1

Bezrobocie

1. Miary opisujące sytuację na rynku pracy

Bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że część osób zdolnych i gotowych do

podjęcia pracy nie posiada pracy mimo jej poszukiwań.

Zrozumienie wyodrębnienia osób bezrobotnych z ogółu ludności ułatwi rysunek 1.

Rys. 1. Struktura ludności w wieku produkcyjnym

Źródło: Kwiatkowski, 2005: 392.

Wiek produkcyjny jest w każdym kraju ustanowiony przez ustawodawcę. W

większości krajów starej UE 15 jest to wiek 15–64 lata. W Polsce w przypadku kobiet

to 18–59 lat, a w przypadku mężczyzn 18–64 lata. Ludność w wieku nieprodukcyjnym

obejmuje osoby, które są poza granicami wieku produkcyjnego. Aktywni zawodowo

to osoby zdolne i chętne do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w

gospodarce, a bierni zawodowo to osoby albo niezdolne (np. niepełnosprawni,

studenci), albo niegotowe do podjęcia pracy (np. osoby uważające, że stawki płac są

zbyt niskie). Zatem, bezrobotni to osoby w wieku produkcyjnym, zdolne i gotowe do

podjęcia pracy i tej pracy poszukujące (Kwiatkowski, 2005: 391–392).

Na podstawie rysunku 1 można obliczyć wskaźniki ilustrujące sytuację na rynku pracy.

Ludność (L)

Ludność w wieku produkcyjnym

(Lwp)

Ludność w wieku

nieprodukcyjnym (Lnwp)

Aktywni zawodowo czyli siła

robocza (Sr)

Bierni zawodowo (NSr)

Zatrudnieni (Z)

Bezrobotni (B)

2

Relację między bezrobotnymi a zasobem siły roboczej pokazuje stopa bezrobocia (b).

Stopa ta jest relacją miedzy bezrobotnymi z zasobami siły roboczej:

%

100

Sr

B

b





(1)

Współczynnik aktywności (a

z

) zawodowej określa jaki odsetek ludności w wieku

produkcyjnym stanowią ludzie zdolni i gotowi do podjęcia pracy:

%

100

Lwp

Sr

a

z





(2)

Współczynnik obciążenia ekonomicznego pracujących (o

p

) jest relacją między

pracującymi a liczbą ludności, pokazuje odsetek ludności, która pracuje:

%

100

L

Z

o

p





(3)

Współczynnik (3) jest ważny, jeśli chodzi o sens ekonomiczny, ponieważ to osoby

tworzące nową wartość w procesach produkcyjnych i uzyskujące dochody utrzymują

nie tylko siebie, ale także wszystkie pozostałe grupy ludności, które nie pracują. Jeśli

współczynnik o

p

jest niski to, aby zapewnić środki na utrzymanie niepracujących

(B+NSr+Lnwp), praca osób zatrudnionych musi być obciążona w wysokim stopniu

różnego rodzaju narzutami (m.in. składami na ubezpieczenia społeczne i podatki).

Z porównań międzynarodowych wynika, iż wysokość składek na ubezpieczenia

społeczne w Polsce jest wysoka. Utrudnia to pracodawcom tworzenie nowych miejsc

pracy. Te wysokie składki na ubezpieczenia spółczesne w Polsce wynikają m.in. z

faktu, iż w Polsce Jest niski współczynnik o

p

.

Wiedząc, że

Z

Sr

B





i podstawiając do tej zależności przekształconą zależność (2)

otrzymuje się:

Z

Lwp

a

B

z







(4)

Formuła (4) pokazuje, że liczba bezrobotnych w gospodarce zależy od trzech

czynników: stopy aktywności zawodowej, liczby osób w wieku produkcyjnym i

wielkości zatrudnienia. Wynika z tego, iż zmniejszenie bezrobocia wymaga zwiększenia

3

zatrudnienia lub zmniejszenia zasobów siły roboczej. Jednak zmniejszenie zasobów

siły roboczej praktycznie nie poddaje się kontroli polityki gospodarczej państwa

(Kwiatkowski, 2005: 392).

