 

SEGMENTOWE

ŻYŁY PŁUCNE

 

27

 

(b)

 

żż. wątrobowe 

(c)

 

ż. jajnikowa prawa 

(d)

 

ż. jądrowa prawa 

(e)

 

ż. nadnerczowa środkowa prawa 

(3)

 

Żyły  nieparzyste  to  żyły  zbierające  krew  ze  ścian  i  trzewni 

klatki piersiowe, z wyjątkiem serca. 

(4)

 

Wyróżniamy 3 żyły nieparzyste; 

(a)

 

ż. nieparzysta – biegnie po prawej stronie kręgosłupa. 

(b)

 

ż. nieparzysta krótka – biegnie po lewej stronie kręgosłu-

pa od dołu do góry. 

(c)

 

ż. nieparzysta krótka dodatkowa – biegnie po lewej stro-

nie kręgosłupa od góry do dołu. 

VII)

 

Żyły powierzchowne kończyny górnej 

(1)

 

ż. odpromieniowa – rozpoczyna się na poziomie kciuka, bie-

gnie  na  przednio-bocznej  powierzchni  przedramienia  ramie-

nia.  Uchodzi  do  żyły  pachowej  w  trójkącie  naramienno-

piersiowym. 

(2)

 

ż.  odłokciowa  –  zaczyna  się  na  poziomie  małego  palca,  bie-

gnie na przednio-przyśrodkowej powierzchni przedramienia i 

powyżej dołu łokciowego uchodzi do jednej z żył ramiennych. 

(a)

 

Obie  te  żyły  łączą  się  w  dole  łokciowym  tzw.  ż.  pośrod-

kową łokciową. 

VIII)

 

Odpływ krwi z kończyny górnej poprzez żyły głębokie 

 

2 żyły promieniowe + 2 żyły łokciowe

2 żyły ramienne

Żyła pachowa

Żyła podobojczykowa

Żyła ramienno-głowowa

Żyła główna górna

Prawy przedsionek serca

 

28

IX)

 

Żyły powierzchowne kończyny dolnej 

(1)

 

ż.  odpiszczelowa  –  rozpoczyna  się  na  poziomie  kostki  przy-

środkowej,  biegnie  na  powierzchni  przednio-przyśrodkowej 

podudzia  i  uda.  Uchodzi  do  żyły  udowej  w  rozworze  odpisz-

czelowym. 

(2)

 

ż. odstrzałkowa – rozpoczyna się na poziomie kostki bocznej, 

biegnie na tylnej powierzchni łydki i uchodzi do żyły podkola-

nowej. 

X)

 

Odpływ krwi z kończyny dolnej poprzez żyły głębokie 

 

XI)

 

 

3)

 

Chłonny (limfatyczny) 

Układ  złożony  z  naczyń,  przewodów,  tkanki  limfatycznej  tworzącej  narządy, 

którego celem jest obrona przed zakażeniami. 

a)

 

Główne przewody chłonne 
I)

 

Przewód piersiowy – rozpoczyna się na poziomie L1 tzw. zbiorni-

kiem mleczu. Uchodzą do niego pnie lędźwiowe i jelitowe. Prze-

wód piersiowy biegnie ku górze, przechodzi przez przeponę, bie-

gnie w klatce piersiowej w śródpiersiu żylnym. 

(1)

 

Przewód piersiowy zbiera chłonkę z: 

(a)

 

Kończyn dolnych 

(b)

 

Jamy brzusznej 

(c)

 

Miednicy 

(d)

 

Lewej połowy klatki piersiowej 

2 żyły piszczelowe przednie + 2 żyły piszczelowe tylne

Żyła podkolanowa

Żyła udowa

Żyła biodrowa zewnętrzna + żyła biodrowa wewnętrzna

Żyła biodrowa wspólna

Żyła główna dolna

Prawy przedsionek serca

 

29

 

(e)

 

Lewej połowy głowy i szyi 

(f)

 

Lewej kończyny górnej 

II)

 

Przewód chłonny praw – powstaje w klatce piersiowej z połącze-

nia 3 pni: oskrzelowo-śródpiersiowego prawego, podobojczyko-

wego prawego, szyjnego prawego. Uchodzi w prawym kącie żyl-

nym do żyły ramienno-głowowej prawej. 

(1)

 

Przewód chłonny prawy zbiera chłonkę z: 

(a)

 

Prawej połowy głowy i szyi 

(b)

 

Kończyny górnej prawej 

b)

 

Budowa węzła chłonnego 
I)

 

Zrąb węzła – stanowią beleczki promieniste i rdzenne oraz toreb-

kę łącznotkankową otaczającą węzeł, pod nią znajduje się zatoka 

brzeżna. 

II)

 

Kora  węzła  –  poprzedzielana  jest  beleczkami  promienistymi, 

wzdłuż których leżą zatoki promieniste. 

III)

 

Rdzeń  węzła  –  składa  się on  z  nieregularnie  przebiegających  be-

leczek rdzennych, odchodzących od beleczek promienistych kory 

oraz  biegnących  wzdłuż  nich  zatok  rdzennych.  Ponadto  znajdują 

się  tu  sznury  rdzenne,  które  zawierają  plazmocyty  produkujące 

immunoglobuliny w odpowiedzi na antygeny. 

c)

 

Narządy chłonne 
I)

 

Plamy mleczne 

II)

 

Grudki samotne 

III)

 

Grudki skupione 

IV)

 

Migdałki 

V)

 

Węzły chłonne 

VI)

 

Grasica 

VII)

 

Biała miazga śledziony 

d)

 

Pierścień chłonny gardła / Waldeyera 

Jest to nagromadzenie tkanki chłonnej w gardle, które ma znaczenie 

ochronne  przed  bakteriami  i  innymi  czynnikami  chorobotwórczymi, 

chroniące  przed  ich  penetracją  do  dalszych  odcinków  układu  odde-

chowego i pokarmowego. 

I)

 

Skład pierścienia gardłowego Waldeyera: 

(1)

 

Migdałki gardłowe 

(2)

 

Migdałki trąbkowe 

(3)

 

Migdałki podniebienne 

(4)

 

Migdałki językowe 

 

30

(5)

 

Pojedyncze  grudki  chłonne  rozproszone  w  błonie  śluzowej 

gardła 

(6)

 

Pasma tkanki chłonnej zlokalizowane na tylnej ścianie gardła. 

e)

 

Śledziona 

Leży w jamie brzusznej, w piętrze gruczołowym, wewnątrzotrzewno-

wo, w lewym podżebrzu, pomiędzy IX a XI żebrem. Oś długa biegnie 

wzdłuż  X  żebra,  4-6  cm  na  lewo  od  kręgu  Th10  biegun  przedni  nie 

przekracza linii pachowej środkowej lewej. 

I)

 

Sąsiedztwo śledziony 

(1)

 

Żołądek 

(2)

 

Lewa nerka z nadnerczem 

(3)

 

Zgięcie śledzionowe okrężnicy 

(4)

 

Ogon trzustki 

(5)

 

Przepona 

II)

 

Znaczenie śledziony 

(1)

 

Wytwarza limfocyty 

(2)

 

Wytwarza immunoglobuliny 

(3)

 

Magazynuje krew 

(4)

 

Narząd rozkładu krwinek białych, czerwonych i trombocytów 

(5)

 

W okresie płodowym jest miejscem namnażania erytrocytów 

UKŁAD ODECHOWY 

Do  układu oddechowego  należą:  nos  zewnętrzny wraz  z  zatokami  przynoso-

wymi,  krtań,  oskrzela  główne,  płuca  wraz  z  opłucną  i  jamami  opłucnej.  Ze 

względów klinicznych układ oddechowy można podzielić na tzw. drogi odde-

chowe  górne,  do  których  zalicza  się  nos  zewnętrzny,  gardło  i  część  krtani 

(przedsionek  i  kieszonki  krtaniowe),  oraz  tzw.  drogi  oddechowe  dolne,  do 

których  zalicza  się  pozostałą  część  krtani  (jama  podgłośniowa),  tchawicę 

i oskrzela główne. Ponadto powietrze z jamy nosowej do krtani, lub odwrot-

nie,  musi  przejść  przez  gardło,  narząd  zaliczamy  do  układu  pokarmowego, 

będący jednak wspólną drogą dla pokarmów i powietrza. 

1)

 

Drogi oddechowe górne 
a)

 

Nos zewnętrzny: 
I)

 

Warstwa skóry zewnętrznej 

 

31

 

II)

 

Warstwa mięśniowa 

III)

 

Szkielet (kości nosowe i chrząstki 

IV)

 

Warstwa skóry wewnętrznej 

Próg Nosa – tam kończy się skóra, a zaczyna się błona śluzowa. 

Prawy  i lewy  wyrostek  podniebienny  –  tworzy  podniebiennie  twar-

de. 

Przegroda Nosa – leży w osi strzałkowej przyśrodkowej. 

Małżowiny nosowe (górna, środkowa, dolna) 

Okolica  węchowa  –  między  małżowiną  nosową  górną,  a  przegrodą 

nosową. 

Zatoki  –  ogrzewa  się  tam powietrze,  wydziela  się  bakteriobójczy  tle-

nek azotu 

Zatoki przynosowe: 

 

Zatoka szczękowa (24 cm

3

) 

 

Zatoka czołowa 

19

(5-20 cm

3

)  

 

Zatoka klinowa (5-6 cm

3

) 

 

Komórki sitowe (10 cm

3

) 

Ujścia zatok przynosowych: 



 

Zatoka klinowa – zachyłek klinowo-sitowy 



 

Zatoka  szczękowa,  czołowa,  komórki  sitowe  przednie  -  prze-

wód nosowy środkowy 



 

Komórki sitowe tylne – przewód nosowy górny 

Przewód nosowy: 

•

 

Dolny  –  między  dnem  jamy  nosowej,  a  małżowiną  nosową 

dolną. 

•

 

Środkowy  –  między  małżowiną  nosową  dolną  i  małżowiną 

nosową środkową. 

•

 

Górny  –  między  małżowiną  nosową  górną,  a  małżowiną  no-

sową środkową. 

Przewód nosowo-łzowy – uchodzi do przewodu nosowego dolnego 

Nozdrza tylnie – ujście jamy nowej do gardła, tam wychodzi przewód 

nowo-gardłowy łączący od tyłu przewody nosowe 

 

32

b)

 

Gardło 
I)

 

Położenie gardła  

Leży częściowo w obrębie głowy a częściowo w szyi, do tyłu od 

jamy nosowej, jamy ustnej i krtani. Sięga od podstawy czaszki do 

poziomu VI kręgu szyjnego, ku dołowi przedłuża się w przełyk. 

II)

 

Podział gardła: 

(1)

 

Część nosowa (jest tu ujście nosowe trąbki słuchowej 

(2)

 

Część ustna 

(3)

 

Część krtaniowa 

W gardle skrzyżowane są drogi oddechowej i pokarmowej, i mamy 

nagłośnię (część krtani) zamykającą wejście do krtani jak połykamy 

pokarm. 

III)

 

Budowa ściany gardła 

(1)

 

Błona śluzowa (od wewnątrz) 

(2)

 

Błona włóknista 

(3)

 

Błona mięśniowa (mięśnie zwieracza i dźwigacza gardła) 

(4)

 

Błona zewnętrzna (łącznotkankowa) 

IV)

 

Mięśnie zwieraczy gardła: 

(1)

 

m. zwieracz górny gardła 

(2)

 

m. zwieracz środkowy gardła 

(3)

 

m. zwieracz dolny gardła 

V)

 

Mięśnie dźwigaczy gardła: 

(1)

 

m. rylcowo-gardłowy 

(2)

 

m. trąbkowo-gardłowy 

c)

 

Krtań (część drogi oddechowej górnej) 
Leży  w  szyi,  do  przodu  od  części  krtaniowej  gardła,  poniżej  języka  i 

kości gnykowej, powyżej tchawicy. 

Krtań  rzutuje  się  na  kręgosłup  od  górnego  brzegu  IV  kręgu  szyjnego 

do dolnego brzegu VI kręgu szyjnego. 

