1

MATURA

Temat wymaga analizy i interpretacji fragmentów dwóch ró˝nych
utworów, przy czym odwo∏ywanie si´ do ca∏ych powieÊci nie jest
konieczne. Jednak znajomoÊç Potopu i Lalki mo˝e si´ przydaç, po-
niewa˝ u∏atwi zrozumienie zawartych w podanych tekstach wizji.
Otó˝ w utworze Sienkiewicza sceny batalistyczne podporzàdko-
wane by∏y nie tylko rygorom powieÊci przygodowej, ale te˝ s∏u˝y-
∏y intencji krzepienia serc w trudnych czasach – stàd wielkie kre-
acje walecznych bohaterów i opiewanie czynów patriotycznych.
Utwór Prusa z kolei to powieÊç o straconych z∏udzeniach nie tyl-
ko Wokulskiego, lecz tak˝e starego romantyka, idealisty Rzeckie-

go

; to rozrachunek z wykreowanymi przez literatur´ mitami, rów-

nie˝ tymi wojennymi.

Charakter relacji

Analiz´ rozpocznij od zaobserwowania charakteru relacji.
W pierwszym tekÊcie bitw´ opisuje narrator wszechwiedzàcy trze-

cioosobowy,

choç nie jest bezstronny – jego sympatia jest po stro-

nie polskiej. Wyraênie podkreÊla przewag´ wojsk polskich, umie-
j´tnoÊci walczàcej szlachty znacznie przewy˝szajàce szermiercze
doÊwiadczenie Szwedów. Jego relacja ma charakter unaoczniajà-

cy

– to wypowiedê Êwiadka wydarzeƒ, obserwatora, który swoje

zaanga˝owanie emocjonalne ujawnia poprzez Êrodki takie jak epi-
tety (np. straszliwy m∏yniec) czy porównania (np. jak b∏´dne sta-
do owiec). JeÊli nie jest Ci obce poj´cie stylizacji, mo˝esz tak˝e za-
znaczyç, ˝e aby uwiarygodniç opis, narrator pos∏uguje si´ j´zy-
kiem archaizowanym. Ca∏a scena jest bardzo dynamiczna dzi´ki
dominacji czasowników i epitetom podkreÊlajàcym szybkoÊç akcji.
Nast´pnie napisz, jak przedstawiono walczàce strony we frag-
mencie Potopu. To polskie wojska decydujà o przebiegu bitwy,
wyraênie dominujà, spychajàc Szwedów do roli broniàcych si´
lub te˝ bezradnych obserwatorów rzezi dokonywanej na ich to-
warzyszach. Sienkiewicz opisuje reakcje patrzàcych: przera˝e-
nie, bezsilnoÊç, zaskoczenie. Wa˝nà rol´ odgrywa informacja
na temat oddzia∏u Kanneberga. DoÊwiadczeni w wielu bojach
˝o∏nierze, stanowiàcy dum´ szwedzkiej armii, nie potrafià spro-
staç przeciwnikom. To umacnia w czytelniku przekonanie, ˝e si-
le i zaciek∏oÊci Polaków nikt si´ nie oprze.
Warto zwróciç uwag´ na to, ˝e g∏ównym bohaterem tego wojenne-
go epizodu jest Wo∏odyjowski, którego wyczynom narrator po-
Êwi´ca sporo miejsca. Nazywa go ma∏ym rycerzykiem (tu na pewno
przypomnisz sobie, ˝e pan Micha∏ by∏ nik∏ej postury), ale to okre-
Êlenie wyraênie kontrastuje z dokonaniami dzielnego ˝o∏nierza.
Wo∏odyjowski unicestwia wrogów masowo i z niezwyk∏à ∏atwoÊcià,
dajàc popis nadnaturalnych wr´cz talentów. Przede wszystkim
godne podziwu sà jego umiej´tnoÊci we w∏adaniu szablà oraz pew-
noÊç siebie wynikajàca ze ÊwiadomoÊci, ˝e jest mistrzem pola wal-

ki. Nietrudno dostrzec, ˝e narrator hiperbolizuje czyny ma∏ego ry-
cerza, upodabniajàc go do znanych ju˝ z literatury dawniejszej he-

rosów

(np. Achillesa, Rolanda). Nawet natura wyró˝nia Wo∏ody-

jowskiego – s∏oƒce odbijajàce si´ w szabli tworzy wokó∏ niego tar-
cz´ Êwietlnà. W charakteryzowaniu tej postaci nie mo˝esz pominàç

motywów dzia∏ania.

