1

Skrypt Anatomii Człowieka

dla fizyki medycznej

Na podstawie wykładów dr Janusza Skrzata z Colegium Medicum

Uniwersytetu Jagiellońskiego

W.W.S.UJ

W.W.S.UJ

W.W.S.UJ

W.W.S.UJ

2

ANATOMIA OGÓLNA

1)

Podział i topografia ciała
ludzkiego:
a)

Głowa (caput)

b)

Szyja (collum)

c)

Tułów (truncus)

d)

Kończyny (membra)

2)

Podział tułowia:
a)

Klatka piersiowa (thorax)

b)

Grzbiet (dorsum)

c)

Brzuch (abdomen)

d)

Miednica (pelvis)

3)

Osie ciała:
a)

Osie pionowe (axes vericales s. longitudinales)

b)

Osie poziome lub poprzeczne (axes transversales s. horizontales)

c)

Osie strzałkowe (axes sagittales)

4)

Kierunki:
a)

W osi pionowej:

I)

Kierunek górny (dogłowowy, doczaszkowy)

II)

Kierunek dolny (doogonowy)

b)

W osi poziomej:

I)

Kierunek przyśrodkowy

II)

Kierunek boczny

c)

W osi strzałkowej:

I)

Kierunek przedni (brzuszny, dobrzuszny)

II)

Kierunek tylni (grzbietowy, dogrzbietowy)

5)

Płaszczyzny ciała:
a)

Poziome (plana sagittalia) – wyznaczone przez oś strzałkową i po-

ziomą

b)

Czołowe (plana frontalia) – wyznaczone przez oś poziomą i pionową

c)

Strzałkowe (plana transversalia s. horizontalia) – wyznaczone przez

oś strzałkową i pionową

6)

Linie topograficzne klatki piersiowej (thorax):
a)

Linia pośrodkowa przednia

b)

Linia mostkowa

c)

Linia środkowo-obojczykowa

d)

Linia przymostkowa

e)

Linia pachowa przednia

f)

Linia pachowa tylna

g)

Linia pachowa środkowa

h)

Linia pośrodkowa tylna

i)

Linia przykręgowa

j)

Linia łopatkowa

3

7)

Linie topograficzne na przedniej ścianie brzucha
a)

Linia pozioma górna

b)

Linia pozioma dolna

8)

Podział brzucha (abdomen) na okolice:
a)

Nadbrzusze (epigastrium): nadbrzusze właściwe, dwie okolice podże-

browe (prawa (dexter) i lewa (sinister))

b)

Śródbrzusze (mesogastrium): okolica pępkowa i dwie okolice boczne

c)

Podbrzusze (hypogastrium): okolica łonowa i dwie okolice pachwi-

nowe

9)

Sciany i przestrzenie klatki piersiowej
a)

Ściany klatki piersiowej:

I)

Dolna (górnej brak)

II)

Przednia

III)

Tylna

IV)

Boczna

b)

Warstwy klatki piersiowej:

I)

Warstwa powierzchowna: skóra, tkanka podskórna, powięź po-

wierzchowna klatki piersiowej

II)

Warstwa środkowa: mięśnie powierzchowne klatki piersiowej -

(m. piersiowy większy, m. piersiowy mniejszy, m. zębaty przedni,

m. podobojczykowy)

III)

Warstwa głęboka: szkielet kostny, mięśnie głębokie klatki pier-

siowej - (mm. międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne, mm.

podżebrowe, mm. poprzeczne klatki piersiowej)

c)

Jama klatki piersiowej zawiera:

I)

Dwie jamy opłucnej

II)

Śródpiersie

d)

Podział śródpiersia

I)

Śródpiersie górne: przedtchawicze, zatchawicze

II)

Śródpiersie dolne: przednie, środkowe, tylne

10)

Ściany brzucha
a)

(górna, przednia, boczna, tylna, dolna)

b)

Ściany boczne i przednia – utworzone są z 3 warstw:

I)

Powierzchowna – skóra, tkanka podskórna, powięź powierz-

chowna

II)

Środkowa – mięśnie wraz z rozcięgnami

III)

Głęboka – powięź poprzeczna

4

c)

Przednia ściana brzucha zawiera:

I)

Kresę białą powstałą w wyniku skrzyżowania włókien rozcięgien

mięśni skośnych zewnętrznych, skośnych wewnętrznych i mięśni

poprzecznych brzucha strony lewej i prawej

II)

Pępek,

III)

Mięśnie proste brzucha objęte pochewkami

d)

Tylną ścianę brzucha tworzą:

I)

Kręgosłup lędźwiowy

II)

Częściowo talerze kości biodrowych

III)

Mięśnie lędźwiowe i czworoboczne lędźwi

e)

Boczna ściana brzucha zawiera

I)

Mięsień skośny brzucha zewnętrzny

II)

Mięsień skośny brzucha wewnętrzny

III)

Mięsień poprzeczny brzucha

f)

Górna i dolna ściana brzucha

I)

Górna ścianę brzucha stanowi mięsień zwany przeponą

II)

Dolnej ściany brzuch nie posiada a dolne ograniczenie jamy

brzusznej stanowi dno miednicy

11)

Przepona
a)

Przepona miednicy:

I)

Mięsień dźwigacz odbytu

II)

Mięsień guziczny

III)

Powięzie

Przepona miednicy zamyka otwór dolny miednicy – dno miednicy

b)

Przepona moczowo-płciowa

I)

Jest to płyta mięśniowa przyczepiona do kości łonowych poniżej

spojenia łonowego, która pokrywa i wzmacnia przeponę miedni-

cy w części przedniej.

II)

Podstawą przepony moczowo-płciowej jest mięsień poprzeczny

głęboki krocza

12)

Błony surowicze jamy brzusznej
a)

Otrzewna - błona surowicza wyścielająca wewnętrzną powierzchnię

ścian brzucha i miednicy (otrzewna ścienna) oraz pokrywająca niektó-

re narządy lub ich części (otrzewna trzewna). Przejście otrzewnej

ściennej w otrzewną trzewną to otrzewna krezkową.

5

b)

Dwie blaszki otrzewnej krezkowej łączące otrzewną ścienną

z otrzewną trzewną pokrywającą narząd nazywamy krezką.

c)

Jama otrzewnej jest to szczelinowata przestrzeń leżąca między

otrzewną ścienną a otrzewną trzewną i krezkową

d)

Przestrzeń wewnątrzotrzewnowa - jest ograniczona przez otrzewną

ścienną

e)

Przestrzeń zewnątrzotrzewnowa - zawarta między otrzewną ścienną

a ścianami brzucha i miednicy

13)

Podział przestrzeni zewnątrzotrzewnowej
a)

Przestrzeń przedotrzewnowa

b)

Przestrzeń zaotrzewnowa

c)

Przestrzeń podotrzewnowa

14)

Narządy leżące przedotrzewnowo:

a)

Więzadło pępkowe pośrodkowe

b)

Więzadła pępkowe boczne

c)

Naczynia nabrzuszne dolne

15)

Narządy leżące wewnątrzotrzewnowo:

a)

Przełyk

b)

Żołądek

c)

Wątroba i pęcherzyk żółciowy

d)

Śledziona

e)

Opuszka dwunastnicy

f)

Jelito czcze i kręte

g)

Jelito ślepe i wyrostek ro-

baczkowy

h)

Okrężnica poprzeczna i eso-

wata

i)

Jajniki

j)

Jajowody

16)

Narządy leżące zaotrzewnowo:
a)

Nadnercza

b)

Nerki

c)

Brzuszne części moczowodów

d)

Trzustka

e)

Dwunastnica bez części górnej

f)

Okrężnica

wstępująca

i zstępująca

g)

Aorta brzuszna

h)

Żyła główna dolna

i)

Część żyły wrotnej

j)

Pnie współczulne

k)

Sploty nerwowe

l)

Naczynia i węzły chłonne

17)

Narządy leżące podotrzewnowo:
a)

pęcherz moczowy

b)

odbytnica

c)

sploty nerwowe

d)

część cewki moczowej

e)

macica, część pochwy

f)

miedniczne części moczowo-

dów

6

g)

nasieniowody, pęcherzyki na-sienne, gruczoł krokowy

h)

naczynia biodrowe wewnętrzne, węzły i naczynia chłonne

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU

Podstawowe wiadomości z osteologii, artrologii, miologii
1)

Układ ruchu złożony jest z: Kości, Chrząstek, Połączeń międzykostnych

i Mięśni

Kości
2)

Podział kości:

a)

Długie - jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie oba pozosta-

łe. Do tej grupy należy wiele kości kończyn. Składają się one z części

środkowej (trzonu), kształtu wydrążonego walca lub graniastosłupa,

oraz z dwóch, zwykle nieco zgrubiałych, części końcowych: końca

bliższego (górnego) i końca dalszego (dolnego). Trzon zawiera prze-

strzeń, tzw. Jamę szpikową, wypełnioną szpikiem kostnym.

b)

Krótkie – występują przeważnie w tych okolicach kośćca, w których

masywna i silna budowa łączy się z ograniczoną ruchomością,

np. w nadgarstku czy kościach stępu. Są one mniej więcej równo-

miernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach.

c)

Płaskie – kości sklepienia czaszki, łopatka, kość biodrowa, są wydłu-

żone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie zaś spłaszczone w kierun-

ku trzecim.

d)

Różnokształtne – miano to obejmuje wszystkie te kości, które nie dają

się zaliczyć do żadnej z poprzednich grup. Występują one jako bryły

najrozmaitszej postaci.

e)

Pneumatyczne – jak kość sitowa, klinowa, szczęka czy inne, zawierają

przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem.

3)

Budowa kości:

a)

Istota zbita i gąbczasta

b)

Jama szpikowa

1

– szpik kostny

c)

Kanał haversa – znajdują się tam naczynia krwionośne

d)

Jamki – w których znajdują się osteocyty

2

e)

Ciemiączko

3

(guzy) - z tego miejsca rozchodzą się beleczki kostne

4)

Podział połączeń kości

a)

ścisłe – kościozrosty

b)

wolne – stawy

7

c)

częściowo ruchome: chrząstkozrosty i więzozrosty

Chrząstki
5)

Rodzaje tkanki chrzęstnej:

a)

Tkanka chrzęstna szklista – tworzy powierzchnie stawową

b)

Tkanka chrzęstna włóknista – tworzy połączenia ścięgien i więzadeł

c)

Tkanka chrzęstna sprężysta – tworzy małżowinę uszną, przewód słu-

chowy zewnętrzny, trąbkę słuchową i nagłośnię

Połączenia międzykostne
6)

Budowa stawu:

a)

2 powierzchnie stawowe

b)

Torebka stawowa

c)

Jama stawowa – w niej znajduje się maź

7)

Elementy niestałe stawu

a)

Więzadła

b)

Obrąbki stawowe

c)

Krążki stawowe

d)

Łąkotki stawowe

e)

Ciała tłuszczowe

f)

Kaletki maziowe

g)

Trzeszczki

8)

Podział stawów

a)

Stawy jednoosiowe: zawiasowe, obrotowe, śrubowe

b)

Stawy dwuosiowe: eliptyczne, siodełkowe

c)

Stawy wieloosiowe: kuliste wolne, kuliste panewkowe, płaskie

Mięśnie
9)

Budowa mięśnia:

a)

brzusiec ൝

omięsna

śródmięsna

namięsna

- błony, które otaczają włókna mięśniowe

10)

Typy mięśni szkieletowych

a)

Mięsień jedno i dwugłowy, trój i czterogłowy

b)

Mięsień dwubrzuścowy

c)

Mięsień wielobrzuścowy

11)

Rodzaje tkanki mięśniowej

a)

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana

b)

Tkanka mięśnia sercowego

c)

Tkanka mięśniowa gładka

12)

Ze względu na funkcje mięśnia rozróżniamy:

8

a)

mięśnie agonistyczne - jest to grupa mięśni, których skurcz powoduje

określony ruch, np. zginanie (pierwszorzędowy, główny wykonawca

danego ruchu).

b)

mięśnie antagonistyczne - przeciwstawiają się mięśniom pierwszo-

rzędowym wykonawcom (agonistom), wywierając na dźwignie kostne

siły przeciwnie skierowane.

c)

mięśnie synergistyczne - asystują mięśniom agonistycznym, współ-

działając w łańcuchu kinematycznym, wzajemnie zwiększają skutecz-

ność swego działania, stabilizują staw

13)

Siła mięśnia i jego praca zależy od:

a)

Wielkość siły mięśnia zależy od jego grubości a nie od długości

b)

Siła mięśnia jest tym większa, im więcej zawiera włókien

c)

Siła mięśnia jest proporcjonalna do jego przekroju fizjologicznego

d)

Praca mięśnia zależy od siły mięśnia i wielkości skurczu mięśnia

e)

Skurcz mięśnia jest tym większy, im dłuższe są włókna mięśnia rów-

nocześnie działające

14)

Czynniki determinujące funkcję mięśnia:

a)

Kształt mięśnia

b)

Wygląd brzuśca

c)

Topograficzne położenie mięśnia

d)

Położenie mięśnia w stosunku do osi stawu

15)

Typy dźwigni anatomicznych:

a)

Typ I – jest to dźwignia dwuramienna, w której punkt oparcia leży

między punktem przyłożenia siły i punktem oporu (np. osadzenie

głowy na kręgosłupie)

b)

Typ II – jest to dźwignia jednoramienna, w której punkt przyłożenia

siły i oporu znajdują się po jednej stronie punktu oparcia, a ramię siły

jest dłuższe niż ramię siły oporu (np. stopa ludzka, gdzie siłę wywiera

mięsień trójgłowy łydki)

c)

Typ III – jest to dźwignia jednoramienna, w której punkt przyłożenia

siły i oporu znajdują się po jednej stronie punktu oparcia, ale ramię si-

ły jest krótsze od ramienia oporu (np. ramię i przedramię)

9

CZASZKA

1)

Główne części czaski
a)

Mózgoczaszka
I)

Kość potyliczna – jest dużą, nieparzystą kością leżącą ku tyłowi

od obu kości ciemieniowych. Ogranicza czaszkę od strony tylno-

dolnej. Składa się z łuski potylicznej (tworzącej potylicę i górną

część zachodzącą na sklepienie), części bocznych i trzonu. Pomię-

dzy nimi znajduje się otwór wielki. Trzon kości potylicznej łączy

się z trzonem kości klinowej. Na stronie wewnętrznej kości znaj-

duje się guzowatość potyliczna wewnętrzna

4

i zatoki. Przez otwór

wielki przechodzi rdzeń kręgowy z oponami, tętnice kręgowe

i rdzenie tylne i przednie.

II)

Kość klinowa – jest nieparzystą kością leżącą pośrodku podstawy

czaszki. Składa się z trzonu klinowego

5

, i sześciu wyrostków (po

dwa skrzydła większe, skrzydła mniejsze i wyrostki skrzydłowate).

Na powierzchni kości klinowej znajdują się: siodło tureckie

6

, kanał

nerwu wzrokowego, otwór owalny

7

, otwór okrągły

8

.

III)

Kość czołowa – jest nieparzystą kością tworzącą przednią część

sklepienia czaszki. Składa się ona z czterech części: nieparzystej

części wstępującej (łuski czołowej), która odpowiada okolicy czo-

ła, dwóch symetrycznych poziomych części oczodołowych, które

tworzą prawie całe sklepienie oczodołów i z nieparzystej części

nosowej, leżącej między obiema częściami oczodołowymi i biorą-

cej udział w wytwarzaniu sklepienia jamy nosowej.

IV)

Kość sitowa – jest nieparzystą kością, bardzo lekką, kształtu

mniej więcej sześcianu. Leżą na niej rozgałęzienia nerwów wę-

chowych wraz z przynależnym nabłonkiem węchowym. Kość

składa się z czterech części:

(1)

Blaszki sitowej (tworzącej odcinek podstawy czaszki), górna

jej część zwana jest grzebieniem kogucim

(2)

Blaszki pionowej (tworzącej cześć przegrody nosa

9

i dwóch

części bocznych)

(3)

Błędników

10

.

10

(4)

Blaszki oczodołowe (należą do kości pneumatycznych)

V)

Kości ciemieniowe – są to dwie płasko-wypukłe, czworokątne ko-

ści leżące do tyłu od łuski czołowej. Obie kości łączą się w linii po-

środkowej. Na powierzchni wewnętrznej widoczne są wyciski ga-

łęzi tętnic, cęgi mózgowe i guzy wychodzące z punktów skostnie-

nia.

