MAKROEKONOMIA

Inflacja i bezrobocie

www.umcs.lublin.pl

www.umcs.lublin.pl

Inflacja

Inflacja

to proces

wzrostu

przeciętnego poziomu cen

lub presja na ten

wzrost spowodowana

nadwyżką efektywnego popytu globalnego

nad

podażą globalną

i/lub

rosnącymi kosztami produkcji

, co

pociąga za

sobą

deprecjację

pieniądza,

wzrost

podaży

pieniądza

oraz

niekontrolowaną i nieuzasadnioną redystrybucję dochodu narodowego.

www.umcs.lublin.pl

Rodzaje inflacji

• inflacja pełzająca

(0-5% rocznie),

nie

wywołuje poważniejszych trudności w gospodarce, ani negatywnych skutków

• inflacja krocząca

(5-10%),

ma tendencje do wymykania

się spod kontroli, może deformować procesy ekonomiczne i

hamować realny wzrost PKB

• inflacja galopująca

(10-150%),

poziom dwu i trzy cyfrowy powoduje

poważne zniekształcenia w gospodarce, głównie w

rachunku ekonomicznym i w rachunku PKB

• hiperinflacja

(powyżej 150%),

niemożliwe są zachowania racjonalne ekonomicznie, rachunek ekonomiczny i racjonalność
gospodarcza zostaje wyeliminowana, powszechna ucieczka od

pieniądza.

www.umcs.lublin.pl

Główne teorie inflacji

1)

Monetarna

teoria inflacji

2)

Popytowa

teoria inflacji

3)

Kosztowa

teoria inflacji

www.umcs.lublin.pl

Monetarna teoria inflacji

•

Monetarna teoria inflacji

została sformułowana przez monetarystów w

oparciu o

ilościową teorię pieniądza.

• Podstawą teorii jest stwierdzenie, że

poziom cen zmienia

się wprost

proporcjonalnie do

ilości pieniądza w obiegu

, co oznacza

że przyczyną

inflacji jest

pieniądz.

• Tempo

wzrostu cen

jest zdeterminowane

wielkością podaży

pieniądza

,

którą kontroluje bank centralny. Przyczyną inflacji jest

błędna polityka banku centralnego, a jego głównym instrumentem
ograniczenia inflacji ma

być zmniejszenie dynamiki podaży pieniądza.

www.umcs.lublin.pl

Popytowa teoria inflacji

• W

popytowej teorii inflacji

przyczyn wzrostu cen upatruje

się w

ustaleniu

się

agregatowego

popytu

na

towary

na

poziomie

przewyższającym możliwości jego zaspokojenia.
• Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia jest koncepcja luki
inflacyjnej

wysunięta przez J.M. Keynesa.

Luka inflacyjna

– nadwyżka zagregowanego popytu nad zagregowaną

podażą przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

www.umcs.lublin.pl

Kosztowa teoria inflacji

• Według

teorii kosztowej

,

przyczyną inflacji jest wzrost kosztów

produkcji

niezależny od agregatowego popytu na towary.

• Gdy rosną koszty produkcji, przedsiębiorstwa „przerzucają” ten wzrost
na ceny

wyrobów gotowych, obciążając w ten sposób nabywców.

• Wzrost kosztów może być spowodowany różnorodnymi przyczynami.

www.umcs.lublin.pl

Typy inflacji kosztowej

-

Inflację płacową

,

gdy

następuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę

-

Inflację wywołaną przez zyski

,

gdy

przedsiębiorstwa wykorzystują swoją pozycję

monopolistyczną, aby podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby

-

Inflację wywołaną przez ceny dóbr importowanych

, gdy ceny te

rosną

niezależnie od poziomu agregatowego popytu

-

Inflację wywołaną przez podatki

, gdy wzrost

podatków „przerzucany jest na ceny”

www.umcs.lublin.pl

Przyczyny inflacji

•

nadmierna emisja

pieniędzy

(możliwa tylko w systemie pieniądza dekretowego)

nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona poprzez:
– dodruk banknotów niemających pokrycia
– oprocentowanie pieniędzy
– działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja
pieniądza").
• niespodziewany i gwałtowny

wzrost

kosztów produkcyjnych

(np.