Otó˝ ów wyjàtkowy wojownik nie tylko ˝ywi

si´ walkà, lecz tak˝e chce pomÊciç kl´sk´ poniesionà wczeÊniej
przez Polaków. Znajàc ca∏y utwór, z pewnoÊcià wspomnisz o pa-
triotyzmie i obowiàzku obrony kraju przed najeêdêcà.

Popis waleczności

PoÊwi´ç troch´ miejsca walce Wo∏odyjowskiego z Kanneber-
giem. To pojedynek dwóch znakomitych rycerzy i jednoczeÊnie

kulminacja bitewnego epizodu

, a tak˝e kolejny dowód na zwià-

zek powieÊci Sienkiewicza z epikà bohaterskà. W staro˝ytnych
eposach czy Êredniowiecznych poematach rycerskich losy bitew
cz´sto bywa∏y rozstrzygane w starciach jednostek, wybitnych wo-
jowników, którzy dzi´ki temu zyskiwali s∏aw´, stajàc si´ jedno-
czeÊnie wzorami do naÊladowania. Autor Potopu podà˝a za lite-
rackim kanonem – bitwa jest wprawdzie formà rozstrzygania po-
litycznych sporów, ale te˝ popisem walecznoÊci i ˝o∏nierskiego

rzemios∏a

. Nie bez przyczyny narrator okreÊla opisywane sceny

mianem widowiska rodem z dawnego rzymskiego cyrku. Nawet
Êmierç walczàcych, choç opisywana w drastyczny sposób, nie
budzi sprzeciwu. Jest naturalnà konsekwencjà bitwy, mo˝e tak˝e
przyczyniç si´ do rozs∏awienia bohatersko ginàcego.

Wojenna komedia

Analizujàc fragment Lalki, równie˝ zacznij od ustalenia rodzaju
relacji. Masz tutaj do czynienia z narracjà pierwszoosobowà,
opowiadajàcy jest jednoczeÊnie bohaterem, a wi´c przedstawia
zdarzenia w subiektywny sposób. Jako uczestnik bitwy nie jest
w stanie ogarnàç ca∏oÊci, widzi bowiem niewiele, niejako „od we-
wnàtrz”. Rzecki nie jest doÊwiadczonym ˝o∏nierzem, jego wiedza
na temat wojen czy bitew ogranicza si´ do tego, co przeczyta∏ lub
us∏ysza∏ (np. w dzieciƒstwie s∏ucha∏ opowieÊci o podbojach Na-

poleona

– mówià o tym inne fragmenty powieÊci Prusa).

Zajmij si´ teraz obserwowaniem wra˝eƒ bohatera i wypowiadany-
mi przez niego refleksjami. Poczàtkowo Rzecki, nie bioràc jeszcze
czynnego udzia∏u w walce, dostrzega w bitwie coÊ w rodzaju ha∏a-
Êliwej komedii odgrywanej dla narodów. Nie odczuwa strachu,
lecz podziw dla wspania∏ego widowiska rozgrywajàcego si´
przed jego oczami. Dopiero bezpoÊrednie zetkni´cie si´ z zagro˝e-
niem spowoduje zmian´ nastawienia i ironicznà konkluzj´ na te-
mat rozdêwi´ku (kontrastu) mi´dzy poetyckimi wizjami a proza-
icznà rzeczywistoÊcià. Wybuchajàc coraz bli˝ej granaty i Êwiszczà-