VI)

Kości skroniowe – jest to kość parzysta (lewa i prawa) położona

między kością potyliczną a klinową i bierze udział w wytwarzaniu

częściowo podstawy, częściowo zaś ściany bocznej czaszki. Jest

przede wszystkim kością narządu zmysłu. Odróżniamy cztery czę-

ści kości: łuskową

11

, sutkową

12

, bębenkową

13

i część skalistą,

zwaną też piramidą. Posiada łuk jarzmowy wytworzony przez

dwa wyrostki: wyrostek jarzmowy i skroniowy.

b)

Trzewioczaszka
I)

Kości twarzy:

(1)

Kość nosowa – jest kością parzystą i z kością strony przeciw-

ległej tworzy nasadę i część górną grzbietu nosa. Jest to kość

mała, wydłużona, czworokątna, u góry grubsza i węższa,

u dołowi cieńsza i szersza. Każda kość ma dwie powierzchnie

i cztery brzegi.

(2)

Kość łzowa – jest kością parzystą, kształtu wydłużonego

czworokątną; stanowi ona cienką blaszkę kostną, położoną w

części przedniej ściany przyśrodkowej oczodołu. Jest to naj-

mniejsza kość twarzy; ma ona dwie powierzchnie i cztery

brzegi. Znajduje się w nim woreczek łzowy i tam odpływają

łzy.

(3)

Kość szczęki – jest kością parzystą i po żuchwie największą

kością części twarzowej czaszki. Bierze ona udział w wytwa-

rzaniu sklepienia jamy ustnej, dna i ścian bocznych jamy no-

sowej oraz dna oczodołu. Każda z kości składa się z trzonu

i czterech wyrostków: jarzmowego, czołowego, zębodołowe-

go i podniebiennego. Trzon zawiera największą z pneuma-

tycznych przestrzeni jamy nosowej, zatokę szczękową. Ma

11

ona cztery powierzchnie, z których trzy stanowią ściany

boczne, czwarta podstawę piramidy.

(4)

Lemiesz – jest kością nieparzystą, płaską, w kształcie wydłu-

żonego czworoboku; leży on w płaszczyźnie pośrodkowej

i tworzy część tylną przegrody nosa. Przeważnie jest on

w swej przedniej części nieco bocznie odchylony w prawo

lub w lewo; ma dwie powierzchnie i cztery brzegi.

(5)

Kość jarzmowa – jest kością parzystą kształtu czworokątne-

go, położona jest w bocznej części twarzy; tworzy ona odci-

nek ściany bocznej i dna oczodołu, część dołu skroniowego i

podskroniowego oraz wyniosłość policzkową.

(6)

Kość podniebienna – jest kością parzystą leżącą w tylnym od-

cinku jamy nosowej między szczęką a wyrostkiem skrzydło-

watym kości klinowej. Składa się z dwóch blaszek połączo-

nych pod kątem prostym, blaszki poziomej i blaszki pionowej,

oraz trzech wyrostków: wyrostka piramidowego (stożkowa-

tego), wyrostka oczodołowego i klinowego. Na kości jarzmo-

wej odróżniamy trzon, dwa wyrostki: skroniowy i czołowy

oraz cztery brzegi.

(7)

Żuchwa – jest największą i najmocniejszą kością twarzy; jest

to kość nieparzysta, która stanowi dolny odcinek części twa-

rzowej czaszki. Ze wszystkich kości czaszki jest ona jedyną ko-

ścią ruchomą. Składa się z podkowiasto wygiętej części po-

ziomej, czyli trzonu, i dwóch symetrycznych części piono-

wych, gałęzi, które łączą się z końcami trzonu mniej więcej

pod kątem prostym.

(8)

Małżowina nosowa dolna – jest kością parzystą; leży obu-

stronnie w dolnej części bocznej jamy nosowej, swą długą

osią ustawiona strzałkowo. Kształtu podłużnego, silnie poro-

wata, wypukła w kierunku przyśrodkowym, zwisa swobodnie

ku dołowi. Na kości odróżniamy dwie powierzchnie, dwa

brzegi i dwa końce.

12

(9)

Kość gnykowa – jest kością podobną do greckiej litery ypsi-

lon. Jest wyczuwalna przez skórę w fałdzie między po-

wierzchnią dolną głowy (żuchwy) a powierzchnią przednią

szyi. Jest to kość nieparzysta, podkowiasto zagięta, nie mają-

ca bezpośredniego połączenia z innymi kośćmi. Składa się

ona z części środkowej (trzonu), z pary rogów większych i pa-

ry rogów mniejszych

II)

Kosteczki słuchowe:

(1)

Młoteczek – jest kością parzystą. Położoną w jamie bęben-

kowej. Przekazuje drgania z błony bębenkowej na kowadełko

(2)

Kowadełko – jest kością parzystą. Położoną w jamie bęben-

kowej. Przekazuje i wzmacnia drania z młoteczka na strze-

miączko.

(3)

Strzemiączko – jest kością parzystą, najmniejszą w ciele

człowieka, mającą około 3mm. Położoną w jamie bębenko-

wej. Przekazuje drgania z kowadełka do ucha wewnętrznego.

c)

Kości budujące oczodół
I)

Czołowa

II)

Sitowa

III)

Szczęki

IV)

Jarzmowa

V)

Łzowa

d)

Belki – wzmocnienia
I)

Pośrodkowa przednia

II)

Poprzeczna

III)

Piramidowa kości czoło-

wej

e)

Kości w czaszce przenoszące sił na sklepienie czaszki
I)

Kość jarzmowa

II)

Kość szczęki

2)

Doły w czaszce
a)

Sierp mózgu

b)

Szew czołowy

3)

Wady czaszki
a)

Trójkątnogłowie – za wcześnie zarasta szew czołowy

b)

Krótkogłowie – za wcześnie zarasta szew wieńcowy

c)

Łódkogłowie (scaphocepaly) – za wczesne zarasta szew strzałkowy

d)

Skośnogłowie – za wcześnie zarasta jednostronnie szew więcowo-

węgłowy

e)

Wodogłowie – mózg się rozrasta powodując rozrastanie kości

13

KRĘGOSŁUP

Stanowi ruchomą oś tułowia i szyi, położoną pośrodkowo po stronie

grzbietowej ciała. Biegnie on od podstawy czaszki do dolnego końca tułowia

i razem z żebrami i mostkiem tworzy kościec osiowy ustroju. Kręgosłup skła-

danie z 33 – 34 nieparzystych, symetrycznie zbudowanych kręgów, poukłada-

nych jedna na drugiej. Kręgi są połączone za pomocą chrzęstnych krążków

międzykręgowych, chrząstkozrostów i więzozrostów. Spełnia funkcję podpie-

rania

14

czaszki, ochrony rdzenia kręgowego i lokomocyjną.

1)

Charakterystyka kręgu
Kręgi mają wspólną zasadniczą budowę, która jednak w poszczególnych

okolicach dość znacznie się różni. Jeszcze u noworodka różnorodność od-

dzielnych kręgów jest o wiele mniejsza niż u dorosłego. Każdy typowy

kręg składa się z dwóch zasadniczych części: z części przedniej, silniejszej,

grubszej, stanowiącej trzon kręgu i z części tylnej, słabszej, cieńszej, zwa-

nej łukiem kręgu. Od łuku każdego kręgu odchodzi siedem wyrostków

(kolczasty, stawowe górne i dolne i poprzeczne). Obie te części obejmują

otwór kręgowy. Suma otworów wszystkich kręgów tworzy kanał kręgowy,

w którym znajduje się rdzeń kręgowy i jego opony.

2)

Odcinek Szyjny
Liczy siedem kręgów. Są to najmniejsze z kręgów prawdziwych. Kręgi 1,2

i 7 różnią się budową od pozostałych czterech

a)

Pierwszy kręg szyjny (kręg szczytowy; atlas) – charakterystyczną

własnością kręgu jest brak trzonu, który złączył się z powierzchnią

górną trzonu następnego kręgu. Drugą jego odrębnością jest brak

właściwego wyrostka kolczystego. Kręg ten ma kształt pierścieniowa-

ty i składa się z łuku przedniego i tylnego oraz dwóch części bocznych.

b)

Drugi kręg szyjny (kręg obrotowy) – tworzy oś, dookoła której obraca

się kręg szczytowy wraz z głową. O ile w kręgu szczytowym uderza

brak trzonu, o tyle kręg obrotowy ma trzon wydatnie przedłużony ku

górze.

c)

Siódmy kręg szyjny (kręg wystający) – budową swą zbliża się do krę-

gów piersiowych. Jako kręg przejściowy między szyjnym a piersiowym

odcinkiem kręgosłupa zatraca on niektóre właściwości kręgów szyj-

14

nych, a zyskuje inne – kręgów piersiowych. Trzon jego jest znacznie

większy niż pozostałych kręgów szyjnych i czasami dźwiga bocznie na

swym dolnym brzegu małą niekompletną powierzchnię stawową dla

głowy pierwszego żebra. Wyrostek kolczysty jest nie podzielony i dłu-

gi w przeciwieństwie do dwudzielnych i krótkich wyrostków pozosta-

łych kręgów; wskutek tego, jak również wskutek swego położenia

w przejściu krzywizny szyjnej w piersiową, koniec jego uwypukla się

guzkowato pod skórą grzbietu. Podczas wymacywania wyrostków

kolczystych od czaszki ku dołowi jest on przeważnie pierwszym wy-

raźnie wyczuwalnym. Wstaje on podczas zgięcia głowy do przodu,

skąd też pochodzi jego nazwa.

3)

Odcinek Piersiowy

Liczy dwanaście kręgów. Są ruchomo połączone z żebrami. Trzony mają

kształt sercowaty i zwiększają się stopniowo ku dołowi. Otwór kręgowy

ma kształt owalny. Charakterystyczną cechą trzonów kręgów piersio-

wych są tzw. dołki żebrowe, służące do połączenia stawowego z głowami

żeber.

4)

Odcinek Lędźwiowy

Człowiek ma z reguły pięć kręgów lędźwiowych położonych między krę-

gami piersiowymi a kością krzyżową. Odróżniają się one od kręgów szyj-

nych przede wszystkim swą znaczną wielkością, od piersiowych poza tym

– brakiem powierzchni stawowych dla żeber. Trzony mają płaskie po-

wierzchnie górną i dolną, o kształcie nerkowatym lub owalnym.

5)

Odcinek Krzyżowy

Kość krzyżowa powstaje ze zrośnięcia się pięciu kręgów krzyżowych, co

następuje dopiero u dorosłego, w wieku 20-25 lat. Razem z kością gu-

ziczną i kościami miedniczymi prawą i lewą tworzy miednicę.

6)

Odcinek Guziczny

Kość guziczna, czyli ogonowa, składa się z czterech lub pięciu szczątko-

wych kręgów, z których głównie trzony zostały zachowane. Kość ma

kształt zbliżony do trójkąta, którego podstawa jest zwrócona w kierunku

kości krzyżowej, a wierzchołek stanowi zakończenie kręgosłupa.

15

7)

Krzywizny Kręgosłupa
a)

Lordoza – wypukłość ku przodowi odcinka szyjnego lub lędźwiowego.

b)

Kifoza – wypukłość ku tyłowi odcinka piersiowego i krzyżowego.

KLATKA PIERSIOWA

1)

Żebra
Są to sprężyste listewki częściowo kostne, a częściowo chrzęstne, które

z tyłu obustronnie odchodzą od powierzchni bocznych kręgów piersio-

wych i następnie bocznie wypukłym łukiem ograniczają jamę klatki pier-

siowej. Kość żebra składa się z głowy, która łączy się z trzonem z pomocą

stawu głowy żebra, szyjki i guzka żebra, który łączy się z wyrostkiem po-

przecznym za pomocą stawu żebrowo-poprzecznego. Głowy żeber łączą

się na granicy trzonów. U człowieka występuje w zasadzie dwanaście par

żeber, liczba ta może się jednak zwiększać z powodu występowania żeber

szyjnych lub lędźwiowych. Siedem pierwszych żeber łączy się z przodu

obustronnie z mostkiem; noszą one nazwę żeber prawdziwych

w odróżnieniu od pięciu par żeber rzekomych, które tylko pośrednio łączą

się z mostkiem, lub też kończą się swobodnie.

2)

Mostek
Jest nieparzystą, spłaszczoną kością i stanowi część środkową przedniej

ściany klatki piersiowej. Jego górny koniec dźwiga obojczyki, brzegi bocz-

ne łączą się z chrząstkami pierwszych siedmiu, a czasem ośmiu par żeber.

Mostek jest ustawiony nieco skośnie, od góry ku dołowi oraz od tyłu do

przodu i leży na wysokości od drugiego lub trzeciego do dziewiątego lub

dziesiątego kręgu piersiowego. Kształt mostka od dawna porównywano

do krótkiego greckiego miecza, stąd też trzy jego części składowe otrzy-

mały swe nazwy: część górna, najszersza, nosi nazwę rękojeści, część

środkowa, najdłuższa, nazwę trzonu, a dolna, najsłabiej rozwinięta, na-

zwę wyrostka mieczykowatego.

KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ

1)

Obręcz kończyny górnej:

15

a)

Obojczyk - jest mocną, w kształcie litery S wygiętą kością dłu-

gą, położoną bezpośrednio pod skórą; stanowi ona wyraźną

granicę między szyją a klatką piersiową. Obojczyk biegnie

16

obustronnie od górnego końca mostka, gdy ramię zwisa,

mniej więcej poziomo, w kierunku poprzecznym i nieco ku ty-

łowi, przed pierwszym żebrem i ponad nim, przylegając swym

końcem bocznym do wyrostka barkowego łopatki. Kość oboj-

czyka składa się z częci środkowej i dwóch końców: mostko-

wego i barkowego.

b)

Łopatka – jest płaską, cienką, trójkątną kością, która przylega

do ściany klatki piersiowej. Łopatka stanowi więc część tylną

obręczy; kąt boczny wystaje nad klatkę piersiową, brzeg przy-

środkowy ciągnie się od drugiego lub trzeciego do siódmego

lub ósmego żebra, biegnąc mniej więcej równolegle do płasz-

czyzny pośrodkowej, oddalony od niej o 5-10 cm. Łopatka jest

zawieszona swobodnie między mięśniami, tylko bocznie po-

łączona stawowo z obojczykiem i kością ramienną. Odróż-

niamy na niej dwie powierzchnie, trzy brzegi i trzy kąty.

2)

Kości części wolnej kończyny górnej:
a)

Kość ramienna

Jest najdłuższą i największą kością kończyny górnej. Składa się

ona z części środkowej, czyli trzonu, i dwóch końców. Zarów-

no koniec bliższy, jak i dalszy tworzą główki dla stawów ra-

miennego i łokciowego

16

.

b)

Kości przedramienia
I)

Kość łokciowa – jest grubsza u swego końca bliższego niż

u dalszego. Jak na każdej kości długiej, odróżniamy na

niej trzon i dwa końce.

II)

Kość promieniowa – jest kością długą, położoną po stro-

nie kciuka. Koniec górny kości jest znacznie cieńszy od

dolnego; bierze on tylko mały udział w tworzeniu stawu

promieniowo - nadgarstkowego, a oba są ruchome w sto-

sunku do kości łokciowej. Odróżniamy część środkową,

czyli trzon kości, i dwa końce.

c)

Kości ręki

Na ręce, w skład której wchodzi zwykle dwadzieścia siedem

kości, odróżniamy trzy odcinki: nadgarstek, śródręcze i palce.

17

I)

Kości nadgarstka – składają się z ośmiu kości, ułożonych

w dwa szeregi po cztery kości, jeden bliższy i jeden dalszy.

W skład szeregu bliższego, licząc od strony kości promie-

niowej do łokciowej, wchodzą kości: łódeczkowata, księ-

życowata, trójgraniasta i grochowata. Szereg dalszy nad-

garstka, licząc w tym samym porządku, stanowią kości:

czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główko-

wata i haczykowata.

II)

Kości śródręcza – składają się z pięciu kości, które ozna-

czamy liczbami poczynając od strony promieniowej.

Przedstawiają one typ kości długich i każda składa się z

trzonu, końca bliższego, czyli podstawy, i końca dalszego,

czyli głowy.

III)

Kości palców ręki – składają się z paliczków. Cztery palce

strony łokciowej mają po trzy paliczki: bliższy, środkowy i

dalszy, pierwszy zaś palec, kciuk ma ich tylko dwa – bliż-

szy i dalszy.

KOŚCI KOŃCZYNY DOLNEJ

1)

Kości miednicze
Kość miednicza prawa i lewa, jest największą i najszerszą kością szkieletu.

Jest to szeroka, spłaszczona, nieregularna kość zwężona w części środko-

wej, a poszerzona ku górze i ku dołowi. Każda kość miednicy składa się z

trzech części, które dopiero u dorosłego tworzą jedną całość, a w dzieciń-

stwie do okresu pokwitania są od siebie wyraźnie oddzielone warstwą

chrząstki. Są to:

a)

Kość biodrowa

Stanowi największy odcinek kości miedniczej; składa się ona z dwóch

części: trzonu i talerza; granica między nimi jest zaznaczona na stro-

nie wewnętrznej kresą łukowatą.

b)

Kość kulszowa

Tworzy tylny i dolny odcinek kości miedniczej. Odróżniamy w niej

trzon oraz gałąź.

