IMMANUEL KANT

EPISTEMOLOGIA

IMMANUEL KANT

© Jarosław Kucharski

Dwie tradycje filozoficzne

Tradycja racjonalistyczna

Główne źródło poznania – rozum

Istnieją idee wrodzone, substancje, Bóg, jaźń…

Przedstawiciele: Kartezjusz, Spinoza, Leibniz

I. Kant

1724 – 1804

Tradycja empiryczna

Główne źródło poznania – doświadczenie zmysłowe

Nie istnieją substancje, idee wrodzone, jaźń

Przedstawiciele: Locke, Berkeley, Hume

© Jarosław Kucharski

Filozofia dogmatyczna i
filozofia krytyczna

Klasyczna metafizyka – uzasadnia dogmaty
nie potrafi obronić się przed zarzutami empirystów

Klasyczna metafizyka to filozofia dogmatyczna

I. Kant

1724 – 1804

Klasyczna metafizyka to filozofia dogmatyczna

Należy przeprowadzić badania dotyczące zasad
poznania – przeprowadzić krytykę założeń
obecnych w rozumie ludzkim

© Jarosław Kucharski

Dzieła Kanta

Krytyka czystego rozumu

(Kritik der reinen Vernunft)

Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki

Krytyka praktycznego rozumu

I. Kant

1724 – 1804

Krytyka praktycznego rozumu

(Kritik der praktischen Vernunft)

Uzasadnienie metafizyki moralności

Krytyka władzy sądzenia

(Kritik der Urteilskraft)

© Jarosław Kucharski

Pytanie transcendentalne

Jakie są podmiotowe warunki

I. Kant

1724 – 1804

Jakie są podmiotowe warunki

możliwego poznania?

© Jarosław Kucharski

Transcendentne a transcendentalne

Transcendentne – to co wykracza poza granice
doświadczenia (np. byt transcendentny – Bóg)

Transcendentalne – dotyczące sposobu i granic

Transcendentalne – dotyczące sposobu i granic
poznawania świata przez podmiot

© Jarosław Kucharski

Źródła poznania

Dwa źródła poznania

Doświadczenie – umożliwi poznanie

wrażeń zewnętrznych w stosunku

do podmiotu

I. Kant

1724 – 1804

Intelekt – umożliwia poznanie wewnętrznych stanów
i uwarunkowań podmiotu

Zmysłowość bez intelektu jest ślepa, intelekt bez

zmysłowości – pusty.

© Jarosław Kucharski

Klasyfikacja sądów

Ze względy na stosunek do doświadczenia

SĄDY a priori – są niezależne od doświadczenia,
pochodzą z umysłu

I. Kant

1724 – 1804

pochodzą z umysłu

SĄDY a posteriori – są wydawane
na podstawie doświadczenia

© Jarosław Kucharski

Klasyfikacja sądów

Ze względu na przekazywaną wiedzę

SĄDY ANALITYCZNE – mają charakter definicji, są
powszechne, nie rozwijają wiedzy

I. Kant

1724 – 1804

powszechne, nie rozwijają wiedzy

SĄDY SYNTETYCZNE – rozwijają wiedzę, dodają coś
do podmiotu, o którym orzekają, nie zawsze są
powszechnie prawdziwe

© Jarosław Kucharski

Rodzaje sądów

Rodzaje sądów

a priori

a posteriori

I. Kant

1724 – 1804

Analityczne

Kawaler to nieżonaty

mężczyzna

Syntetyczne

Ziemia krąży wokół

Słońca.

© Jarosław Kucharski

Rodzaje sądów

I. Kant

1724 – 1804

Rodzaje sądów

a priori

a posteriori

Analityczne

Definicje sprawozdawcze

X

Syntetyczne

sądy metafizyczne

Zdania naukowe

© Jarosław Kucharski

Znaczenie sądów
syntetycznych a priori

Nie pochodzą z doświadczenia

Opisują dodatkowe własności przedmiotów

I. Kant

1724 – 1804

Odnoszą się do czystej matematyki, czystego
przyrodoznawstwa (założeń fizyki) oraz do
podmiotowych warunków możliwego poznania