KOMENTARZ DO TEMATU 1. Z ARKUSZA nr 4

OBLICZA WOJNY

2

ZESZYTY EDUKACYJNE

ce kule wywo∏ujà w bohaterze poczucie zagubienia. Jest og∏uszo-
ny ha∏asem i niewiele widzi z powodu dymu tworzàcego atmosfe-
r´ wr´cz klaustrofobicznà. Nie potrafi w∏aÊciwie oceniç sytuacji,
mechanicznie wykonuje rozkazy lub naÊladuje dzia∏ania towarzy-
szy broni, a w pewnym momencie daje si´ bezwolnie unieÊç t∏umo-
wi ˝o∏nierzy, nie panujàc nad w∏asnymi ruchami.
Zwróç uwag´ na to, ˝e choç narrator widzi niewiele, to jednak nie-
które z jego obserwacji majà znaczàcy charakter. Na przyk∏ad do-
strzega dwóch ludzi: le˝àcego bez ruchu i siedzàcego, który trzyma
si´ za brzuch. My, czytelnicy, wiemy, ˝e jeden z nich to zabity,
a drugi jest ranny. Natomiast Rzecki sprawia wra˝enie, jakby nie
rozumia∏, co si´ sta∏o, nie zaakceptowa∏ faktu, ˝e w walce sà ofia-
ry. Âmierç wydaje si´ tu zjawiskiem przypadkowym, niepoj´tym.
Równie istotny jest opis wyglàdu i zachowania Katza, który strzela
bez opami´tania i przypomina ob∏àkanego. Nie tylko Katz traci
kontrol´ nad sobà, Rzecki równie˝ strzela, choç nie widzi celu. To
przyk∏ad destrukcyjnego wp∏ywu wojny na cz∏owieka; staje si´ on
w wojennym teatrze marionetkà, poddajàcà si´ bezwolnie mecha-
nizmom zabijania. Tutaj mo˝esz odwo∏aç si´ do dwóch innych
scen z Lalki przedstawiajàcych Rzeckiego pochylonego nad nakr´-
conymi zabawkami i snujàcego refleksje na temat przypadkowoÊci

ludzkiego istnienia.

Zatrzymaj si´ na chwil´ nad zakoƒczeniem fragmentu Pami´tni-

ka starego subiekta.

Dopiero tutaj pojawia si´ przeciwnik – m∏o-

dy austriacki oficer. Narrator widzi w nim jednak nie znienawi-
dzonego wroga, którego trzeba zabiç, lecz cz∏owieka w drama-
tycznej sytuacji. Wypowiedziane przez le˝àcego ˝o∏nierza s∏owa
podkreÊlajà bezsens opisanej wczeÊniej sytuacji, bowiem walka,
w której uczestniczy Rzecki, nie ma logicznego uzasadnienia, nie
daje s∏awy ani satysfakcji.

Wojna herosów i ludzi

Po zanalizowaniu obu tekstów sformu∏uj wnioski. Zauwa˝, ˝e utrzy-
mane sà w ró˝nych konwencjach. Sienkiewicz podà˝a za literackà

tradycjà

opiewania czynów bohaterów, nadaje im heroiczny wymiar

walki w s∏usznej sprawie. Prus natomiast sk∏ania si´ ku realistycznie
pokazanej prawdzie i obna˝a prozaicznoÊç wojennych zmagaƒ.
Inaczej te˝ obaj pisarze postrzegajà rol´ cz∏owieka. W Potopie
ma on wp∏yw na bieg zdarzeƒ, panuje nad sytuacjà, mo˝e byç sil-
ny i wielki dzi´ki swoim wyjàtkowym cechom. We fragmencie

Lalki

jednostka nic nie znaczy, mo˝e tylko poddaç si´ biegowi

wypadków, jest anonimowa w t∏umie podobnych ludzi. Jednak
w obu przypadkach cz∏owieka traktuje si´ jak aktora w teatrze

Êwiata

: gra g∏ównà, oklaskiwanà rol´ i dyktuje warunki (w Poto-

pie

) lub te˝ jest statystà jak Rzecki.

Oba obrazy bitew mogà byç tak˝e odczytywane jako metafory

Êwiata.