18

c)

Kość łonowa

Stanowi przednią część kości miedniczej; składa się ona z trzonu, ga-

łęzi górnej i gałęzi dolnej.

3)

Kości części wolnej kończyny dolnej:

a)

Kość udowa
Najdłuższa i najmocniejsza kość szkieletu. Łączy się z kością piszcze-

lową i rzepką. Położenie jej w pionowej postawie ciała jest nieco sko-

śne, gdyż górne końce obu kości, łącząc się z panewkami miednicy, są

od siebie bardziej oddalone niż końce dolne, które w stawach kola-

nowych znacznie zbliżają się do siebie. Kość udowa jak każda kość

długa, składa się z trzonu i dwóch końców (nasady bliższej i dalszej).

b)

Rzepka
To kość spłaszczona, trójkątna, z zaokrąglonymi brzegami, włączona

w ścięgno mięśnia czworogłowego uda i położona do przodu od dol-

nego końca kości udowej. Jest największą trzeszczką

c)

Kości goleni

I)

Kość piszczelowa – znajduje się po stronie przyśrodkowej goleni i

kości udowej jest najdłuższą kością szkieletu. W przekroju po-

przecznym ma kształt trójkątny. U góry, gdzie bierze udział w wy-

twarzaniu stawu kolanowego, kość dość znacznie grubieje, ku do-

łowi zwęża się, a następnie znowu poszerza, choć w mniejszym

stopniu niż u góry. Jak każda kość długa, składa się ona z trzonu i

dwóch końców.

II)

Kość strzałkowa – położona jest wzdłuż bocznej strony kości pisz-

czelowej, z którą łączy się u góry i u dołu. Jest ona znacznie cień-

sza od kości piszczelowej, a w stosunku do swej długości jest naj-

bardziej wysmukła ze wszystkich kości długich. U góry, łącząc się z

kością piszczelową, nie bierze udziału w budowie stawu kolano-

wego; u dołu sięga poniżej piszczeli, łączy się z nią i tworzy część

boczną stawu skokowego górnego. Odróżniamy na strzałce trzon,

koniec bliższy, czyli głowę, i koniec dalszy, czyli kostkę boczną.

d)

Kości stopy

Stopa, podobnie jak ręka, składa się z trzech większych odcinków, tyl-

nego, środkowego i przedniego: stępu, śródstopia i palców. W po-

19

równaniu do chwytnej ręki stopa oporowa człowieka wykazuje silniej-

szy rozwój stępu w stosunku do nadgarstka, osiągający połowę dłu-

gości całej stopy, słabszy zaś rozwój paliczków. Jako całość tworzy

stopa mocne i sprężyste sklepienie, dostosowane do dźwigania masy

ciała.

I)

Kości stępu – składają się z siedmiu kości. Są one ułożone w ten

sposób, że z dwóch tylnych, kości skokowej i piętowej, pierwsza

położona jest nie obok drugiej, lecz na drugiej, a cztery przednie,

kość sześcienna i trzy kości klinowate, leżą obok siebie w jednym

rzędzie przed obiema kośćmi tylnymi. Siódma kość stępu, kość

łódkowata, wsuwa się między kości klinowate a kość skokową.

II)

Kości śródstopia – składają się z pięciu kości. Są to kości długie,

niewielkich rozmiarów; na każdej z nich odróżnić możemy pod-

stawę, zwróconą do kości stępu, trzon, mniej więcej trójścienny

i głowę z powierzchnią stawową dla bliższego paliczka.

III)

Kości palców – pod względem liczby, położenia i kształtu odpo-

wiadają kościom palców ręki, również układ otworów i kanałów

odżywczych jest identyczny.

SERCE

Leży w jamie klatki piersiowej, w śródpiersiu dolnym środkowym, objęta wor-

kiem osierdziowym.

1)

Oś anatomiczna serca
Przebiega od postawy serca w kierunku koniuszka serca. Biegnie od tyłu,

góry i strony prawej, ku dołowi do przodu i na lewo.

2)

Punkty serca
a)

Górny lewy – piąta przestrzeń międzyżebrowa

b)

Górny prawy – przyczep trzeciej chrząstki do żebra

c)

Dolny prawy – przyczep szóstej chrząstki do żebra

3)

Powierzchnia serca
a)

Żebrowo-mostkowa

b)

Przeponowa

c)

Tylna

4)

Budowa wewnętrzna serca

17

:

Serce składa się z czterech przedziałów: dwóch górnych, czyli przedsion-

ków i dwóch dolnych, czyli komór. Obie komory oddzielone są od siebie

20

przegrodą międzykomorową, oba przedsionki – przegrodą między-

przedsionkową.

a)

Prawy przedsionek

Ma kształt nieregularnego sześcianu; w opisowym, pionowym poło-

żeniu serca rozróżnić więc w nim można ścianę przednią i tylną, przy-

środkową albo przegrodową i boczną oraz górną i dolną.

Do prawego przedsionka uchodzą: żyła główna górna i dolna; zatoka

wieńcowa, żyły przednie serca; żyły najmniejsze serca.

b)

Prawa komora

Ma kształt ostrosłupa trójściennego i w ustawieniu serca w położenie

opisowe podstawa ostrosłupa zwrócona jest ku górze, a wierzchołek

ku dołowi. Otrzymuje krew z przedsionka prawego przez ujście przed-

sionkowo-komorowe prawe i stosunkowo pod słabym ciśnieniem

przez ujście pnia płucnego tłoczy ją do płuca. Uchodzą do niej żyły

najmniejsze serca.

c)

Lewy przedsionek

Ma kształt nieregularnego sześcianu;

Do lewego przedsionka uchodzą: żyły płucne (po dwie z każdego płu-

ca); żyły najmniejsze serca.

d)

Lewa komora

Ma kształt stożka; jest ona bardziej wysmukła i nieco dłuższa niż pra-

wa. W przekroju poprzecznym światło komory jest okrągłe, obszerne

w rozkurczu komory, prawie zupełnie zanikające w stanie skurczu.

Wychodzi z niej aorta wstępująca, a uchodzą do niej jak w prawej żyły

najmniejsze serca. Jest trzykrotnie grubsza od prawej.

5)

Zastawki serca:
a)

Zastawki ujść tętniczych (zastawka aorty, zastawka pnia płucnego) –

to tzw. zastawki księżycowate. Każda z nich zbudowana jest z 3 płat-

ków. Każdy płatek zastawki księżycowatej ma powierzchnię komoro-

wą i powierzchnię zwróconą do tętnic oraz brzeg wolny i umocowany

do pierścienia włóknistego. Pośrodku brzegu znajduje się guzek Aran-

cjusza. Pozostałe części brzegu wolnego to obrączki.

b)

Zastawka przedsionkowo-komorowa prawa i lewa - leżą w ujściach

przedsionkowo-komorowych. W prawym ujściu leży zastawka trój-

21

dzielna a w lewym ujściu zastawka dwudzielna (mitralna). Zastawki te

zbudowane są z płatków (trójdzielna – 3 płatki, dwudzielna – 2 płat-

ki). Każdy płatek ma powierzchnię przedsionkową i komorową oraz

brzeg wolny i umocowany do pierścienia włóknistego. Brzeg wolny

i powierzchnia komorowa każdego płatka zastawki przedsionkowo-

komorowej są miejscami przyczepów strun ścięgnistych, będących

ścięgnami mięśni brodawkowatych.

6)

Budowa ściany serca
a)

Nasierdzie

b)

Śródsierdzie (w skład niego wchodzi mięśniówka serca, szkielet serca

i układ przewodzący serca)

c)

Wsierdzie

7)

Budowa worka osierdziowego
a)

Osierdzie – blaszka zewnętrzna błony surowiczej

b)

Nasierdzie – blaszka wewnętrzna błony surowiczej

c)

Jama osierdziowa – szczelinowata przestrzeń zawarta pomiędzy

osierdziem a nasierdziem

d)

Wir serca – Jest to miejsce przejścia warstwy skośnej mięśniówki w

podłużną z pominięciem warstwy okrężnej.

1)

Układ przewodzący serca
Wzbudza i przewodzi impulsy do skurczów mięśniówki przedsionków

i komór oraz koordynuje pracę serca.

a)

Węzeł zatokowo-przedsionkowy – leży w ścianie prawego przedsion-

ka pomiędzy uściem żyły głównej górnej a grzebieniem granicznym

uszka prawego.

b)

Węzeł przedsionkowo-komorowy – znajduje się w tylno-dolnej części

przegrody międzyprzedsionkowej, pod wsierdziem, od strony prawe-

go przedsionka.

c)

Pęczek przedsionkowo-komorowy (prawy i lewy)

d)

Układ autonomiczny (część współczulna i przywspółczulna)

2)

Korona Serca
Naczynia uchodzące i wychodzące z serca

a)

Tętnice wieńcowe odchodzące od aorty wstępującej

I)

Tętnica wieńcowa prawa

22

(1)

Prawy przedsionek

(2)

Prawa komora (oprócz części ściany przedniej)

(3)

Część powierzchni przeponowej lewej komory

(4)

Mięśnie brodawkowate

(5)

1/3 tylnej przegrody międzykomórkowej

(6)

Układ przewodzący serca z wyjątkiem gałęzi przedniej i prze-

grody lewej odnogi pęczka przedsionkowo-komorowego

II)

Tętnica wieńcowa lewa

(1)

Lewy przedsionek

(2)

Lewa komora ( z wyjątkiem ściany tylnej)

(3)

Cześć przednia ściany prawej komory

(4)

2/3 przedniej przegrody międzykomórkowej

(5)

Gałąź przednia i przegroda lewej odnogi pęczka przedsion-

kowo-komorowej

3)

Odpływ krwi żylnej
a)

60% krwi odpływa do zatoki wieńcowej

b)

40% krwi odpływa do przedsionka prawego

4)

Położenie zatoki wieńcowej
Zatoka leży na powierzchni przeponowej serca w worku wieńcowym

między lewą komorą a lewym przedsionkiem, w przedłużeniu żyły wielkiej

serca. Uchodzi do prawego przedsionka

5)

Dopływy zatoki wieńcowej
a)

Żyła sercowa (wielka, średnia i mała)

b)

Żyła tylna komory lewej

c)

Żyła skośna przedsionka lewego

6)

Skład szkieletu serca
a)

Pierścień włóknisty przedsionkowo-komorowy prawy i lewy

b)

Pierścień włóknisty aorty

c)

Pierścień włóknisty pnia płucnego

d)

Ścięgno stożka

e)

Trójkąt włóknisty prawy i lewy

f)

Część błoniasta przegrody międzykomorowej

23

7)

Mięśniówka przedsionków
a)

warstwa wewnętrzna – włókna o przebiegu podłużnym, wytwarza

mięśnie grzebieniaste w obrębie uszek.

b)

warstwa zewnętrzna - włókna o przebiegu okrężnym, wspólna dla

obu przedsionków.

8)

Mięśniówka komór
a)

warstwa zewnętrzna – o skośnym przebiegu, wspólna dla obu komór

b)

warstwa środkowa – okrężny przebieg, odrębna dla każdej komory

c)

warstwa wewnętrzna – podłużny przebieg, odrębna dla każdej komo-

ry

UKŁAD NACZYNIOWY

1)

Krwionośny
a)

Tętniczy
I)

Podział tętnic

(1)

Typu sprężystego – w ścianie przeważają włókienka i błony

sprężyste

(2)

Typu mięśniowego – w ścianie przeważa tkanka mięśniowa

gładka

b)

Tętnice krążenia małego

c)

Tętnice krążenia dużego
I)

Aorta dzieli się na:

(1)

Aortę wstępującą – rozpoczynającą się w przedłużeniu stożka

tętniczego komory lewej. Kończy się w miejscu przyczepu

osierdzia przechodząc w łuk aorty.

(2)

Łuk Aorty – rozpoczyna się ku tyłowi od II lewego stawu że-

browo-mostkowego a kończy się na wysokości lewej po-

wierzchni trzonu kręgu Th

3

lub Th

4

, gdzie przechodzi w aortę

zstępującą.

PIEŃ PŁUCNY

T. PŁUCNA

PRAWA I LEWA

ROZGAŁĘZIENIA

TT. PŁUCNYCH

24

(3)

Aortę zstępującą dzielącą się na:

(a)

Aortę piersiową – przebiega w śródpiersiu tylnym. Roz-

poczyna się na poziomie Th

3

lub Th

4

, a kończy się w roz-

worze aortowym przepony na poziomie Th

12

(b)

Aortę brzuszną – rozpoczyna się w rozworze aortowym w

przeponie na poziomie Th

12

. Kończy się w dolnej części

trzonu kręgu L

4

, dzieląc się na dwie tętnice biodrowe

wspólne.

II)

Gałęzie Aorty wstępującej

(1)

t. wieńcowa prawa

(2)

t. wieńcowa lewa

III)

Gałęzie łuku aorty

(1)

Pień ramienno-głowowy

(a)

t. szyjna wspólna prawa

(b)

t. podobojczykowa prawa

(2)

t. szyjna wspólna lewa

(3)

t.. podobojczykowa lewa

IV)

Gałęzie aorty piersiowej:

(1)

Ścienne:

(a)

tt. międzyżebrowe tylne

(b)

tt. podżebrowe

(c)

tt. przeponowe górne

(2)

Trzewne:

(a)

Gałęzie oskrzelowe

(b)

Gałęzie przełykowe

(c)

Gałęzie osierdziowe

V)

Gałęzie aorty brzusznej:

(1)

Ścienne:

(a)

tt. przeponowe dolne

(b)

tt. lędźwiowe

(2)

Trzewne:

(a)

pień trzewny

(b)

t. krezkowa górna

(c)

t. krezkowa dolna

25

(d)

tt. nadnerczowe środkowe

(e)

tt. nerkowe

(f)

tt. jądrowe lub tt. jajnikowe

VI)

Tętnice szyi i głowy

(1)

tt. szyjne wspólne

(a)

t. szyjna wewnętrzna

(i)

t. oczna

(ii)

tt. przednie mózgu

(iii)

tt. środkowe mózgu

(b)

t. szyjna zewnętrzna

(i)

t. tarczowa górna

(ii)

t. językowa

(iii)

t. twarzowa

(iv)

t. gardłowa wstępująca

(v)

t. potyliczna

(vi)

t. uszna tylna

(vii)

t. gardłowa wstępująca

(viii)

t. szczękowa

VII)

Tętnice kończyny górnej

(1)

tt. podobojczykowe

(2)

t. pachowa

(3)

t. ramienna

(a)

t. promieniowa

(b)

t. łokciowa

(4)

t. międzykostna wspólna

(5)

t. międzykostna przednia i tylna

(6)

łuki dłoniowe (powierzchowny i głęboki)

(7)

tt. wspólne palców

(8)

tt. właściwe palców

VIII)

Tętnice kończyny dolnej

(1)

t. udowa

(2)

t. podkolanowa

(3)

t. piszczelowa przednia i tylna

26

(4)

t. strzałkowa

(5)

t. podeszwowa przyśrodkowa i boczna

(6)

łuk podeszwowy

(7)

tt. palców

d)

Żylny

18

I)

Typy żył

(1)

Włóknisto-mięśniowe

(2)

Włókniste

(3)

Włóknisto-sprężyste

e)

Żyły krążenia małego

f)

Żyły krążenia dużego
I)

Żyła główna górna – powstaje z połączenia 2 żył ramienno-

głowowych (prawej i lewej).

II)

Żyła ramienno-głowowa – powstaje z połączenia żyły szyjnej

wewnętrznej z żyłą podobojczykową.

III)

Żyła główna dolna – powstaje z połączenia 2 żył biodrowych

wspólnych (prawej i lewej) na poziomie L4.

IV)

Żyła biodrowa wspólna – powstaje z połączenia żyły biodrowej

wewnętrznej i zewnętrznej.

V)

Dopływy żyły głównej górnej:

(1)

ż. nieparzysta

(2)

ż. osierdziowa

(3)

żż. śródpiersiowe przednie

(4)

żż. grasiczne

VI)

Dopływy żyły głównej dolnej:

(1)

Ścienne:

(a)

żż. przeponowe dolne

(b)

żż. lędźwiowe

(2)

Trzewne:

(a)

żż. nerkowe

NACZYNIA ŻYLNE

ŻYŁY

SEGMENTOWE

ŻYŁY PŁUCNE

27

(b)

żż. wątrobowe

(c)

ż. jajnikowa prawa

(d)

ż. jądrowa prawa

(e)

ż. nadnerczowa środkowa prawa

(3)

Żyły nieparzyste to żyły zbierające krew ze ścian i trzewni

klatki piersiowe, z wyjątkiem serca.