2. Zasobowe i strumieniowe analizy bezrobocia

W analizie bezrobocia można wykorzystać podejście zasobowe lub podejście

strumieniowe. Podejście zasobowe oznacza, iż analizuje się wielkości opisujące

sytuację na rynku pracy w danym momencie. Natomiast podejście strumieniowe

analizuje wielkości na rynku pracy w określonym okresie. Obydwa podejścia mają

swoje zalety i wady, dlatego też pogłębiona analiza bezrobocia wymaga uwzględnienia

obydwu.

Analiza zasobowa bezrobocia polega na pokazaniu bezrobocia w kolejnych

punktach czasu. Z kolei analiza strumieniowa bezrobocia pokazuje strumienie

osób napływających do zasobu bezrobocia (N

B

) i odpływających z tego zasobu (O

B

).

Jeśli N

B

=O

B

, to zasób bezrobotnych jest stały. Jednakowy zasób bezrobocia w

kolejnych punktach może oznaczać dwa różne warianty. Wariant pierwszy N

B

=100000

i O

B

=100000 lub wariant drugi N

B

=100 i O

B

=100. W pierwszym wariancie występuje

duża rotacja osób w zasobie bezrobotnych i przeciętny krótki okres trwania

bezrobocia. Jest to przypadek bezrobocia dynamicznego. W drugim wariancie zasób

bezrobocia podlega niewielkiej rotacji, przeciętny okres trwania bezrobocia jest długi i

jest to przypadek bezrobocia stagnacyjnego.

Zasób bezrobocia zależy od dwóch czynników: napływu do bezrobocia i okresu trwania

bezrobocia. W zasobach stagnacyjnych bezrobocia napływ do bezrobocia nie jest duży,

ale okres trwania jest długi. W zasobach dynamicznych jest odwrotnie i jest to

znacznie bardziej korzystna sytuacja niż w przypadku zasobu stagnacyjnego.

Pogłębiona analiza bezrobocia wymaga uwzględnienia zarówno podejścia zasobowego,

jak i strumieniowego. Tylko dzięki podejściu strumieniowemu można bowiem zbadać

rolę okresu trwania bezrobocia. Okres trwania bezrobocia jest wszak bardzo istotną

charakterystyką rynku pracy. Wyodrębnia się bezrobocie długookresowe (bezrobocie

trwające powyżej 12 miesięcy) i krótkookresowe.(trwające poniżej 12 miesięcy).

Ten sam zasób bezrobocia ma odmienne konsekwencje w zależności od tego, czy

dominują w tym zasobie bezrobotni przez krótki okres, czy też bezrobotni długotrwale.

Jeśli dominują w zasobie bezrobotni długotrwale, mamy kilka istotnych konsekwencji. Po

4

pierwsze, powstaje grupa bezrobotnych marginalizowanych (wyizolowanych) o małych

szansach znalezienia pracy ze względu na utratę kwalifikacji i umiejętności. Po drugie,

bezrobotni długotrwale słabo konkurują o miejsca pracy z pracującymi i bezrobotnymi

przez krótki okres. Ma to istotne konsekwencje dla presji na wzrost płac. Bezrobotni

długotrwale nie ograniczają presji na wzrost płac ze strony pracujących. Wśród

ekonomistów panuje bowiem przekonanie, że gdy w gospodarce rośnie bezrobocie, to

presja pracujących na wzrost płac słabnie, gdyż pracujący obawiają się, iż mogą zostać

zastąpieni przez bezrobotnych. Ten mechanizm nie działa, jeśli bezrobotni są bezrobotni

długotrwale. Bezrobotni długotrwale są słabymi konkurentami dla pracujących w walce o

miejsca pracy. W związku z tym, gdy w gospodarce rośnie bezrobocie, przede

wszystkim poprzez wzrost bezrobocia długookresowego, to presja na wzrost płac nie

musi słabnąć. Ten mechanizm ma istotne znaczenie dla zrozumienia związków inflacji i

bezrobocia (Kwiatkowski, 2002: 26–45).

3. Teoria NAIRU

Teoria NAIRU jest to jedno z ujęć bezrobocia w stanie równowagi. Bezrobocie w stanie

równowagi na rynku pracy wynika z niedoskonałego funkcjonowania rynku pracy (w

danym momencie trudno skojarzyć jest bezrobotnych z miejscami pracy z powodu np.

niedoskonałej informacji o rynku pracy) oraz niedostosowania kwalifikacji

pracowników do potrzeb pracodawców. Naturalna stopa bezrobocia to taka stopa

bezrobocia, która występuje w warunkach równowagi na rynku pracy.

