KATASTROFY

EKOLOGICZNE

1953 - 1967 -

wody morskie nad Zatoką Minimata (Japonia) zostały zatrute

odpadami rtęciowymi, które wyrzucano do morza. Ucierpiało około 20 tys. ludzi, a
ok. 800 zmarło.

1957r. -

w Kistymiu (ZSRR) po eksplozji przegrzanego pojemnika ze zużytymi

materiałami jądrowymi skażeniu uległ obszar 23 tys. km2. W ciągu 3 lat od tego
zdarzenia przestało istnieć ponad 30 miejscowości w rejonie skażenia. Poza rejon
dotknięty katastrofą ewakuowano ok. 17 tys. osób, na choroby popromienne
zmarło ponad 8 tys. osób.

1967r.

–po wycieku ropy z tankowca Torrey Canyon, który osiadł na mieliźnie u

wybrzeży Konwalii (Anglia), zostało zniszczone 200 km brytyjskiego i
francuskiego wybrzeża.

1971r. -

z fabryki herbicydów u wybrzeża stanu Missouri (USA) wyciekły tys. ton

trujących ścieków. Do 1983r. wszyscy mieszkańcy Times Beach zostali
wysiedleni.

1974r.

– w zakładach Nypro Ltd. w Flixborough (Wielka Brytania) nastąpiła

eksplozja spowodowana wyciekiem ciekłego cykloheksanu z nieszczelnej
instalacji.

1976r.

– w wyniku awarii w zakładach chemicznych ICMESA w Seveso (Włochy)

doszło do emisji niebezpiecznych substancji chemicznych. Skażone tereny do
dziś nie nadają się pod uprawy ani do zamieszkania.

1984r.

– nastąpiło uwolnienie metyloizocyjanianu z zakładów Union Carbide w

Bhopalu (Indie).

1986r.

– w wyniku pożaru magazynu związków chemicznych w Bazylei

(Szwajcaria) wody Renu zostały zatrute 30 tonami rtęci i innych chemikaliów.

1986r. -

awaria reaktora w Czarnobylu na Ukrainie spowodowała skażenie

obszaru o powierzchni ok. 100 tys. km2 (wg oficjalnych źródeł). Chmura, która
powstała po wybuchu, zawierała masy gorącego powietrza wraz z substancjami
radioaktywnymi, rozprzestrzeniła się znad Ukrainy w kierunku północno-
zachodnim: objęła Polskę, Skandynawię, znaczne obszary Europy Środkowej i
dużą część byłego ZSRR (70% terytorium Białorusi).

1992r. -

rosyjskie miasto Czelabińsk uznane zostało za najbardziej radioaktywne

miejsce na ziemi. W. fabryce pocisków Majak zdarzyły się 3 katastrofy
nuklearne, wskutek których pół miliona ludzi otrzymało dawkę promieniowania
radioaktywnego o wielkości zbliżonej do skażenia czarnobylskiego.

Flixborough, 1974

W czerwcu 1974 roku z
nieszczelnego rurociągu w
zakładach chemicznych
Nypro Ltd. wyciekło około 80
ton gorącego ciekłego
cykloheksanu.

Mieszanina par
cykloheksanu i powietrza
spowodowała eksplozję o
sile równoważnej
wybuchowi 30 t TNT.

W wyniku katastrofy śmierć
poniosło 28 pracowników
zakładu, 36 odniosło ciężkie
obrażenia,

Przyczyną było niedbalstwo
pracowników utrzymania
ruchu.

Seveso, Włochy, 1976

2,4,5-trichlorofenol (2) produkowano z 1,2,4,5-tetrachlorobenzenu (1)
metodą nukleofilowego podstawienia z NaOH. Pośrednim produktem
był 2,4,5-trichlorofenol , który w wysokiej temperaturze daje
heksachlorofen (3)

, półprodukt do syntezy herbicydów (np. kwasu

2,4,5-trichlorofenoksyoctowego.