(4)

Wyróżniamy 3 żyły nieparzyste;

(a)

ż. nieparzysta – biegnie po prawej stronie kręgosłupa.

(b)

ż. nieparzysta krótka – biegnie po lewej stronie kręgosłu-

pa od dołu do góry.

(c)

ż. nieparzysta krótka dodatkowa – biegnie po lewej stro-

nie kręgosłupa od góry do dołu.

VII)

Żyły powierzchowne kończyny górnej

(1)

ż. odpromieniowa – rozpoczyna się na poziomie kciuka, bie-

gnie na przednio-bocznej powierzchni przedramienia ramie-

nia. Uchodzi do żyły pachowej w trójkącie naramienno-

piersiowym.

(2)

ż. odłokciowa – zaczyna się na poziomie małego palca, bie-

gnie na przednio-przyśrodkowej powierzchni przedramienia i

powyżej dołu łokciowego uchodzi do jednej z żył ramiennych.

(a)

Obie te żyły łączą się w dole łokciowym tzw. ż. pośrod-

kową łokciową.

VIII)

Odpływ krwi z kończyny górnej poprzez żyły głębokie

2 żyły promieniowe + 2 żyły łokciowe

2 żyły ramienne

Żyła pachowa

Żyła podobojczykowa

Żyła ramienno-głowowa

Żyła główna górna

Prawy przedsionek serca

28

IX)

Żyły powierzchowne kończyny dolnej

(1)

ż. odpiszczelowa – rozpoczyna się na poziomie kostki przy-

środkowej, biegnie na powierzchni przednio-przyśrodkowej

podudzia i uda. Uchodzi do żyły udowej w rozworze odpisz-

czelowym.

(2)

ż. odstrzałkowa – rozpoczyna się na poziomie kostki bocznej,

biegnie na tylnej powierzchni łydki i uchodzi do żyły podkola-

nowej.

X)

Odpływ krwi z kończyny dolnej poprzez żyły głębokie

XI)

3)

Chłonny (limfatyczny)

Układ złożony z naczyń, przewodów, tkanki limfatycznej tworzącej narządy,

którego celem jest obrona przed zakażeniami.

a)

Główne przewody chłonne
I)

Przewód piersiowy – rozpoczyna się na poziomie L1 tzw. zbiorni-

kiem mleczu. Uchodzą do niego pnie lędźwiowe i jelitowe. Prze-

wód piersiowy biegnie ku górze, przechodzi przez przeponę, bie-

gnie w klatce piersiowej w śródpiersiu żylnym.

(1)

Przewód piersiowy zbiera chłonkę z:

(a)

Kończyn dolnych

(b)

Jamy brzusznej

(c)

Miednicy

(d)

Lewej połowy klatki piersiowej

2 żyły piszczelowe przednie + 2 żyły piszczelowe tylne

Żyła podkolanowa

Żyła udowa

Żyła biodrowa zewnętrzna + żyła biodrowa wewnętrzna

Żyła biodrowa wspólna

Żyła główna dolna

Prawy przedsionek serca

29

(e)

Lewej połowy głowy i szyi

(f)

Lewej kończyny górnej

II)

Przewód chłonny praw – powstaje w klatce piersiowej z połącze-

nia 3 pni: oskrzelowo-śródpiersiowego prawego, podobojczyko-

wego prawego, szyjnego prawego. Uchodzi w prawym kącie żyl-

nym do żyły ramienno-głowowej prawej.

(1)

Przewód chłonny prawy zbiera chłonkę z:

(a)

Prawej połowy głowy i szyi

(b)

Kończyny górnej prawej

b)

Budowa węzła chłonnego
I)

Zrąb węzła – stanowią beleczki promieniste i rdzenne oraz toreb-

kę łącznotkankową otaczającą węzeł, pod nią znajduje się zatoka

brzeżna.

II)

Kora węzła – poprzedzielana jest beleczkami promienistymi,

wzdłuż których leżą zatoki promieniste.

III)

Rdzeń węzła – składa się on z nieregularnie przebiegających be-

leczek rdzennych, odchodzących od beleczek promienistych kory

oraz biegnących wzdłuż nich zatok rdzennych. Ponadto znajdują

się tu sznury rdzenne, które zawierają plazmocyty produkujące

immunoglobuliny w odpowiedzi na antygeny.

c)

Narządy chłonne
I)

Plamy mleczne

II)

Grudki samotne

III)

Grudki skupione

IV)

Migdałki

V)

Węzły chłonne

VI)

Grasica

VII)

Biała miazga śledziony

d)

Pierścień chłonny gardła / Waldeyera

Jest to nagromadzenie tkanki chłonnej w gardle, które ma znaczenie

ochronne przed bakteriami i innymi czynnikami chorobotwórczymi,

chroniące przed ich penetracją do dalszych odcinków układu odde-

chowego i pokarmowego.

I)

Skład pierścienia gardłowego Waldeyera:

(1)

Migdałki gardłowe

(2)

Migdałki trąbkowe

(3)

Migdałki podniebienne

(4)

Migdałki językowe

30

(5)

Pojedyncze grudki chłonne rozproszone w błonie śluzowej

gardła

(6)

Pasma tkanki chłonnej zlokalizowane na tylnej ścianie gardła.

e)

Śledziona

Leży w jamie brzusznej, w piętrze gruczołowym, wewnątrzotrzewno-

wo, w lewym podżebrzu, pomiędzy IX a XI żebrem. Oś długa biegnie

wzdłuż X żebra, 4-6 cm na lewo od kręgu Th10 biegun przedni nie

przekracza linii pachowej środkowej lewej.

I)

Sąsiedztwo śledziony

(1)

Żołądek

(2)

Lewa nerka z nadnerczem

(3)

Zgięcie śledzionowe okrężnicy

(4)

Ogon trzustki

(5)

Przepona

II)

Znaczenie śledziony

(1)

Wytwarza limfocyty

(2)

Wytwarza immunoglobuliny

(3)

Magazynuje krew

(4)

Narząd rozkładu krwinek białych, czerwonych i trombocytów

(5)

W okresie płodowym jest miejscem namnażania erytrocytów

UKŁAD ODECHOWY

Do układu oddechowego należą: nos zewnętrzny wraz z zatokami przynoso-

wymi, krtań, oskrzela główne, płuca wraz z opłucną i jamami opłucnej. Ze

względów klinicznych układ oddechowy można podzielić na tzw. drogi odde-

chowe górne, do których zalicza się nos zewnętrzny, gardło i część krtani

(przedsionek i kieszonki krtaniowe), oraz tzw. drogi oddechowe dolne, do

których zalicza się pozostałą część krtani (jama podgłośniowa), tchawicę

i oskrzela główne. Ponadto powietrze z jamy nosowej do krtani, lub odwrot-

nie, musi przejść przez gardło, narząd zaliczamy do układu pokarmowego,

będący jednak wspólną drogą dla pokarmów i powietrza.

1)

Drogi oddechowe górne
a)

Nos zewnętrzny:
I)

Warstwa skóry zewnętrznej

31

II)

Warstwa mięśniowa

III)

Szkielet (kości nosowe i chrząstki

IV)

Warstwa skóry wewnętrznej

Próg Nosa – tam kończy się skóra, a zaczyna się błona śluzowa.

Prawy i lewy wyrostek podniebienny – tworzy podniebiennie twar-

de.

Przegroda Nosa – leży w osi strzałkowej przyśrodkowej.

Małżowiny nosowe (górna, środkowa, dolna)

Okolica węchowa – między małżowiną nosową górną, a przegrodą

nosową.

Zatoki – ogrzewa się tam powietrze, wydziela się bakteriobójczy tle-

nek azotu

Zatoki przynosowe:

Zatoka szczękowa (24 cm

3

)

Zatoka czołowa

19

(5-20 cm

3

)

Zatoka klinowa (5-6 cm

3

)

Komórki sitowe (10 cm

3

)

Ujścia zatok przynosowych:



Zatoka klinowa – zachyłek klinowo-sitowy



Zatoka szczękowa, czołowa, komórki sitowe przednie - prze-

wód nosowy środkowy



Komórki sitowe tylne – przewód nosowy górny

Przewód nosowy:

•

Dolny – między dnem jamy nosowej, a małżowiną nosową

dolną.

•

Środkowy – między małżowiną nosową dolną i małżowiną

nosową środkową.

•

Górny – między małżowiną nosową górną, a małżowiną no-

sową środkową.

Przewód nosowo-łzowy – uchodzi do przewodu nosowego dolnego

Nozdrza tylnie – ujście jamy nowej do gardła, tam wychodzi przewód

nowo-gardłowy łączący od tyłu przewody nosowe

32

b)

Gardło
I)

Położenie gardła

Leży częściowo w obrębie głowy a częściowo w szyi, do tyłu od

jamy nosowej, jamy ustnej i krtani. Sięga od podstawy czaszki do

poziomu VI kręgu szyjnego, ku dołowi przedłuża się w przełyk.

II)

Podział gardła:

(1)

Część nosowa (jest tu ujście nosowe trąbki słuchowej

(2)

Część ustna

(3)

Część krtaniowa

W gardle skrzyżowane są drogi oddechowej i pokarmowej, i mamy

nagłośnię (część krtani) zamykającą wejście do krtani jak połykamy

pokarm.

III)

Budowa ściany gardła

(1)

Błona śluzowa (od wewnątrz)

(2)

Błona włóknista

(3)

Błona mięśniowa (mięśnie zwieracza i dźwigacza gardła)

(4)

Błona zewnętrzna (łącznotkankowa)

IV)

Mięśnie zwieraczy gardła:

(1)

m. zwieracz górny gardła

(2)

m. zwieracz środkowy gardła

(3)

m. zwieracz dolny gardła

V)

Mięśnie dźwigaczy gardła:

(1)

m. rylcowo-gardłowy

(2)

m. trąbkowo-gardłowy

c)

Krtań (część drogi oddechowej górnej)
Leży w szyi, do przodu od części krtaniowej gardła, poniżej języka i

kości gnykowej, powyżej tchawicy.

Krtań rzutuje się na kręgosłup od górnego brzegu IV kręgu szyjnego

do dolnego brzegu VI kręgu szyjnego.

Od przodu przykryta przez mięśnie (mostkowo-gnykowe, mostkowo-

tarczowe, tarczowo-gnykowe)

I)

Chrząstki krtani:

(1)

Chrząstka tarczowata – ma wyniosłość krtaniową (jabłko

Adama)

33

(2)

Chrząstka pierścieniowata – łączy się z tarczowatą

(3)

Chrząstki nalewkowate – łączą się z pierścieniowatą

(4)

Chrząstki różowate – łączą się z nalewkowatymi, kształt stoż-

ka)

(5)

Chrząstka nagłośniowa – chrząstki klinowate

II)

Błona tarczowo gnykowa (więzadło) – ma dwa otwory na naczy-

nia. Jest między więzadłem tarczowo-gnykowo pośrodkowym i

więzadłami tarczowo-gnykowo-brzerznym.

III)

Połączenia chrząstek krtani

(1)

Stawowo – rogi dolne chrząstki tarczowej z chrząstką pier-

ścieniowatą i chrząstek nalewkowatych z pierścieniowatą.

(2)

Więzadłowo – nagłośniowa z tarczowatą

(3)

Błona włóknisto-sprężysta

IV)

Podział jamy krtani

(1)

Przedsionek krtani

(2)

Jama pośrednia

(3)

Jama podgłośniowa

2)

Drogi oddechowe dolne
a)

Krtań (część drogi oddechowej dolnej)
I)

Głośnia – narząd głosu w obrębie krtani

(1)

Górne brzegi stożka sprężystego – to więzadła głosowe

(2)

Górne brzegi błony czworokątnej – to tzw. więzadła nalew-

kowo-nagłośniowe

II)

Głośnia (narząd głosu) zbudowany z:

(1)

Wyrostków głosowych chrząstek nalewkowatych

(2)

Fałdów (strun) głosowych – będących brzegami warg głoso-

wych

20

(3)

Szpary głośni – leżącej między fałdami głosowymi i miedzy

wyrostkami głosowymi chrząstek nalewkowatych

III)

Wytwarzanie głosu:

Wargi głosowe drgają w kierunku poprzecznym w stosunku do

siebie.

Wysokość dźwięku zależy od napięcia, długości i grubości warg

głosowych.

34

Siła głośni zależy od energii kinetycznej prądu powietrza i od am-

plitudy drgań warg głosowych.

IV)

Mięśnie krtani:

(1)

Rozwierające szparę głośni

(2)

Zwierające szparę głośni

(3)

Napinające więzadła głosowe

(4)

Regulujące szerokość wejścia do krtani

b)

Tchawica

Łączy się więzadłowo z chrząstką pierścieniowatą, zbudowana jest

z chrząstek tchawicznych (nie pełnie – tworzą one ścianę przednią,

ściana tylna jest błoniasta z mięśni), oraz łączy się z przełykiem błoną

włóknisto-sprężystą.

I)

Położenie tchawicy

Rozpoczyna się poniżej krtani, na poziomie dolnego brzegu C

6

,

kieruje się ku dołowi i tyłowi do poziomu Th

4

, gdzie dzieli się na

dwa oskrzela główne.

Leży do przodu od nerwu błędnego, tętnicy szyjnej wspólnej i żyły

szyjnej wewnętrznej, do przodu tchawicy leży pień ramienno-

głowowy, od strony lewej piersiowej łuk aorty

c)

Oskrzela
I)

Drzewo skrzelowe

(1)

Oskrzela główne

(2)

Oskrzela płatowe

(3)

Oskrzela segmentowe

(4)

Oskrzela podsegmentowe

(5)

Oskrzeliki

(6)

Oskrzeliki końcowe – (błoniasta ściana, zaczyna się już wy-

miana gazowa)

II)

Drzewo oddechowe – tu jest wymiana gazowa

(1)

Oskrzeliki oddechowe

(2)

Przewodziki pęcherzykowe

(3)

Pęcherzyki płucne (1 warstwa ścian)

III)

Tętnice oskrzelowe:

(1)

Tętnice oskrzelowe lewe: wychodzą z łuku aorty lub aorty

piersiowej.

35

(2)

Tętnica oskrzelowe prawe: wychodzą z tętnicy międzyżebro-

wych

IV)

Żyły oskrzelowe uchodzą do żyły nieparzystej lub żyły ramienno-

głowowej.

3)

Płuca
a)

Pojemność płuc

I)

~7dm

3

– u sportowców

II)

~4dm

3

– u mężczyzny

III)

u kobiet mniej

b)

Kształt i powierzchnie płuc

Na płucach jest odciśnięte serce przez co lewe płuco jest wyższe

i węższe. Wychodząc z klatki piersiowej płuca, od dołu są wklęsłe.

•

Powierzchnia przeponowa

•

Powierzchnia żebrowa (od przodu i tyłu)

•

Powierzchnia śródpiersiowa (od wewnątrz)

Brzegi: przedni, tylny, dolny

Płaty: górny, środkowy, dolny (lewe płuco ma tylko górny i dolny płat

i nie ma szczeliny poziomej.

c)

Korzeń płuca – są to twory wchodzące i wychodzące z płuca

I)

Do płuc uchodzą:

(1)

Tętnica płucna

(2)

Oskrzele główne

(3)

Tętnice oskrzelowe

(4)

Sploty płucne przedni i tylny (nerwy)

II)

Z płuca wychodzą:

(1)

Żyły płucne

(2)

Żyły oskrzelowe

(3)

Naczynia chłonne

d)

Wyciski na powierzchni śródpiersiowej płuca lewego:

I)

Wycisk sercowy

II)

Bruzda dla łuku aorty i aorty zstępującej

III)

Bruzda dla tętnicy podobojczykowej lewej

IV)

Wycisk przełykowy

36

V)

Bruzda dla żyły ramienno-głowowej lewej

e)

Wyciski na powierzchni śródpiersiowej płuca prawego:

I)

Wycisk sercowy

II)

Bruzda dla żyły głównej górnej

III)

Bruzda dla żyły głównej dolnej

IV)

Bruzda dla żyły nieparzystej

V)

Bruzda dla żyły ramienno-głowowej prawej

VI)

Bruzda dla tętnicy podobojczykowej prawej

VII)

Bruzda dla przełyku

f)

Unaczynienie płuc

I)

Oddechowe – rozgałęzienia tętnic oskrzelowych

II)

Czynnościowe – rozgałęzienia tętnicy płucnej (wychodzi z pnia

płucnego)

g)

Grono – oskrzelik końcowy z rozgałęzieniami

h)

Pęcherzyki płucne

I)

Mają kształt kulisty, półkulisty lub wielościenny

II)

Ich średnica wynosi 150-250 milimetrów

III)

Utworzone z komórek nabłonkowych (pneumocytów)

i)

Tony oddechowe

I)

Żebrowe (piersiowe)

II)

Brzuszne (przeponowe)

III)

Mieszany

j)

Główne mięśnie wdechowe:

I)

Przepona

II)

mm. międzyżebrowe zewnętrzne

k)

Pomocnicze mięśnie wdechowe:

I)

mm. pochyłe

II)

mm. zębate

III)

mm. piersiowe większe i mniejsze

IV)

mm. moskowo-obojczykowo-sutkowe

l)

Wydech w spoczynku jest aktem biernym. Zachodzi dzięki:

I)

Sprężystości ścian klatki piersiowej

II)

Siłom retrakcji pęcherzyków płucnych

37

III)

Działaniem sił napięcia powierzchniowego pęcherzyków płucnych

m)

Pomocnicze mięśnie wydechowe:

I)

mm. międzyżebrowe wewnętrzne

II)

m. poprzeczny klatki piersiowej

III)

mm. najszersze grzbietu

IV)

mm. poprzeczne brzucha

V)

mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha

n)

Ruchy oddechowe klatki piersiowej

I)

Wskutek skurczu przepony zwiększa się wymiar pionowy klatki

piersiowej

II)

Skurcze mięśni międzyżebrowych zewnętrznych powoduje ruchy

w stawach żebrowo-kręgowych i żebrowo-mostkowychm w sku-

tek czego zwiększa się wymiar przednio-tylny i poprzeczny klatki

piersiowej

o)

Oddychanie:

I)

W spoczynku człowiek oddycha z częstością 12-14 wdechów na

minutę.

