22.10.2005

EPISTEMOLOGIA

Episteme - poznanie; teoria poznania

Zagadnienia klasyczne dotyczące epistemologii:

Bloki zagadnień:

1. Zagadnienie prawdy: Czym jest prawda?

Definicja klasyczna: prawda jest to zgodność myśli (teorii) z rzeczywistością. - korespondencyjna

teoria prawdy - Arystoteles

2. Zagadnienie źródeł poznania : Co jest źródłem prawomocnego poznania rozum czy empiria (doświadczenie )

- rozum - stanowisko racjonalistyczne epistemologiczne - tylko rozum jest źródłem prawomocnego

Poznania ( Platon , Kartezjusz )

- empiria - empiryści - jedynym źródłem poznania jest doświadczenie ( Logan, Human )

3. Zagadnienie granic poznania : Co w istocie może być przedmiotem poznania?

Czy możemy poznawać rzeczywistość obiektywną? ( Kant )

Definicja Filozofii

- początkiem refleksji filozoficznej był mit

- jest to nauka o całości bytu, poznania

- roszczenie uniwersalności

- jest wiedzą rozumowo - krytyczną ( to co uważa podważa racjonalnie )

Filozofia to krytyczna wiedza, rozmowa o warunkach możliwości rzeczywistości doświadczalnej jako

całości.

Trójkąt Platona

Każdy z wierzchołków pokazuje możliwy początek refleksji filozoficznej.

ZAGADNIENIE PRAWDY

Kryteria umożliwiające ustalenie klasycznej definicji prawdy:

• Kryterium spójności logicznej - Koncepcja jest spójna z wcześniej przyjętymi uznanymi za prawdziwe teoriami (koncepcjami) .Jest to Kryterium konferencyjności

• Kryterium powszechnej zgody

• Kryterium pragmatyczne - O prawdziwości koncepcji teorii decyduje użyteczność lub pożytek jaki da nam teoria, na przykład dla naszej wiedzy czy doświadczenia - percepcja , postrzeganie (pragmatyzm, empiryzm, nauki społeczne)

Realistyczna koncepcja prawdy - Arystoteles, Ajdukiewicz

12.11.2005

ZAGADNIENIE ŹRÓDEŁ POZNANIA

Pytamy o to co jest pragmatycznym źródłem prawomocnego poznania: rozum, intelekt, umysł czy też empiria (doświadczenie )

W epistemologii rozróżniamy dwa stanowiska:

1) Genetyczni racjonaliści - źródłem prawomocnego poznania może być tylko rozum, umysł

intelekt. To stanowisko Ajdukiewicz nazywa Natywistycznym

( Wrodzone elementy w umyśle, które umożliwiają nam dotarcie do

prawdziwej rzeczywistości)

2. Genetyczni empiryści - wszystkie pojęcia, myśli, kategorie, które posiadamy są urobione bez

reszty przez doświadczenie. To jak patrzymy na świat, za pomocą jakich

terminów formułujemy myśli na to wszystko ma wpływ doświadczenie

( Indukcja - metoda rozstrzygania czy coś jest czy nie )

Ad 1)

Platon:

• umysł jest tak zorganizowany, taka ma strukturę, że takie a nie inne właśnie pojęcia musi tworzyć . Zmysły nie mają według racjonalisty wpływu na to jaka jest treść naszych pojęć. Rola zmysłów ogranicza się do tego, że wyzwalają potencjalnie zawarte w umyśle kategorie.

• Podstawowe pytania: jak możliwy jest ład, porządek, harmonia?

Pytanie o możliwości i warunki ładu.

• Ma nie tylko wymiar epistemologiczny ale i etyczny

• Dualizm bytu- rzeczy widzialne i niewidzialne ( Przypowieść o jaskini - są ludzie i cienie . Znamy tylko rzeczy, które są cieniami idei )

Cieniem dla Platona były kajdany - zasób wiedzy podręcznej, którą zdobywamy.

• Cienie są niestałe, zmienne jednocześnie zakładając zmienność, mają wyjaśnić możliwość prawdziwego poznania rzeczywistości

• Krytykował genetycznych empirystów - popełniali błąd logiczny chcąc wyjaśnić czym jest prawdziwe poznanie odnosząc się do empirii

• Uważał, że próba oświecenia innych jest skazana na niepowodzenie ( światło symbol wiedzy )

• Rozmowa umysłu z samym sobą byłaby przejawem genetycznego racjonalizmu.