W reaktorze był glikol etylenowy, ksylen, tetrachlorobenzen i soda
kaustyczna. Przy wyłączonym reaktorze (po procesie) nastąpiła gwałtowna
reakcja, otworzenie się zaworu bezpieczeństwa i emisja około 2 ton
substancji chemicznych, w tym ok. 2 kg 2,3,7,8-
tetrachlorodibenzoparadioksyny (TCDD) - substancji niezwykle toksycznej.

Zakłady ICMESA, w Meda, na przedmieściu Seveso (20 km od
Mediolanu)

Koszt oczyszczenia terenu
47,8 milionów USD



Strefa A -

stężenie TCDD w glebie

>50 µg/m², 736 mieszkańców



Strefa B

– stężenieTCDD 5-50 µg/m²,

około 4700 mieszkańców.



Strefa R

– stężenie TCDD < 5 µg/m²,

31800

mieszkańców.

Strefa A w Seveso, kwiecień , 1995

W wyniku katastrofy około 1500 ha gęsto zaludnionego obszaru zostało
skażone, ewakuowano w sierpniu 1976 roku 730 osób, około 700
mieszkańców zostało poszkodowanych w wyniku zatrucia.

Wiele zwierząt zginęło, tereny - licznych w tym regionie - przedsiębiorstw
zostały skażone (ok. 40 zakładów), wielkie obszary zostały na wiele lat
(ok. 10) skażone i wyłączone z gospodarki rolnej.

Straty materialne oszacowano na kwotę 72 mln ECU. Pobliskie tereny
zostały skażone dioksyną TCDD do tego stopnia, że do dnia dzisiejszego
nie nadają się do uprawy ani zamieszkania.

Zanotowano wówczas 134 przypadki tzw. trądzika chlorowego, 500 osób
uznano za poszkodowane, 37 tysięcy osób uległo skażeniu.

LD

50

dla TCDD wynosi 0.0006 mg/kg

(test na świnkach)

Dioksyny



Bardzo toksyczne działanie dioksyn

polega na powolnym, ale skutecznym
uszkadzaniu narządów wewnętrznych:
wątroby, płuc, nerek, rdzenia
kręgowego lub kory mózgowej,
uszkodzenia płodu.



Bezpośrednie skutki –

m.in.chloranca (choroba skóry)



Powstają w procesach spalania

związków organicznych w obecności
chloru, przy ograniczonym dostępie
tlenu. Dioksyny powstają również
podczas spalania tworzyw sztucznych
i olejów w naszych piecach!



Główne źródło – przemysł

metalurgiczny

G.Ideo et al., Environmental Health
Perspectives, 60, 151-157, 1985

B.Eskenazi, Chemosphere, 43 (2001), 937-942

O

O

Cl

Cl

Cl

Cl

TCDD

O

O

O

dibenzodioksyna

dibenzofuran

W Polsce:


Pożar w Czechowicach-Dziedzicach 1971

http://www.youtube.com/watch?v=_jrgSmL8QbE

Pożar w Trzebini 2004 -

http://www.youtube.com/watch?v=BAFqzmeCUIk

Pożar w Rafinerii Gdańskiej 2003

http://www.youtube.com/watch?v=xEOG86Qf37A

Bertazzi, Pier Alberto (1991).

"Long-term effects of chemical

disasters. Lessons and results from Seveso"

. The Science of the

Total Environment 106 (1-2): 5-20. doi:10.1016/0048-
9697(91)90016-8. PMID 1835132.
Bertazzi, Pier Alberto; Ilaria Bernucci, Gabriella Brambilla, Dario
Consonni, and Angela C. Pesatori (April 1998).

"The Seveso

Studies on Early and Long-Term Effects of Dioxin Exposure: A
Review."

Environmental Health Perspectives Supplements 106

(S2): 5-20.
Bertazzi, Pier Alberto; Consonni, Dario; Bachetti, Silvia; Rubagotti,
Maurizia; Baccarelli, Andrea; Zocchetti, Carlo; Pesatori, Angela C.
(June 1, 2001).

"Health Effects of Dioxin Exposure: A 20-Year

Mortality Study."

American Journal of Epidemiology 153 (11): 1031-

1044.