Koncepcja NAIRU powstała w latach 80. XX wieku. Jej twórcy to grupa ekonomistów

brytyjskich, m.in. R. Layard, S. Nickell i R. Jackman. Stopa bezrobocia NAIRU to stopa

bezrobocia, która nie przyspiesza procesów inflacyjnych (stabilizuje procesy inflacyjne

tak, że zmiana stopy inflacji jest równa 0). Koncepcja NAIRU wiąże się z koncepcją

keynesistowską. Poziom bezrobocia NAIRU zależy od realistycznych płac realnych (RPR) i

poziomu postulowanych płac realnych (PPR) (Kwiatkowski, 2000:147–154).

5

Rys. 2. Bezrobocie NAIRU

Źródło: Kwiatkowski, 2002: 148.

Poziom RPR zależy od możliwości ekonomicznych gospodarki, czyli od poziomu

wydajności pracy. Im wyższa wydajność pracy, tym wyższy poziom RPR.

Poziom PPR zależy od sytuacji na rynku pracy, tzn. od wysokości stopy bezrobocia. Im

wyższa stopa bezrobocia, tym niższe aspiracje płacowe (niższy poziom postulowanych

płac realnych). Związki zawodowe nie naciskają na podwyżki płac, gdy stopa

bezrobocia rośnie i odwrotnie.

Poziom PPR zależy również od efektywności poszukiwań pracy, czyli jak tego, jak szybko

można znaleźć pracę. Im wyższa efektywność poszukiwań pracy, tym wyższy PPR.

Poziom PPR zależy też od hojności systemu pomocy społecznej (od wysokości zasiłku

dla bezrobotnych i długości pobierania zasiłku). Im wyższy poziom zasiłków dla

bezrobotnych i dłuższy maksymalny okres pobierania zasiłku, tym wyższy PPR.

Ochrona stosunków pracy wpływa także na poziom PPR (na przykład ochrona młodych

matek tj. zakaz zwolnień kobiet po urlopie macierzyńskim). Im bardziej system chroni

różne grupy społeczne przed zwolnieniami z pracy, tym wyższy jest poziom PPR.

Niedopasowania strukturalne na rynku pracy wpływają na poziom PPR. Im wyższe

bezrobocie strukturalne, tym wyższy poziom PPR. Jeśli poziom niedopasowań

strukturalnych jest wysoki, to presja na wzrost płac wyższa. Jednak należy pamiętać,

że wzrost bezrobocia strukturalnego nie oznacza wzrostu bezrobocia ogółem. Ponadto,

udział bezrobotnych długookresowo wpływa na poziom PPR, tzn. wzrost bezrobotnych

długookresowo w zasobie bezrobocia oznacza wzrost presji płacowej i wzrost PPR.

Na poziom PPR ma wpływ również histereza bezrobocia (zaobserwowana w latach

dziewięćdziesiątych XX wieku w Europie Zachodniej). Histereza bezrobocia oznacza, że

–5%

Zmiany
stopy
inflacji

0

Bezrobocie

NAIRU

5%

6

bieżący poziom bezrobocia równowagi zależy od poziomu bezrobocia w przeszłości.

Wzrost bezrobocia faktycznego prowadzi do wzrostu bezrobocia równowagi.

Zachodzące relacje między poziomami RPR i PPR mają wpływ na procesy inflacyjne.

Jeśli RPR < PPR, występuje przyspieszenie procesów inflacyjnych, RPR > PPR, ma

miejsce osłabienie procesów inflacyjnych, zaś RPR = PPR oznacza stabilizację

procesów inflacyjnych.

4. Teoria poszukiwań na rynku pracy

Teoria poszukiwań na rynku pracy rozwinęła się na przełomie lat 70. i 80. XX wieku, a

jej twórcy to m.in. E. S. Phelps, G. J. Stigler, A. A. Alchian. Teoria ta próbuje

wytłumaczyć przyczyny, mechanizmy i determinanty bezrobocia związanego z

poszukiwaniem pracy. Teoria ta wychodzi z mikroekonomicznych założeń opisujących

działanie na rynku pracy. Zakłada ona, iż ludzie uczestniczący w procesach na rynku

pracy (tj. pracodawcy, pracownicy i bezrobotni) działają racjonalnie (Kwiatkowski,

2000: 155–171).