II)

Z każdym wdechem wprowadzane jest ok. 500 ml powietrza, 6 li-

trów na minutę

III)

Przez płuca przechodzi 10000 powietrza przez co 360 litrów tlenu

IV)

Zawartość tlenu przy wdechu 21%

V)

Zawartość tlenu przy wydechu 16%

UKŁAD POKARMOWY

1)

Jama ustna
a)

W jamie ustnej wyróżniamy

I)

Przedsionek jamy ustnej

II)

Jamę ustną właściwą

b)

Do przedsionka jamy ustnej uchodzą:

I)

Przewody ślinianek przyusznych (prawej i lewej)

II)

Gruczoły wargowe

III)

Gruczoły policzkowe

IV)

Gruczoły trzonowe

c)

Ślinianki

I)

Ślinianka przyuszna – leży w dole zażuchwowym

38

II)

Ślinianka podżuchwowa – leży w dolnym kącie trójkąta podżu-

chwowego

III)

Ślinianka podjęzykowa – leży na mięśniu żuchwowo-gnykowym

1)

Przełyk
a)

Położenie przełyku

Zaczyna się w przedłużeniu gardła, na poziomie VI kręgu szyjnego,

biegnie ku dołowi i tyłowi, leżąc do przodu od kręgosłupa, do tyłu od

tchawicy, uchodzi do wpustu żołądka na poziomie XI kręgu piersio-

wego, po lewej stronie kręgosłupa.

b)

Odcinki przełyku
I)

Część szyjna – od poziomu chrząstki pierścieniowatej krtani do

poziomu wcięcia szyjnego mostka

II)

Część piersiowa – biegnie wzdłuż całej długości śródpiersia tylne-

go do otworu przełykowego w przeponie

III)

Część brzuszna – zawarta między przeponą a żołądkiem

c)

Zwężenia przełyku
I)

Zwężenie górne – w przejściu gardła w przełyk

II)

Zwężenie środkowe – na wysokości rozdwojenia tchawicy

III)

Zwężenie dolne – ok. 3 cm powyżej wpustu żołądka

d)

Budowa ściany przełyku
I)

Błona śluzowa

II)

Błona podśluzowa

III)

Błona mięśniowa: warstwa zewnętrzna – podłużna warstwa we-

wnętrzna – okrężna

¼ górna przełyku – tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana

½ dolna przełyku – tkanka mięśniowa gładka

IV)

Błona zewnętrzna

2)

Żołądek
a)

Położenie żołądka

Leży w jamie brzusznej wewnątrzotrzewnowo, pod przeponą, w lewej

okolicy podżebrowej, w części nadbrzusza właściwego.

b)

Sąsiedztwo żołądka
I)

Przednia ściana:

(1)

Przepona

(2)

Lewy płat wątroby

(3)

Przednia ściana brzucha

II)

Tylna ściana żołądka:

(1)

śledziona

(2)

przepona

(3)

okrężnica poprzeczna

III)

Krzywizna większa:

(1)

okrężnica poprzeczna

(2)

śledziona

IV)

Krzywizna mniejsza:

(1)

więzadło wątrobowo-żołądkowe

(2)

więzadło wątrobowo-dwunastnicze

c)

Dopływ krwi do żołądka
I)

Aorta brzuszna – pień trzewny – t. żołądkowa lewa

II)

Aorta brzuszna – pień trzewny – t. wątrobowa wspólna

t. wątrobowa właściwa – t. żołądkowa prawa

III)

Aorta brzuszna – pień trzewny – t. śledzionowa

t. żołądkowo-sieciowa lewa

IV)

Aorta brzuszna – pień trzewny – t. wątrobowa wspólna

t. żołądkowo-dwunastnicza – t. żołądkowo-sieciowa prawa

V)

Aorta brzuszna – pień trzewny – t. śledzionowa

krótkie

39

przepona

śledziona

t. żołądkowa lewa

t. wątrobowa wspólna –

t. śledzionowa –

t. wątrobowa wspólna –

sieciowa prawa

t. śledzionowa – tt. żołądkowe

40

d)

Odpływ kwi z żołądka
I)

ż. żołądkowo-sieciowa lewa – ż. śledzionowa – ż. wrotna

II)

ż. żołądkowo-sieciowa prawa – ż. krezkowa górna – ż. wrotna

III)

ż. żołądkowa lewa i prawa – ż. wrotna

IV)

ż. przedodźwiernikowa – ż. wrotna

V)

żż. żołądkowe krótkie – ż. śledzionowa – ż. wrotna

e)

Budowa zewnętrzna żołądka
I)

wpust

II)

dno

III)

trzon

IV)

cześć odźwiernikowa

V)

odźwiernik

VI)

ściana przednia

VII)

ściana tylna

VIII)

krzywizna większa

IX)

krzywizna mniejsza

f)

Ściana żołądka
I)

Błona śluzowa

(1)

fałdy żołądkowe

(2)

pólka żołądkowe

(3)

fałdy kosmkowate

(4)

dołeczki żołądkowe

II)

Błona podśluzowa

III)

Błona mięśniowa

(1)

warstwa skośna

(2)

warstwa okrężna

(3)

warstwa podłużna

IV)

Otrzewna trzewna

3)

Jelito cienkie
a)

Podział jelita cienkiego
I)

jelito cienkie bezkrezkowe – dwunastnica

II)

jelito cienie krezkowe – jelito czcze i jelito kręte

b)

Dwunastnica
I)

Położenie dwunastnicy

(1)

Leży na tylnej ścianie brzucha, wtórnie zaotrzewnowo oprócz

części górnej, która leży wewnątrzotrzewnowo

II)

Rzut dwunastnicy na kręgosłup

(1)

cześć górna – trzon L1, po prawej stronie

(2)

cześć zstępująca – L1 do L3, po prawej stronie

(3)

cześć pozioma – L3 (krzyżuje trzon)

(4)

cześć wstępująca – L2 do L3, po lewej stronie

41

c)

Budowa ściany jelita cienkiego
I)

Błona wewnętrzna:

(1)

błona śluzowa i błona podśluzowa:

(a)

fałdy okrężne – wytwory błony śluzowej i podśluzowej

(b)

kosmki – wytwory błony śluzowej,

(c)

grudki chłonne – narządy limfatyczne błony śluzowej

II)

Błona środkowa:

(1)

mięśniówka wewnętrzna – okrężna

(2)

mięśniówka zewnętrzna – podłużna

III)

Błona zewnętrzna – otrzewna lub przydanka łącznotkankowa

d)

Kosmki jelitowe
I)

Są to wyniosłości błony śluzowej jelita cienkiego pokryte nabłon-

kiem walcowatym.

II)

Wysokość kosmków wynosi 0,3 -1,5 mm.

III)

Liczba kosmków 5 000 000

IV)

Kosmki są narządami wchłaniającymi i wydzielającymi śluz.

Wewnątrz kosmka przebiega naczynie tętnicze, żylne i limfatycz-

ne. W kosmku znajdują się włókna mięsne gładkie, dzięki którym

kosmki mogą się poruszać i kurczyć.

e)

Ruchy jelita
I)

Wahadłowe – uwarunkowane naprzemiennymi skurczami i roz-

kurczami mięśniówki podłużnej.

II)

Odcinkowe – wywołane skurczem mięśniówki okrężnej w kilku

sąsiednich odcinkach jelita.

III)

Robaczkowe – polegają na skurczach całej mięśniówki jelita.

Skurcze te przesuwają treść pokarmową w stronę jelita grubego z

szybkością 2-3 cm/s.

f)

Zastawka krętniczo-kątnicza
I)

Leży w ujściu jelita krętego do grubego, na granicy kątnicy i

okrężnicy wstępującej.

II)

Zastawka krętniczo-kątnicza składa się z wargi górnej należącej

do okrężnicy wstępującej i wargi dolnej należącej do kątnicy.

42

III)

Rolą zastawki jest okresowe przepuszczanie treści pokarmowej

jelita cienkiego do jelita grubego i zapobieganie cofaniu się treści

jelita grubego

g)

Tętnica krezkowa górna zaopatruje:
I)

jelito cienkie

II)

jelito ślepe

III)

okrężnicę wstępującą

IV)

2/3 prawe okrężnicy poprzecznej

V)

częściowo trzustkę

4)

Jelito grube
a)

Podział jelita grubego
I)

kątnica (jelito ślepe)

II)

okrężnica: wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esowata

III)

prostnica (odbytnica)

b)

Budowa ściany okrężnicy
I)

Błona surowicza

II)

Błona mięśniowa:

(1)

warstwa podłużna – taśma wolna, sieciowa, krezkowa

(2)

warstwa okrężna

III)

Błona śluzowa

c)

Położenie odbytnicy
I)

Leży w miednicy mniejszej, podotrzewnowo, do przodu od kości

krzyżowej i guzicznej.

II)

Początek odbytnicy rzutuje się na wysokości trzonu kręgu S3

d)

Budowa odbytnicy
I)

Bańka odbytnicy - część miedniczna

II)

Kanał odbytowy – część odbytowa:

(1)

strefa słupów odbytowych

(2)

strefa splotu odbytniczego

(3)

strefa skórna

e)

Tętnica krezkowa dolna zaopatruje:
I)

1/3 lewa część okrężnicy poprzecznej

II)

okrężnicę zstępującą

III)

okrężnicę esowatą

43

IV)

większą część odbytnicy

5)

Wątroba
a)

Położenie wątroby

Wątroba leży w jamie brzusznej, wewnątrzotrzewnowo, w piętrze

górnym gruczołowym, w nadbrzuszu właściwym, częściowo w lewym

podżebrzu, sięgając po lewa linię środkowo-obojczykową.

b)

Wyciski narządów na wątrobie
I)

Przełyk

II)

Żołądek

III)

Dwunastnica

IV)

pęcherzyk żółciowy

V)

okrężnica

VI)

nerka i nadnercze

c)

Wrota wątroby
I)

Położone są pomiędzy rowkami strzałkowymi oraz płatem ogo-

niastym i czworobocznym.

II)

We wrotach znajdują się:

(1)

Po stronie prawej – przewód wątrobowy wspólny

(2)

Po stronie lewej – tętnica wątrobowa właściwa

(3)

Do tyłu od wyżej wymienionych tworów znajduje się żyła

wrotna

d)

Budowa wewnętrzna wątroby
I)

zraziki, wewnątrz pośrodkowo żyła śródzrazikowa

II)

zatoki wątrobowe uchodzą to żyły śródzrazikowej

III)

hepatocyty leżą pomiędzy zatokami

IV)

kanaliki żółciowe

e)

Unaczynienie wątroby
I)

Czynnościowe:

Pochodzi z gałęzi żyły wrotnej, która we wrotach wątroby dzieli

się na gałąź prawą i lewą, te w odpowiednich płatach dzielą się na

gałęzie przednie i tylne, a one z kolei na górne i dolne.

II)

Odżywcze:

Jest zapewnione przez rozgałęzienia tętnicy wątrobowej właści-

wej; po dojściu do wrót wątroby dzieli się na gałąź prawą i lewą,

które w płatach dzielą się na gałęzie przednie i tylne, a te – na

górne i dolne.

44

f)

Odpływ krwi żylnej z wątroby
I)

Z naczyń zatokowych – żż. śródzrazikowe – żż. podzrazikowe – 2-

3 żż. wątrobowe – ż. główna dolna – prawy przedsionek serca

g)

Żyła wrotna zbiera krew z:
I)

śledziony

II)

trzustki

III)

pęcherzyka żółciowego

IV)

brzusznego odcinka przełyku

V)

żołądka

VI)

dwunastnicy

VII)

jelita czczego i krętego

VIII)

kątnicy wraz z wyrostkiem robaczkowym

IX)

okrężnicy

X)

górnej części odbytnicy

XI)

sieci większej i mniejszej

h)

Drogi żółciowe
I)

Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe:

Kanaliki żółciowe – Przewodziki międzyzrazikowe – Przewodziki

żółciowe – Przewody wątrobowe (lewy i prawy) – Przewód wą-

trobowy wspólny

II)

Drogi żółciowe zewnątrzwątrobowe:

Przewód wątrobowy prawy i lewy łączą się ze sobą w przewód

wątrobowy wspólny. Ten kieruje się ku dołowi i po krótkim prze-

biegu, poniżej wnęki wątroby oddaje w stronę prawą kilkucenty-

metrowy przewód wsteczny – przewód pęcherzykowy. U swego

końca przewód ten uwypukla się w pojemny zbiornik – pęcherzyk

żółciowy. Począwszy od miejsca odejścia przewodu pęcherzyko-

wego przewód wątrobowy wspólny nosi nazwę przewodu żół-

ciowego wspólnego.

III)

Odcinki przewodu żółciowego wspólnego

(1)

Naddwunastniczy

(2)

Zadwunastniczy

(3)

Trzustkowy

(4)

Śródścienny

45

6)

Pęcherzyk żółciowy
a)

Położenie pęcherzyka żółciowego
I)

Leży w dole pęcherzyka żółciowego na powierzchni

II)

trzewnej wątroby, w części przedniej bruzdy

III)

strzałkowej prawej, wewnątrzotrzewnowo.

b)

Ściany pęcherzyka żółciowego
I)

błona surowicza - zapobiega ocieraniu się ściany pęcherzyka o

powierzchnię narządów jamy brzusznej

II)

błona mięśniowa - skośnie krzyżujące się włókna mięśni gładkich

III)

błona śluzowa - w postaci cienkich fałdów, na których znajdują

się drobniejsze fałdziki

7)

Trzustka
Trzustka jest gruczołem zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczym.

I)

Część zewnątrzwydzielnicza - to pankreotomy tworzące zraziki

i wydzielające sok trzustkowy

II)

Część wewnątrzwydzielnicza - utworzona przez wysepki Langer-

hansa, przez komórki A – glukagon, komórki B – insulina, komórki

D – somatostatyna, komórki PP – polipeptyd trzustkowy.

a)

Położenie trzustki

Trzustka leży w jamie brzusznej, na tylnej ścianie, wtórnie zaotrzewnowo,

w piętrze gruczołowym

b)

Rzuty trzustki na kręgosłup
I)

głowa trzustki - L1- L2, po stronie prawej

II)

trzon trzustki - L1

III)

ogon na wysokości XI żebra

c)

Trzustka sąsiaduje z:
I)

naczynia nerkowe, żyła główna dolna, żyła wrotna, naczynia

II)

krezkowe górne, aorta, żyła śledzionowa, żyła krezkowa dolna

III)

przewód żółciowy wspólny

IV)

nerka lewa, nadnercze lewe, śledziona

V)

okrężnica poprzeczna

VI)

pętle jelita czczego

46

UKŁAD MOCZOWY

1)

Nerka
Ma kształt fasoli, długości 10-12 cm, wymiar poprzeczny 5-6 cm, grubość

3-4 cm, waga 120-200g

a)

Położenie nerek

Leżą w przestrzeni zaotrzewnowej jamy brzusznej, na mięśniach tyl-

nej ściany brzucha (m. lędźwiowym większym, m. czworobocznym lę-

dźwi, części lędźwiowej przepony) objęte torebką włóknistą i tłusz-

czową oraz powięzią nerkową.