Od przodu przykryta przez mięśnie (mostkowo-gnykowe, mostkowo-

tarczowe, tarczowo-gnykowe) 

I)

 

Chrząstki krtani: 

(1)

 

Chrząstka  tarczowata  –  ma  wyniosłość  krtaniową  (jabłko 

Adama) 

 

33

 

(2)

 

Chrząstka pierścieniowata – łączy się z tarczowatą 

(3)

 

Chrząstki nalewkowate – łączą się z pierścieniowatą 

(4)

 

Chrząstki różowate – łączą się z nalewkowatymi, kształt stoż-

ka) 

(5)

 

Chrząstka nagłośniowa – chrząstki klinowate 

II)

 

Błona tarczowo gnykowa (więzadło) – ma dwa otwory na naczy-

nia.  Jest  między  więzadłem  tarczowo-gnykowo  pośrodkowym  i 

więzadłami tarczowo-gnykowo-brzerznym. 

III)

 

Połączenia chrząstek krtani 

(1)

 

Stawowo  –  rogi  dolne  chrząstki  tarczowej  z  chrząstką  pier-

ścieniowatą i chrząstek nalewkowatych z pierścieniowatą. 

(2)

 

Więzadłowo – nagłośniowa z tarczowatą 

(3)

 

Błona włóknisto-sprężysta 

IV)

 

Podział jamy krtani 

(1)

 

Przedsionek krtani 

(2)

 

Jama pośrednia 

(3)

 

Jama podgłośniowa 

2)

 

Drogi oddechowe dolne 
a)

 

Krtań (część drogi oddechowej dolnej) 
I)

 

Głośnia – narząd głosu w obrębie krtani 

(1)

 

Górne brzegi stożka sprężystego – to więzadła głosowe 

(2)

 

Górne brzegi błony czworokątnej – to tzw. więzadła nalew-

kowo-nagłośniowe 

II)

 

Głośnia (narząd głosu) zbudowany z: 

(1)

 

Wyrostków głosowych chrząstek nalewkowatych 

(2)

 

Fałdów  (strun)  głosowych  –  będących  brzegami  warg  głoso-

wych

20

 

(3)

 

Szpary  głośni  –  leżącej  między  fałdami  głosowymi  i  miedzy 

wyrostkami głosowymi chrząstek nalewkowatych 

III)

 

Wytwarzanie głosu: 

Wargi  głosowe  drgają  w  kierunku  poprzecznym  w  stosunku  do 

siebie. 

Wysokość  dźwięku  zależy  od  napięcia,  długości  i  grubości  warg 

głosowych. 

 

34

Siła głośni zależy od energii kinetycznej prądu powietrza i od am-

plitudy drgań warg głosowych. 

IV)

 

Mięśnie krtani: 

(1)

 

Rozwierające szparę głośni 

(2)

 

Zwierające szparę głośni 

(3)

 

Napinające więzadła głosowe 

(4)

 

Regulujące szerokość wejścia do krtani 

b)

 

Tchawica 

Łączy  się  więzadłowo  z  chrząstką  pierścieniowatą,  zbudowana  jest 

z chrząstek  tchawicznych  (nie  pełnie  –  tworzą  one  ścianę  przednią, 

ściana tylna jest błoniasta z mięśni), oraz łączy się z przełykiem błoną 

włóknisto-sprężystą. 

I)

 

Położenie tchawicy 

Rozpoczyna  się  poniżej  krtani,    na  poziomie  dolnego  brzegu  C

6

, 

kieruje się ku dołowi i tyłowi do poziomu Th

4

, gdzie dzieli się na 

dwa oskrzela główne. 

Leży do przodu od nerwu błędnego, tętnicy szyjnej wspólnej i żyły 

szyjnej  wewnętrznej,  do  przodu  tchawicy  leży  pień  ramienno-

głowowy, od strony lewej piersiowej łuk aorty 

c)

 

Oskrzela 
I)

 

Drzewo skrzelowe 

(1)

 

Oskrzela główne 

(2)

 

Oskrzela płatowe 

(3)

 

Oskrzela segmentowe 

(4)

 

Oskrzela podsegmentowe 

(5)

 

Oskrzeliki 

(6)

 

Oskrzeliki  końcowe  –  (błoniasta  ściana,  zaczyna  się  już  wy-

miana gazowa) 

II)

 

Drzewo oddechowe – tu jest wymiana gazowa 

(1)

 

Oskrzeliki oddechowe 

(2)

 

Przewodziki pęcherzykowe 

(3)

 

Pęcherzyki płucne (1 warstwa ścian) 

III)

 

Tętnice oskrzelowe: 

(1)

 

Tętnice  oskrzelowe  lewe:  wychodzą  z  łuku  aorty  lub  aorty 

piersiowej. 

 

35

 

(2)

 

Tętnica oskrzelowe prawe: wychodzą z tętnicy międzyżebro-

wych 

IV)

 

Żyły oskrzelowe uchodzą do żyły nieparzystej lub żyły ramienno-

głowowej. 

3)

 

Płuca 
a)

 

Pojemność płuc  

I)

 

~7dm

3

 – u sportowców 

II)

 

~4dm

3

 – u mężczyzny 

III)

 

u kobiet mniej 

b)

 

Kształt i powierzchnie płuc 

Na  płucach  jest  odciśnięte  serce  przez  co  lewe  płuco  jest  wyższe 

i węższe. Wychodząc z klatki piersiowej płuca, od dołu są wklęsłe. 

•

 

Powierzchnia przeponowa 

•

 

Powierzchnia żebrowa (od przodu i tyłu) 

•

 

Powierzchnia śródpiersiowa (od wewnątrz) 

Brzegi: przedni, tylny, dolny 

Płaty: górny, środkowy, dolny (lewe płuco ma tylko górny i dolny płat 

i nie ma szczeliny poziomej. 

c)

 

Korzeń płuca – są to twory wchodzące i wychodzące z płuca 

I)

 

Do płuc uchodzą: 

(1)

 

Tętnica płucna 

(2)

 

Oskrzele główne 

(3)

 

Tętnice oskrzelowe 

(4)

 

Sploty płucne przedni i tylny (nerwy) 

II)

 

Z płuca wychodzą: 

(1)

 

Żyły płucne 

(2)

 

Żyły oskrzelowe 

(3)

 

Naczynia chłonne 

d)

 

Wyciski na powierzchni śródpiersiowej płuca lewego: 

I)

 

Wycisk sercowy 

II)

 

Bruzda dla łuku aorty i aorty zstępującej 

III)

 

Bruzda dla tętnicy podobojczykowej lewej 

IV)

 

Wycisk przełykowy 

 

36

V)

 

Bruzda dla żyły ramienno-głowowej lewej 

e)

 

Wyciski na powierzchni śródpiersiowej płuca prawego: 

I)

 

Wycisk sercowy 

II)

 

Bruzda dla żyły głównej górnej 

III)

 

Bruzda dla żyły głównej dolnej 

IV)

 

Bruzda dla żyły nieparzystej 

V)

 

Bruzda dla żyły ramienno-głowowej prawej 

VI)

 

Bruzda dla tętnicy podobojczykowej prawej 

VII)

 

Bruzda dla przełyku 

f)

 

Unaczynienie płuc 

I)

 

Oddechowe – rozgałęzienia tętnic oskrzelowych 

II)

 

Czynnościowe  –  rozgałęzienia  tętnicy  płucnej  (wychodzi  z  pnia 

płucnego) 

g)

 

Grono – oskrzelik końcowy z rozgałęzieniami 

h)

 

Pęcherzyki płucne 

I)

 

Mają kształt kulisty, półkulisty lub wielościenny 

II)

 

Ich średnica wynosi 150-250 milimetrów 

III)

 

Utworzone z komórek nabłonkowych (pneumocytów) 

i)

 

Tony oddechowe 

I)

 

Żebrowe (piersiowe) 

II)

 

Brzuszne (przeponowe) 

III)

 

Mieszany  

j)

 

Główne mięśnie wdechowe: 

I)

 

Przepona 

II)

 

mm. międzyżebrowe zewnętrzne 

k)

 

Pomocnicze mięśnie wdechowe: 

I)

 

mm. pochyłe 

II)

 

mm. zębate 

III)

 

mm. piersiowe większe i mniejsze 

IV)

 

mm. moskowo-obojczykowo-sutkowe 

l)

 

Wydech w spoczynku jest aktem biernym. Zachodzi dzięki: 

I)

 

Sprężystości ścian klatki piersiowej 

II)

 

Siłom retrakcji pęcherzyków płucnych 

 

37

 

III)

 

Działaniem sił napięcia powierzchniowego pęcherzyków płucnych 

m)

 

Pomocnicze mięśnie wydechowe: 

I)

 

mm. międzyżebrowe wewnętrzne 

II)

 

m. poprzeczny klatki piersiowej 

III)

 

mm. najszersze grzbietu 

IV)

 

mm. poprzeczne brzucha 

V)

 

mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha 

n)

 

Ruchy oddechowe klatki piersiowej 

I)

 

Wskutek  skurczu  przepony  zwiększa  się  wymiar  pionowy  klatki 

piersiowej 

II)

 

Skurcze mięśni  międzyżebrowych  zewnętrznych  powoduje  ruchy 

w  stawach  żebrowo-kręgowych  i  żebrowo-mostkowychm  w  sku-

tek czego zwiększa się wymiar przednio-tylny i poprzeczny klatki 

piersiowej 

o)

 

Oddychanie: 

I)

 

W  spoczynku  człowiek  oddycha  z  częstością  12-14  wdechów  na 

minutę. 

II)

 

Z każdym wdechem wprowadzane jest ok. 500 ml powietrza, 6 li-

trów na minutę 

III)

 

Przez płuca przechodzi 10000 powietrza przez co 360 litrów tlenu 

IV)

 

Zawartość tlenu przy wdechu 21% 

V)

 

Zawartość tlenu przy wydechu 16% 

UKŁAD POKARMOWY 

1)

 

Jama ustna 
a)

 

W jamie ustnej wyróżniamy 

I)

 

Przedsionek jamy ustnej 

II)

 

Jamę ustną właściwą 

b)

 

Do przedsionka jamy ustnej uchodzą: 

I)

 

Przewody ślinianek przyusznych (prawej i lewej) 

II)

 

Gruczoły wargowe 

III)

 

Gruczoły policzkowe 

IV)

 

Gruczoły trzonowe  

c)

 

Ślinianki 

I)

 

Ślinianka przyuszna – leży w dole zażuchwowym  

 

38

II)

 

Ślinianka  podżuchwowa  –  leży  w  dolnym  kącie  trójkąta  podżu-

chwowego 

III)

 

Ślinianka podjęzykowa – leży na mięśniu żuchwowo-gnykowym  

1)

 

Przełyk 
a)

 

Położenie przełyku 

Zaczyna  się  w  przedłużeniu  gardła,  na  poziomie  VI  kręgu  szyjnego, 

biegnie ku dołowi i tyłowi, leżąc do przodu od kręgosłupa, do tyłu od 

tchawicy,  uchodzi  do  wpustu  żołądka  na  poziomie  XI  kręgu  piersio-

wego, po lewej stronie kręgosłupa. 

b)

 

Odcinki przełyku 
I)

 

Część  szyjna  –  od  poziomu  chrząstki  pierścieniowatej  krtani  do 

poziomu wcięcia szyjnego mostka 

II)

 

Część piersiowa – biegnie wzdłuż całej długości śródpiersia tylne-

go do otworu przełykowego w przeponie  

III)

 

Część brzuszna – zawarta między przeponą a żołądkiem  

c)

 

Zwężenia przełyku 
I)

 

Zwężenie górne – w przejściu gardła w przełyk 

II)

 

Zwężenie środkowe – na wysokości rozdwojenia tchawicy 

III)

 

Zwężenie dolne – ok. 3 cm powyżej wpustu żołądka  

d)

 

Budowa ściany przełyku 
I)

 

Błona śluzowa 

II)

 

Błona podśluzowa 

III)

 

Błona mięśniowa:  warstwa  zewnętrzna  –  podłużna  warstwa we-

wnętrzna – okrężna 

   ¼ górna przełyku – tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana 

   ½ dolna przełyku – tkanka mięśniowa gładka 

IV)

 

Błona zewnętrzna 

2)

 

Żołądek 
a)

 

Położenie żołądka 

Leży w jamie brzusznej wewnątrzotrzewnowo, pod przeponą, w lewej 

okolicy podżebrowej, w części nadbrzusza właściwego. 

b)

 

Sąsiedztwo żołądka 
I)

 