W wizji przedstawionej przez Sienkiewicza ma on swojà

wewn´trznà logik´

, uporzàdkowany uk∏ad si∏ dobra i z∏a. Jest

zbudowany na kulturowym fundamencie uniwersalnych warto-

Êci

, takich jak honor, odwaga i patriotyzm. W Êwiecie obserwo-

wanym przez Prusa nie ma takiego ∏adu; króluje w nim chaos

i przypadek.

Nie istnieje obiektywnie, lecz jest jedynie sumà do-

Êwiadczeƒ jednego cz∏owieka.

Oprac. Danuta Górniak

TEMAT . Model odpowiedzi

i schemat oceniania

. Charakter relacji we fragmencie I (Potop)

0-3

np.:
a) narracja trzecioosobowa, wszechwiedząca,
b) opowiadanie unaoczniające,
c) określenia nacechowane emocjonalnie, oceniające,
d) dynamika opisu,
e) przedstawianie epizodu bitewnego jako widowiska.

. Odczytanie fragmentu I (Potop)

0-7

np.:
a) podkreślanie przewagi polskich wojsk,
b) charakterystyka oddziału Kanneberga,
c) główny bohater epizodu – Wołodyjowski,
d) kontrast między jego wyglądem a dokonywanymi czynami,
e) motywy, którymi kieruje się Wołodyjowski,
f) umiejętności małego rycerza,
g) hiperbolizowanie jego dokonań,
h) rola pojedynku Wołodyjowskiego z Kannebergiem,
i) śmierć – przerażająca, ale uzasadniona jako naturalna kon-
sekwencja walki.

. Wykorzystanie kontekstu: epika bohaterska

0-1

. Charakter relacji we fragmencie II (Lalka)

0-2

np.:
a) narracja pierwszoosobowa,
b) punkt widzenia uczestnika bitwy,
c) subiektywizm.

. Odczytanie fragmentu II (Lalka)

0-7

np.:
a) brak doświadczenia bohatera,
b) wiedza Rzeckiego o bitwach – wyniesiona z literatury,
opowieści z dzieciństwa,
c) początkowe postrzeganie bitwy: komedia, wspaniałe wi-
dowisko,
d) kontrast między pierwszym wrażeniem/wyobrażeniem
a bitewnymi realiami,
e) poczucie zagubienia (dym, ogłuszenie),
f) brak rozeznania w sytuacji,
g) znaczenie zachowania i wyglądu Katza,
h) poddawanie się presji tłumu, uczestników bitwy,
i) ludzki wizerunek wroga,
j) śmierć – przypadkowa, niezrozumiała.

. Wykorzystanie kontekstu: theatrum mundi

0-1

. Podsumowanie

0-4

Pełne

()

np.: dostrzeżenie, że bitwa w ujęciu Sienkiewicza to obraz wzo-
rowany na tradycji literackiej gloryfikującej dokonania bohate-
rów walczących w słusznej sprawie, natomiast Prus skłania się
ku prawdzie ukazywanej realistycznie; zauważenie roli człowie-
ka: w Potopie ma on wpływ na bieg zdarzeń, jest ich kreatorem,
bitwa dla niego to popis męstwa, w Lalce zaś człowiek to mario-
netka w teatrze wojennym, nie rozumie mechanizmów rządzą-
cych walką; dostrzeżenie wizji świata wpisanych w oba obrazy
bitew: wewnętrzna logika, uporządkowanie (Potop) i chaos,
przypadkowość (Lalka);

Częściowe

()

wskazanie dwóch spośród wymienionych wyżej różnic;

Próba podsumowania

()

wskazanie jednej różnicy.

ROZWINIĘCIE TEMATU

(można uzyskać maksymalnie 25 punktów)

MATURA

3

Temat wymaga przede wszystkim analizy i interpretacji podanych
fragmentów, ale pe∏na i spójna charakterystyka bohatera b´dzie
mo˝liwa dopiero wtedy, gdy zacytowane urywki odniesiesz do ca∏e-
go Pana Tadeusza. Dlatego zacznij od przypomnienia sobie bohate-

ra,

jego dziejów i relacji z innymi postaciami wyst´pujàcymi w utwo-

rze. Nast´pnie uwa˝nie przeczytaj fragmenty i ustal, z jakimi wià˝à
si´ etapami ˝ycia m∏odego Soplicy. Zauwa˝ysz na pewno, ˝e choç
ukazujà one wi´kszoÊç cech bohatera, to jednak nie wszystkie. Luki
musisz uzupe∏niç na podstawie znajomoÊci ca∏ego poematu.