Oś długa nerki biegnie od góry i strony przyśrodkowej ku dołowi i

bocznie.

b)

Rzut nerek na kręgosłup

Prawa nerka rzutuje się na wysokości Th

12

-L

3

Lewa nerka rzutuje się na wysokości Th

11

-L

2

c)

Umocowanie nerki
I)

Torebka włóknista

II)

Torebka tłuszczowa

III)

Powięź nerkowa

d)

Sąsiedztwo nerek
I)

Prawe

(1)

Wątroba

(2)

Dwunastnica

(3)

Okrężnica

(4)

Nadnercze prawe

(5)

Jelito cienki

II)

Lewe

(1)

Żołądek

(2)

Trzustka

(3)

Śledziona

(4)

Okrężnica

(5)

Nadnercze lewe

(6)

Jelito cienkie

e)

Budowa nerek
I)

Zewnętrzna

(1)

Biegun górny

(2)

Biegun dolny

(3)

Powierzchnia przednia

(4)

Powierzchnia tylna

(5)

Brzeg przyśrodkowy w obrębie którego znajduje się wnęka

(6)

Brzeg boczny – wypukły

47

II)

Wewnętrzna

(1)

Miąż nerki – na jej przekroju wyróżniamy istotę rdzenną i ko-

rową.

(a)

Istota (część) rdzenna – tworzy tzw. piramidy nerkowe.

W piramidach (rdzenia) i promienistościach rdzennych le-

żą pętle Henlego oraz cewki zbiorcze i przewody brodaw-

kowe.

(b)

Istota (część) korowa

21

– stanowi zewnętrzną część miąż-

szu nerki oraz wchodzi między piramidy tworząc słupy

nerkowe. W istocie korowej leżą ciałka nerkowe oraz ka-

naliki pierwszego i drugiego rzędu.

III)

Budowa nefronu

(1)

Ciałko nerkowe

(2)

Kanalik proksymalny – kręty I rzędu

(3)

Pętla Henlego

(4)

Kanalik dystalny – kręty II rzędu

f)

Proces tworzenia moczu

Pramocz – jest przesączany przez kapilary tętnicze kłębka nerkowego

do torebki Bowmana

Naczynia doprowadzające

Naczynia kłębka

Naczynia odprowadzające

Kanaliki proksymalne - resorbcja zwrotna wody, glukozy, lektrolitów

Pętla Henlego

Kanaliki dystalne - regulacja wydalanych elektrolitów i wody

Mocz ostateczny

48

g)

Unaczynienie nerki

*

idą też do tętniczek prostych właściwych (do rdzenia nerki)

Krew żylna odprowadzana jest przy pomocy żyły nerkowej do żyły

głównej dolnej

h)

Układ tworów we wnęce nerek
I)

Żyła nerkowa (u góry i do przodu od tętnicy)

II)

Tętnica nerkowa (poniżej żyły i do tyłu)

III)

Moczowód (od tyłu i poniżej naczyń nerkowych)

UKŁAD VAU

i)

Funkcje nerki
I)

Udział w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej

II)

Regulacja osmolarności płynu zewnątrzkomórkowego

III)

Wydalanie zbędnych produktów przemiany materii

IV)

Zmiana nieaktywnej witaminy D

3

na aktywną postać 1,25(OH)

2

D

3

V)

Wydzielanie substancji hormonalnych czynnych

2)

Moczowody
Wyróżniamy części:

•

Brzuszną

•

Miedniczną

a)

Położenie moczowodów

Rozpoczyna się w miejscu przejścia miedniczki nerkowej tzw. zgięciu

nerkowym moczowodu, na wysokości kresy granicznej wyróżniamy

Tętnica nerkowa (od aorty brzusznej L

1

/L

2

)

Gałąź przednia i tylna

Tętnice międzypłatowe

Tętnice łukowate (na podstawy piramid)

*

Tętnice międzyzrazikowe

*

Naczynia doprowadzające (do kłębków nerowych)

49

zgięcie moczowodu, tutaj znajduje się przejście odcinka brzusznego

w miedniczny.

Na wysokości kolca kulszowego – zgięcie miedniczne

Następnie biegnie pośrodkowo i do przodu skośnie przebijając dno

pęcherza.

b)

Kształt moczowodów

Moczowód ma kształt cylindryczny, nieco spłaszczony od przodu ku

tyłowi, długości do 35 cm i szerokości 5 – 8 cm.

3)

Pęcherz moczowy
a)

Położenie pęcherza moczowego

Leży w miednicy mniejszej podotrzewnowo, za kośćmi łonowymi i

spojeniem łonowym. U kobiet leży na mięśniach dna miednicy, u

mężczyzny na gruczole krokowym.

b)

Sąsiedztwo pęcherza moczowego
I)

U kobiet:

(1)

Pochwa

(2)

Część nadpochwowa szyjki macicy

(3)

Trzon macicy

(4)

Pętle jelita cienkiego

II)

U mężczyzn:

(1)

Odbytnica

(2)

Pęcherzyki nasienne

(3)

Bańki nasieniowodu

(4)

Przewody wytryskowe

(5)

Pętle jelita cienkiego

(6)

Dolna pętla okrężnicy esowatej

c)

Budowa zewnętrzna pęcherza moczowego

•

Szczyt

•

Trzon

•

Dno

Szczyt zwrócony jest do góry i przodu, dno ku dołowi i tyłowi.

Do dna pęcherza uchodzą moczowody a wychodzi z niego cewka mo-

czowa.

50

d)

Budowa ściany pęcherza
I)

Od wewnątrz:

(1)

Błona śluzowa

(2)

Błona podśluzowa

(3)

Trójwarstwowa mięśniówka

(4)

Przydanka łącznotkankowa, a na górnej powierzchni otrzew-

na

II)

Błona śluzowa w pęcherzyku opróżnionym układa się w liczne

fałdy, które w miarę wypełniania się pęcherza stopniowo się wy-

gładza.

III)

Błona mięśniowa składa się z pęczków włókien mięśniowych

gładkich i towarzyszących im włókien sprężystych, które są licz-

niejsze w szczycie i dnie pęcherza.

IV)

Pęczki mięśniowe tworzą w zasadzie trzy warstwy, nie dające się

jednak wyraźnie określić:

(1)

Zewnętrzną podłużną

(2)

Środkową okrężną

(3)

Wewnętrzną podłużną

V)

Skupienie włókien okrężnych w trójkącie pęcherzowym otaczają-

cym ujście cewki moczowej tworzy mięsień zwieracz pęcherza.

4)

Cewka moczowa
a)

Męska

Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w dnie pęcherzyka moczowe-

go, następnie wyróżniamy cztery odcinki:

I)

Śródścienny

II)

Sterczowy

III)

Błoniasty

IV)

gąbczasty

b)

Żeńska

Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w dnie pęcherzyka moczowe-

go, następnie wyróżniamy cztery odcinki:

I)

Śródścienny

II)

Nadprzeponowy

III)

Przeponowy

51

IV)

Podprzeponowy (ujście w przedsionku pochwy)

UKŁAD ROZROCZY

1)

Narządy płciowe
a)

Narządy płciowe męskie wewnętrzne:
I)

Jądra

II)

Najądrza

III)

Nasieniowody

IV)

Pęcherzyki nasienne

V)

Przewody wytryskowe

VI)

Gruczoł krokowy

VII)

Gruczoły opuszkowo-cewkowe

VIII)

Cewka moczowa (od wzgórka nasiennego do ujścia zewnętrzne-

go)

b)

Narządy płciowe męskie zewnętrzne:
I)

Moszna

II)

Prącie

c)

Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne:
I)

Jajniki

II)

Jajowody

III)

Macica

IV)

Pochwa

d)

Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne:
I)

Wargi sromowe większe

i mniejsze

II)

Przedsionek pochwy

III)

Opuszki przedsionka

IV)

Gruczoły przedsionkowe

V)

Gruczoły przycewkowe

VI)

Łechtaczka i jej napletek

i wędzidełko

VII)

Ujście pochwy

VIII)

Błona dziewicza

IX)

Gruczoły sutkowe

2)

Jądra
a)

Położenie jąder

Leżą w mosznie objęte osłonką pochwową spełniającą rolę otrzewnej.

Lewe jądro leży nieco niżej niż prawe.

b)

Budowa jąder

Powierzchnię jądra pokrywa błona biaława, od której w głąb miąższu

odchodzą przegródki jądra, dzieląc miąższ jądra na płaciki jądra. Pła-

ciki swymi wierzchołkami skierowane są do śródjądrza.

Każdy płacik wypełniony jest cewkami nasiennymi krętymi. Tu od-

bywa się proces spermatogenezy i spermiogenezy.

Cewki kręte łączą się ze sobą, tworząc cewki nasienne proste, które

kierują się do śródjądrza i wytwarzają siatkę jądra.

52

W górnej części śródjądrza od siatki jądra odchodzi 12 – 20 przewo-

dzików odprowadzających jądra, które prowadzą nasienie do nają-

drza.

3)

Powrózek nasienny
Jest to zespół tworów wchodzących do moszny i wychodzących z niej.

a)

Wyróżniamy w nim dwie części:

I)

Mosznową

II)

Pachwinową

b)

Skład powrózka nasiennego

I)

Nasieniowód

II)

Tętnica i żyła nasieniowodu

III)

Tętnica jądrowa

IV)

Splot żylny wiciowaty

V)

Tętnica i żyła mięśnia dźwigacza jądra

VI)

Naczynia chłonne

VII)

Gałąź płciowa nerwu płciowo-udowego

VIII)

Splot jądrowy

IX)

Splot nasieniowodowy

X)

Szczątek wyrostka pochwowego otrzewnej

4)

Najądrza
a)

Położenie najądrzy

Leżą w mosznie, głowa najądrza na górnym biegunie jądra, trzon

i ogon na tylnym brzegu jądra.

b)

Budowa najądrzy

Zbudowane jest z głowy, trzonu i ogona, z którego wychodzi przewód

najądrza, którego przedłużeniem jest nasieniowód.

c)

Funkcje najądrzy

Stanowi układ przewodów, których zadaniem jest magazynowanie

nasienia.

5)

Nasieniowód
a)

W przebiegu nasieniowodu wyróżniamy:

I)

Część jądrową

II)

Część powróżkową

III)

Część pachwinową

IV)

Część miedniczną

53

6)

Gruczoł krokowy
a)

Położenie gruczołu krokowego

Leży ma przeponie moczowo-płciowej, poniżej dna pęcherzyka mo-

czowego, do przodu od odbytnicy, do tyłu od spojenia łonowego.

7)

Pęcherzyki nasienne
a)

Położenie pęcherzyków nasiennych

Leżą na tylnej ścianie pęcherzyka moczowego otoczone razem z nim

i sterczową blaszką przegrody odbytniczo-pęcherzykowej, która od-

dziela je od przedniej ściany odbytnicy.

8)

Droga Plemnika

9)

Macica
a)

Położenie macicy

Macica leży w miednicy mniejszej żeńskiej, pośrodkowo, wzdłuż osi

miednicy, do tyłu od pęcherzyka moczowego, do przodu od odbytni-

cy, powyżej pochwy, podotrzewnowo, w przodozgięciu i przodopo-

chyleniu.

I)

Przodozgięcie jest to zgięcie trzonu macicy względem szyjki

Cewki nasienne kręte

Cewki nasienne proste

Sieć jądra

Przewodziki wyprowadzające jądra

Przewód najądrza

Nasieniowód

Przewód najądrza

Cewka moczowa

54

II)

Przodopochylenie jest to pochylenie szyjki macicy względem po-

chwy

b)

Umocowanie macicy
I)

Układ wieszadłowy

(1)

Więzadło podstawowe

(2)

Więzadło łonowo-pęcherzowo-maciczne

(3)

Więzadło krzyżowo-odbytniczo-maciczne

II)

Układ podporowy

Pochwa wraz z jej umocowaniem, czyli:

(1)

Mięsień zwieracz cewki moczowej i pochwy

(2)

Pasma tkanki łącznej, łączące pochwę z odbytnicą, pęche-

rzem moczowym i cewką moczową

(3)

Więzadło poprzeczne krocza

c)

Budowa ściany macicy
I)

Błona śluzowa – endometrium

II)

Błona mięśniowa – myometrium

III)

Otrzewna (omacicze) - perimetrium

10)

Jajniki
a)

Położenie jajnika

Leży w jamie otrzewnowej, na boczno-tylnej ścianie miednicy mniej-

szej żeńskiej w tzw. dołku jajnikowym, leżącym na powięzi zasłono-

wej.

Dołek jajnikowy jest ograniczony od góry przez podział tętnicy bio-

drowej wspólnej, od przodu przez tętnicę biodrową zewnętrzną, od

tyłu przez tętnicę biodrową wewnętrzną, od dołu przez tętnicę zasło-

nową.

b)

Budowa jajnika

Powierzchnię jajnika okrywa osłonka biaława. Jajnik posiada we-

wnątrz łącznotkankowy zrąb jajnika, zawierający naczynia krwiono-

śne. Między komórkami zrębu leżą komórki śródmiąższowe.

W jajniku znajdują się mieszki jajnikowe pierwotne oraz mieszki jaj-

nikowe pęcherzykowate, zawierające dojrzałe komórki jajowe.

55

UKŁAD NERWOWY

1)

Nerw
Jest to pęczek włókien nerwowych wraz z osłonkami. Osłonki nerwu to:

śródnerwie, onerwie, nanerwie.

2)

Rodzaje synaps
a)

I grupa:

I)

Nerwowo-nerwowe

II)

Nerwowo-mięśniowe

III)

Nerwowo-gruczłowe

b)

II grupa:

I)

Aksono-aksonalne

II)

Dendryto-dendryczne

III)

Aksono-dendryczne

IV)

Aksono-somatyczne

V)

Somatyczno-dendryczna

VI)

Somato-somatyczna

c)

III grupa:

I)

Synapsa aferentna (receptor-dendryt)

II)

Synapsa eferentna (akson-efektor)

3)

W skład układu nerwowego wchodzi (podział topograficzny):
a)

Układ nerwowy ośrodkowy
I)

Skład ośrodkowego układu nerwowego

(1)

Mózgowie

(a)

Mózg

(i)

Pień mózgu

1.

Rdzeń przedłużony

2.

Most

a.

W części podstawowej mostu przebiegają wyłącz-

nie drogi zstępujące (drogi piramidowe, koro-

mostowo-móżdżkowe). Istota szara w tej części

mostu tworzy jądra własne części podstawnej mo-

stu.

b.

W części grzbietowej mostu biegną drogi wstępu-

jące i zstępujące. Istota szara reprezentowana jest

przez jądra nerwów czaszkowych i jądra własne.

3.

Śródmózgowie

a.

Pokrywka (blaszka czworacza)

Pokrywkę od nakrywki oddziela wodociąg mózgu.

56

Twory należące do pokrywy:

Blaszka

pokrywy

(blaszka

czworacza):

2 wzgórki górne i 2 wzgórki dolne.

Wzgórki zawierają jądra, które są ośrodkami

odruchu wzrokowego (jądra wzgórków gór-

nych) oraz odruchu słuchowego (jądra wzgór-

ków dolnych)

Ramiona wzgórków

Ramię wzgórka górnego łączy wzgórek górny

blaszki pokrywy z ciałem kolankowatym

bocznym.

Ramię wzgórka dolnego łączy wzgórek dolny

blaszki pokrywy z ciałem kolankowatym przy-

środkowym.

Trójkąt wstęgi (parzysty)

b.

Nakrywka

Nakrywkę od odnóg mózgu oddziela istota czarna.

c.

Odnogi mózgu

Odnogi mózgu wraz z nakrywką tworzą całość

zwaną konarami mózgu. Między odnogami mózgu

znajduje się dół międzykonarowy, ograniczony z

przodu ciałami suteczkowatymi a od strony tylno-

dolnej górnym brzegiem mostu.

4.

Międzymózgowie

a.

Wzgórzomózgowie

i.

Wzgórze lewe i prawe – jest podkorowym

ośrodkiem czucia.

ii.

Nadwzgórze

Szyszynka – jest gruczołem dokrewnym, wy-

twarzającym melatoninę – hormon, którego

zadaniem jest hamowanie produkcji gona-

dotropin przez przedni płat przysadki mó-

zgowej.

57

Spoidło tylne mózgu

Spoidło uzdeczek

Trójkąt uzdeczek

iii.

Zawzgórze lewe i prawe:

Ciało kolankowate boczne – jest pokoro-

wym ośrodkiem wzroku.

Ciało kolankowate przyśrodkowe – jest

podkorowym ośrodkiem słuchu.

b.

Podwzgórze pełni rolę nadrzędnego gruczołu do-

krewnego. Ponadto jest nadrzędnym centrum ste-

rującym układem autonomicznym oraz zawiera

ośrodki: termoregulacji, głodu, pragnienia i syto-

ści, agresji i czynności płciowych.

i.

Skrzyżowanie wzrokowe

ii.

2 pasma wzrokowe

iii.

Guz popielaty

iv.

Lejek

v.

Ciało suteczkowate prawe i lewe

(ii)

Kresomózgowie

1.