Przednia ściana:  

(1)

 

Przepona  

(2)

 

Lewy płat wątroby 

 

(3)

 

Przednia ściana brzucha 

II)

 

Tylna ściana żołądka:  

(1)

 

śledziona 

(2)

 

przepona

(3)

 

okrężnica poprzeczna 

III)

 

Krzywizna większa:  

(1)

 

okrężnica poprzeczna 

(2)

 

śledziona

IV)

 

Krzywizna mniejsza:  

(1)

 

więzadło wątrobowo-żołądkowe 

(2)

 

więzadło wątrobowo-dwunastnicze 

c)

 

Dopływ krwi do żołądka 
I)

 

Aorta brzuszna – pień trzewny – t. żołądkowa lewa

II)

 

Aorta  brzuszna  –  pień  trzewny  –  t.  wątrobowa  wspólna 

t. wątrobowa właściwa – t. żołądkowa prawa 

III)

 

Aorta  brzuszna  –  pień  trzewny  –  t.  śledzionowa 

t. żołądkowo-sieciowa lewa  

IV)

 

 Aorta  brzuszna  –  pień  trzewny  –  t.  wątrobowa  wspólna 

t. żołądkowo-dwunastnicza – t. żołądkowo-sieciowa prawa

V)

 

Aorta  brzuszna  –  pień  trzewny  –  t.  śledzionowa 

krótkie 

39

 

przepona 

śledziona 

t. żołądkowa lewa 

t.  wątrobowa  wspólna  –  

t.  śledzionowa  –  

t.  wątrobowa  wspólna  –  

sieciowa prawa 

t.  śledzionowa  –  tt.  żołądkowe 

 

 

40

d)

 

Odpływ kwi z żołądka 
I)

 

ż. żołądkowo-sieciowa lewa – ż. śledzionowa – ż. wrotna 

II)

 

ż. żołądkowo-sieciowa prawa – ż. krezkowa górna – ż. wrotna 

III)

 

ż. żołądkowa lewa i prawa – ż. wrotna 

IV)

 

ż. przedodźwiernikowa – ż. wrotna 

V)

 

żż. żołądkowe krótkie – ż. śledzionowa – ż. wrotna 

e)

 

Budowa zewnętrzna żołądka 
I)

 

wpust 

II)

 

dno 

III)

 

trzon 

IV)

 

cześć odźwiernikowa 

V)

 

odźwiernik 

VI)

 

ściana przednia 

VII)

 

ściana tylna  

VIII)

 

krzywizna większa 

IX)

 

krzywizna mniejsza 

f)

 

Ściana żołądka 
I)

 

Błona śluzowa 

(1)

 

fałdy żołądkowe 

(2)

 

pólka żołądkowe  

(3)

 

fałdy kosmkowate  

(4)

 

dołeczki żołądkowe 

II)

 

Błona podśluzowa 

III)

 

 Błona mięśniowa 

(1)

 

warstwa skośna 

(2)

 

warstwa okrężna 

(3)

 

warstwa podłużna  

IV)

 

 Otrzewna trzewna

3)

 

Jelito cienkie 
a)

 

Podział jelita cienkiego 
I)

 

jelito cienkie bezkrezkowe – dwunastnica 

II)

 

jelito cienie krezkowe – jelito czcze i jelito kręte  

b)

 

Dwunastnica 
I)

 

Położenie dwunastnicy 

(1)

 

Leży na tylnej ścianie brzucha, wtórnie zaotrzewnowo oprócz 

części górnej, która leży wewnątrzotrzewnowo 

II)

 

Rzut dwunastnicy na kręgosłup 

(1)

 

cześć górna – trzon L1, po prawej stronie  

(2)

 

cześć zstępująca – L1 do L3, po prawej stronie  

(3)

 

cześć pozioma – L3 (krzyżuje trzon) 

(4)

 

cześć wstępująca – L2  do L3, po lewej stronie  

 

41

 

c)

 

Budowa ściany jelita cienkiego 
I)

 

Błona wewnętrzna:  

(1)

 

błona śluzowa i błona podśluzowa:  

(a)

 

fałdy okrężne – wytwory błony śluzowej i podśluzowej 

(b)

 

kosmki – wytwory błony śluzowej,  

(c)

 

grudki chłonne – narządy limfatyczne błony śluzowej 

II)

 

Błona środkowa:  

(1)

 

mięśniówka wewnętrzna – okrężna  

(2)

 

mięśniówka zewnętrzna – podłużna 

III)

 

Błona zewnętrzna – otrzewna lub przydanka łącznotkankowa  

d)

 

Kosmki jelitowe 
I)

 

Są to wyniosłości błony śluzowej jelita cienkiego pokryte nabłon-

kiem walcowatym. 

II)

 

Wysokość kosmków wynosi 0,3 -1,5 mm.  

III)

 

Liczba kosmków 5 000 000  

IV)

 

Kosmki  są  narządami  wchłaniającymi  i  wydzielającymi  śluz.  

Wewnątrz kosmka przebiega naczynie tętnicze, żylne i limfatycz-

ne. W kosmku znajdują się włókna mięsne gładkie, dzięki którym 

kosmki mogą się poruszać i kurczyć. 

e)

 

Ruchy jelita 
I)

 

Wahadłowe  –  uwarunkowane  naprzemiennymi  skurczami  i  roz-

kurczami mięśniówki podłużnej. 

II)

 

Odcinkowe  –  wywołane  skurczem  mięśniówki  okrężnej  w  kilku 

sąsiednich odcinkach jelita.  

III)

 

Robaczkowe  –  polegają  na  skurczach  całej  mięśniówki  jelita. 

Skurcze te przesuwają treść pokarmową w stronę jelita grubego z 

szybkością 2-3 cm/s.  

f)

 

Zastawka krętniczo-kątnicza 
I)

 

Leży  w  ujściu  jelita  krętego  do  grubego,  na  granicy  kątnicy  i 

okrężnicy wstępującej. 

II)

 

Zastawka  krętniczo-kątnicza  składa  się  z  wargi  górnej  należącej 

do okrężnicy wstępującej i wargi dolnej należącej do kątnicy. 

 

42

III)

 

Rolą  zastawki  jest  okresowe  przepuszczanie  treści  pokarmowej 

jelita cienkiego do jelita grubego i zapobieganie cofaniu się treści 

jelita grubego  

g)

 

Tętnica krezkowa górna zaopatruje: 
I)

 

jelito cienkie 

II)

 

jelito ślepe 

III)

 

okrężnicę wstępującą 

IV)

 

2/3 prawe okrężnicy poprzecznej 

V)

 

częściowo trzustkę  

4)

 

Jelito grube 
a)

 

Podział jelita grubego 
I)

 

kątnica (jelito ślepe) 

II)

 

okrężnica: wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esowata 

III)

 

prostnica (odbytnica) 

b)

 

Budowa ściany okrężnicy 
I)

 

Błona surowicza 

II)

 

Błona mięśniowa:     

(1)

 

 warstwa podłużna  – taśma wolna, sieciowa, krezkowa   

(2)

 

warstwa okrężna 

III)

 

Błona śluzowa 

c)

 

Położenie odbytnicy 
I)

 

Leży w miednicy mniejszej, podotrzewnowo, do przodu od kości 

krzyżowej i guzicznej. 

II)

 

Początek odbytnicy rzutuje się na wysokości trzonu kręgu S3 

d)

 

Budowa odbytnicy 
I)

 

Bańka odbytnicy - część miedniczna 

II)

 

Kanał odbytowy – część odbytowa: 

(1)

 

strefa słupów odbytowych  

(2)

 

strefa splotu odbytniczego 

(3)

 

strefa skórna 

e)

 

Tętnica krezkowa dolna zaopatruje:  
I)

 

1/3 lewa część okrężnicy poprzecznej 

II)

 

okrężnicę zstępującą 

III)

 

okrężnicę esowatą 

 

43

 

IV)

 

większą część odbytnicy  

5)

 

Wątroba 
a)

 

Położenie wątroby 

Wątroba  leży  w  jamie  brzusznej,  wewnątrzotrzewnowo,  w  piętrze 

górnym gruczołowym, w nadbrzuszu właściwym, częściowo w lewym 

podżebrzu, sięgając po lewa linię środkowo-obojczykową. 

b)

 

Wyciski narządów na wątrobie 
I)

 

Przełyk 

II)

 

Żołądek 

III)

 

Dwunastnica 

IV)

 

pęcherzyk żółciowy 

V)

 

okrężnica 

VI)

 

nerka i nadnercze 

c)

 

Wrota wątroby 
I)

 

Położone  są  pomiędzy  rowkami  strzałkowymi  oraz  płatem  ogo-

niastym i czworobocznym. 

II)

 

We wrotach znajdują się: 

(1)

 

Po stronie prawej – przewód wątrobowy wspólny 

(2)

 

Po stronie lewej – tętnica wątrobowa właściwa 

(3)

 

Do  tyłu  od  wyżej  wymienionych  tworów  znajduje  się  żyła 

wrotna  

d)

 

Budowa wewnętrzna wątroby 
I)

 

zraziki, wewnątrz pośrodkowo żyła śródzrazikowa  

II)

 

zatoki wątrobowe uchodzą to żyły śródzrazikowej  

III)

 

hepatocyty leżą pomiędzy zatokami 

IV)

 

kanaliki żółciowe  

e)

 

Unaczynienie wątroby 
I)

 

Czynnościowe: 

Pochodzi z gałęzi żyły wrotnej,  która we wrotach wątroby dzieli 

się na gałąź prawą i lewą, te w odpowiednich płatach dzielą się na 

gałęzie przednie i tylne, a one z kolei na górne i dolne. 

II)

 

Odżywcze: 

Jest  zapewnione  przez  rozgałęzienia  tętnicy  wątrobowej  właści-

wej;  po dojściu do wrót wątroby dzieli się na gałąź prawą i lewą, 

które w płatach dzielą się na gałęzie przednie i tylne,  a te – na 

górne i dolne. 

 

44

f)

 

Odpływ krwi żylnej z wątroby 
I)

 

Z naczyń zatokowych – żż. śródzrazikowe – żż. podzrazikowe – 2-

3 żż. wątrobowe – ż. główna dolna – prawy przedsionek serca 

g)

 

Żyła wrotna zbiera krew z: 
I)

 

śledziony  

II)

 

trzustki 

III)

 

pęcherzyka żółciowego  

IV)

 

brzusznego odcinka przełyku 

V)

 

żołądka  

VI)

 

dwunastnicy 

VII)

 

jelita czczego i krętego  

VIII)

 

kątnicy wraz z wyrostkiem robaczkowym  

IX)

 

okrężnicy 

X)

 

górnej części odbytnicy  

XI)

 

sieci większej i mniejszej 

h)

 

Drogi żółciowe 
I)

 

Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe: 

Kanaliki żółciowe – Przewodziki międzyzrazikowe – Przewodziki 

żółciowe – Przewody wątrobowe (lewy i prawy) – Przewód wą-

trobowy wspólny 

II)

 

Drogi żółciowe zewnątrzwątrobowe: 

Przewód  wątrobowy  prawy  i  lewy  łączą  się  ze  sobą  w  przewód 

wątrobowy wspólny. Ten kieruje się ku dołowi i po krótkim prze-

biegu, poniżej wnęki wątroby oddaje w stronę prawą kilkucenty-

metrowy  przewód  wsteczny  –  przewód  pęcherzykowy.  U  swego 

końca przewód ten uwypukla się w pojemny zbiornik – pęcherzyk 

żółciowy.  Począwszy  od  miejsca  odejścia  przewodu  pęcherzyko-

wego  przewód  wątrobowy  wspólny  nosi  nazwę  przewodu  żół-

ciowego wspólnego. 

III)

 

Odcinki przewodu żółciowego wspólnego  

(1)

 

Naddwunastniczy  

(2)

 

Zadwunastniczy  

(3)

 

Trzustkowy 

(4)

 

Śródścienny  

 

45

 

6)

 

Pęcherzyk żółciowy 
a)

 

Położenie pęcherzyka żółciowego 
I)

 

Leży w dole pęcherzyka żółciowego na powierzchni  

II)

 

trzewnej wątroby, w części przedniej bruzdy  

III)

 

strzałkowej prawej, wewnątrzotrzewnowo. 

b)

 

Ściany pęcherzyka żółciowego 
I)

 

błona  surowicza  -  zapobiega  ocieraniu  się  ściany  pęcherzyka  o 

powierzchnię narządów jamy brzusznej 

II)

 

błona mięśniowa - skośnie krzyżujące się włókna mięśni gładkich 

III)

 

błona  śluzowa  -  w  postaci  cienkich  fałdów,  na  których  znajdują 

się drobniejsze fałdziki  

7)

 

Trzustka 
Trzustka jest gruczołem zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczym. 

