BEZPIECZEŃSTWO
I HIGIENA PRACY

Copyright © Uniwersytet Warszawski

Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy

Obowi

ą

zki pracodawcy.

Pracodawca jest obowiązany chronić życie i zdrowie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Obowiązki te pracodawca realizuje poprzez:

-

właściwą organizację pracy,

-

zapewnianie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
wydawanie poleceń dotyczących usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania
tych poleceń,

-

zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru
nad warunkami pracy,

-

zapewnianie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.

-

w przypadku stosowania w procesie pracy czynników oraz procesów pracy stwarzających szczególne
zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników pracodawca jest zobowiązany podejmować działania
zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu.

Działania te powinny polegać na:

•

zastępowaniu tych substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych mniej
szkodliwymi dla zdrowia lub stosowaniu innych dostępnych środków ograniczających stopień tego
narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki,

•

rejestrowaniu wszystkich rodzajów prac w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub
procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a także prowadzeniu rejestru
pracowników zatrudnionych przy tych pracach,

•

w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników
biologicznych stosowaniu wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie, a jeżeli jest to
niemożliwe - ograniczających stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki, a także prowadzenia rejestru pracowników narażonych na te czynniki,

•

pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym,
pochodzącym zarówno ze źródeł sztucznych jak i naturalnych, występujących w środowisku pracy.

Niedopuszczalne jest:

•

stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich
szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,

•

stosowanie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny,
umożliwiający ich identyfikację,

•

stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania
aktualnego spisu tych substancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań
zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

Stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych jest dopuszczalne
pod warunkiem zastosowania środków zapewniających

pracownikom ochronę ich zdrowia i życia.

BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY

Copyright © Uniwersytet Warszawski

2

Podejmowa

ć

działania na rzecz profilaktycznej ochrony zdrowia podległych mu pracowników;

W ramach tej ochrony pracodawca jest zobowiązany na swój koszt m.in.:

•

oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące przy określonych pracach, a o wynikach
tej oceny informować pracowników

Informacja ta ma dostarczyć pracownikom wiedzy na temat zagrożeń związanych z wykonywaniem pracy
na tym stanowisku, na którym pracownik będzie zatrudniony oraz sposobów minimalizacji tych zagrożeń
i ich skutków.

•

Zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie,
odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom dostateczną ilość wody zdatnej do picia.

•

Zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno- sanitarne oraz dostarczyć niezbędne
środki higieny osobistej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie
wypadku.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostateczną ilość wody do celów higieniczno - sanitarnych,
gospodarczych i przeciwpożarowych.

Ważnym elementem profilaktycznej ochrony zdrowia są badania lekarskie. W badaniach tych ustala się
kwalifikacje zdrowotne pracownika do wykonywania określonej pracy. Dlatego powinny one być
wykonywane przez lekarzy medycyny pracy, potrafiących ocenić, na podstawie dostarczonych przez
pracodawcę informacji o stanowisku pracy, czy pracownik ten może, bez szkody dla zdrowia, wykonywać tę
pracę. Kodeks pracy nakłada obowiązek wykonywania

badań lekarskich wstępnych, okresowych

i kontrolnych.

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy bez aktualnych badań lekarskich.

Badania wstępne

przeprowadza się zawsze przed podjęciem przez pracownika pracy.

Badania okresowe

wykonywane są w czasie trwania zatrudnienia, w terminach wyznaczonych przez lekarza.

Badaniom kontrolnym

podlega każdy pracownik po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni (nie ma znaczenia

przyczyna niezdolności do pracy).

Badania lekarskie mają zastosowanie do wszystkich pracowników bez względu na zajmowane stanowisko
i rodzaj wykonywanej pracy. Powinny być one przeprowadzane przez lekarza medycyny pracy, na koszt
pracodawcy i w miarę możliwości w godzinach pracy.
Jeżeli pracodawca zatrudnia pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników
rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania
lekarskie także:

•

po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,

•

po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi
badaniami.

organizowa

ć

dla pracowników szkolenia w zakresie bhp.

Obowiązek dotyczy szkolenia wszystkich zatrudnionych, bez względu na rodzaj wykonywanej pracy.

BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY

Copyright © Uniwersytet Warszawski

3

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy bez aktualnych szkoleń w zakresie bhp

Przepisy przewidują dwa rodzaje szkoleń. Są to szkolenia wstępne i okresowe.
Celem

szkoleń wstępnych

jest dostarczenie pracownikom wiedzy i umiejętności do wykonywania

i organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa, z zagrożeniami występującymi na
konkretnych stanowiskach pracy oraz z metodami bezpiecznej pracy. Szkolenie wstępne powinno być
organizowane przed dopuszczeniem pracownika do pracy.