surowców

energetycznych),

który

prowadzi

do

ograniczenia

zagregowanej

podaży

•

wzrost zagregowanego popytu

w gospodarce

•

niezrównoważony budżet państwa

(wydatki z

budżetu przewyższają wpływy)

www.umcs.lublin.pl

Przyczyny inflacji

•

nadmierna emisja

pieniędzy

(możliwa tylko w systemie pieniądza dekretowego)

nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona poprzez:
– dodruk banknotów niemających pokrycia
– oprocentowanie pieniędzy
– działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja
pieniądza").
• niespodziewany i gwałtowny

wzrost

kosztów produkcyjnych

(np.

surowców

energetycznych),

który

prowadzi

do

ograniczenia

zagregowanej

podaży

•

wzrost zagregowanego popytu

w gospodarce

•

niezrównoważony budżet państwa

(wydatki z

budżetu przewyższają wpływy)

• import inflacji
• monopolizacja gospodarki

www.umcs.lublin.pl

Skutki inflacji

• inflacja doprowadza do

przesunięć dochodów między ludźmi

.

Tracą na

tym grupy

najsłabsze, zyskują najmocniejsze – te, które umieją wywalczyć dla siebie wyższe

dochody;

• inflacja powoduje

erozję siły nabywczej pieniądza

.

Tracą na tym głównie ci,

którzy oszczędzają. Tracą również osoby o stałych dochodach;

• stopa inflacji jest na ogół zmienna, a wahania te wprowadzają

niepewność

, jak

będą kształtowały się ceny i ich relacje (ceny

względne) w przyszłości.

Z tej przyczyny inflacja utrudnia decyzje inwestycyjne firmom

i

może prowadzić do zmniejszenia poziomu inwestycji w gospodarce;

www.umcs.lublin.pl

Miary inflacji

CPI (Consumer Price Index)

to

najczęściej wykorzystywany wskaźnik inflacji opisujący

zmianę wartości koszyka dóbr nabywanego przez przeciętnego konsumenta.

PPI (Producer Price Index)

to

wskaźnik opisujący zmiany cen produktów wytworzonych

przez

producentów.

HICP (Harmonised Index of Consumer Prices)

to

wskaźnik CPI cen dóbr konsumpcyjnych

uwzględniający poza zmianami cen poszczególnych dóbr z koszyka, także zmianę struktury
koszyka.

Inflacja

bazowa

(core

inflation)

to

grupa

wskaźników

CPI/HICP

odpowiednio

skorygowanych:

• wyłączone ceny dóbr kontrolowanych

• wyłączone ceny dóbr o największej zmienności

• wyłączone ceny dóbr o największej zmienności i paliwa

• wyłączone ceny żywności i paliw

• 15% średnia obcięta.

www.umcs.lublin.pl

Mechanizm transmisyjny polityki pieniężnej

www.umcs.lublin.pl

Mechanizm transmisyjny polityki pieniężnej

Opóźnienia w mechanizmie transmisyjnym polityki pieniężnej w Polsce (impuls:
zmiana stopy o 1%):

•

najszybszym kanałem transmisji jest kanał kursu walutowego;

natychmiastowym

skutkiem wzrostu stopy procentowej jest aprecjacja kursu

wynosząca od 1% (1:1)

w kwartale impulsu monetarnego, do 0,2% w trzecim kwartale po impulsie

•

maksymalna

reakcja luki popytowej

ma miejsce

w trzecim kwartale

po

zastosowaniu bodźca monetarnego

•

wzrost stóp procentowych wywiera największy

wpływ na stopę inflacji w 6-7

kwartale

po zmianie parametrów (o 0,1 p.p.), zaś maksymalny spadek inflacji

rocznej przypada na 8-

9 kwartał (0,35-0,4 p.p.)