• Idee - specyficzny przedmiot myśli; forma wewnętrzna rzeczy, istota rzeczy posiada cechy:

• Niecielesność

• Inteligibilność - może być przedmiotem intelektu

• Niezmienność

• Samoistność - istnieją w sobie i przez siebie, są bezwzględnie obiektywne

• Jedność - jest jednością jednoczącą wiele rzeczy

• Bytowość - w pewnym sensie istnieją tylko idee

( Czym jest sprawiedliwość? Czym jest idee sprawiedliwości ? )

• Wiedza to Episteme, ma za przedmiot to co niezmienne.

Wiedza z natury rzeczy dotyczy tego co istnieje, zdobywamy ją odnosząc rozumowo

zmysłowe wrażenia do idealnych form.

• Dla Platona nawet obiekty fizyczne - artefakty - wykonywane przez ludzi są tym czym są

Tylko dlatego, że istnieją idee. Coś jest stołem tylko dlatego, że istnieje coś jak

„stół w ogóle „ Na jakiej podstawie możemy powiedzieć o różnych stołach , że są stołami

mimo wielu różnic zewnętrznych - Tylko dlatego, że to co postrzegamy odnosimy do idealnego bytu możemy to coś nazwać.

• Społeczeństwo - byt

• Amnezis - mit u Platona

• Fedon - Obrona Sokratesa : Sokrates skazany na śmierć; stosunek do życia i śmierci.

Dowód konieczności istnienia duszy, konieczność istnienia transcendentalnej rzeczywistości

Ad 2) Genetyczni empiryści : John Locke (1632-1704), David Hume(1711-1776)

Nie ma niczego w umyśle co by wpierw nie znajdowało się w zmysłach

XVI i XVII wiek to ogromna zmiana perspektywy; stanowisko to między innymi pragmatyzm brytyjski. Następuje odnowienie filozofii spektakularnej ( Arystoteles, średniowiecze ), następuje epoka wielkich odkryć; nowożytność w sensie naukowym.

Filozofia ma konkurenta w wyjaśnianiu świata jest nim nauka. Nauka rozumiana jako możliwość zastosowania wiedzy Np Technika ( Kopernik ). Pojawiają się nowe dziedziny takie jak :anatomia, fizjologia nauka zaczyna się interesować ludzkim ciałem. Zmienia się spojrzenie na ciało ludzkie.

Przestaje być ono dziełem Boga a zaczyna być dla człowieka mechanizmem, który należy zbadać.

Następuje instrumentalizacja organów Np. serca, które jest pompą tłoczącą krew a nie tylko symbolem miłości.

- Newton - odkrycie praw fizyki

- Bacon - krytykował Arystotelesa, uważał że nauka jest autonomicznym źródłem wiedzy, indukcja

jako metoda poznania.

- Kartezjusz - „Cogito ergo sum „ - problem bytu i bycia. Wprowadził sceptyzm - wątpienie jako

metoda rozważania filozofii a nie wątpienie dla samego wątpienia.

- Haust - „Lewiatan” traktowanie instrumentów politycznych i społecznych, rozdzielenie polityki od

etyki. Wolność indywidualnej jednostki. Gdyby nie było państwa skoczylibyśmy sobie do

gardeł , powstałby chaos. Jednostka potrzebuje bezpieczeństwa zagwarantowanego przez

państwo. Potrzebna jest instytucja - autorytet aby kierować i prowadzić.

- Locke - wprowadza do prawa i polityki idee praw człowieka i obywatela.. źródłem tejże filozofii są

„ Dwa traktaty o rządzie „ - my ludzie jako gatunek mamy wolność, ani Bóg czy władca nie

może nam dać tej wolności. Jesteśmy ludźmi bo mamy wolność. Wolność jest dobrowolna

Idea wolności - Np. Amerykańska Deklaracja Niepodległości.

Liberalizm

- Hume - „ Badania dotyczące rozumu ludzkiego „ - granice ludzkiego poznania, o rozumie ludzkim.

Zasady sprzeczności, wyłączonego środka nie mogą być uznane jako przesłanki, że w naszym umyśle już cos jest. A jest A , a nie B.

Zasada sprzeczności ma trzy postacie:

1. Ontologiczną - nie możliwe aby cos istniało albo nie istniało jako takie samo i pod tym samym względem.

2. Logiczną - zdanie jednocześnie nie może być prawdziwe i fałszywe

3. Wyłączonego środka - z dwóch zdań sprzecznych jedno jest prawdziwe

Locke odrzuca nawet te zasady, uważa że jedynym źródłem poznania jest empiria. Jedynym argumentem za, jest argument powszechnej zgody. Uznaje, że ludzie zgadzają się co do słuszności pewnych zasad spekulatywnych i moralnych, które są wyryte w umysłach ludzi. Aprioryczna zgoda nie istnieje (zgoda ogólna). Locke uważa, że nie da się sformułować powszechnie obowiązującego kodeksu etycznego. Czytał pamiętniki kolonistów hiszpańskich o plemionach indiańskich posiadający inne kodeksy etyczne.