Podkreśla się, że każdy podmiot na rynku pracy ma swoje cele i podejmuje różne

działania, aby je realizować. Celem pracodawców jest maksymalizacja zysku, a celem

pracowników i bezrobotnych – maksymalizacja użyteczności płynącej z pracy i czasu

wolnego. Ludzie postępują tylko w taki sposób, aby ww. cele zrealizować. Swoje

postępowanie opierają na pewnych zasadach: pracodawcy poszukują pracowników, a

pracownicy i bezrobotni poszukują pracy. Po pierwsze, zakłada się, że poszukiwania

pracy są bardziej skuteczne, gdy ludzie nie pracują (są bezrobotni). Po drugie, zakłada

się, że z poszukiwaniem pracy związane jest bezrobocie. Okres poszukiwań to okres

bez pracy (im dłuższy czas poszukiwań tym wyższe bezrobocie).

W teorii poszukiwań przyjmuje się, iż rynek pracy charakteryzuje się:

1. Pewną liczbą oferty pracy i pewną liczbą poszukujących pracy, a oferty pracy są

różnorodne. Oferty różnią się wysokością oferowanych płac oraz wymaganiami

pracodawców co do umiejętności pracowników. Można spodziewać się, że im

wyższe wymagania kwalifikacyjne pracowników, tym bardziej atrakcyjne oferty

płacowe ze strony pracodawców.

2. Poszukujący pracy są niejednorodną grupą. Różnią się aspiracjami płacowymi

(płaca progowa czy płaca minimalna) oraz kwalifikacjami i umiejętnościami.

Proces poszukiwań wymaga dopasowania między dwoma ww. charakterystykami

rynku pracy. Teoria poszukiwań pokazuje, od czego zależą obie charakterystyki. Jak

7

już wspomniano, opiera się ona na założeniu racjonalnych działań jednostek na rynku

pracy. Zgodnie z tą teorią ludzie poszukujący pracy sami decydują, jak długo

poszukują pracy oraz jak długo są bezrobotni. Bezrobocie jest w tym przypadku

traktowane jako rezultat swobodnych decyzji jednostek.

Z poszukiwaniami pracy wiążą się pewne koszty i korzyści. Koszty obejmują m.in.

dojazdy, usługi pocztowe, zakup gazet z ogłoszeniami, ogłoszenia o pracę oraz koszty

alternatywne (czyli koszty związane z utraconym dochodem związanym z tym, że

szukający pracy nie pracuje). Jeśli dana jednostka otrzymuje zasiłek dla bezrobotnych,

koszty poszukiwań są niższe. Korzyści określone są przez oczekiwaną płacę.

Teoria poszukiwań podkreśla, że ludzie poszukujący pracy konfrontują koszty z

korzyściami. W tym przypadku mogą wystąpić następujące warianty:



Wariant liczebności próby, czyli liczbę miejsc, do których dociera szukający

pracy. Im większa liczebność próby, tym dłuższy okres poszukiwań, gdyż

poszukiwania trwają tak długo, jak długo korzyści krańcowe poszukiwań są

wyższe od kosztów krańcowych poszukiwań. Dopóki koszty są wyższe od

korzyści pracownicy poszukują dalej.



Wariant płacy progowej, czyli płacy minimalnej dla danej jednostki.

Poszukiwania trwają tak długo, jak długo oferowana płaca nie będzie wyższa od

płacy progowej. Im wyższa jest płaca progowa, tym mniejsze jest

prawdopodobieństwo znalezienia pracy.

Z teorii tej jasno więc wynika, iż aby zmniejszyć bezrobocie, trzeba zmniejszyć poziom

płacy progowej. Z ofertami płacowymi związane są wymagania kwalifikacyjne

pracodawców (im wyższa płaca tym wyższe wymagania). Zatem, podniesie kwalifikacji

zwiększa prawdopodobieństwo znalezienia odpowiedniej oferty pracy i skraca czas

trwania bezrobocia.

Bibliografia

Kwiatkowski E. (2005): Bezrobocie, [w:] Podstawy ekonomii, (red.) R. Milewski, E.

Kwiatkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 390–408.

Kwiatkowski E. (2002): Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa, s. 13–171.