•

średnie opóźnienie reakcji bankowych

stóp procentowych wynosi

dla depozytów

około 3-4 miesięcy

, zaś

dla kredytów 2-4 miesięcy

•

niemal natychmiast bank centralny oddziałuje na tzw. oczekiwania inflacyjne

www.umcs.lublin.pl

Inflacja a bezrobocie

www.umcs.lublin.pl

Inflacja a bezrobocie

•

Krzywa Phillipsa

pochodzi od nazwiska ekonomisty AlbanaW. Phillipsa,

który analizując

dynamikę płac i bezrobocia w Wielkiej Brytanii od drugiej połowy XIX w. do połowy XX w.
zaobserwował odwrotną zależność pomiędzy tymi zmiennymi.

•

Im

niższa stopa bezrobocia, tym większa dynamika wzrostu płac

. W

warunkach niskiego bezrobocia, aby

znaleźć i zatrudnić nowych pracowników, pracodawcy

muszą oferować wyższy poziom płac niż w sytuacji, gdy bezrobocie jest wysokie i wiele osób
poszukuje pracy. Niskie bezrobocie dodatkowo

zachęca już pracujących do formułowania

wyższych żądań płacowych.

Bezrobocie to stan nierównowagi na rynku pracy, w którym podaż pracy (siła robocza) jest
większa niż popyt na pracę (popyt na siłę roboczą).

W/P

N

S

p

N

max

Model neoklasyczny bezrobocia:

W/P

– płaca realna

N

– zasoby siły roboczej

Nmax

– granica zasobów siły roboczej

Sp

– zgłoszona podaż pracy

SE

– zrealizowana podaż pracy

Dp

– zgłoszony popyt na pracę

DE

– zrealizowany popyt na pracę

Pz

– pełne zatrudnienie

Zp

– zatrudnienie potencjalne

Fz

– faktyczne zatrudnienie

S

E

D

E

D

p

naturalne

bezrobocie:

przymusowe

F

z

(W/P)

2

P

z

Z

p

(W/P)

1

dobrowolne

17

Model równowagi rynku pracy

Mariusz Kicia 2014



następstwa procesów restrukturyzacyjnych w gospodarce, szczególnie w przemyśle, transporcie,

handlu i rolnictwie



zmiany technologiczne



szok makroekonomiczny (podażowy)



zmiany demograficzne (wyż demograficzny)



utrwalenie sztywności kodeksu pracy z dużymi uprawnieniami dla pracowników



działania związków zawodowych



mała mobilność i aktywność zawodowa poszukujących pracy

18

Przyczyny bezrobocia

Mariusz Kicia 2014



bezrobocie frykcyjne

(łac. frictio – tarcie) jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy



bezrobocie strukturalne jest

następstwem nieadekwatności struktury podaży siły roboczej i

popytu na

pracę w danej gospodarce (kwalifikacje podażowe a popytowe są różne)



bezrobocie naturalne odnosi

się do osób, które przy danym poziomie płac realnych nie są

zainteresowane

podjęciem pracy; za bezrobocie naturalne uznaje się bezrobocie frykcyjne i

strukturalne



bezrobocie ukryte (utajone)

występuje, gdy nie wszyscy bezrobotni rejestrują się, pracują w

niepełnym wymiarze czasu pracy, okazjonalnie (dorywczo)



bezrobocie klasyczne

występuje, gdy płace utrzymują się na wysokim poziomie, nie

równoważąc popytu na pracę z jej podażą (powyżej poziomu równowagi rynkowej)