I)

 

Część  zewnątrzwydzielnicza  -  to  pankreotomy  tworzące  zraziki  

i wydzielające sok trzustkowy  

II)

 

Część  wewnątrzwydzielnicza  -  utworzona  przez  wysepki  Langer-

hansa, przez komórki A – glukagon, komórki B – insulina, komórki  

D – somatostatyna, komórki  PP – polipeptyd trzustkowy.  

a)

 

Położenie trzustki 

Trzustka leży w jamie brzusznej, na tylnej ścianie, wtórnie zaotrzewnowo, 

w piętrze gruczołowym  

b)

 

Rzuty trzustki na kręgosłup 
I)

 

głowa trzustki - L1- L2, po stronie prawej 

II)

 

trzon trzustki - L1 

III)

 

ogon na wysokości XI żebra  

c)

 

Trzustka sąsiaduje z: 
I)

 

naczynia nerkowe, żyła główna dolna, żyła wrotna, naczynia 

II)

 

krezkowe górne, aorta, żyła śledzionowa, żyła krezkowa dolna 

III)

 

przewód żółciowy wspólny  

IV)

 

nerka lewa, nadnercze lewe, śledziona 

V)

 

okrężnica poprzeczna 

VI)

 

pętle jelita czczego 

 

46

UKŁAD MOCZOWY 

1)

 

Nerka 
Ma kształt fasoli, długości 10-12 cm, wymiar poprzeczny 5-6 cm, grubość 

3-4 cm, waga 120-200g 

a)

 

Położenie nerek 

Leżą  w  przestrzeni  zaotrzewnowej  jamy  brzusznej,  na  mięśniach  tyl-

nej ściany brzucha (m. lędźwiowym większym, m. czworobocznym lę-

dźwi,  części  lędźwiowej  przepony)  objęte  torebką  włóknistą  i  tłusz-

czową oraz powięzią nerkową. 

Oś  długa  nerki  biegnie  od  góry  i  strony  przyśrodkowej  ku  dołowi  i 

bocznie. 

b)

 

Rzut nerek  na kręgosłup 

Prawa nerka rzutuje się na wysokości Th

12

-L

3

 

Lewa nerka rzutuje się na wysokości Th

11

-L

2

 

c)

 

Umocowanie nerki 
I)

 

Torebka włóknista 

II)

 

Torebka tłuszczowa 

III)

 

Powięź nerkowa 

d)

 

Sąsiedztwo nerek 
I)

 

Prawe 

(1)

 

Wątroba 

(2)

 

Dwunastnica 

(3)

 

Okrężnica 

(4)

 

Nadnercze prawe 

(5)

 

Jelito cienki 

II)

 

Lewe 

(1)

 

Żołądek 

(2)

 

Trzustka 

(3)

 

Śledziona 

(4)

 

Okrężnica 

(5)

 

Nadnercze lewe  

(6)

 

Jelito cienkie 

e)

 

Budowa  nerek 
I)

 

Zewnętrzna 

(1)

 

Biegun górny 

(2)

 

Biegun dolny 

(3)

 

Powierzchnia przednia 

(4)

 

Powierzchnia tylna 

(5)

 

Brzeg przyśrodkowy w obrębie którego znajduje się wnęka 

(6)

 

Brzeg boczny – wypukły 

 

47

 

II)

 

Wewnętrzna 

(1)

 

Miąż nerki – na jej przekroju wyróżniamy istotę rdzenną i ko-

rową. 

(a)

 

Istota  (część)  rdzenna  –  tworzy  tzw.  piramidy  nerkowe. 

W piramidach (rdzenia) i promienistościach rdzennych le-

żą pętle Henlego oraz cewki zbiorcze i przewody brodaw-

kowe. 

(b)

 

Istota (część) korowa 

21

– stanowi zewnętrzną część miąż-

szu  nerki  oraz  wchodzi  między  piramidy  tworząc  słupy 

nerkowe. W istocie korowej leżą ciałka nerkowe oraz ka-

naliki pierwszego i drugiego rzędu. 

III)

 

Budowa nefronu 

(1)

 

Ciałko nerkowe 

(2)

 

Kanalik proksymalny – kręty I rzędu 

(3)

 

Pętla Henlego 

(4)

 

Kanalik dystalny – kręty II rzędu 

f)

 

Proces tworzenia moczu 

 

Pramocz – jest przesączany przez kapilary tętnicze kłębka nerkowego 

do torebki Bowmana 

Naczynia doprowadzające

Naczynia kłębka

Naczynia odprowadzające

Kanaliki proksymalne - resorbcja zwrotna wody, glukozy, lektrolitów

Pętla Henlego

Kanaliki dystalne - regulacja wydalanych elektrolitów i wody

Mocz ostateczny

 

48

g)

 

Unaczynienie nerki 

 

 

*

 idą też do tętniczek prostych właściwych (do rdzenia nerki) 

Krew  żylna  odprowadzana  jest  przy  pomocy  żyły  nerkowej  do  żyły 

głównej dolnej 

h)

 

Układ tworów we wnęce nerek 
I)

 

Żyła nerkowa (u góry i do przodu od tętnicy) 

II)

 

Tętnica nerkowa (poniżej żyły i do tyłu) 

III)

 

Moczowód (od tyłu i poniżej naczyń nerkowych) 

UKŁAD VAU 

i)

 

Funkcje nerki 
I)

 

Udział w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej 

II)

 

Regulacja osmolarności płynu zewnątrzkomórkowego 

III)

 

Wydalanie zbędnych produktów przemiany materii 

IV)

 

Zmiana nieaktywnej witaminy D

3

 na aktywną postać 1,25(OH)

2

D

3

 

V)

 

Wydzielanie substancji hormonalnych czynnych 

2)

 

Moczowody 
Wyróżniamy części: 

•

 

Brzuszną 

•

 

Miedniczną 

a)

 

Położenie moczowodów 

Rozpoczyna się w miejscu przejścia miedniczki nerkowej tzw. zgięciu 

nerkowym  moczowodu,  na  wysokości  kresy  granicznej  wyróżniamy 

Tętnica  nerkowa (od aorty brzusznej L

1

/L

2

)

Gałąź przednia i tylna

Tętnice międzypłatowe

Tętnice łukowate (na podstawy piramid)

*

Tętnice międzyzrazikowe

*

Naczynia doprowadzające (do kłębków nerowych)

 

49

 

zgięcie  moczowodu,  tutaj  znajduje  się  przejście  odcinka  brzusznego 

w miedniczny. 

Na wysokości kolca kulszowego – zgięcie miedniczne 

Następnie  biegnie  pośrodkowo  i  do  przodu  skośnie  przebijając  dno 

pęcherza. 

b)

 

Kształt moczowodów 

Moczowód  ma  kształt  cylindryczny,  nieco  spłaszczony  od  przodu  ku 

tyłowi, długości do 35 cm i szerokości 5 – 8 cm. 

3)

 

Pęcherz moczowy 
a)

 

Położenie pęcherza moczowego 

Leży  w  miednicy  mniejszej  podotrzewnowo,  za  kośćmi  łonowymi  i 

spojeniem  łonowym.  U  kobiet  leży  na  mięśniach  dna  miednicy,  u 

mężczyzny na gruczole krokowym. 

b)

 

Sąsiedztwo pęcherza moczowego 
I)

 

U kobiet: 

(1)

 

Pochwa 

(2)

 

Część nadpochwowa szyjki macicy 

(3)

 

Trzon macicy 

(4)

 

Pętle jelita cienkiego 

II)

 

U mężczyzn: 

(1)

 

Odbytnica 

(2)

 

Pęcherzyki nasienne 

(3)

 

Bańki nasieniowodu 

(4)

 

Przewody wytryskowe 

(5)

 

Pętle jelita cienkiego 

(6)

 

Dolna pętla okrężnicy esowatej 

c)

 

Budowa zewnętrzna pęcherza moczowego 

•

 

Szczyt 

•

 

Trzon 

•

 

Dno 

Szczyt zwrócony jest do góry i przodu, dno ku dołowi i tyłowi. 

Do dna pęcherza uchodzą moczowody a wychodzi z niego cewka mo-

czowa. 

 

50

d)

 

Budowa ściany pęcherza 
I)

 

Od wewnątrz: 

(1)

 

Błona śluzowa 

(2)

 

Błona podśluzowa 

(3)

 

Trójwarstwowa mięśniówka 

(4)

 

Przydanka łącznotkankowa, a na górnej powierzchni otrzew-

na 

II)

 

Błona  śluzowa  w  pęcherzyku  opróżnionym  układa  się  w  liczne 

fałdy, które w miarę wypełniania się pęcherza stopniowo się wy-

gładza. 

III)

 

Błona  mięśniowa  składa  się  z  pęczków  włókien  mięśniowych 

gładkich  i  towarzyszących  im  włókien  sprężystych,  które  są  licz-

niejsze w szczycie i dnie pęcherza. 

IV)

 

Pęczki mięśniowe tworzą w zasadzie trzy warstwy, nie dające się 

jednak wyraźnie określić: 

(1)

 

Zewnętrzną podłużną 

(2)

 

Środkową okrężną 

(3)

 

Wewnętrzną podłużną 

V)

 

Skupienie włókien okrężnych w trójkącie pęcherzowym otaczają-

cym ujście cewki moczowej tworzy mięsień zwieracz pęcherza. 

4)

 

Cewka moczowa 
a)

 

Męska 

Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w dnie pęcherzyka moczowe-

go, następnie wyróżniamy cztery odcinki: 

I)

 

Śródścienny 

II)

 

Sterczowy 

III)

 

Błoniasty 

IV)

 

gąbczasty 

b)

 

Żeńska 

Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w dnie pęcherzyka moczowe-

go, następnie wyróżniamy cztery odcinki: 

I)

 

Śródścienny 

II)

 

Nadprzeponowy 

III)

 

Przeponowy 

 

51

 

IV)

 

Podprzeponowy (ujście w przedsionku pochwy) 

UKŁAD ROZROCZY 

1)

 

Narządy płciowe 
a)

 

Narządy płciowe męskie wewnętrzne: 
I)

 

Jądra 

II)

 

Najądrza 

III)

 

Nasieniowody 

IV)

 

Pęcherzyki nasienne 

V)

 

Przewody wytryskowe 

VI)

 

Gruczoł krokowy

VII)

 

Gruczoły opuszkowo-cewkowe 

VIII)

 

Cewka moczowa (od wzgórka nasiennego do ujścia zewnętrzne-

go) 

b)

 

Narządy płciowe męskie zewnętrzne: 
I)

 

Moszna 

II)

 

Prącie 

c)

 

Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne: 
I)

 

Jajniki 

II)

 

Jajowody 

III)

 

Macica 

IV)

 

Pochwa 

d)

 

Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne: 
I)

 

Wargi sromowe większe 

i mniejsze 

II)

 

Przedsionek pochwy 

III)

 

Opuszki przedsionka 

IV)

 

Gruczoły przedsionkowe 

V)

 

Gruczoły przycewkowe 

VI)

 

Łechtaczka i jej napletek 

i wędzidełko 

VII)

 

Ujście pochwy 

VIII)

 

Błona dziewicza 

IX)

 

Gruczoły sutkowe 

2)

 

Jądra 
a)

 

Położenie jąder 

Leżą w mosznie objęte osłonką pochwową spełniającą rolę otrzewnej. 

Lewe jądro leży nieco niżej niż prawe. 

b)

 

Budowa jąder 

Powierzchnię jądra pokrywa błona biaława, od której w głąb miąższu 

odchodzą przegródki jądra, dzieląc miąższ jądra na płaciki jądra. Pła-

ciki swymi wierzchołkami skierowane są do śródjądrza. 

Każdy  płacik  wypełniony  jest  cewkami  nasiennymi  krętymi.  Tu  od-

bywa się proces spermatogenezy i spermiogenezy. 