Pierwsze spotkanie

Zwróç uwag´ na pierwszy fragment, gdy˝ ró˝ni si´ od pozosta∏ych.
To pierwsze spotkanie czytelnika z bohaterem, a narrator wszech-
wiedzàcy przedstawia go z pewnym dystansem. Tekst zawiera typo-
wà charakterystyk´ wst´pnà – informacje podano wprost, wi´c
Twoja rola ograniczy si´ do ich streszczenia. Ale warto te˝ zastano-
wiç si´ nad funkcjà tej nieskomplikowanej wypowiedzi. Otó˝ przy-
gotowuje ona grunt pod ostateczne konkluzje, które mogà dotyczyç

typu

postaci – we wst´pnym opisie nie znajdziemy ˝adnych tajem-

nic ani niezwyk∏oÊci, cech charakterystycznych dla bohatera ro-
mantycznego. Ponadto Tadeusz pojawia si´ w utworze jako pierw-
szy z ca∏ej galerii postaci, co w po∏àczeniu z umieszczeniem go
w tytule i doprowadzeniem jego wàtku do fina∏u nadaje tej kreacji
rang´ g∏ównego bohatera poematu.
Nast´pne fragmenty pozwalajà wniknàç w umys∏ i uczucia m∏o-

dego ch∏opca,

gdy˝ zawierajà jego wypowiedzi (fragmenty nr 3

i 4) lub prezentujà jego myÊli za pomocà narracji personalnej
(nr 2). Drugi urywek dla u∏atwienia zosta∏ opatrzony komenta-
rzem po rozstaniu z Telimenà. Jego sens b´dzie zrozumia∏y, gdy
uÊwiadomisz sobie istot´ flirtu Tadeusza z dojrza∏à kobietà (tu
w∏aÊnie odwo∏ujesz si´ do ca∏ego utworu). M∏ody i niedoÊwiad-
czony ch∏opiec ∏atwo ulega wdzi´kom i kokieterii starszej od sie-
bie damy. Dopiero gdy znika pierwsze zauroczenie i pojawia si´
na scenie Zosia, Tadeusz uÊwiadamia sobie b∏àd, jaki pope∏ni∏.
Niezbyt umiej´tnie próbuje uwolniç si´ z niechcianego romansu,
co prowadzi do wybuchu gniewu ura˝onej Telimeny. Drugi frag-
ment odzwierciedla burz´ uczuç, jakich doznaje bohater wobec
nowych dla niego doÊwiadczeƒ. Jest Êwiadom, ˝e postàpi∏ niew∏a-
Êciwie, skrzywdzi∏ Telimen´, ale nie ˝ywi do niej uczuç, których
oczekiwa∏a. W tym samym czasie budzi si´ w nim zainteresowa-
nie Zosià, nadzieja na wspólnà z nià przysz∏oÊç st∏umiona jest
jednak poczuciem winy wobec pierwszej wybranki. Nietrudno
zrozumieç bezradnoÊç Tadeusza i rozpacz, której ulega – jest
w wieku, w którym cz∏owiek dopiero uczy si´ ˝yç, podejmowaç
decyzje i ponosiç ich konsekwencje. To niewàtpliwie prze∏omowy

moment

w dziejach naszego bohatera.