19

Typy bezrobocia

Mariusz Kicia 2014



bezrobocie technologiczne jest

odmianą bezrobocia strukturalnego, wynika z wdrożenia

postępu technologicznego



bezrobocie koniunkturalne (cykliczne)

występuje w okresach recesji, dekoniunktury i

niedostatecznego popytu



bezrobocie przymusowe (keynesowskie) jest

odmianą bezrobocia koniunkturalnego, obejmuje

bezrobotnych gotowych

podjąć pracę za oferowane na rynku pracy stawki i warunki zatrudnienia,

nie

znajdujących jednak pracy



bezrobocie sezonowe jest

odmianą bezrobocia koniunkturalnego, jest efektem wahań

aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków
klimatycznych



bezrobocie lokalne jest spowodowane nasileniem wolnych miejsc pracy w pewnych

miejscowościach lub regionach, jest częścią bezrobocie sezonowego



bezrobocie z wyboru (dziedziczone po rodzicach), nowy typ bezrobocia

polegający na

przyzwyczajeniu do stanu

życia w rodzinie bezrobotnej, o niskim standardzie konsumpcji i

ograniczonych potrzebach oraz zadowalaniu

się uzyskiwaną pomocą socjalną



bezrobocie dobrowolne to bezrobocie naturalne i z wyboru

20

Typy bezrobocia

Mariusz Kicia 2014

Ekonomiczne skutki bezrobocia:



zmniejszenie

wielkości produkcji i dochodu narodowego przez pozostawienie pracowników w

dezaktywacji zawodowej,



nie uzyskane

korzyści (dochody) z tytułu pozostawania w bezczynności obiektów, maszyn i

urządzeń z nieobsadzonymi stanowiskami pracy; wyposażenie pozostające w bezczynnościach
emituje koszty amortyzacji, dozoru i konserwacji,



obniżony popyt na środki konsumpcji, co nie skłania do inwestowania i przyczynia się do zjawisk

recesyjnych

wywołujących lawinę negatywnych następstw ekonomicznych,



wzrost

wydatków budżetowych na finansowanie zasiłków i świadczeń dla bezrobotnych

21

Skutki bezrobocia

Mariusz Kicia 2014

Społeczne skutki bezrobocia:



kreacja

ubóstwa materialnego i kulturowo-cywilizacyjnego bezrobotnych, spadek standardu życia,



negatywny

wpływ na stan psychiczny i zdrowie osób dotkniętych („spirala ubóstwa”),



zagrożenie przemocą w rodzinie,



narastająca frustracja bezrobotnych i ich rodzin, masowe strajki, wandalizacja zachowań,

wystąpienia antypaństwowe przeciw porządkowi społecznemu, politycznemu i gospodarczemu,

łącznie z próbami obalenia istniejącej władzy.

22

Skutki bezrobocia

Mariusz Kicia 2014

Krótkookresowa krzywa A. W. Phillipsa
została opracowana na podstawie danych
statystycznych

dla

gospodarki

Wielkiej

Brytanii z lat 1861-1957.

Pokazywała

ona

zamienną

zależność

pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji
kosztowej,

związaną

ze

wzrostem

wynagrodzeń.

23

Inflacja a bezrobocie: Krzywa Phillipsa

Mariusz Kicia 2014

Długookresowa

krzywa

Phillipsa

jest

sztywną funkcją, która pokazuje, że przy
danej

stopie

bezrobocia

możliwe

jest

osiągnięcie każdej stopy inflacji.

SZOKI NAFTOWE I STAGFLACJA?

Szczegółowe zadania polityki zatrudnienia:



redukcja bezrobocia,



likwidacja

ubóstwa,



wypełnienie luki zatrudnieniowej,



decyzje w sprawie wyboru

pomiędzy inflacją a bezrobociem,



reorientowanie na rynku pracy.

Narzędzia polityki zatrudnienia:



Polityka

zwiększania popytu na siłę roboczą,



Polityka zmniejszania

podaży siły roboczej,



Porozumienia

międzynarodowe.