Cewki kręte łączą się ze sobą, tworząc cewki nasienne proste, które 

kierują się do śródjądrza i wytwarzają siatkę jądra. 

 

52

W górnej części śródjądrza od siatki jądra odchodzi 12 – 20 przewo-

dzików  odprowadzających  jądra,  które  prowadzą  nasienie  do  nają-

drza. 

3)

 

Powrózek nasienny 
Jest to zespół tworów wchodzących do moszny i wychodzących z niej. 

a)

 

Wyróżniamy w nim dwie części: 

I)

 

Mosznową 

II)

 

Pachwinową 

b)

 

Skład powrózka nasiennego 

I)

 

Nasieniowód 

II)

 

Tętnica i żyła nasieniowodu 

III)

 

Tętnica jądrowa 

IV)

 

Splot żylny wiciowaty 

V)

 

Tętnica i żyła mięśnia dźwigacza jądra 

VI)

 

Naczynia chłonne  

VII)

 

Gałąź płciowa nerwu płciowo-udowego 

VIII)

 

Splot jądrowy 

IX)

 

Splot nasieniowodowy 

X)

 

Szczątek wyrostka pochwowego otrzewnej 

4)

 

Najądrza 
a)

 

Położenie najądrzy 

Leżą  w  mosznie,  głowa  najądrza  na  górnym  biegunie  jądra,  trzon 

i ogon na tylnym brzegu jądra. 

b)

 

Budowa najądrzy 

Zbudowane jest z głowy, trzonu i ogona, z którego wychodzi przewód 

najądrza, którego przedłużeniem jest nasieniowód. 

c)

 

Funkcje najądrzy 

Stanowi  układ  przewodów,  których  zadaniem  jest  magazynowanie 

nasienia. 

5)

 

Nasieniowód 
a)

 

W przebiegu nasieniowodu wyróżniamy: 

I)

 

Część jądrową 

II)

 

Część powróżkową 

III)

 

Część pachwinową 

IV)

 

Część miedniczną 

 

53

 

6)

 

Gruczoł krokowy 
a)

 

Położenie gruczołu krokowego 

Leży  ma  przeponie  moczowo-płciowej,  poniżej  dna  pęcherzyka  mo-

czowego, do przodu od odbytnicy, do tyłu od spojenia łonowego. 

7)

 

Pęcherzyki nasienne 
a)

 

Położenie pęcherzyków nasiennych 

Leżą na tylnej ścianie pęcherzyka moczowego otoczone razem z nim 

i sterczową  blaszką  przegrody  odbytniczo-pęcherzykowej,  która  od-

dziela je od przedniej ściany odbytnicy. 

8)

 

Droga Plemnika 

 

9)

 

Macica 
a)

 

Położenie macicy 

Macica  leży  w  miednicy  mniejszej  żeńskiej,  pośrodkowo,  wzdłuż  osi 

miednicy, do tyłu od pęcherzyka moczowego, do przodu od odbytni-

cy,  powyżej  pochwy,  podotrzewnowo,  w  przodozgięciu  i  przodopo-

chyleniu. 

I)

 

Przodozgięcie jest to zgięcie trzonu macicy względem szyjki 

Cewki nasienne kręte

Cewki nasienne proste

Sieć jądra

Przewodziki wyprowadzające jądra

Przewód najądrza

Nasieniowód

Przewód najądrza

Cewka moczowa

 

54

II)

 

Przodopochylenie jest to pochylenie szyjki macicy względem po-

chwy 

b)

 

Umocowanie macicy 
I)

 

Układ wieszadłowy 

(1)

 

Więzadło podstawowe 

(2)

 

Więzadło łonowo-pęcherzowo-maciczne 

(3)

 

Więzadło krzyżowo-odbytniczo-maciczne 

II)

 

Układ podporowy 

Pochwa wraz z jej umocowaniem, czyli: 

(1)

 

Mięsień zwieracz cewki moczowej i pochwy 

(2)

 

Pasma  tkanki  łącznej,  łączące  pochwę  z  odbytnicą,  pęche-

rzem moczowym i cewką moczową 

(3)

 

Więzadło poprzeczne krocza 

c)

 

Budowa ściany macicy 
I)

 

Błona śluzowa – endometrium 

II)

 

Błona mięśniowa – myometrium 

III)

 

Otrzewna (omacicze) - perimetrium 

10)

 

Jajniki 
a)

 

Położenie jajnika 

Leży w jamie otrzewnowej, na boczno-tylnej ścianie miednicy mniej-

szej  żeńskiej  w  tzw.  dołku  jajnikowym,  leżącym  na  powięzi  zasłono-

wej. 

Dołek  jajnikowy  jest  ograniczony  od  góry  przez  podział  tętnicy  bio-

drowej  wspólnej,  od  przodu  przez  tętnicę  biodrową  zewnętrzną,  od 

tyłu przez tętnicę biodrową wewnętrzną, od dołu przez tętnicę zasło-

nową. 

b)

 

Budowa jajnika 

Powierzchnię  jajnika  okrywa  osłonka  biaława.  Jajnik  posiada  we-

wnątrz  łącznotkankowy  zrąb  jajnika,  zawierający  naczynia  krwiono-

śne. Między komórkami zrębu leżą komórki śródmiąższowe. 

W jajniku znajdują się mieszki jajnikowe pierwotne oraz mieszki jaj-

nikowe pęcherzykowate, zawierające dojrzałe komórki jajowe. 

 

55

 

UKŁAD NERWOWY 

1)

 

Nerw 
Jest to pęczek włókien nerwowych wraz z osłonkami. Osłonki nerwu to: 

śródnerwie, onerwie, nanerwie. 

2)

 

Rodzaje synaps 
a)

 

I grupa: 

I)

 

Nerwowo-nerwowe 

II)

 

Nerwowo-mięśniowe 

III)

 

Nerwowo-gruczłowe 

b)

 

II grupa: 

I)

 

Aksono-aksonalne 

II)

 

Dendryto-dendryczne 

III)

 

Aksono-dendryczne 

IV)

 

Aksono-somatyczne 

V)

 

Somatyczno-dendryczna 

VI)

 

Somato-somatyczna 

c)

 

III grupa: 

I)

 

Synapsa aferentna (receptor-dendryt) 

II)

 

Synapsa eferentna (akson-efektor) 

3)

 

W skład układu nerwowego wchodzi (podział topograficzny): 
a)

 

Układ nerwowy ośrodkowy 
I)

 

Skład ośrodkowego układu nerwowego 

(1)

 

Mózgowie 

(a)

 

Mózg 

(i)

 

Pień mózgu 

1.

 

Rdzeń przedłużony 

2.

 

Most 

a.

 

W  części  podstawowej mostu  przebiegają  wyłącz-

nie  drogi  zstępujące  (drogi  piramidowe,  koro-

mostowo-móżdżkowe).  Istota  szara  w  tej  części 

mostu tworzy jądra własne części podstawnej mo-

stu. 

b.

 

W części grzbietowej mostu biegną drogi wstępu-

jące i zstępujące. Istota szara reprezentowana jest 

przez jądra nerwów czaszkowych i jądra własne. 

3.

 

Śródmózgowie 

a.

 

Pokrywka (blaszka czworacza) 

Pokrywkę od nakrywki oddziela wodociąg mózgu. 

 

56

Twory należące do pokrywy: 

 

Blaszka 

pokrywy 

(blaszka 

czworacza): 

2 wzgórki górne i 2 wzgórki dolne. 

Wzgórki  zawierają  jądra,  które  są  ośrodkami 

odruchu  wzrokowego  (jądra  wzgórków  gór-

nych) oraz odruchu słuchowego (jądra wzgór-

ków dolnych) 

 

Ramiona wzgórków 

Ramię  wzgórka  górnego  łączy  wzgórek  górny 

blaszki  pokrywy  z  ciałem  kolankowatym 

bocznym. 

Ramię  wzgórka  dolnego  łączy  wzgórek  dolny 

blaszki pokrywy z ciałem kolankowatym przy-

środkowym. 

 

Trójkąt wstęgi (parzysty) 

b.

 

Nakrywka 

Nakrywkę od odnóg mózgu oddziela istota czarna. 

c.

 

Odnogi mózgu 

Odnogi  mózgu  wraz  z  nakrywką  tworzą  całość 

zwaną konarami mózgu. Między odnogami mózgu 

znajduje  się  dół  międzykonarowy,  ograniczony  z 

przodu ciałami suteczkowatymi a od strony tylno-

dolnej górnym brzegiem mostu. 

4.

 

Międzymózgowie 

a.

 

Wzgórzomózgowie 

i.

 

Wzgórze  lewe  i  prawe  –  jest  podkorowym 

ośrodkiem czucia. 

ii.

 

Nadwzgórze 

 

Szyszynka – jest gruczołem dokrewnym, wy-

twarzającym melatoninę – hormon, którego 

zadaniem  jest  hamowanie  produkcji  gona-

dotropin  przez  przedni  płat  przysadki  mó-

zgowej. 

 

57

 

 

Spoidło tylne mózgu 

 

Spoidło uzdeczek 

 

Trójkąt uzdeczek 

iii.

 

Zawzgórze lewe i prawe: 

 

Ciało  kolankowate  boczne  –  jest  pokoro-

wym ośrodkiem wzroku. 

 

Ciało  kolankowate  przyśrodkowe  –  jest 

podkorowym ośrodkiem słuchu. 

b.

 

Podwzgórze  pełni  rolę  nadrzędnego  gruczołu  do-

krewnego. Ponadto jest nadrzędnym centrum ste-

rującym  układem  autonomicznym  oraz  zawiera 

ośrodki:  termoregulacji,  głodu,  pragnienia  i  syto-

ści, agresji i czynności płciowych. 

i.

 

Skrzyżowanie wzrokowe 

ii.

 

2 pasma wzrokowe 

iii.

 

Guz popielaty 

iv.

 

Lejek 

v.

 

Ciało suteczkowate prawe i lewe 

(ii)

 

Kresomózgowie 

1.

 

Dwie półkule (prawa i lewa) – podzielone są na pła-

ty:  

a.

 

Czołowy 

b.

 

Ciemieniowy 

c.

 

Skroniowy 

d.

 

Potyliczny 

e.

 

Wyspę - która ukryta jest w głębi bruzdy bocznej 

Obie  półkule  oddzielone  są  od  siebie  szczeliną  po-

dłużną mózgu. 

Płat  czołowy  od  ciemieniowego  oddziela  bruzda 

środkowa.  Płat  czołowy  i  część  ciemieniowego  od 

płata  skroniowego  oddziela  bruzda  boczna.  Płat 

ciemieniowy  od  potylicznego  oddziela  bruzda  cie-

mieniowo-potyliczna. 

 

58

Powierzchnia  półkuli  mózgu  jest  pokryta  warstwą 

istoty  szarej,  którą  nazywamy  korą  mózgu  albo 

płaszczem. 

Grubość kory mózgu wynosi 3 mm (1,5 – 5 mm). 

Kora  mózgu  utworzona  jest  z  6  warstw:  (drobino-

wej,  ziarnistej  zewnętrznej,  piramidowej,  ziarnistej 

wewnętrznej, zwojowej, komórek różnokształtnych) 

Warstwy 1 i 6 pełnią funkcję koordynacyjną 

Warstwy 2 i 4 pełnią funkcję recepcyjną 

Warstwy 3 i 5 pełnią funkcję emisją 

Kora  mózgu  zawiera  około  9  miliardów  komórek. 

Każdy neuron który ma od 5000 do 6000 synaps. 

Jądra  kresomózgowia  –  są  to  skupiska  istoty  szarej 

leżące w głębi półkuli mózgu 



 

Ciało prążkowane: 

o

 

Jądro  ogniste  –  składa  się  z:  głowy,  trzonu 

i ogona 

o

 

Jądro  soczewkowate  –  składa  się  z:  gałki 

bladej i skorupy.

22

 



 

Przedmurze 



 

Ciało migdałowate 

Pasma  istoty  białej  oddzielające  jądra  kresomó-

zgowia nazywamy torebkami. 



 

Torebka  ostatnia  –  warstwa  istoty  białej  po-

między  płaszczem  (korą  wyspy)  a  przedmu-

rzem. 



 

Torebka  zewnętrzna  –  warstwa  istoty  białej 

pomiędzy  przedmurzem  a  skorupą  jądra  so-

czewkowatego. 