© Jarosław Kucharski

Schemat poznania

Podstawowym źródłem danych są bodźce
zmysłowe

Podmiot odbiera bodźce za pomocą zmysłów

I. Kant

1724 – 1804

Podmiot odbiera bodźce za pomocą zmysłów

Nie wiadomo, skąd pochodzą bodźce zmysłowe

© Jarosław Kucharski

Formy naoczności

Bodźce zmysłowe odbieramy
poprzez NAOCZNOŚĆ

NAOCZNOŚĆ porządkuje bodźce odbierane przez
podmiot

I. Kant

1724 – 1804

podmiot

NAOCZNOŚĆ porządkuje za pomocą form
naoczności – PRZESTRZENI I CZASU

© Jarosław Kucharski

Formy naoczności

PRZESTRZEŃ i CZAS nie są realnie
obecne w świecie

To podmiot nadaje bodźcom porządek

I. Kant

1724 – 1804

Niekiedy bierze pochodzący od siebie porządek za
realne byty – stąd złudzenie absolutnej przestrzeni
i czasu

Podmiot nie potrafi poznawać bez uporządkowania
czasowego i przestrzennego

© Jarosław Kucharski

Kategorie intelektu

Uporządkowane pod względem czasu i
przestrzeni bodźce są następnie

syntetyzowane przez INTELEKT (Verstand)

INTELEKT łączy bodźce za pomocą 12 kategorii

I. Kant

1724 – 1804

INTELEKT łączy bodźce za pomocą 12 kategorii
(substancjalność, przyczynowość, możliwość,
konieczność itp.)

INTELEKT tworzy FENOMENY – przedmioty takie,
jakie nam się jawią

© Jarosław Kucharski

Przewrót kopernikański
w filozofii

Nie istnieją idee wrodzone, lecz istnieją
powszechne uwarunkowania podmiotu poznającego.

Podmiot wpływa na poznawany

I. Kant

1724 – 1804

Podmiot wpływa na poznawany
przedmiot według możliwości
poznawczych. Przedmiot poznania
(FENOMEN) jest dopasowany do
podmiotu poznającego.

© Jarosław Kucharski

Rola podmiotu

Podmiot konstytuuje świat, który poznaje

Podmiot nie „stwarza”
wrażeń i przedmiotów

Podmiot PORZĄDKUJE wrażenia, jakie do niego
przychodzą

I. Kant

1724 – 1804

przychodzą

Świat jawi się podmiotowi tak, jak się jawić może –
w jaki sposób podmiot może go odebrać

© Jarosław Kucharski

Poznanie rozumowe a
poznanie empiryczne

Poznanie empiryczne – dotyczy bodźców
zmysłowych i przedmiotów,
przez nie tworzonych

I. Kant

1724 – 1804

Poznanie intelektualne – dotyczy podmiotowych
warunków możliwego poznania – form
zmysłowości i kategorii intelektu

Zmysłowość bez intelektu jest ślepa, intelekt bez

zmysłowości – pusty.

© Jarosław Kucharski

Rola rozumu (Vernunft)

Posiadamy idee, które nie są kategoriami
intelektu:

JAŹŃ – poczucie Ja, tożsamości podmiotu,
nieśmiertelna dusza

JEDNOŚĆ WSZECHŚWIATA

I. Kant

1724 – 1804

JEDNOŚĆ WSZECHŚWIATA

ISTNIENIE BOGA

Idei tych nie ma w fenomenach

Jakie jest ich źródło?

© Jarosław Kucharski

Rola rozumu (Vernunft)

Poza INTELEKTEM jest jeszcze ROZUM

Miejsc, gdzie znajdują się idee regulatywne

IDEA REGULATYWNA – scalająca doświadczenie w
najwyższym możliwym stopniu

I. Kant

1724 – 1804

najwyższym możliwym stopniu

W ROZUMIE dokonuje się najwyższa synteza
naszych doświadczeń

© Jarosław Kucharski

Aporie czystego rozumu

Problemy tradycyjnej metafizyki:

1.

Nieskończoność a skończoność świata

2.

Istnienie lub nieistnienie substancji
prostych

I. Kant

1724 – 1804

prostych

3.

Wolność podmiotu a determinizm przyrody

4.

Istnienie lub nieistnienie Bytu Koniecznego

© Jarosław Kucharski

Aporie czystego rozumu

W oparciu o świat doświadczalny aporie są
rozstrzygalne na korzyść stanowiska
empirycznego

I. Kant

1724 – 1804

Podmiot jest jednak w stanie wytworzyć
rozwiązania alternatywne

Czy może istnieć świat, w którym rozwiązania
proponowane przez racjonalizm są obowiązujące?