Skutki przemiany

Analizujàc nast´pne fragmenty, zauwa˝, ˝e ukazujà pozytywne skutki
wy˝ej wspomnianego prze∏omu. W rozmowie z S´dzià Tadeusz udo-
wadnia, ˝e jest odpowiedzialny i rozsàdny. Z powodu starcia z Moska-
lami, w którym bra∏ udzia∏ i wykaza∏ si´ odwagà (tu znowu odwo∏ujesz
si´ do wiedzy o ca∏ym utworze), musi opuÊciç Litw´. Dlatego te˝ woli
od∏o˝yç zar´czyny, by nie wiàzaç Zosi przyrzeczeniem, którego byç
mo˝e b´dzie póêniej ˝a∏owa∏a. W tym momencie bohater wykazuje si´
du˝à delikatnoÊcià i wra˝liwoÊcià – wa˝ne sà dla niego uczucia Zosi,
o których przecie˝ niewiele wie. Nie bez znaczenia jest równie˝ ch´ç za-
s∏u˝enia sobie na szacunek i mi∏oÊç przysz∏ej ˝ony przez walk´ dla oj-
czyzny w szeregach legionistów pod wodzà Dàbrowskiego (oczywiÊcie
wiesz o tym, bo czyta∏eÊ ca∏y poemat). W ten sposób Tadeusz nie tyl-
ko zyska s∏aw´, lecz tak˝e si´ zrehabilituje – wszak wszyscy byli Êwiad-
kami jego niefortunnego romansu z Telimenà.
Trudno oprzeç si´ logice rozumowania m∏odego bohatera; trudno
te˝ nie podziwiaç jego postawy w ostatnim podanym fragmencie.
Ten rozbrykany m∏okos kilka miesi´cy wczeÊniej zachowujàcy si´
nietaktownie i niekiedy bezmyÊlnie teraz potrafi wybiegaç myÊlami

w przysz∏oÊç

nie tylko swojà, lecz tak˝e ojczyzny. Jego decyzja

o uw∏aszczeniu ch∏opów spowodowana jest uznaniem dla ich ci´˝-
kiej pracy (o tym mówi w cytowanym urywku); ma te˝ inne znacze-
nie – wià˝e si´ z przysz∏oÊcià Polski, która nie odzyska niepodleg∏o-
Êci bez skutecznej walki ca∏ego narodu, tak˝e ch∏opów (tu mo˝esz
wykorzystaç wiedz´ o okolicznoÊciach napisania utworu i inten-
cjach Mickiewicza). Analizujàc ten fragment, zwróç uwag´ na sza-

cunek

Tadeusza wobec stryja i narzeczonej – liczy si´ z ich opinià,

t∏umaczy powody swojej decyzji. Zaskakujàce u m∏odego ch∏opca
sà refleksje niemal filozoficzne na temat u∏omnoÊci ludzkiej natu-
ry, charakteru i ÊwiadomoÊç kruchoÊci ludzkiej egzystencji.

Bohater przyszłości

Teraz pora na podsumowanie. Na pewno zauwa˝y∏eÊ, ˝e w tym te-
macie fragmenty Pana Tadeusza trzeba analizowaç, zachowujàc po-
danà kolejnoÊç, gdy˝ tylko w ten sposób mo˝na uchwyciç dynami-

k´ charakteryzowanej postaci.

W pierwszym wniosku wi´c odnotu-

jesz, ˝e kreacja bohatera jest odbiciem przemian typowych dla okre-

su dorastania.

M∏ody ch∏opiec prze˝ywa ró˝ne rozterki mi∏osne, po-

pe∏nia b∏´dy i uczy si´ na nich. Stopniowo dojrzewa do roli m´˝a
i Polaka – patrioty, wykazujàc si´ cnotami godnymi szlacheckich
przodków. Bioràc pod uwag´ kierunek metamorfozy Tadeusza,
sformu∏ujesz nast´pnà konkluzj´: jest to bohater przysz∏oÊci, jego po-
st´powoÊç z jednoczesnym szacunkiem dla tradycji, rozwaga i mi∏oÊç
ojczyzny majà stanowiç dla Polski szans´ na odrodzenie si´. Nato-
miast porównujàc m∏odego Soplic´ z Jackiem (albo innymi wcze-
Êniej poznanymi postaciami z literatury romantycznej), dojdziesz

KOMENTARZ DO TEMATU 2. Z ARKUSZA nr 4

MŁODY SOPLICA

ZESZYTY EDUKACYJNE

4

do wniosku, ˝e Tadeusz ró˝ni si´ od bohatera romantycznego – jest
zwyczajnym, przeci´tnym cz∏owiekiem, z którym czytelnik mo˝e si´
uto˝samiaç. Czasy tragicznych indywidualistów ju˝ min´∏y.