 

Torebka  wewnętrzna  –  warstwa  istoty  białej 

pomiędzy  jądrem  soczewkowatym,  jądrem 

ogoniastym i wzgórzem. 

 

59

 

Włókna istoty białej półkul 

 

Kojarzeniowe  –  zespalają  poszczególne  części 

płaszcza w obrębie tej samej półkuli. 

 

Spoidłowe  –  zespalają  ze  sobą  struktury  od-

rębnych półkul. 

 

Rzutowe – zespalają płaszcz ze strukturami po-

łożonymi w pniu mózgu, rdzeniu kręgowym. 

Kora mózgu: 

 

Kora mózgu zawiera liczne uwypuklenia zwane 

zakrętami,  pomiędzy  którymi  leżą  bruzdy  i 

szczeliny. 

 

Pofałdowania  kory  (gyryfikacja)  zwiększa  jej 

powierzchnię. 

 

75 % całej powierzchni kory mieści się w bruz-

dach. 

 

Powierzchnia kory mózgu wynosi ok. 2000 cm

2

. 

 

W  korze mózgowej  zlokalizowane są  tzw.  wyż-

sze czynności mózgowe (percepcja, zapamięta-

nie, świadomość) 

2.

 

Spoidła: wielkie, przednie, spoidło sklepienia 

(b)

 

Móżdżek  –  znajduje  się  w dole  tylnym  czaszki,  ku  tyłowi 

od  pnia  mózgu  oddzielony  od  nich  poprzez  komorę 

czwartą. Od góry móżdżek pokrywają półkule mózgu; od-

dzielony jest od nich przez namiot móżdżku, będący wy-

pustką  opony  twardej.  W  móżdżku  wyróżnia  się  płaty: 

przedni, tylny i kłaczkowo-grudkowy. 

(i)

 

Podział filogenetyczny móżdżku 

1.

 

Część  najstarsza  (archicerebellum)  –  składa  się 

z płata  grudkowo-kłaczkowego  oraz  jądra  wierz-

chu. Pełni funkcję ośrodka równowagi. 

2.

 

Część stara (paleocerebellum) – składa się z płata 

przedniego  i  tylnego  oraz  jądra  kulkowatego  i 

 

60

czopowatego.  Odpowiada  za  regulację  napięcia 

mięśniowego. 

3.

 

Część młoda (neocerebellum) – składa się z płata 

środkowego  i  jądra  zębatego.  Pełni  rolę  banku 

pamięciowego,  przechowuje  wzorce  ruchowe, 

uczestniczy w planowaniu czynności ruchowej. 

(ii)

 

Połączenia móżdżku 

1.

 

Z  nakrywką  śródmózgowia  przez  konary  górne 

móżdżku i zasłonę rdzeniową górną. 

2.

 

Z  częścią  podstawną  mostu  przez  konary  środ-

kowe móżdżku. 

3.

 

Z częścią grzbietową rdzenia przedłużonego przez 

konary dolne móżdżku. 

(2)

 

Rdzeń kręgowy – leży w kanale kręgowym, u góry łączy się z 

rdzeniem  przedłużonym,  u  dołu  kończy  się  na  wysokości 

krążka międzykręgowego L1 – L2 

(a)

 

Korzeń  tylny  jest  to  pęczek  neurytów  komórek  pseudo-

jednobiegunowych zwoju międzykręgowego, biegnący do 

rogu (słupa) tylnego i sznura tylnego rdzenia kręgowego. 

(b)

 

Korzeń  przedni  jest  to  pęczek  neurytów  komórek  leżą-

cych  w  rogu  przednim  rdzenia  kręgowego,  biegnący  do 

nerwu rdzeniowego. 

(c)

 

Pole  korzeniowe  jest  to  obszar  na  powierzchni  rdzenia 

kręgowego  przez  który  przechodzą  włókna  korzenia 

przedniego. 

(d)

 

Segment  rdzenia  kręgowego  (neuromer)  –  odcinek 

rdzenia kręgowego sięgający od górnego brzegu pola ko-

rzeniowego  do  kolejnego,  górnego  brzegu  pola  korze-

niowego. 

(e)

 

Budowa rdzenia kręgowego 

(i)

 

Istota  biała  –  jest  zbudowana  z  dróg  nerwowych. 

Wyróżniamy  w  niej  sznury:  przednie,  boczne,  tylne 

oraz spoidło białe łączące oba sznury przednie. 

 

61

 

(ii)

 

Istota szara – jest zbudowana z ciał komórek nerwo-

wych  i  glejowych  a  także  włókien  nerwowych  nie-

zmielizowanych. Dzielimy  ją  na  słupy,  które  na  prze-

kroju  poprzecznym  nazywamy  rogami.  Wyróżnia  się 

słupy (rogi) przednie i tylne. Pomiędzy nimi leży isto-

ta szara pośrednia. 

(iii)

 

W segmentach C8 – L2/L3 tworzy się słup (róg) bocz-

ny.  W  istocie  szarej  pośredniej  bocznej  leżą  rdzenio-

we ośrodki układu autonomicznego. 

b)

 

Układ nerwowy obwodowy 
I)

 

Skład obwodowego układu nerwowego 

(1)

 

Nerwy rdzeniowe wraz z ich korzeniami i gałęziami 

(a)

 

Nerw rdzeniowy jest to nerw utworzony przez połączenie 

korzenia przedniego i tylnego, łączących się z jedną stro-

ną  tego  samego  segmentu  rdzenia  kręgowego.  Nerw 

rdzeniowy dzieli się na: 

(i)

 

Przedni 

(ii)

 

Tylni 

(iii)

 

Oponowy  

(b)

 

Nerw rdzeniowy leży w otworze międzykręgowym. 

(c)

 

Nerwów rdzeniowych jest 31 par. 

(d)

 

Dodatkowo nerwy rdzeniowe C8 – L2 lub L3 dzielą się na 

gałąź łączącą białą. 

(e)

 

Do  każdego  nerwu  rdzeniowego  dochodzi  gałąź  łącząca 

szara. 

(2)

 

Sploty nerwów rdzeniowych – jest to wymieszanie i połącze-

nie gałęzi przednich kilku kolejnych nerwów rdzeniowych po 

jednej stronie rdzenia kręgowego. 

Sploty nerwów rdzeniowych: 

(a)

 

Szyjny (C1 – C4) 

(b)

 

Ramienny (C5 – Th1) 

(c)

 

Lędźwiowy (L1 – L3) 

(d)

 

Krzyżowy (L4, – Co1) 

 

62

(3)

 

Nerwy obwodowe 

(a)

 

Skórne  –  unerwiają  skórę  wraz  z  gruczołami  skórnymi  i 

mięśniami  prostującymi  włosy  oraz  mięśniówkę  naczyń 

krwionośnych. 

(b)

 

Mięśniowe – unerwiają mięśnie szkieletowe 

(c)

 

Mieszane – unerwiają mięśnie szkieletowe i skórę, a tak-

że blaszki ścienne niektórych błon surowiczych. 

(4)

 

Nerwy czaszkowe

23

 

(a)

 

Ruchome 

(i)

 

n. okoruchowy 

(ii)

 

n. bloczkowy 

(iii)

 

n. odwodzący 

(iv)

 

n. dodatkowy 

(v)

 

n. podjęzykowy 

(b)

 

Czuciowo-ruchowe 

(i)

 

n. trójdzielny 

(ii)

 

n. twarzowy 

(iii)

 

n. językowo-gardłowy 

(iv)

 

n. błędny 

(c)

 

Parasympatyczne 

(i)

 

n. okoruchowy 

(ii)

 

n. twarzowy 

(iii)

 

n. językowo-gardłowy 

(iv)

 

n. błędny 

(d)

 

Zmysłowe 

(i)

 

n. węchowy 

(ii)

 

n. wzrokowy 

(iii)

 

n. przedsionkowo- 

ślimakowy 

(5)

 

Zwoje  nerwowe  –  jest  to  skupisko  ciał  komórek  nerwowych 

leżących w obwodowym układzie nerwowym 

4)

 

W skład układu nerwowego wchodzi (podział czynnościowy): 
a)

 

Układ somatyczny 

-  unerwienie  mięśni  poprzecznie  prążkowanych,  odprowadzenie 

bodźców czuciowych. 

I)

 

Układ piramidowy 

II)

 

Układ pozapiramidowy 

(1)

 

Wytwarza i przewodzi impulsy dla ruchów zautomatyzowa-

nych, mimowolnych, częściowo świadomych. 

(2)

 

Centralnym ośrodkiem układu pozapiramidowego leżą w ko-

rze mózgu do przodu od bruzdy przedśrodkowej i do tyłu od 

bruzdy zaśrodkowej. 

 

63

 

(3)

 

Do ważniejszych ośrodków korowych należą: 

(a)

 

Tylna  część  zakrętu  czołowego  górnego  –  ośrodek  dla 

złożonych ruchów tułowia 

(b)

 

Tylna  część  zakrętu  czołowego  środkowego  –  ośrodek 

synchronizujący ruchy głowy z ruchami gałek ocznych 

(4)

 

Struktury układu pozapiramidowego 

(a)

 

W kresomózgowiu: jądro ogoniaste, jądro soczewkowate, 

przedmurze, ciało migdałowate 

(b)

 

W  międzymózgowiu:  jądro  niskowzgórzowe,  jądra  bocz-

ne i przyśrodkowe wzgórza 

(c)

 

W  śródmózgowiu:  jądro  czerwienne,  istota  czarna,  jądro 

pokrywy, jądra tworu siatkowatego 

(d)

 

W moście: jadra przedsionkowe, jądra tworu siatkowate-

go 

(e)

 

W rdzeniu przedłużonym: jądra oliwki dolnej i jądra two-

ru siatkowatego 

(5)

 

Połączenia z układem pozapiramidowym 

(a)

 

W  ścisłym  związku  z  układem  pozapiramidowym  jest 

móżdżek, który łączy się z ośrodkami kory mózgu poprzez 

drogi korowo-mostowo-móżdżkowe. 

(b)

 

Istotne  jest  połączenie  jąder  kresomózgowia  z  jądrami 

wzgórza,  gdyż  umożliwia  przekazanie  impulsu  z  podko-

rowego ośrodka czucia leżącego we wzgórzu na drogi od-

ruchu. 

b)

 

Układ autonomiczny 

- unerwienie mięśni gładkich, mięśnia sercowego, gruczołów. 

 

I)

 

Jądro pośrednio-boczne – jest ośrodkiem układu współczulnego, 

leży w segmentach rdzenia kręgowego C8 – L2 lub L3. 

Układ autonomiczny

część współczulna 

sympatyczna

część przywspółczulna 

parasympatyczna

 

64

II)

 

Jądro  pośrednio-przyśrodkowe  –  jest  ośrodkiem  układu  przy-

współczulnego, leży w segmentach rdzenia kręgowego S2 – S4. 

5)

 

Jądro nerwowe 
Jest to grupa ciał komórek nerwowych leżących w ośrodkowym układzie 

nerwowym. 

Podział jąder nerwowych ze względu na czynność. 

 

6)

 

Lokalizacja ośrodków korowych 
a)

 

Korowy  ośrodek  ruchu  –  w  płacie  czołowym  w  zakręcie  przedśrod-

kowym i przedniej części płacika okołośrodkowego. 

b)

 

Korowy ośrodek czucia – w płacie ciemieniowym, w zakręcie zaśrod-

kowym i tylnej części płacika okołośrodkowego. 

c)

 

Korowy ośrodek wzroku – w płacie potylicznym na powierzchni przy-

środkowej, wokół szczeliny ostrogowej. 

d)

 

Korowy  ośrodek  słuchu  –  w  płacie  skroniowym,  w  zakrętach  skro-

niowych poprzecznych Heschla. 

e)

 

Korowy  ośrodek  węchu  –  w  płacie  skroniowym,  w  haku  zakrętu 

przyhipokampowego. 

f)

 

Korowy  ośrodek  smaku  –  w  płacie  ciemieniowym,  na  dolnej  po-

wierzchni zakrętu zaśrodkowego. 

7)

 

Komory mózgu 
a)

 

Komory boczne – leżą w półkulach mózgu 

b)

 

Komora III – leży w międzymózgowiu 

c)

 

Komora IV – leży w tyłomózgowiu 

8)

 

Drogi nerwowe 
Wiązka włókien nerwowych, aksonów lub dendrytów albo jednych i dru-

gich przebiegająca w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. 