W umyśle nie ma ani jednej zasady praktycznej, która byłaby dana z natury. Wszystkie wrodzone „idee” można wyjaśnić społecznie edukacją i kulturą. Wszystko to jest nabyte w trakcie praktyk społecznych.

Wszelkie idee (znaki) wywodzą się z doświadczenia. Umysł jest niezapisaną , czysta kartką papieru .

Dopiero dzięki doświadczeniom nabywa on stopniowo (proces nie akt) świadomości idei (znaków) .

Za ich pośrednictwem uzyskuje wiedzę ogólną.

Treści naszej świadomości są postrzeżeniami zmysłowymi (perceptions), rozróżniamy ich dwie klasy:

• Impresje- wrażenia - są to żywe doznania zmysłowe, które są nam dane poprzez zmysły

• Idee - które dzielą się na :

1. Idee proste - za pomocą zmysłów wypełniają umysł ideami rzeczy materialnych; powstają z odbicia impresji.

2. Idee złożone - powstają z powiązania idei prostych przez asocjację (skojarzenia); następują one mechanicznie na zasadzie podobieństwa , styczności czasowej i przestrzennej lub też związku między przyczyną a skutkiem.

Introspekcja - refleksja. Poddajemy analizie procesy naszego umysłu, doznanie zmysłowe, wyznaczamy granice naszego myślenia.

Umysł w procesie myślenia jest bierny - tym różni się od teorii Kanta - Jedyną aktywnością rozumu jest introspekcja.

Przejawami aktywnej introspekcji są takie twierdzenia, które nazwać możemy definicjami.

I. Kant - Etyka - zobowiązuje człowieka do pewnych działań; do pewnych warunkowych obowiązków Np. do dobroczynności - daje komuś coś i nie oczekuje wzajemności.

Nie jest to obowiązek bezwarunkowy - bez wolności trudno mówić o dobroczynności. Dobroczynność zakłada autonomizm. Realizm etyczny.

26.11.2005

Granice poznania; Zagadnienie granic poznania

Czy podmiot poznający może w aktach poznawania przedmiotów, faktów, rzeczy wykroczyć poza własne poznawcze granice?

Jest to pytanie o możliwości istnienia transcendentnych przedmiotów ( niezależnie istniejących, niezależne akty poznania )

Przedmiot transcendentalny a transcendentny

Przedmiot transcendentny - z łaciny transcendere - przekroczyć; Czy podmiot poznający może w akcie poznania wyjść poza siebie, czy może przekroczyć swe własne granice?

Przedmiotem transcendentnym czyli zewnętrznym dla poznającego podmiotu jest każdy przedmiot, który nie jest jego własnym przeżyciem psychiczny.

Własne przeżycia psychiczne danego podmiotu nazywa się tworami dla tego podmiotu immanentnymi ( z łaciny pozostaję wewnątrz).

Pytanie czy podmiot poznający może w akcie poznawczym wykroczyć poza swą własną sferę immanentną nazywamy zagadnieniem immanentnych granic poznania.

Stanowisko filozoficzne, przyznające podmiotowi zdolność wykroczenia w aktach poznawczych poza jego własną sferę immanentną nazywamy epistemologicznym realizmem immanentnym.

Natomiast stanowisko odmawiające podmiotowi zdolności wykroczenia poza jego własną sferę immanentną nazywamy epistemologicznym idealizmem immanentnym.

Przedstawicielami idealizmu immanentnego byli :George Berkeley, Dawid Hume

George Berkeley - filozof angielski XVIII wieku; twierdził że istniej tylko to z czym podmiot ma zmysłowy kontakt. „Być to być postrzeganym „ Spostrzeżenia zmysłowe są jedynym prawomocnym źródłem poznania.

Immanuel Kant 1724 -1804 - idealizm epistemologiczny - IDEALIZM TRANSCENDENTALNY

( femenologia społeczna )

Formułuje trzy podstawowe pytania:

1. Co mogę wiedzieć? - Pytanie epistemologiczne

2. Co powinienem czynić? - Pytanie etyczne

3. Czego mogę się spodziewać? - Pytanie historiozoficzne

Imperatyw kategoryczny - obowiązek, który musimy bezwarunkowo przestrzegać

„Pamiętaj abyś kierował się w swoim postępowaniu taką zasadą, co do której

chciałbyś aby stała się ona powszechnie obowiązującym prawem „

Granice etyczne - obowiązki wobec siebie, obowiązki bezwarunkowe, obowiązki wobec społeczeństwa

(obowiązek zakazu zawierania umowy, w której podmiot nie będzie mógł spełnić

warunków umowy.)