Dwie półkule (prawa i lewa) – podzielone są na pła-

ty:

a.

Czołowy

b.

Ciemieniowy

c.

Skroniowy

d.

Potyliczny

e.

Wyspę - która ukryta jest w głębi bruzdy bocznej

Obie półkule oddzielone są od siebie szczeliną po-

dłużną mózgu.

Płat czołowy od ciemieniowego oddziela bruzda

środkowa. Płat czołowy i część ciemieniowego od

płata skroniowego oddziela bruzda boczna. Płat

ciemieniowy od potylicznego oddziela bruzda cie-

mieniowo-potyliczna.

58

Powierzchnia półkuli mózgu jest pokryta warstwą

istoty szarej, którą nazywamy korą mózgu albo

płaszczem.

Grubość kory mózgu wynosi 3 mm (1,5 – 5 mm).

Kora mózgu utworzona jest z 6 warstw: (drobino-

wej, ziarnistej zewnętrznej, piramidowej, ziarnistej

wewnętrznej, zwojowej, komórek różnokształtnych)

Warstwy 1 i 6 pełnią funkcję koordynacyjną

Warstwy 2 i 4 pełnią funkcję recepcyjną

Warstwy 3 i 5 pełnią funkcję emisją

Kora mózgu zawiera około 9 miliardów komórek.

Każdy neuron który ma od 5000 do 6000 synaps.

Jądra kresomózgowia – są to skupiska istoty szarej

leżące w głębi półkuli mózgu



Ciało prążkowane:

o

Jądro ogniste – składa się z: głowy, trzonu

i ogona

o

Jądro soczewkowate – składa się z: gałki

bladej i skorupy.

22



Przedmurze



Ciało migdałowate

Pasma istoty białej oddzielające jądra kresomó-

zgowia nazywamy torebkami.



Torebka ostatnia – warstwa istoty białej po-

między płaszczem (korą wyspy) a przedmu-

rzem.



Torebka zewnętrzna – warstwa istoty białej

pomiędzy przedmurzem a skorupą jądra so-

czewkowatego.



Torebka wewnętrzna – warstwa istoty białej

pomiędzy jądrem soczewkowatym, jądrem

ogoniastym i wzgórzem.

59

Włókna istoty białej półkul

Kojarzeniowe – zespalają poszczególne części

płaszcza w obrębie tej samej półkuli.

Spoidłowe – zespalają ze sobą struktury od-

rębnych półkul.

Rzutowe – zespalają płaszcz ze strukturami po-

łożonymi w pniu mózgu, rdzeniu kręgowym.

Kora mózgu:

Kora mózgu zawiera liczne uwypuklenia zwane

zakrętami, pomiędzy którymi leżą bruzdy i

szczeliny.

Pofałdowania kory (gyryfikacja) zwiększa jej

powierzchnię.

75 % całej powierzchni kory mieści się w bruz-

dach.

Powierzchnia kory mózgu wynosi ok. 2000 cm

2

.

W korze mózgowej zlokalizowane są tzw. wyż-

sze czynności mózgowe (percepcja, zapamięta-

nie, świadomość)

2.

Spoidła: wielkie, przednie, spoidło sklepienia

(b)

Móżdżek – znajduje się w dole tylnym czaszki, ku tyłowi

od pnia mózgu oddzielony od nich poprzez komorę

czwartą. Od góry móżdżek pokrywają półkule mózgu; od-

dzielony jest od nich przez namiot móżdżku, będący wy-

pustką opony twardej. W móżdżku wyróżnia się płaty:

przedni, tylny i kłaczkowo-grudkowy.

(i)

Podział filogenetyczny móżdżku

1.

Część najstarsza (archicerebellum) – składa się

z płata grudkowo-kłaczkowego oraz jądra wierz-

chu. Pełni funkcję ośrodka równowagi.

2.

Część stara (paleocerebellum) – składa się z płata

przedniego i tylnego oraz jądra kulkowatego i

60

czopowatego. Odpowiada za regulację napięcia

mięśniowego.

3.

Część młoda (neocerebellum) – składa się z płata

środkowego i jądra zębatego. Pełni rolę banku

pamięciowego, przechowuje wzorce ruchowe,

uczestniczy w planowaniu czynności ruchowej.

(ii)

Połączenia móżdżku

1.

Z nakrywką śródmózgowia przez konary górne

móżdżku i zasłonę rdzeniową górną.

2.

Z częścią podstawną mostu przez konary środ-

kowe móżdżku.

3.

Z częścią grzbietową rdzenia przedłużonego przez

konary dolne móżdżku.

(2)

Rdzeń kręgowy – leży w kanale kręgowym, u góry łączy się z

rdzeniem przedłużonym, u dołu kończy się na wysokości

krążka międzykręgowego L1 – L2

(a)

Korzeń tylny jest to pęczek neurytów komórek pseudo-

jednobiegunowych zwoju międzykręgowego, biegnący do

rogu (słupa) tylnego i sznura tylnego rdzenia kręgowego.

(b)

Korzeń przedni jest to pęczek neurytów komórek leżą-

cych w rogu przednim rdzenia kręgowego, biegnący do

nerwu rdzeniowego.

(c)

Pole korzeniowe jest to obszar na powierzchni rdzenia

kręgowego przez który przechodzą włókna korzenia

przedniego.

(d)

Segment rdzenia kręgowego (neuromer) – odcinek

rdzenia kręgowego sięgający od górnego brzegu pola ko-

rzeniowego do kolejnego, górnego brzegu pola korze-

niowego.

(e)

Budowa rdzenia kręgowego

(i)

Istota biała – jest zbudowana z dróg nerwowych.

Wyróżniamy w niej sznury: przednie, boczne, tylne

oraz spoidło białe łączące oba sznury przednie.

61

(ii)

Istota szara – jest zbudowana z ciał komórek nerwo-

wych i glejowych a także włókien nerwowych nie-

zmielizowanych. Dzielimy ją na słupy, które na prze-

kroju poprzecznym nazywamy rogami. Wyróżnia się

słupy (rogi) przednie i tylne. Pomiędzy nimi leży isto-

ta szara pośrednia.

(iii)

W segmentach C8 – L2/L3 tworzy się słup (róg) bocz-

ny. W istocie szarej pośredniej bocznej leżą rdzenio-

we ośrodki układu autonomicznego.

b)

Układ nerwowy obwodowy
I)

Skład obwodowego układu nerwowego

(1)

Nerwy rdzeniowe wraz z ich korzeniami i gałęziami

(a)

Nerw rdzeniowy jest to nerw utworzony przez połączenie

korzenia przedniego i tylnego, łączących się z jedną stro-

ną tego samego segmentu rdzenia kręgowego. Nerw

rdzeniowy dzieli się na:

(i)

Przedni

(ii)

Tylni

(iii)

Oponowy

(b)

Nerw rdzeniowy leży w otworze międzykręgowym.

(c)

Nerwów rdzeniowych jest 31 par.

(d)

Dodatkowo nerwy rdzeniowe C8 – L2 lub L3 dzielą się na

gałąź łączącą białą.

(e)

Do każdego nerwu rdzeniowego dochodzi gałąź łącząca

szara.

(2)

Sploty nerwów rdzeniowych – jest to wymieszanie i połącze-

nie gałęzi przednich kilku kolejnych nerwów rdzeniowych po

jednej stronie rdzenia kręgowego.

Sploty nerwów rdzeniowych:

(a)

Szyjny (C1 – C4)

(b)

Ramienny (C5 – Th1)

(c)

Lędźwiowy (L1 – L3)

(d)

Krzyżowy (L4, – Co1)

62

(3)

Nerwy obwodowe

(a)

Skórne – unerwiają skórę wraz z gruczołami skórnymi i

mięśniami prostującymi włosy oraz mięśniówkę naczyń

krwionośnych.

(b)

Mięśniowe – unerwiają mięśnie szkieletowe

(c)

Mieszane – unerwiają mięśnie szkieletowe i skórę, a tak-

że blaszki ścienne niektórych błon surowiczych.

(4)

Nerwy czaszkowe

23

(a)

Ruchome

(i)

n. okoruchowy

(ii)

n. bloczkowy

(iii)

n. odwodzący

(iv)

n. dodatkowy

(v)

n. podjęzykowy

(b)

Czuciowo-ruchowe

(i)

n. trójdzielny

(ii)

n. twarzowy

(iii)

n. językowo-gardłowy

(iv)

n. błędny

(c)

Parasympatyczne

(i)

n. okoruchowy

(ii)

n. twarzowy

(iii)

n. językowo-gardłowy

(iv)

n. błędny

(d)

Zmysłowe

(i)

n. węchowy

(ii)

n. wzrokowy

(iii)

n. przedsionkowo-

ślimakowy

(5)

Zwoje nerwowe – jest to skupisko ciał komórek nerwowych

leżących w obwodowym układzie nerwowym

4)

W skład układu nerwowego wchodzi (podział czynnościowy):
a)

Układ somatyczny

- unerwienie mięśni poprzecznie prążkowanych, odprowadzenie

bodźców czuciowych.

I)

Układ piramidowy

II)

Układ pozapiramidowy

(1)

Wytwarza i przewodzi impulsy dla ruchów zautomatyzowa-

nych, mimowolnych, częściowo świadomych.

(2)

Centralnym ośrodkiem układu pozapiramidowego leżą w ko-

rze mózgu do przodu od bruzdy przedśrodkowej i do tyłu od

bruzdy zaśrodkowej.

63

(3)

Do ważniejszych ośrodków korowych należą:

(a)

Tylna część zakrętu czołowego górnego – ośrodek dla

złożonych ruchów tułowia

(b)

Tylna część zakrętu czołowego środkowego – ośrodek

synchronizujący ruchy głowy z ruchami gałek ocznych

(4)

Struktury układu pozapiramidowego

(a)

W kresomózgowiu: jądro ogoniaste, jądro soczewkowate,

przedmurze, ciało migdałowate

(b)

W międzymózgowiu: jądro niskowzgórzowe, jądra bocz-

ne i przyśrodkowe wzgórza

(c)

W śródmózgowiu: jądro czerwienne, istota czarna, jądro

pokrywy, jądra tworu siatkowatego

(d)

W moście: jadra przedsionkowe, jądra tworu siatkowate-

go

(e)

W rdzeniu przedłużonym: jądra oliwki dolnej i jądra two-

ru siatkowatego

(5)

Połączenia z układem pozapiramidowym

(a)

W ścisłym związku z układem pozapiramidowym jest

móżdżek, który łączy się z ośrodkami kory mózgu poprzez

drogi korowo-mostowo-móżdżkowe.

(b)

Istotne jest połączenie jąder kresomózgowia z jądrami

wzgórza, gdyż umożliwia przekazanie impulsu z podko-

rowego ośrodka czucia leżącego we wzgórzu na drogi od-

ruchu.

b)

Układ autonomiczny

- unerwienie mięśni gładkich, mięśnia sercowego, gruczołów.

I)

Jądro pośrednio-boczne – jest ośrodkiem układu współczulnego,

leży w segmentach rdzenia kręgowego C8 – L2 lub L3.

Układ autonomiczny

część współczulna

sympatyczna

część przywspółczulna

parasympatyczna

64

II)

Jądro pośrednio-przyśrodkowe – jest ośrodkiem układu przy-

współczulnego, leży w segmentach rdzenia kręgowego S2 – S4.

5)

Jądro nerwowe
Jest to grupa ciał komórek nerwowych leżących w ośrodkowym układzie

nerwowym.

Podział jąder nerwowych ze względu na czynność.

6)

Lokalizacja ośrodków korowych
a)

Korowy ośrodek ruchu – w płacie czołowym w zakręcie przedśrod-

kowym i przedniej części płacika okołośrodkowego.

b)

Korowy ośrodek czucia – w płacie ciemieniowym, w zakręcie zaśrod-

kowym i tylnej części płacika okołośrodkowego.

c)

Korowy ośrodek wzroku – w płacie potylicznym na powierzchni przy-

środkowej, wokół szczeliny ostrogowej.

d)

Korowy ośrodek słuchu – w płacie skroniowym, w zakrętach skro-

niowych poprzecznych Heschla.

e)

Korowy ośrodek węchu – w płacie skroniowym, w haku zakrętu

przyhipokampowego.

f)

Korowy ośrodek smaku – w płacie ciemieniowym, na dolnej po-

wierzchni zakrętu zaśrodkowego.

7)

Komory mózgu
a)

Komory boczne – leżą w półkulach mózgu

b)

Komora III – leży w międzymózgowiu

c)

Komora IV – leży w tyłomózgowiu

8)

Drogi nerwowe
Wiązka włókien nerwowych, aksonów lub dendrytów albo jednych i dru-

gich przebiegająca w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

PODZIAŁ DRÓG NEWOWYCH:

a)

Drogi nerwowe rzutowe (projekcyjne)

I)

Zstępujące (ruchowe)

(1)

Piramidowe

Jądra nerwowe

czuciowe

ruchowe

współczulne

przywspółczulne

65

(a)

Korowo-rdzeniowa – rozpoczyna się w przedniej części

płacika okołośrodkowego i górnej części zakrętu przed-

środkowego (I neuron).

Z kresomózgowia droga korowo rdzeniowa wchodzi do

śródmózgowia, gdzie wspólnie z drogą korowo-jądrową

tworzy 3/5 środkowej odnogi mózgu. Następnie droga

biegnie przez część podstawną mostu.

W rdzeniu przedłużonym droga tworzy piramidy rdzenia

przedłużonego. W skrzyżowaniu piramid krzyżuje się 80-

85% włókien.

Włókna po skrzyżowaniu biegną ku dołowi w sznurach

bocznych rdzenia kręgowego. Pozostałe 15-20% włókien

biegnie ku dołowi w sznurach przednich rdzenia kręgo-

wego, gdzie krzyżują się.

Włókna drogi korowo-rdzeniowej dochodzą do motoneu-

ronów rogów przednich rdzenia kręgowego (II neuron)

(b)

Korowo-jądrowa – rozpoczyna się w dolnej części zakrętu

przedśrodkowego (pierwsze neurony).

Z kresomózgowia włókna tej drogi przechodzą do śród-

mózgowia, gdzie wspólnie z drogą korowo-rdzeniową

tworzą 3/5 środkowej odnogi mózgu.

W śródmózgowiu część włókien tej drogi odłącza się i do-

chodzi do jąder ruchowych III i IV nerwu czaszkowego.

Ze śródmózgowia droga przechodzi do części podstawnej

mostu, gdzie kolejna część włókien odłącza się i dochodzi

do jąder ruchowych V, VI, VII nerwu czaszkowego.

Następnie droga przechodzi do rdzenia przedłużonego,

gdzie włókna dochodzą do jąder ruchowych nerwów cza-

szkowych: IX, X, XI, XII.

W jądrach ruchowych nerwów czaszkowych leżą drugie

neurony tej drogi.

(2)

Pozapiramidowe

66

II)

Wstępujące (czuciowe)

(1)

Drogi czucia powierzchownego

(a)

Droga rdzeniowo-wzgórzowo-korowa

(i)

Zwoje rdzeniowe (I neuron) ---- korzenie tylne ---- ją-

dro własne rogu tylnego rdzenia kręgowego (II neu-

ron)

(ii)

Część neurytów biegnie w sznurze przednim jako

droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia (czucie dotyku

i ucisku)

(iii)

Część neurytów biegnie w sznurze bocznym jako dro-

ga rdzeniowo-wzgórzowa boczna (czucie bólu, ciepła

i zimna)

(iv)

Drogi te z rdzenia kręgowego przechodzą do rdzenia

przedłużonego, gdzie tworzą wstęgę rdzeniową. Bie-

gnie ona do jądra tylno bocznego wzgórza (III neu-

ron)

(v)

Neuryty jako droga wzgórzowo-korowa dochodzą do

tylnej części płacika okołośrodkowego i górnej części

zakrętu zaśrodkowego w płacie ciemieniowym (ko-

rowy ośrodek czucia)

(2)

Drogi czucia głębokiego

(a)

Droga rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowa

b)

Drogi nerwowe spoidłowe (komisuralne)

c)

Drogi nerwowe kojarzeniowe (asocjacyjne)

NARZĄDY ZMYSŁU

1)

Drogi zmysłowe
a)

Droga wzrokowa

b)

Droga słuchowa

c)

Droga równowagi

d)

Droga smakowa

e)

Droga węchowa

2)

Podział receptorów w zależności od położenia
a)

Eksteroreceptory – leżą w obrębie powłoki wspólnej. Odbierają czu-

cie dotyku, ucisku, temperatury, bólu, smaku

67

b)

Proprioreceptory – leżą w mięśniach, torebkach stawowych, więza-

dłach i części przedsionkowej narządu przedsionkowo-ślimakowego.