24

Polityka zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu

Mariusz Kicia 2014

Polityka

zwiększania popytu na siłę roboczą:



polityka subwencjonowania

płac i zatrudnienia w przedsiębiorstwach prywatnych,



selektywne programy

zwiększania zatrudnienia przez tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze

państwowym,



popieranie

przedsiębiorczości, małych i średnich firm i sprzyjanie tym samym tworzeniu nowych

miejsc pracy w tym sektorze (np. system

zasiłków dla przedsiębiorstw, obniżanie podatków,

tworzenie wolnych stref gospodarczych), lokalne inicjatywy wzrostu zatrudnienia, pomoc w
samozatrudnieniu

25

Polityka zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu

Mariusz Kicia 2014

Polityka zmniejszania

podaży siły roboczej:



zmniejszanie

rozmiarów siły roboczej:



wcześniejsze emerytury



dłuższy czas kształcenia



przedłużanie lub wprowadzanie obowiązkowej służby wojskowej



okresowe zmniejszanie

aktywności zawodowej (wychowywanie dzieci, kursy szkoleniowe itp.)



zmniejszenie liczby godzin pracy:



skrócenie dnia i/lub tygodnia pracy



wydłużanie urlopów



zmniejszenia liczby godzin nadliczbowych



zatrudnianie w

niepełnym wymiarze godzin

26

Polityka zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu

Mariusz Kicia 2014

Pośrednie narzędzia polityki rynku pracy (ekonomiczne):



stopa procentowa i regulowanie

ilości pieniędzy w obiegu w celu ożywienia konsumpcji,

inwestycji, zatrudnienia i produkcji (stymulowanie popytu)



ustawodawstwo pracy



działalność państwa w sferze kształcenia i opieki socjalnej



pobudzanie inwestycji prywatnych, redystrybucja na rzecz

niższych grup społecznych.

Bezpośrednie narzędzia i oddziaływanie państwa:



zatrudnianie w sektorze

budżetowym, inwestycje publiczne



państwo jako właściciel przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych (biura pośrednictwa pracy,

szkolenia, tworzenie miejsc pracy)



roboty publiczne



subsydiowanie masowej konsumpcji

(zasiłki, dotacje do cen podstawowych produktów)

27

Polityka zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu

Mariusz Kicia 2014



Urzędy pracy – ustawowa definicja bezrobotnego – bezrobocie rejestrowane



Badania

sondażowe BAEL – międzynarodowa definicja bezrobotnego – bezrobocie wg BAEL

obejmuje

także nierejestrowane

28

Pomiar bezrobocia

Mariusz Kicia 2014



Aktywni zawodowo:

pracujący plus bezrobotni



Pracujący: osoby, które w danym tygodniu wykonywały pracę zarobkową lub pomagały przy

prowadzeniu

gospodarstwa

rolnego

lub

prowadzeniu

działalności gospodarczej (bez

wynagrodzenia) nie

wykonywały pracy ale były formalnie zatrudnione



Bezrobotni: osoby w wieku 15-74 lata,

które w danym tygodniu nie były osobami pracującymi

ale w

ciągu 4 tygodni aktywnie poszukiwały pracy

Pracujący wg definicji GUS



osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy,



pracodawcy i

pracujący na własny rachunek,



osoby

wykonujące pracę nakładczą,



osoby

pracujące na podstawie umów agencyjnych,



członkowie spółdzielni produkcyjnych,



duchowni.

29

Pomiar bezrobocia

Mariusz Kicia 2014

Bezrobotny wg definicji ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy



w wieku 18-60/65 lat

– kobieta/mężczyzna,



niezatrudniona i

niewykonująca pracy zarobkowej,



zdolna i gotowa do

podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w

danym zawodzie (

…),



zarejestrowana we

właściwym (…) urzędzie pracy



poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,



nieuczącą się w szkole, (z wyjątkiem uczącej się w szkole dla dorosłych…)



jeśli nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej

(

…), zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego, nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy

społecznej zasiłku stałego (…)



jeśli nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej o

powierzchni

użytków rolnych przekraczającej 2 ha (…),



jeśli nie podjęła pozarolniczej działalności gospodarczej,



jeśli nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności,



jeśli nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowy minimalnego

wynagrodzenia za

pracę (…).