Szkolenie okresowe

- jest powtarzane wielokrotnie w czasie trwania zatrudnienia. Celem jest przypomnienie

i uzupełnienie wiedzy, jaką pracownicy nabyli w czasie szkoleń wstępnych.
Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych przeprowadza się w formie
instruktażu,

nie rzadziej niż raz na 3 lata

, a na stanowiskach robotniczych, na których występują szczególnie

duże zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, nie rzadziej niż raz w roku.
Szkolenie okresowe pracodawców, osób kierujących pracownikami, pracowników inżynieryjno-technicznych,
pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy (w tym osoby wykonujące zadania tej służby), których
charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo
z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy powinno być przeprowadzane

nie rzadziej

niż raz na 5 lat.

Pracownicy administracyjno-biurowi powinni być szkoleni

nie rzadziej raz na 6 lat.

Pierwsze szkolenie okresowe dla pracodawców i osób kierujących pracownikami powinno być
przeprowadzone

nie później niż w okresie 6 miesięcy

zaś pozostałych pracowników

nie później niż w

okresie 12 miesięcy od podjęcia przez nich pracy na tych stanowiskach.

Ze szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która:

•

przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego
szkolenia okresowego,

•

odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym
do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem
szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy.

zaopatrzy

ć

nieodpłatnie pracowników w odzie

ż

i obuwie robocze oraz

ś

rodki ochrony indywidualnej.

•

Odzież i obuwie robocze dostarcza się wówczas, kiedy własna odzież pracownika może w czasie
pracy ulec zabrudzeniu lub zniszczeniu, a także ze względu na wymogi technologiczne, sanitarne czy
konieczne z punktu widzenia bhp. Środki ochrony indywidualnej chronią pracownika przed wpływem
ś

rodowiska pracy.

•

Odzież i obuwie robocze musi spełniać wymagania określone w Polskich Normach. Środki ochrony
indywidualnej muszą spełniać wymagania określone w odrębnych przepisach.

•

Odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej są dostarczane nieodpłatnie i stanowią
własność pracodawcy. Do pracodawcy należy także zorganizowanie prania, konserwacji, napraw oraz
odpylania i odkażania tej odzieży, obuwia i sprzętu. Odzież i obuwie robocze muszą spełniać
wymagania określone w Polskich Normach.

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowi

ą

zany:

•

zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

•

podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie,

•

zabezpieczyć miejsce wypadku,

BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY

Copyright © Uniwersytet Warszawski

4

•

ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku,

•

zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.

W razie, gdy jednocze

ś

nie w tym samym miejscu wykonuj

ą

prac

ę

pracownicy zatrudnieni

przez ró

ż

nych pracodawców, pracodawcy ci maj

ą

obowi

ą

zek:

•

współpracować ze sobą,

•

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich
pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

•

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia
zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Uprawnienia pracodawcy.

Prawo do stosowania kar porządkowych
Wtedy, gdy pracownik nie przestrzega ustalonego porządku, regulaminu pracy oraz swego podstawowego
obowiązku, jakim jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpożarowych pracodawca może zastosować wobec niego karę upomnienia lub nagany.
Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów
przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości
lub spożywanie alkoholu w czasie pracy - pracodawca może również stosować karę pieniężną. Wpływy z kar
pieniężnych przeznacza się na poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Prawo do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia
Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w przypadku:

•

ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,

•

popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia
dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało
stwierdzone prawomocnym wyrokiem,

•

zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym
stanowisku.

Obowi

ą

zki osób kieruj

ą

cych pracownikami

Pracodawca znakomitą większość swoich obowiązków wykonuje za pośrednictwem kadry kierowniczej
określanej w Kodeksie pracy jako “osoby sprawujące nadzór nad pracownikami”. Kodeks pracy wyznacza dla
tych osób następujące zadania:

Organizowanie stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa pracy;
Organizowanie pracy powinno uwzględniać:

•

zdefiniowanie czynności, obowiązków i odpowiedzialności na stanowiskach pracy,

•

określenie wymagań kwalifikacyjnych łącznie ze zdrowotnymi,

•

wyposażenie pracowników we właściwe, bezpieczne narzędzia, maszyny i urządzenia,

•

dostarczenie instrukcji stanowiskowych,

•

szkolenie stanowiskowe pracowników,

•

zapewnienie bieżącego nadzoru.

BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY

Copyright © Uniwersytet Warszawski

5

Dbałość o sprawność środków ochrony indywidualnej i stosowanie ich zgodnie z przeznaczeniem,
Wtedy, gdy w procesie technologicznym ma miejsce emisja czynników szkodliwych dla zdrowia, zadaniem
pracodawcy jest zlikwidowanie tego zagrożenia.
Jeżeli nie jest to możliwe, powinny być zastosowane środki ochrony zbiorowej takie jak np. wentylacja,
odpylanie, ekrany głuszące hałas itp. Jeśli i to nie jest dostatecznie skuteczne powinno się zastosować środki
ochrony indywidualnej, by ochronić pracownika przed bezpośrednim działaniem tych czynników.