© Jarosław Kucharski

Noumeny

Skąd biorą się bodźce zmysłowe?

Nie jesteśmy w stanie poznać źródła

bodźców

To nie oznacza, że takie źródło nie istnieje

I. Kant

1724 – 1804

To nie oznacza, że takie źródło nie istnieje

Można założyć, że istnieją hipotetyczne źródła
danych zmysłowych – NOUMENY

© Jarosław Kucharski

Noumeny

NOUMEN – przedmioty , o których można
jedynie pomyśleć, nie można ich
dostrzec zmysłowo

NOUMEN – rzecz sama w sobie

Nic więcej, poza hipotezą że istnieją, nie jesteśmy o

I. Kant

1724 – 1804

Nic więcej, poza hipotezą że istnieją, nie jesteśmy o
nich w stanie powiedzieć

NOUMEN jest jedynie hipotezą badawczą –
wskazuje na świat, o którym nie można nic
wiedzieć, ale który może istnieć

© Jarosław Kucharski

Aporie czystego rozumu

Aporie są nierozstrzygalne – ich część
jest prawdziwa w świecie fenomenalnym

Mogą być również prawdziwe w świecie
noumenalnym (żyjemy tak, jak gdyby bylibyśmy
wolni)

I. Kant

1724 – 1804

wolni)

Metafizyka rozumiana tradycyjnie nie jest nauką

Zajmuje się światem noumenalnym

Nowe zadanie metafizyki – badanie podmiotowych
uwarunkowań poznania

© Jarosław Kucharski

Idee czystego rozumu

JAŹŃ (dusza, jedność psychiczna)

To nasze przeświadczenie o byciu
podmiotem, a nie tylko wiązką wrażeń

Umożliwia syntezę wrażeń w ramach jednego

I. Kant

1724 – 1804

Umożliwia syntezę wrażeń w ramach jednego
podmiotu

Może być prawdziwa w świecie noumenalnym – w
świecie fenomenów nie ma możliwości jej
dowiedzenia

© Jarosław Kucharski

Idee czystego rozumu

JEDNOŚĆ WSZECHŚWIATA

Zakładamy, że kosmosem rządzą
określone prawa i że jest poznawalny

To założenie motywuje do badania Wszechświata

Nie ma żadnego uzasadnienia dla tego założenia

I. Kant

1724 – 1804

Nie ma żadnego uzasadnienia dla tego założenia

Założenie może być prawdziwe w świecie
noumenalnym – w świecie fenomenów brak
uzasadnienia

© Jarosław Kucharski

Idee czystego rozumu

ISTNIENIE BOGA

Nadaje celowość i sensowność
całemu kosmosowi

Dzięki istnieniu Najwyższej Inteligencji można
postrzegać świat jako uporządkowany

I. Kant

1724 – 1804

postrzegać świat jako uporządkowany

Jest dopełnieniem struktury świata

Istnienie Boga jest niedowodliwe na gruncie
doświadczenia – może być prawdziwe w świecie
noumenalnym

© Jarosław Kucharski

Idee czystego rozumu

Idee czystego rozumu są niesprzeczne

Mogą być prawdziwe / mogą istnieć

To wszystko, co można o nich powiedzieć

Nie wiemy nic więcej o ideach czystego rozumu

I. Kant

1724 – 1804

Nie wiemy nic więcej o ideach czystego rozumu

Kant przyjmował agnostycyzm w odniesieniu do ich
prawdziwości lub fałszywości

© Jarosław Kucharski

Idee czystego rozumu

Przyznanie ideom czystego rozumu
prawdziwości lub fałszywości jest źródłem
błędów metafizycznych

Podmiot poznający jest skłonny do tych błędów

I. Kant

1724 – 1804

Filozofia krytyczna pozwala na rozpoznanie źródła
błędów i ich eliminację

© Jarosław Kucharski

PODMIOT

INTELEKT

12 KATEGORII

(PRZYCZYNOWOŚĆ, MODALNOŚĆ…)

ROZUM

IDEE REGULATYWNE

(JAŹŃ, KOSMOS, BÓG)

NAOCZNOŚĆ

FORMY ZMYSŁOWOŚCI:

CZAS PRZESTRZEŃ

BODŹCE

NOUMENY

© Jarosław Kucharski