Bhopal, Indie, 1984

Zakłady w Bhopalu, należące do
koncernu Union Carbid,
produkowały insektobójczy carbaryl,
znany pod handlową nazwą Sevin,
oraz podobny środek - Temik. W
pierwszej fazie działalności zakładu,
począwszy od 1977r., Sevin i Temik
były produkowane na bazie
importowanego z USA izocyjanku
metylu (MIC) - substancji zaliczonej
do wysoko toksycznych. Od 1980 r.
w Bhopalu uruchomiono również
produkcję MIC. Zdolność wytwórcza
zakładu wynosiła 5000 t/rok obu
tych insektycydów.

.

.

Przyczyny



Lokalizacja zakładu na gęsto zaludnionym obszarze (Bhopal – 700 tys.

mieszkańców)



Likwidacja, 5 -

6 miesięcy przed katastrofą, pierwotnie stosowanego

systemu chłodzenia zbiorników MIC o poj.57 m

3

(w USA do chłodzenia

stosowany jest chloroform) i inne OSZCZĘDNOŚCI



Słabo przeszkolona załoga, być może wyciek wody



Hydroliza i polimeryzacja MIC są silnie egzotermiczne (w 15

o

C biegną

powoli, lecz szybko podnoszą temperaturę)



Przy temp. 200

o

C popękał beton (zawory wytrzymały), zostało uwolnione

do atmosfery około 30 ton par izocyjanku metylu w ciągu około jednej
godziny



Po 24-

72 godzinach od ekspozycji następuje porażenie pracy płuc,

zatrzymanie akcji serca i śmierć (dawkę śmiertelną szacuje się na około
49,7 mg/m³)

Skutki tej katastrofy
to około 16 000 ofiar
śmiertelnych i około
100 000 osób z
ciężkimi przypadkami
utraty zdrowia.
Ewakuacja około
200 000 osób

Jedna z najtragiczniejszych chemicznych katastrof przemysłowych. Nie
spowodowała dramatycznych zniszczeń fizycznych w zakładzie i w środowisku.
Natomiast liczba ofiar śmiertelnych i ciężko poszkodowanych była ogromna - pod
tym względem była to największa katastrofa na świecie.

Czechowice, 1971

W historii Polski nie było równie wielkiej katastrofy przemysłowej, jak ta, do której
doszło dniach 26–29 czerwca 1971 r. w rafinerii ropy naftowej w Czechowicach –
Dziedzicach. Wskutek pożaru i eksplozji zginęło tam 37 osób, a przeszło 100
zostało ciężko poparzonych i odniosło inne obrażenia.

Przyczyny



Uderzenie pioruna w zbiornik 26 czerwca, ok.19.30



Zbiorniki na ropę naftową nie posiadały odpowiedniej instalacji

przeciwpożarowej – tzn. właściwych prądownic do podawania piany gaśniczej na
kopuły zbiorników



Udział ochotniczych straży pożarnych (m.in. polewanie zbiornika wodą w celu

ochłodzenia), nie przerwano produkcji



Około godz. 1.20 w nocy zbiornik wybuchł, Na gaszących pożar strażaków i

stojące niedaleko od palącego się zbiornika samochody spadło ok. 7 tys. ton
płonącej ropy



Pożar ugaszono dopiero 29 czerwca

Awaria w Seveso była bezpośrednim
impulsem, który doprowadził do opracowania
i przyjęcia w 1982 roku przez Wspólnotę
Europejską Dyrektywy 82/501/EWG
(Dyrektywa Seveso).

Dyrektywa 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli
niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami
niebezpiecznymi jest nowelizacją dyrektywy 82/501/EWG z dnia 24 czerwca 1982
r. w

sprawie niebezpieczeństwa poważnych awarii powodowanych przez

określone działania przemysłowe, zwanej dyrektywą SEVESO I. Znowelizowana
dyrektywa, której nazwę zmieniono na SEVESO II, powstała w wyniku
konieczności rozszerzenia zakresu dyrektywy 82/501/EWG, jak również lepszego
zarządzania ryzykiem i wypadkami. Dnia 16 grudnia 2003 r. wydano z kolei
uzupełnienie dyrektywy SEVESO II w postaci Dyrektywy 2003/105/WE
zmieniającej dyrektywę Rady 96/82/WE.

http://www.iso.org.pl/seveso-ii