Organizowanie, przygotowywanie i prowadzenie prac z uwzględnieniem zabezpieczenie pracowników
przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami
środowiska pracy;

Przy realizacji tego zadania ważne są następujące zagadnienia:

•

ocena środowiska pracy;

Powinno się brać pod uwagę nie tylko eliminację zagrożeń i uciążliwości i tworzenie barier pomiędzy
pracownikiem i zagrożeniem. Zasadą powinno być takie kształtowanie warunków pracy, aby uwzględnić
także możliwości i potrzeby psychofizyczne pracownika.

•

szkolenie stanowiskowe pracowników;

Obowiązkiem zwierzchnika jest dostarczenie pracownikowi wiedzy o zagrożeniach występujących na
konkretnych stanowiskach pracy, a także o ich wpływie na zdrowie. Towarzyszyć temu powinna nauka
bezpiecznego wykonywania pracy.

•

terminowe wysyłanie pracowników na badania lekarskie;

Pozwoli to w porę wykryć zmiany chorobowe u pracowników i zastosować odpowiednie środki
profilaktyczne.

•

rzetelne i niezwłoczne wykonywanie nakazów państwowych organów nadzoru i zaleceń społecznej
inspekcji pracy.

•

Dbałość o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy oraz wyposażenia technicznego, a także
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;

W pomieszczeniach pracy powinny być spełnione normatywy higieniczne takie jak: wysokość i kubatura
pomieszczeń, odpowiednie oświetlenie, wentylacja itp. Nadmierne zagęszczenie stanowisk roboczych,
przebywanie pracowników w strefie ruchomych części maszyn i urządzeń, brak lub zły stan techniczny
ś

rodków ochrony zbiorowej stwarzają bezpośrednie zagrożenie wypadkowe i chorobowe.

•

Egzekwowanie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bhp;

Zwierzchnik powinien na bieżąco nadzorować wykonywanie pracy, zwracając uwagę nie tylko na
efektywność pracownika pod względem zawodowym, ale również na to, czy wykonuje on pracę
z zachowaniem wymogów bezpieczeństwa.

•

Zapewnienie wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami;

Jeżeli lekarz medycyny pracy stwierdzi szkodliwy wpływ warunków pracy na stan zdrowia pracownika
należy przenieść tego pracownika na inne stanowisko, na którym nie występują zagrożenia. Czasem jest to
zakaz wykonywania pewnych czynności np. dźwigania ciężarów. Wtedy trzeba pracownikowi tak
zorganizować pracę, aby tych czynności nie musiał wykonywać.

Obowi

ą

zki pracowników.

Zgodnie z kodeksem pracy pracownik powinien:

BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY

Copyright © Uniwersytet Warszawski

6

Znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
Pracownik nie może odmówić poddania się szkoleniu. W przypadku odmowy zwierzchnik ma nie tylko
prawo, ale i obowiązek niedopuszczenia go do pracy.

Wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przestrzegać wydawanych w tym zakresie zarządzeń i wskazówek przełożonych;
O tym jak w sposób bezpieczny wykonywać pracę pracownik dowiaduje się na szkoleniach. Dodatkową
pomocą są instrukcje stanowiskowe.

Dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
Pracownik powinien dbać o powierzone mu maszyny, urządzenia i sprzęt i używać ich zgodnie z
przeznaczeniem. Dbałość ta powinna obejmować również porządek na stanowisku pracy. Im większy
bałagan, tym większa możliwość powstania wypadku.

Stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych mu środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem;
Wtedy, gdy technologia pracy przewiduje wykonywanie pracy z użyciem środków ochrony indywidualnej czy
zbiorowej niedopuszczalne jest wykonywanie pracy bez ich użycia.

Poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim
i stosować się do wskazań lekarskich;
Przewidziane Kodeksem pracy badania lekarskie mają na celu nie tylko określenie kwalifikacji zdrowotnych
pracownika do wykonywania pracy na danym stanowisku, a także kontrolowanie jak stan zdrowia zmienia się
w czasie trwania zatrudnienia i czy pogorszenie stanu zdrowia ma związek ze środowiskiem pracy. Pracownik
nie może odmówić poddania się badaniom lekarskim.

Niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie wypadku przy pracy albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące
się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
Każdy pracownik, który zauważył wypadek przy pracy lub dowiedział się o nim jest obowiązany natychmiast
udzielić pomocy poszkodowanemu i zawiadomić o wypadku przełożonego poszkodowanego pracownika oraz
specjalistę ds. bhp. Pracownik, który uległ wypadkowi, o ile stan zdrowia na to pozwala, obowiązany jest
niezwłocznie zawiadomić o wypadku swojego przełożonego. Jeżeli skutki wypadku ujawniły się w terminie
późniejszym, pracownik jest obowiązany zawiadomić swojego przełożonego niezwłocznie po ich ujawnieniu.

Współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa
i higieny pracy;
Współdziałanie to może przebiegać na wielu płaszczyznach. Jedną z form współpracy jest wzajemne
informowanie się o wystąpieniu zagrożeń i podejmowania działań na rzecz ich likwidacji. Współpraca taka
ma również miejsce w Komisji bezpieczeństwa i higieny pracy.