Uwaga:

W powy˝szym komentarzu pojawi∏y si´ spostrze˝enia do-

tyczàce narracji. Nie zosta∏y one uwzgl´dnione w modelu, ponie-
wa˝ temat na poziomie podstawowym wymaga odczytania tekstu
g∏ównie na poziomie idei. JeÊli jednak w wypracowaniu zwrócisz
uwag´ na form´ wypowiedzi (wspomnianà narracj´ lub sposób
wypowiadania si´ bohatera), mo˝esz otrzymaç dodatkowe punkty
za szczególne walory pracy (nie wi´cej ni˝ 4).
Pami´taj równie˝ o tym, ˝e jeÊli w twoim wypracowaniu pojawià si´
treÊci zgodne z modelem niekoniecznie wynikajàce z analizy fragmen-
tu, lecz sformu∏owane na podstawie lektury ca∏ego utworu, to równie˝
otrzymasz punkty. Musisz jednak uzasadniç swoje spostrze˝enia, po-
wo∏ujàc si´ na jakiÊ przyk∏ad, np. zachowania bohatera, jego reakcji
czy s∏ów. Model ma charakter otwarty, wi´c mo˝liwe sà te˝ inne sfor-
mu∏owania, o ile b´dà zgodne z tematem i analizowanym tekstem.

Oprac. Danuta Górniak

TEMAT . Model odpowiedzi i schemat oceniania

ROZWINIĘCIE TEMATU

(można uzyskać maksymalnie 25 punktów)

. Odczytanie pierwszego fragmentu

0-5

np.:
a) określenie roli fragmentu w utwo-
rze – wstępna charakterystyka boha-
tera dokonana przez narratora,
b) młodość Tadeusza – brak do-
świadczenia, niewinność,
c) surowe wychowanie,
d) pragnienie swobody, rozrywek,
e) posiadanie cech typowych
dla przodków,
f) umiejętności Tadeusza,
g) świadomość planów ojca (wojsko-
wa kariera).

. Odczytanie drugiego fragmentu

0-4

np.:
a) wyrzuty sumienia z powodu krzywdy
wyrządzonej Telimenie,
b) ochłodzenie uczuć w stosunku
do niej,
c) świadomość rodzącego się uczucia
do Zosi,
d) świadomość konsekwencji popeł-
nionych błędów,
e) krytyczna ocena własnego postę-
powania,
f) poczucie bezradności,
g) rozpacz, samobójcze myśli.

. Odczytanie trzeciego fragmentu

-

np.:
a) umiejscowienie fragmentu

w utworze (odpowiedź

na propozycję zaręczyn z Zosią),
b) zwlekanie z zaręczynami,
c) świadomość nieuniknionej rozłąki,
d) pragnienie zasłużenia na szacunek Zosi,
e) pragnienie sławy,
f) wrażliwość, delikatność
(liczenie się z uczuciami Zosi),
g) umiejętność rozsądnego
argumentowania,
h) poważne traktowanie małżeństwa.

. Odczytanie czwartego fragmentu

0-5

np.:
a) postępowość (uwłaszczenie
chłopów),
b) szacunek dla starszych (zasięga-
nie rady u stryja),
c) szacunek dla przyszłej żony
(respektowanie jej opinii),
d) docenianie pracy chłopów,
e) świadomość ułomności ludzkiego
charakteru, śmiertelności człowieka,
f) myślenie perspektywiczne,
g) patriotyzm.

. Funkcjonalne wykorzystanie
znajomości całego utworu

0-2

np.:
a) nietakt i inne błędy wynikające
z młodego wieku,
b) oddawanie się beztroskim zabawom,
c) rola pierwszych doświadczeń miło-

Punktacja:

Punktacja:

Punktacja:

snych,
d) przywiązanie do ojczystej ziemi,
e) odwaga w bitwie,
f) zaangażowanie w walkę narodo-
wowyzwoleńczą.