30

Pomiar bezrobocia

Mariusz Kicia 2014

Bezrobotny wg definicji Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności

Do kategorii bezrobotnych zalicza

się w metodologii BAEL osoby, które spełniają jednocześnie

następujące warunki:



nie

pracowały w okresie badanego tygodnia, tzn, nie wykonywały przez co najmniej 1 godzinę

pracy

przynoszącej zarobek lub dochód (…)



aktywnie

poszukiwały pracy w ciągu ostatnich czterech tygodni,



były zdolne i gotowe podjąć pracę w następnym tygodniu

31

Pomiar bezrobocia

Mariusz Kicia 2014

Wskaźniki opisujące sytuację na rynku pracy



współczynnik aktywności zawodowej = aktywni zawodowo (czyli pracujący i

bezrobotni)/

ludność w wieku produkcyjnym



wskaźnik zatrudnienia = pracujący / ludność w wieku produkcyjnym



stopa bezrobocia = bezrobotni / (bezrobotni +

pracujący)

Stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce

Mariusz Kicia 2014

Stopa bezrobocia rejestrowanego w EMU

Mariusz Kicia 2014



Zróżnicowanie regionalne



Utrzymujące się bezrobocie długotrwałe



Niski udział bezrobotnych z prawem do zasiłku



Zagrożenie bezrobociem silnie zależy od wykształcenia osoby



Kłopoty ze znalezieniem pracy mają kobiety i młodzi ludzie



Sezonowość

Cechy bezrobocia w Polsce

Mariusz Kicia 2014

Stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce

Mariusz Kicia 2014



Zmiany zatrudnienia w

poszczególnych sektorach gospodarki



Ogólny wzrost aktywności zawodowej, szczególnie wśród kobiet i jego związek z

wykształceniem, zmiany kulturowe i społeczne



Migracje zarobkowe



Coraz silniejsza

dualność rynku pracy (podział rynku pracy na segment pierwotny i

brzegowy) i

rozwój elastycznych form zatrudnienia



Trzeba

oddzielać pojęcie „pracy” od pojęcia „zatrudnienia”, bo:



zmienia

się „zatrudnienie” – często nie jest to już klasyczna umowa o pracę (etat),



coraz bardziej doceniana praca niezarobkowa: praca

społeczna, wolontariat, praca kobiet i

mężczyzn w realizacji obowiązków domowych i rodzinnych

(kontra stara logika, np:

„nie

pracuję, zajmuję się domem”)

36

Najważniejsze trendy na globalnym rynku pracy

Mariusz Kicia 2014



Swobodny

przepływ pracowników po rozszerzeniu Unii w 2004 r. był niższy od wcześniejszych

przewidywań i miał korzystny wpływ na gospodarkę krajów, które nie wprowadziły okresów
przejściowych



Pracownicy z

krajów UE-10 przyczynili się w znacznym stopniu do lepszego zaspokojenia

potrzeb rynku pracy i do

osiągnięcia lepszych wyników gospodarczych w poszczególnych krajach

UE-15



Państwa, które nie wprowadziły ograniczeń odnotowały relatywnie duży wzrost gospodarczy,

spadek bezrobocia i

równocześnie wzrost poziomu zatrudnienia



Legalizacja

rynków pracy przyczyniła się do likwidacji szarej strefy



Ograniczenie

dostępu do rynku pracy spowodowało niepożądane efekty uboczne – wzrost

liczby

przypadków pracy nierejestrowanej i pracy w szarej strefie oraz fikcyjnego

samozatrudnienia

37

Rynek pracy w procesie integracji europejskiej

Mariusz Kicia 2014