PODZIAŁ DRÓG NEWOWYCH: 

a)

 

Drogi nerwowe rzutowe (projekcyjne) 

I)

 

Zstępujące (ruchowe) 

(1)

 

Piramidowe 

Jądra nerwowe

czuciowe

ruchowe

współczulne

przywspółczulne

 

65

 

(a)

 

Korowo-rdzeniowa  –  rozpoczyna  się  w  przedniej  części 

płacika  okołośrodkowego  i  górnej  części  zakrętu  przed-

środkowego (I neuron).  

Z  kresomózgowia  droga  korowo  rdzeniowa  wchodzi  do 

śródmózgowia,  gdzie  wspólnie  z  drogą  korowo-jądrową 

tworzy  3/5  środkowej  odnogi  mózgu.  Następnie  droga 

biegnie przez część podstawną mostu. 

W  rdzeniu  przedłużonym  droga  tworzy  piramidy  rdzenia 

przedłużonego. W  skrzyżowaniu  piramid krzyżuje się  80-

85% włókien. 

Włókna  po  skrzyżowaniu  biegną  ku  dołowi  w  sznurach 

bocznych  rdzenia  kręgowego.  Pozostałe  15-20%  włókien 

biegnie  ku  dołowi  w  sznurach  przednich  rdzenia  kręgo-

wego, gdzie krzyżują się. 

Włókna drogi korowo-rdzeniowej dochodzą do motoneu-

ronów rogów przednich rdzenia kręgowego (II neuron) 

(b)

 

Korowo-jądrowa – rozpoczyna się w dolnej części zakrętu 

przedśrodkowego (pierwsze neurony). 

Z  kresomózgowia  włókna  tej  drogi  przechodzą  do  śród-

mózgowia,  gdzie  wspólnie  z  drogą  korowo-rdzeniową 

tworzą 3/5 środkowej odnogi mózgu. 

W śródmózgowiu część włókien tej drogi odłącza się i do-

chodzi do jąder ruchowych III i IV nerwu czaszkowego. 

Ze śródmózgowia droga przechodzi do części podstawnej 

mostu, gdzie kolejna część włókien odłącza się i dochodzi 

do jąder ruchowych V, VI, VII nerwu czaszkowego. 

Następnie  droga  przechodzi  do  rdzenia  przedłużonego, 

gdzie włókna dochodzą do jąder ruchowych nerwów cza-

szkowych: IX, X, XI, XII. 

W  jądrach  ruchowych  nerwów  czaszkowych  leżą  drugie 

neurony tej drogi. 

(2)

 

Pozapiramidowe 

 

66

II)

 

Wstępujące (czuciowe) 

(1)

 

Drogi czucia powierzchownego 

(a)

 

Droga rdzeniowo-wzgórzowo-korowa 

(i)

 

Zwoje rdzeniowe (I neuron) ---- korzenie tylne ---- ją-

dro  własne  rogu  tylnego  rdzenia  kręgowego  (II  neu-

ron) 

(ii)

 

Część  neurytów  biegnie  w  sznurze  przednim  jako 

droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia (czucie dotyku 

i ucisku) 

(iii)

 

Część neurytów biegnie w sznurze bocznym jako dro-

ga rdzeniowo-wzgórzowa boczna (czucie bólu, ciepła 

i zimna) 

(iv)

 

Drogi te z rdzenia kręgowego przechodzą do rdzenia 

przedłużonego,  gdzie  tworzą  wstęgę  rdzeniową.  Bie-

gnie  ona  do  jądra  tylno  bocznego  wzgórza  (III  neu-

ron) 

(v)

 

Neuryty jako droga wzgórzowo-korowa dochodzą do 

tylnej części płacika okołośrodkowego i górnej części 

zakrętu  zaśrodkowego  w  płacie  ciemieniowym  (ko-

rowy ośrodek czucia) 

(2)

 

Drogi czucia głębokiego 

(a)

 

Droga rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowa 

b)

 

Drogi nerwowe spoidłowe (komisuralne) 

c)

 

Drogi nerwowe kojarzeniowe (asocjacyjne) 

NARZĄDY ZMYSŁU 

1)

 

Drogi zmysłowe 
a)

 

Droga wzrokowa 

b)

 

Droga słuchowa 

c)

 

Droga równowagi 

d)

 

Droga smakowa 

e)

 

Droga węchowa 

2)

 

Podział receptorów w zależności od położenia 
a)

 

Eksteroreceptory – leżą w obrębie powłoki wspólnej. Odbierają czu-

cie dotyku, ucisku, temperatury, bólu, smaku 

 

67

 

b)

 

Proprioreceptory  –  leżą  w  mięśniach,  torebkach  stawowych,  więza-

dłach  i  części  przedsionkowej  narządu  przedsionkowo-ślimakowego. 

Odbierają  czucie  wibracji,  położenia  części  ciała  względem  siebie, 

umożliwiają ocenę kształtu i masy przedmiotu bez pomocy wzroku. 

c)

 

Interoreceptory  –  leżą  w  narządach,  jamach  ciała.  Odbierają  czucie 

bólu, zmiany chemiczne. 

d)

 

Telereceptory  –  leżą  w  narządzie  powonienia,  wzroku,  części  ślima-

kowej  narządu  przedsionkowo-ślimakowego.  Odbierają  wrażenia  na 

odległość. 

3)

 

Podział receptorów z punktu fizjologii 
a)

 

Mechanoreceptory 

b)

 

Termoreceptory 

c)

 

Fotoreceptory 

d)

 

Chemoreceptory 

4)

 

Narząd wzroku 
a)

 

Oczy 
I)

 

Gałka oczna – w budowie gałki ocznej wyróżnia się: 

(1)

 

Ścianę gałki ocznej 

(2)

 

Zawartość gałki ocznej: soczewka, ciało szkliste, ciecz wodni-

stą, komorę przednią oka, komorę tylną oka. 

II)

 

Nerw wzrokowy 

b)

 

Narządy dodatkowe 
I)

 

Urządzenia kierunkowe 

II)

 

Urządzenia ochronne 

c)

 

Oczodół 
I)

 

Ma kształt czworościennej piramidy otwartej ku przodowi, wierz-

chołkiem skierowanej do kanału wzrokowego. 

II)

 

Wyróżniamy  ścianę  górną,  dolną,  boczną,  przyśrodkową  utwo-

rzone  przez  kości:  szczękową,  czołową,  jarzmową,  klinową,  sito-

wą, łzową, podniebienną. 

III)

 

Mięśnie oczodołu 

(1)

 

Mięśnie gałki ocznej: 

(a)

 

Cztery mięśnie proste (przyśrodkowy, boczny, górny, dol-

ny). 

(b)

 

Dwa mięśnie skośne (górny, dolny). 

 

68

Wszystkie mięśnie proste oka oraz mięsień skośny górny 

mają  przyczep  początkowy  w  szczycie  oczodołu,  mięsień 

skośny dolny rozpoczyna się na dolnej ścianie oczodołu. 

W obrębie gałki ocznej mięsnie przyczepiają się do twar-

dówki  (mięśnie  proste  do  przodu  od  równika,  mięśnie 

skośne do tyłu od równika). 

(2)

 

Inne mięśnie oczodołu: 

(a)

 

Mięsień dźwigacz powieki górnej 

(b)

 

Mięsień oczodołowy 

(3)

 

Nerwy gałkoruchowe: 

(a)

 

Nerw  okoruchowy  (III)  –  mm.  prosty  górny,  dolny,  przy-

środkowy, m. skośny dolny 

(b)

 

Nerw bloczkowy (IV) – m. skośny górny 

(c)

 

Nerw odwodzący (VI) – m. prosty boczny 

(4)

 

Narząd łzowy utworzony jest prze: 

(a)

 

Gruczoł łzowy 

(b)

 

Drogi  odprowadzające:  kanaliki  łzowe,  woreczek  łzowy, 

przewód nosowo-łzowy. 

d)

 

Powieka 

Jest to ruchomy, umięśniony fałd skórny, którego celem jest ochrona 

oka. 

I)

 

Ruch powiek 

Powiekami  poruszają  mięśnie:  dźwigacz  powieki  górnej  z  mię-

śniami  tarczkowymi  górnymi  i  dolnymi,  które  unoszą  powiekę 

oraz leżący pod skórą powiek mięsień okrężny oka, który zamyka 

powiekę. 

b)

 

Spojówka 

Cienka, przezroczysta, bogato unaczyniona błona śluzowa pokrywają-

ca  przednią  powierzchnię  twardówki  (spojówka  gałkowa)  i  we-

wnętrzną powierzchnię powiek (spojówka powiekowa). 

 

 

 

69

 

SKRYPT ANATOMII CZŁOWIEKA DLA FIZYKI MEDYCZNEJ .......... 1

 

ANATOMIA OGÓLNA ................................................................................................ 2

 

1)

 

Podział i topografia ciała ludzkiego: ...................................................................2

 

2)

 

Podział tułowia: ..................................................................................................2

 

3)

 

Osie ciała: ............................................................................................................2

 

4)

 

Kierunki: ..............................................................................................................2

 

5)

 

Płaszczyzny ciała: ................................................................................................2

 

6)

 

Linie topograficzne klatki piersiowej (thorax): ...................................................2

 

7)

 

Linie topograficzne na przedniej ścianie brzucha ...............................................3

 

8)

 

Podział brzucha (abdomen) na okolice: ..............................................................3

 

9)

 

Sciany i przestrzenie klatki piersiowej ................................................................3

 

10)

 

Ściany brzucha ....................................................................................................3

 

11)

 

Przepona .............................................................................................................4

 

12)

 

Błony surowicze jamy brzusznej .........................................................................4

 

13)

 

Podział przestrzeni zewnątrzotrzewnowej .........................................................5

 

14)

 

Narządy leżące przedotrzewnowo:.....................................................................5

 

15)

 

Narządy leżące wewnątrzotrzewnowo: ..............................................................5

 

16)

 

Narządy leżące zaotrzewnowo: ..........................................................................5

 

17)

 

Narządy leżące podotrzewnowo: .......................................................................5

 

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU ..................................................................................... 6

 

Podstawowe wiadomości z osteologii, artrologii, miologii .......................................6

 

Kości ......................................................................................................................6

 

Chrząstki ................................................................................................................7

 

Połączenia międzykostne ......................................................................................7

 

Mięśnie ..................................................................................................................7

 

CZASZKA ................................................................................................................... 9

 

1)

 

Główne części czaski ...........................................................................................9

 

a)

 

Mózgoczaszka ...............................................................................................9

 

b)

 

Trzewioczaszka ...........................................................................................10

 

c)

 

Kości budujące oczodół ..............................................................................12

 

d)

 

Belki – wzmocnienia ...................................................................................12

 

e)

 

Kości w czaszce przenoszące sił na sklepienie czaszki ................................12

 

2)

 

Doły w czaszce ..................................................................................................12

 

3)

 

Wady czaszki .....................................................................................................12

 

 

70

KRĘGOSŁUP ............................................................................................................ 13

 

1)

 

Charakterystyka kręgu ......................................................................................13

 

2)

 

Odcinek Szyjny ..................................................................................................13

 

3)

 

Odcinek Piersiowy ............................................................................................14

 

4)

 

Odcinek Lędźwiowy ..........................................................................................14

 

5)

 

Odcinek Krzyżowy .............................................................................................14

 

6)

 

Odcinek Guziczny ..............................................................................................14

 

7)

 

Krzywizny Kręgosłupa .......................................................................................15

 

KLATKA PIERSIOWA ................................................................................................ 15

 

1)

 

Żebra .................................................................................................................15

 

2)

 

Mostek ..............................................................................................................15

 

KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ ...................................................................................... 15

 

1)

 

Obręcz kończyny górnej: ...................................................................................15

 

2)

 

Kości części wolnej kończyny górnej: ................................................................16

 

a)

 

Kość ramienna ............................................................................................16

 

b)

 

Kości przedramienia ...................................................................................16

 

c)

 

Kości ręki ....................................................................................................16

 

KOŚCI KOŃCZYNY DOLNEJ ...................................................................................... 17

 

1)

 

Kości miednicze ................................................................................................17

 

a)

 

Kość biodrowa ............................................................................................17