. Podsumowanie

0-4

Pełne

()

np.: dostrzeżenie, że Tadeusz różni się
od innych bohaterów romantycznych
– jest przeciętnym, zwyczajnym
człowiekiem doświadczającym
rozterek typowych dla wieku dorastania,
uczącym się na błędach;
zauważenie dojrzewania naiwnego
i niedoświadczonego chłopca
do powinności obywatela
i męża; określenie roli w utworze
– Tadeusz bohaterem przyszłości.

Częściowe

()

np.: dostrzeżenie,
że Tadeusz różni się od innych
bohaterów romantycznych
– jest przeciętnym,
zwyczajnym człowiekiem,
uczącym się na błędach;
zauważenie dynamiki postaci.

Próba podsumowania

()

np.: zauważenie przemiany
bohatera.

Oprac. Danuta Górniak

ZADANIE 1.

1 0

c)

ZADANIE 2.

2 1

wieszczy – np. zapowiada, przewiduje, prorokuje,
memento – np. przestroga, ostrzeżenie (niedopuszczalne
jest podanie tłumaczenia „pamiętaj” zamiast synonimu

ZADANIE 3.

1 0

Wyspiarze nie zauważyli zbliżającej się katastrofy, ponieważ drzew ubywało stopniowo,
powoli.
Nie wystarczy informacja, że wyspiarze nie potrafili przewidzieć…

ZADANIE 4.

1 0

Jest uzasadnieniem sceptycyzmu współczesnych archeologów wobec hipotez Danike-
na i Heyerdahla. (Dopuszcza się też Akapit . uzasadnia ostatnie zdanie akapitu .).

ZADANIE 5.

2 1

– konflikty między mieszkańcami wyspy,
– upadek religii,
– głód,
– kanibalizm.

ZADANIE 6.

2 1

Losy Wyspy Wielkanocnej mają być przestrogą dla współczesnych ludzi, którzy powinni
mieć świadomość zbliżającego się niebezpieczeństwa katastrofy ekologicznej.
lub
Współcześni ludzie powinni wyciągnąć wnioski z historii Wyspy Wielkanocnej i podjąć
działania zapobiegające katastrofie ekologicznej.

ZADANIE 7.

2 1

W Chinach mieszka bardzo dużo ludzi, którzy jeszcze niedawno zużywali niewiele ener-
gii i surowców. Ogromne zapotrzebowanie tego państwa na drewno, żywność, ropę
naftową i energię może doprowadzić do wyeksploatowania zasobów naturalnych Ziemi.
Nie przyznaje się punktów za odpowiedź przekraczającą dwa zdania.

ZADANIE 8.

1 0

Bogaci izolują się od reszty społeczeństwa, ignorują problemy ekologiczne, co może
spowodować katastrofę.

ZADANIE 9.

1 0

Futurologia – nauka zajmująca się przewidywaniem przyszłości.

ZADANIE 10.

2 1

Teoria Huntingtona – źródłem konfliktów cywilizacyjnych prowadzących do zagłady bę-
dą czynniki kulturowe, np. etniczne, religijne.
Teoria przyrodników – przyczyną zagłady cywilizacji będzie zużycie zasobów natural-
nych i lekceważenie problemów ekologicznych.

ZADANIE 11.

2 1

np.:
– jakim cudem,
– z grubsza,
– szybko się wynoszą,
– do wielu nie dociera,
– jadą na tym samym wózku,
– ciężki kawałek chleba

ZADANIE 12.

1 0

Czynią wypowiedź bardziej przystępną dla czytelnika.
lub
Ożywiają styl wypowiedzi.

ZADANIE 13.

1 0

b)

ZADANIE 14.

1 0

d)

Oprac. Danuta Górniak

TEST CR Koniec świata...

– punktacja

i model odpowiedzi

maksymalna liczba

punktów

punkty

cząstkowe

(za dwie po-

prawne od-

powiedzi)

(za odpo-

wiedź czę-

ściową)

(za jedną

poprawną

odpowiedź)

(za dwa

dobre

przykłady)

(za jedną

poprawną

odpowiedź)

5

MATURA

(za odpo-

wiedź

w dwóch

zdaniach,

ale niepeł-

ną)

MATURA

2007