Odbierają czucie wibracji, położenia części ciała względem siebie,

umożliwiają ocenę kształtu i masy przedmiotu bez pomocy wzroku.

c)

Interoreceptory – leżą w narządach, jamach ciała. Odbierają czucie

bólu, zmiany chemiczne.

d)

Telereceptory – leżą w narządzie powonienia, wzroku, części ślima-

kowej narządu przedsionkowo-ślimakowego. Odbierają wrażenia na

odległość.

3)

Podział receptorów z punktu fizjologii
a)

Mechanoreceptory

b)

Termoreceptory

c)

Fotoreceptory

d)

Chemoreceptory

4)

Narząd wzroku
a)

Oczy
I)

Gałka oczna – w budowie gałki ocznej wyróżnia się:

(1)

Ścianę gałki ocznej

(2)

Zawartość gałki ocznej: soczewka, ciało szkliste, ciecz wodni-

stą, komorę przednią oka, komorę tylną oka.

II)

Nerw wzrokowy

b)

Narządy dodatkowe
I)

Urządzenia kierunkowe

II)

Urządzenia ochronne

c)

Oczodół
I)

Ma kształt czworościennej piramidy otwartej ku przodowi, wierz-

chołkiem skierowanej do kanału wzrokowego.

II)

Wyróżniamy ścianę górną, dolną, boczną, przyśrodkową utwo-

rzone przez kości: szczękową, czołową, jarzmową, klinową, sito-

wą, łzową, podniebienną.

III)

Mięśnie oczodołu

(1)

Mięśnie gałki ocznej:

(a)

Cztery mięśnie proste (przyśrodkowy, boczny, górny, dol-

ny).

(b)

Dwa mięśnie skośne (górny, dolny).

68

Wszystkie mięśnie proste oka oraz mięsień skośny górny

mają przyczep początkowy w szczycie oczodołu, mięsień

skośny dolny rozpoczyna się na dolnej ścianie oczodołu.

W obrębie gałki ocznej mięsnie przyczepiają się do twar-

dówki (mięśnie proste do przodu od równika, mięśnie

skośne do tyłu od równika).

(2)

Inne mięśnie oczodołu:

(a)

Mięsień dźwigacz powieki górnej

(b)

Mięsień oczodołowy

(3)

Nerwy gałkoruchowe:

(a)

Nerw okoruchowy (III) – mm. prosty górny, dolny, przy-

środkowy, m. skośny dolny

(b)

Nerw bloczkowy (IV) – m. skośny górny

(c)

Nerw odwodzący (VI) – m. prosty boczny

(4)

Narząd łzowy utworzony jest prze:

(a)

Gruczoł łzowy

(b)

Drogi odprowadzające: kanaliki łzowe, woreczek łzowy,

przewód nosowo-łzowy.

d)

Powieka

Jest to ruchomy, umięśniony fałd skórny, którego celem jest ochrona

oka.

I)

Ruch powiek

Powiekami poruszają mięśnie: dźwigacz powieki górnej z mię-

śniami tarczkowymi górnymi i dolnymi, które unoszą powiekę

oraz leżący pod skórą powiek mięsień okrężny oka, który zamyka

powiekę.

b)

Spojówka

Cienka, przezroczysta, bogato unaczyniona błona śluzowa pokrywają-

ca przednią powierzchnię twardówki (spojówka gałkowa) i we-

wnętrzną powierzchnię powiek (spojówka powiekowa).

69

SKRYPT ANATOMII CZŁOWIEKA DLA FIZYKI MEDYCZNEJ .......... 1

ANATOMIA OGÓLNA ................................................................................................ 2

1)

Podział i topografia ciała ludzkiego: ...................................................................2

2)

Podział tułowia: ..................................................................................................2

3)

Osie ciała: ............................................................................................................2

4)

Kierunki: ..............................................................................................................2

5)

Płaszczyzny ciała: ................................................................................................2

6)

Linie topograficzne klatki piersiowej (thorax): ...................................................2

7)

Linie topograficzne na przedniej ścianie brzucha ...............................................3

8)

Podział brzucha (abdomen) na okolice: ..............................................................3

9)

Sciany i przestrzenie klatki piersiowej ................................................................3

10)

Ściany brzucha ....................................................................................................3

11)

Przepona .............................................................................................................4

12)

Błony surowicze jamy brzusznej .........................................................................4

13)

Podział przestrzeni zewnątrzotrzewnowej .........................................................5

14)

Narządy leżące przedotrzewnowo:.....................................................................5

15)

Narządy leżące wewnątrzotrzewnowo: ..............................................................5

16)

Narządy leżące zaotrzewnowo: ..........................................................................5

17)

Narządy leżące podotrzewnowo: .......................................................................5

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU ..................................................................................... 6

Podstawowe wiadomości z osteologii, artrologii, miologii .......................................6

Kości ......................................................................................................................6

Chrząstki ................................................................................................................7

Połączenia międzykostne ......................................................................................7

Mięśnie ..................................................................................................................7

CZASZKA ................................................................................................................... 9

1)

Główne części czaski ...........................................................................................9

a)

Mózgoczaszka ...............................................................................................9

b)

Trzewioczaszka ...........................................................................................10

c)

Kości budujące oczodół ..............................................................................12

d)

Belki – wzmocnienia ...................................................................................12

e)

Kości w czaszce przenoszące sił na sklepienie czaszki ................................12

2)

Doły w czaszce ..................................................................................................12

3)

Wady czaszki .....................................................................................................12

70

KRĘGOSŁUP ............................................................................................................ 13

1)

Charakterystyka kręgu ......................................................................................13

2)

Odcinek Szyjny ..................................................................................................13

3)

Odcinek Piersiowy ............................................................................................14

4)

Odcinek Lędźwiowy ..........................................................................................14

5)

Odcinek Krzyżowy .............................................................................................14

6)

Odcinek Guziczny ..............................................................................................14

7)

Krzywizny Kręgosłupa .......................................................................................15

KLATKA PIERSIOWA ................................................................................................ 15

1)

Żebra .................................................................................................................15

2)

Mostek ..............................................................................................................15

KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ ...................................................................................... 15

1)

Obręcz kończyny górnej: ...................................................................................15

2)

Kości części wolnej kończyny górnej: ................................................................16

a)

Kość ramienna ............................................................................................16

b)

Kości przedramienia ...................................................................................16

c)

Kości ręki ....................................................................................................16

KOŚCI KOŃCZYNY DOLNEJ ...................................................................................... 17

1)

Kości miednicze ................................................................................................17

a)

Kość biodrowa ............................................................................................17

b)

Kość kulszowa .............................................................................................17

c)

Kość łonowa ...............................................................................................18

3)

Kości części wolnej kończyny dolnej: ................................................................18

a)

Kość udowa ................................................................................................18

b)

Rzepka ........................................................................................................18

c)

Kości goleni .................................................................................................18

d)

Kości stopy ..................................................................................................18

SERCE ..................................................................................................................... 19

1)

Oś anatomiczna serca .......................................................................................19

2)

Punkty serca .....................................................................................................19

3)

Powierzchnia serca ...........................................................................................19

4)

Budowa wewnętrzna serca:..............................................................................19

a)

Prawy przedsionek .....................................................................................20

71

b)

Prawa komora ............................................................................................20

c)

Lewy przedsionek .......................................................................................20

d)

Lewa komora ..............................................................................................20

5)

Zastawki serca: .................................................................................................20

6)

Budowa ściany serca .........................................................................................21

7)

Budowa worka osierdziowego ..........................................................................21

1)

Układ przewodzący serca .................................................................................21

2)

Korona Serca .....................................................................................................21

3)

Odpływ krwi żylnej ............................................................................................22

4)

Położenie zatoki wieńcowej..............................................................................22

5)

Dopływy zatoki wieńcowej ...............................................................................22

6)

Skład szkieletu serca .........................................................................................22

7)

Mięśniówka przedsionków ...............................................................................23

8)

Mięśniówka komór ...........................................................................................23

UKŁAD NACZYNIOWY ............................................................................................. 23

1)

Krwionośny .......................................................................................................23

a)

Tętniczy ......................................................................................................23

b)

Tętnice krążenia małego .............................................................................23

c)

Tętnice krążenia dużego .............................................................................23

d)

Żylny ...........................................................................................................26

e)

Żyły krążenia małego ..................................................................................26

f)

Żyły krążenia dużego ..................................................................................26

3)

Chłonny (limfatyczny) .......................................................................................28

a)

Główne przewody chłonne .........................................................................28

b)

Budowa węzła chłonnego ...........................................................................29

c)

Narządy chłonne .........................................................................................29

d)

Pierścień chłonny gardła / Waldeyera ........................................................29

e)

Śledziona ....................................................................................................30

UKŁAD ODECHOWY ................................................................................................ 30

1)

Drogi oddechowe górne ...................................................................................30

a)

Nos zewnętrzny: .........................................................................................30

b)

Gardło .........................................................................................................32

c)

Krtań (część drogi oddechowej górnej) ......................................................32

2)

Drogi oddechowe dolne ...................................................................................33

a)

Krtań (część drogi oddechowej dolnej) ......................................................33

72

b)

Tchawica .....................................................................................................34

c)

Oskrzela ......................................................................................................34

3)

Płuca .................................................................................................................35

UKŁAD POKARMOWY ............................................................................................. 37

1)

Jama ustna ........................................................................................................37

1)

Przełyk ..............................................................................................................38

a)

Położenie przełyku .....................................................................................38

b)

Odcinki przełyku .........................................................................................38

c)

Zwężenia przełyku ......................................................................................38

d)

Budowa ściany przełyku .............................................................................38

2)

Żołądek .............................................................................................................38

a)

Położenie żołądka .......................................................................................38

b)

Sąsiedztwo żołądka ....................................................................................38

c)

Dopływ krwi do żołądka .............................................................................39

d)

Odpływ kwi z żołądka .................................................................................40

e)

Budowa zewnętrzna żołądka ......................................................................40

f)

Ściana żołądka ............................................................................................40

3)

Jelito cienkie .....................................................................................................40

a)

Podział jelita cienkiego ...............................................................................40

b)

Dwunastnica ...............................................................................................40

c)

Budowa ściany jelita cienkiego ...................................................................41

d)

Kosmki jelitowe ..........................................................................................41

e)

Ruchy jelita .................................................................................................41

f)

Zastawka krętniczo-kątnicza .......................................................................41

g)

Tętnica krezkowa górna zaopatruje: ..........................................................42

4)

Jelito grube .......................................................................................................42

a)

Podział jelita grubego .................................................................................42

b)

Budowa ściany okrężnicy ............................................................................42

c)

Położenie odbytnicy ...................................................................................42

d)

Budowa odbytnicy ......................................................................................42

e)

Tętnica krezkowa dolna zaopatruje:...........................................................42

5)

Wątroba ............................................................................................................43

a)

Położenie wątroby ......................................................................................43

b)

Wyciski narządów na wątrobie ...................................................................43

c)

Wrota wątroby ...........................................................................................43

d)

Budowa wewnętrzna wątroby ...................................................................43

73

e)

Unaczynienie wątroby ................................................................................43

f)

Odpływ krwi żylnej z wątroby .....................................................................44

g)

Żyła wrotna zbiera krew z: ..........................................................................44

h)

Drogi żółciowe ............................................................................................44

6)

Pęcherzyk żółciowy ...........................................................................................45

a)

Położenie pęcherzyka żółciowego ..............................................................45

b)

Ściany pęcherzyka żółciowego ...................................................................45

7)

Trzustka ............................................................................................................45

a)

Położenie trzustki .......................................................................................45

b)

Rzuty trzustki na kręgosłup ........................................................................45

c)

Trzustka sąsiaduje z: ...................................................................................45

UKŁAD MOCZOWY.................................................................................................. 46

1)

Nerka ................................................................................................................46

a)

Położenie nerek ..........................................................................................46

b)

Rzut nerek na kręgosłup ............................................................................46

c)

Umocowanie nerki .....................................................................................46

d)

Sąsiedztwo nerek ........................................................................................46

e)

Budowa nerek ............................................................................................46

f)

Proces tworzenia moczu .............................................................................47

g)

Unaczynienie nerki .....................................................................................48

h)

Układ tworów we wnęce nerek ..................................................................48

i)

Funkcje nerki ..............................................................................................48

2)

Moczowody ......................................................................................................48

a)

Położenie moczowodów .............................................................................48

b)

Kształt moczowodów ..................................................................................49

3)

Pęcherz moczowy .............................................................................................49

a)

Położenie pęcherza moczowego ................................................................49

b)

Sąsiedztwo pęcherza moczowego ..............................................................49

c)

Budowa zewnętrzna pęcherza moczowego ...............................................49

d)

Budowa ściany pęcherza ............................................................................50

4)

Cewka moczowa ...............................................................................................50

a)

Męska .........................................................................................................50

b)

Żeńska .........................................................................................................50

UKŁAD ROZROCZY .................................................................................................. 51

1)

Narządy płciowe ...............................................................................................51

74

a)

Narządy płciowe męskie wewnętrzne: .......................................................51

b)

Narządy płciowe męskie zewnętrzne: ........................................................51

c)

Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne: ......................................................51

d)

Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne: ........................................................51

2)

Jądra .................................................................................................................51

a)

Położenie jąder ...........................................................................................51

b)

Budowa jąder .............................................................................................51

3)

Powrózek nasienny ...........................................................................................52

4)

Najądrza ............................................................................................................52

a)

Położenie najądrzy .....................................................................................52

b)

Budowa najądrzy ........................................................................................52

c)

Funkcje najądrzy .........................................................................................52

5)

Nasieniowód .....................................................................................................52

6)

Gruczoł krokowy ...............................................................................................53

a)

Położenie gruczołu krokowego...................................................................53

7)

Pęcherzyki nasienne .........................................................................................53

a)

Położenie pęcherzyków nasiennych ...........................................................53

8)

Droga Plemnika .................................................................................................53

9)

Macica...............................................................................................................53

a)

Położenie macicy ........................................................................................53

b)

Umocowanie macicy ..................................................................................54

c)

Budowa ściany macicy ................................................................................54

10)

Jajniki ................................................................................................................54

a)

Położenie jajnika .........................................................................................54

b)

Budowa jajnika ...........................................................................................54

UKŁAD NERWOWY ................................................................................................. 55

1)

Nerw .................................................................................................................55

2)

Rodzaje synaps .................................................................................................55

3)

W skład układu nerwowego wchodzi (podział topograficzny): ........................55

a)

Układ nerwowy ośrodkowy ........................................................................55

b)

Układ nerwowy obwodowy ........................................................................61

4)

W skład układu nerwowego wchodzi (podział czynnościowy): ........................62

a)

Układ somatyczny .......................................................................................62

b)

Układ autonomiczny ...................................................................................63

5)

Jądro nerwowe .................................................................................................64

6)

Lokalizacja ośrodków korowych .......................................................................64

75

7)

Komory mózgu ..................................................................................................64

8)

Drogi nerwowe .................................................................................................64

NARZĄDY ZMYSŁU .................................................................................................. 66

1)

Drogi zmysłowe ................................................................................................66

2)

Podział receptorów w zależności od położenia ................................................66

3)

Podział receptorów z punktu fizjologii..............................................................67

4)

Narząd wzroku ..................................................................................................67

a)

Oczy ............................................................................................................67

b)

Narządy dodatkowe ...................................................................................67

c)

Oczodół .......................................................................................................67

d)

Powieka ......................................................................................................68

b)

Spojówka ....................................................................................................68

76

1

Obojczyk nie posiada jamy szpikowej

2

Komórki kostne

3

W czaszce jest 6 ciemiączek

4

Tam znajduje się spływ zatok

5

Zawiera dwie zatoki klinowe (zatoki przynosowe)

6

Tu mieści się przysadka mózgowa

7

Tu przechodzi nerw żuchwy

8

Tu przechodzi nerw szczękowy (nerw trójdzielny)

9

Resztę tworzy lemiesz

10

Do których rozwojowo należą również małżowiny klinowe

11

Łączy się z kością czołową

12

U dorosłego występuje w postaci wyrostka

13

Tworzy większą część przewodu słuchowego

14

Staw szczytowo-potyliczny (górny głowy) połączenie kręgosłupa z podstawą czaszki

15

Staw barkowy – może powstać chrząstkozrost

16

Kość ramienna w obrębie stawu łokciowego łączy się z kością promienną i łokciową

17

Uszka (lewe i prawe) – uwypuklenia w przedsionku

18

W żyłach są zastawki

19

U małych dzieci nie ma, są dopiero potem

20

Warga głosowa – zbudowana z więzadła głosowego, mięśnia głosowego oraz po-

krywającej błony śluzowej

21

Korę dzielimy na część promienistą i skłębioną

22

Skorupa wraz z jądrem ogoniastym nazywane są prążkowiem

23

V

1

– nerw oczny; V

2

– nerw szczękowy; V

3

– nerw żuchwowy