 

b)

 

Kość kulszowa .............................................................................................17

 

c)

 

Kość łonowa ...............................................................................................18

 

3)

 

Kości części wolnej kończyny dolnej: ................................................................18

 

a)

 

Kość udowa ................................................................................................18

 

b)

 

Rzepka ........................................................................................................18

 

c)

 

Kości goleni .................................................................................................18

 

d)

 

Kości stopy ..................................................................................................18

 

SERCE ..................................................................................................................... 19

 

1)

 

Oś anatomiczna serca .......................................................................................19

 

2)

 

Punkty serca .....................................................................................................19

 

3)

 

Powierzchnia serca ...........................................................................................19

 

4)

 

Budowa wewnętrzna serca:..............................................................................19

 

a)

 

Prawy przedsionek .....................................................................................20

 

 

71

 

b)

 

Prawa komora ............................................................................................20

 

c)

 

Lewy przedsionek .......................................................................................20

 

d)

 

Lewa komora ..............................................................................................20

 

5)

 

Zastawki serca: .................................................................................................20

 

6)

 

Budowa ściany serca .........................................................................................21

 

7)

 

Budowa worka osierdziowego ..........................................................................21

 

1)

 

Układ przewodzący serca .................................................................................21

 

2)

 

Korona Serca .....................................................................................................21

 

3)

 

Odpływ krwi żylnej ............................................................................................22

 

4)

 

Położenie zatoki wieńcowej..............................................................................22

 

5)

 

Dopływy zatoki wieńcowej ...............................................................................22

 

6)

 

Skład szkieletu serca .........................................................................................22

 

7)

 

Mięśniówka przedsionków ...............................................................................23

 

8)

 

Mięśniówka komór ...........................................................................................23

 

UKŁAD NACZYNIOWY ............................................................................................. 23

 

1)

 

Krwionośny .......................................................................................................23

 

a)

 

Tętniczy ......................................................................................................23

 

b)

 

Tętnice krążenia małego .............................................................................23

 

c)

 

Tętnice krążenia dużego .............................................................................23

 

d)

 

Żylny ...........................................................................................................26

 

e)

 

Żyły krążenia małego ..................................................................................26

 

f)

 

Żyły krążenia dużego ..................................................................................26

 

3)

 

Chłonny (limfatyczny) .......................................................................................28

 

a)

 

Główne przewody chłonne .........................................................................28

 

b)

 

Budowa węzła chłonnego ...........................................................................29

 

c)

 

Narządy chłonne .........................................................................................29

 

d)

 

Pierścień chłonny gardła / Waldeyera ........................................................29

 

e)

 

Śledziona ....................................................................................................30

 

UKŁAD ODECHOWY ................................................................................................ 30

 

1)

 

Drogi oddechowe górne ...................................................................................30

 

a)

 

Nos zewnętrzny: .........................................................................................30

 

b)

 

Gardło .........................................................................................................32

 

c)

 

Krtań (część drogi oddechowej górnej) ......................................................32

 

2)

 

Drogi oddechowe dolne ...................................................................................33

 

a)

 

Krtań (część drogi oddechowej dolnej) ......................................................33

 

 

72

b)

 

Tchawica .....................................................................................................34

 

c)

 

Oskrzela ......................................................................................................34

 

3)

 

Płuca .................................................................................................................35

 

UKŁAD POKARMOWY ............................................................................................. 37

 

1)

 

Jama ustna ........................................................................................................37

 

1)

 

Przełyk ..............................................................................................................38

 

a)

 

Położenie przełyku .....................................................................................38

 

b)

 

Odcinki przełyku .........................................................................................38

 

c)

 

Zwężenia przełyku ......................................................................................38

 

d)

 

Budowa ściany przełyku .............................................................................38

 

2)

 

Żołądek .............................................................................................................38

 

a)

 

Położenie żołądka .......................................................................................38

 

b)

 

Sąsiedztwo żołądka ....................................................................................38

 

c)

 

Dopływ krwi do żołądka .............................................................................39

 

d)

 

Odpływ kwi z żołądka .................................................................................40

 

e)

 

Budowa zewnętrzna żołądka ......................................................................40

 

f)

 

Ściana żołądka ............................................................................................40

 

3)

 

Jelito cienkie .....................................................................................................40

 

a)

 

Podział jelita cienkiego ...............................................................................40

 

b)

 

Dwunastnica ...............................................................................................40

 

c)

 

Budowa ściany jelita cienkiego ...................................................................41

 

d)

 

Kosmki jelitowe ..........................................................................................41

 

e)

 

Ruchy jelita .................................................................................................41

 

f)

 

Zastawka krętniczo-kątnicza .......................................................................41

 

g)

 

Tętnica krezkowa górna zaopatruje: ..........................................................42

 

4)

 

Jelito grube .......................................................................................................42

 

a)

 

Podział jelita grubego .................................................................................42

 

b)

 

Budowa ściany okrężnicy ............................................................................42

 

c)

 

Położenie odbytnicy ...................................................................................42

 

d)

 

Budowa odbytnicy ......................................................................................42

 

e)

 

Tętnica krezkowa dolna zaopatruje:...........................................................42

 

5)

 

Wątroba ............................................................................................................43

 

a)

 

Położenie wątroby ......................................................................................43

 

b)

 

Wyciski narządów na wątrobie ...................................................................43

 

c)

 

Wrota wątroby ...........................................................................................43

 

d)

 

Budowa wewnętrzna wątroby ...................................................................43

 

 

73

 

e)

 

Unaczynienie wątroby ................................................................................43

 

f)

 

Odpływ krwi żylnej z wątroby .....................................................................44

 

g)

 

Żyła wrotna zbiera krew z: ..........................................................................44

 

h)

 

Drogi żółciowe ............................................................................................44

 

6)

 

Pęcherzyk żółciowy ...........................................................................................45

 

a)

 

Położenie pęcherzyka żółciowego ..............................................................45

 

b)

 

Ściany pęcherzyka żółciowego ...................................................................45

 

7)

 

Trzustka ............................................................................................................45

 

a)

 

Położenie trzustki .......................................................................................45

 

b)

 

Rzuty trzustki na kręgosłup ........................................................................45

 

c)

 

Trzustka sąsiaduje z: ...................................................................................45

 

UKŁAD MOCZOWY.................................................................................................. 46

 

1)

 

Nerka ................................................................................................................46

 

a)

 

Położenie nerek ..........................................................................................46

 

b)

 

Rzut nerek  na kręgosłup ............................................................................46

 

c)

 

Umocowanie nerki .....................................................................................46

 

d)

 

Sąsiedztwo nerek ........................................................................................46

 

e)

 

Budowa  nerek ............................................................................................46

 

f)

 

Proces tworzenia moczu .............................................................................47

 

g)

 

Unaczynienie nerki .....................................................................................48

 

h)

 

Układ tworów we wnęce nerek ..................................................................48

 

i)

 

Funkcje nerki ..............................................................................................48

 

2)

 

Moczowody ......................................................................................................48

 

a)

 

Położenie moczowodów .............................................................................48

 

b)

 

Kształt moczowodów ..................................................................................49

 

3)

 

Pęcherz moczowy .............................................................................................49

 

a)

 

Położenie pęcherza moczowego ................................................................49

 

b)

 

Sąsiedztwo pęcherza moczowego ..............................................................49

 

c)

 

Budowa zewnętrzna pęcherza moczowego ...............................................49

 

d)

 

Budowa ściany pęcherza ............................................................................50

 

4)

 

Cewka moczowa ...............................................................................................50

 

a)

 

Męska .........................................................................................................50

 

b)

 

Żeńska .........................................................................................................50

 

UKŁAD ROZROCZY .................................................................................................. 51

 

1)

 

Narządy płciowe ...............................................................................................51

 

 

74

a)

 

Narządy płciowe męskie wewnętrzne: .......................................................51

 

b)

 

Narządy płciowe męskie zewnętrzne: ........................................................51

 

c)

 

Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne: ......................................................51

 

d)

 

Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne: ........................................................51

 

2)

 

Jądra .................................................................................................................51

 

a)

 

Położenie jąder ...........................................................................................51

 

b)

 

Budowa jąder .............................................................................................51

 

3)

 

Powrózek nasienny ...........................................................................................52

 

4)

 

Najądrza ............................................................................................................52

 

a)

 

Położenie najądrzy .....................................................................................52

 

b)

 

Budowa najądrzy ........................................................................................52

 

c)

 

Funkcje najądrzy .........................................................................................52

 

5)

 

Nasieniowód .....................................................................................................52

 

6)

 

Gruczoł krokowy ...............................................................................................53

 

a)

 

Położenie gruczołu krokowego...................................................................53

 

7)

 

Pęcherzyki nasienne .........................................................................................53

 

a)

 

Położenie pęcherzyków nasiennych ...........................................................53

 

8)

 

Droga Plemnika .................................................................................................53

 

9)

 

Macica...............................................................................................................53

 

a)

 

Położenie macicy ........................................................................................53

 

b)

 

Umocowanie macicy ..................................................................................54

 

c)

 

Budowa ściany macicy ................................................................................54

 

10)

 

Jajniki ................................................................................................................54

 

a)

 

Położenie jajnika .........................................................................................54

 

b)

 

Budowa jajnika ...........................................................................................54

 

UKŁAD NERWOWY ................................................................................................. 55

 

1)

 

Nerw .................................................................................................................55

 

2)

 

Rodzaje synaps .................................................................................................55

 

3)

 

W skład układu nerwowego wchodzi (podział topograficzny): ........................55

 

a)

 

Układ nerwowy ośrodkowy ........................................................................55

 

b)

 

Układ nerwowy obwodowy ........................................................................61

 

4)

 

W skład układu nerwowego wchodzi (podział czynnościowy): ........................62

 

a)

 

Układ somatyczny .......................................................................................62

 

b)

 

Układ autonomiczny ...................................................................................63

 

5)

 

Jądro nerwowe .................................................................................................64

 

6)

 

Lokalizacja ośrodków korowych .......................................................................64

 

 

75

 

7)

 

Komory mózgu ..................................................................................................64

 

8)

 

Drogi nerwowe .................................................................................................64

 

NARZĄDY ZMYSŁU .................................................................................................. 66

 

1)

 

Drogi zmysłowe ................................................................................................66

 

2)

 

Podział receptorów w zależności od położenia ................................................66

 

3)

 

Podział receptorów z punktu fizjologii..............................................................67

 

4)

 

Narząd wzroku ..................................................................................................67

 

a)

 

Oczy ............................................................................................................67

 

b)

 

Narządy dodatkowe ...................................................................................67

 

c)

 

Oczodół .......................................................................................................67

 

d)

 

Powieka ......................................................................................................68

 

b)

 

Spojówka ....................................................................................................68

 

 

 

76

 

                                                           

1

 Obojczyk nie posiada jamy szpikowej 

2

 Komórki kostne 

3

 W czaszce jest 6 ciemiączek 

4

 Tam znajduje się spływ zatok 

5

 Zawiera dwie zatoki klinowe (zatoki przynosowe) 

6

 Tu mieści się przysadka mózgowa 

7

 Tu przechodzi nerw żuchwy 

8

 Tu przechodzi nerw szczękowy (nerw trójdzielny) 

9

 Resztę tworzy lemiesz 

10

 Do których rozwojowo należą również małżowiny klinowe 

11

 Łączy się z kością czołową 

12

 U dorosłego występuje w postaci wyrostka 

13

 Tworzy większą część przewodu słuchowego 

14

 Staw szczytowo-potyliczny (górny głowy) połączenie kręgosłupa z podstawą czaszki 

15

 Staw barkowy – może powstać chrząstkozrost 

16

 Kość ramienna w obrębie stawu łokciowego łączy się z kością promienną i łokciową 

17

 Uszka (lewe i prawe) – uwypuklenia w przedsionku 

18

 W żyłach są zastawki 

19

 U małych dzieci nie ma, są dopiero potem 

20

 Warga głosowa – zbudowana z więzadła głosowego, mięśnia głosowego oraz po-

krywającej błony śluzowej 

21

 Korę dzielimy na część promienistą i skłębioną 

22

 Skorupa wraz z jądrem ogoniastym nazywane są prążkowiem 

23

 V

1

 – nerw oczny; V

2

 – nerw szczękowy; V

3

 – nerw żuchwowy