Obowiązek bezwarunkowy to na przykład - obowiązek dobroczynności

„Krytyka czystego rozumu” - termin krytyka używana przez Kanta ma greckie pochodzenie , oznacza tyle co oddzielenie, różnica, oddawanie pod sąd.

Nie jest to sprzeciw wobec rozumu - ale wyznaczenie granic poznania rozumu.

Spór między epistemologicznymi realistami a idealistami.

Stanowisko Kanta miało pogodzić oba stanowiska być półśrodkiem.

Wyróżniał typy poznania:

- a priori - nie odwołują się do doświadczenia, ale bazują na oczywistościach

- aposterioryczne - odwołują się do doświadczenia , ich źródłem jest doświadczenie

Kant wyróżnia dwa podstawowe rodzaje sądów:

• Sądy analityczne - Np.: sądy logiki, matematyki. Te które obowiązuje jakaś konwencja ,których orzeczenie ściśle związane jest z podmiotem. Np. „ Kawaler to mężczyzna nieżonaty”.

Coś co jest oczywiste. Sądy analityczne są sądami a priori

• Sądy syntetyczne - których źródłem jest empiria - doświadczenie - , których orzeczenie wykracza poza pojęcie podmiotu. Są to sądy aposteriori; formułujemy je na podstawie doświadczenia.

Czy możliwe są tzw. sądy syntetyczne a priori?

Są to takie sądy, których źródłem jest sam rozum ale formułując je wykraczamy poza ramy rozumu.

Ustalmy warunki możliwości:

Takim sądem jest imperatyw kategoryczny

Podczas poznawania rzeczywistości nasz intelekt, rozum jest aktywny w tym procesie .Bierze w nim udział nieuświadomiona przez badacza wiedza.

EXPLANAUS - metoda badacza, musi: sformułować prawo i

opisać warunki początkowe zaistniałego zjawiska




EXPLANADUM - to co wyjaśniamy; warunek logiczny

MODEL HEMPLA OPPENHEIMA

Jeżeli Expalandum wynika z explanausa to znaczy że wynika on logicznie i wyjaśniliśmy to zjawisko.

Etnometodologia ( Etno = potocznie, codziennie)

Metody czynienia działań racjonalnymi. Ma ściśle opisowy, nienormatywny charakter - nauka opisowa. Podstawową jednostką badacza jest interakcja, narzędziem jest język - komunikacja, a język badacza jest wielo znaczny. Komunikat trzeba umieścić w kontekście wypowiedzi.

1967- Harold Garfinkiel

Jednym z podstawowych haseł epistemologii jest : BADAJ FAKTY SPOŁECZNE JAK RZECZY

Etnometodologia konsekwentnie przeprowadziła te badania. Nieprawdą jest że należy badać fakty społeczne jak rzeczy ale należy badać je jako te które mają pewne znaczenie.

Przedmiotem badawczym Etnometodologia jest życie codzienne. Życie codzienne jest danym konstruktem społecznego świata wcześniej ukonstytuowanego na różne sposoby w jego zawsze konkretnej historii. Podmiot działający (każdy z nas) to podmiot, który znajdując się w świecie już skonstruowanej rzeczywistości poszukuje swojego świata. Zabieg ten wymaga konstrukcji sensów i znaczeń , konstrukcji której rozumienie polega na analizie sensów wstępnie danych.

Życie codzienne jest konstruowane przez:

- wiedzę danego podmiotu

- podstawowe oczekiwania

- stosowanie procedur interpretacyjnych jego uczestników

Czym jest wiedza w życiu codziennym?

• Kant - Korpus wiedzy pewnej; chodziło mu aby wiedza miała element pewności. Wiedza musi mieć charakter instrumentalny, jakich używać środków aby osiągnąć cele.

Uczestnicy życia codziennego są racjonalni, adekwatnie łączą środki z celami.

Procedury interpretacyjne - życie społeczne , jego materią jest język, komunikacja.

Fakty społeczne są całkowicie zanurzone w języku - komunikowaniu się

Etnometodolodzy język rozumieją performatywnie za pomocą języka działamy, tworzymy pewne fakty.

Język dla etnometodologów ma pewną właściwość, jest nią okazjonalność wyrażeń języka.

Przejawia się tym, że aby zrozumieć znaczenie musimy umieścić wyrażenie w kontekście wypowiedzi. Jest aktywną działalnością . Kontekst jest niezbędny aby zrozumieć język.

Aby język był zrozumiały przez badaczy i tych odbierających musi być uwarunkowane pewnymi transcendentalnymi elementami są nimi:

- wiedza

- podstawowe oczekiwania

---