„Doros e dzieci” Agnieszka Filas

ł

„Wprost” numer: 45/2000 (936)
Maj po 8-15 lat, ale s ju g ównymi ywicielami rodzin

ą

ą

ż ł

ż

Ponad milion polskich dzieci prowadzi doros e ycie

ł ż

P ac czynsz i inne nale no ci, kupuj ywno i ubrania dla m odszego rodze stwa, wyp acaj

ł ą

ż

ś

ą ż

ść

ł

ń

ł

ą

„rent ” rodzicom. Na pocz tku staraj si zarabia legalnie: myj szyby samochodów, odstawiaj wózki

ę

ą

ą

ę

ć

ą

ą

w supermarketach, sprzedaj karty parkingowe, zbieraj aluminiowe puszki. Wi kszo szybko jednak zaczyna

ą

ą

ę

ść

si utrzymywa wy cznie z kradzie y, handlu narkotykami i alkoholem, wymuszania haraczy od

ę

ć

łą

ż

rówie ników, prostytucji. Tygodniami nie pojawiaj si w szkole. Policja zna dzieci, przywódców m odocianych

ś

ą ę

ł

gangów, zarabiaj cych ponad 3-4 tysi cy z miesi cznie. Zwykle s to jednak pieni dze nie przekraczaj ce 1,5

ą

ę

ł

ę

ą

ą

ą

tysi cy z . Wed ug danych policyjnych izb dziecka oraz szacunków pomocowych organizacji pozarz dowych,

ę

ł

ł

ą

doros e ycie prowadzi w Polsce oko o miliona dzieci. Wi kszo z nich mieszka w du ych miastach.

ł ż

ł

ę

ść

ż

Doro li z przymusu

ś

- Utrzymuj si g ównie z kradzie y w supermarketach. Interesuj mnie wy cznie drogie kosmetyki,

ę

ę ł

ż

ą

łą

elektronika, sprz t fotograficzny, p yty. Mam swoje sposoby na sklepowe zabezpieczenia, zmieniam wygl d,

ę

ł

ą

eby u pi czujno ochroniarzy. Mój rekord to wyniesienie jednego dnia czterech aparatów fotograficznych,

ż

ś ć

ść

trzech discmanów, lornetki, palmtopa i ponad dwudziestu p yt - opowiada jedenastoletnia Ma gorzata R.,

ł

ł

zatrzymana w Policyjnej Izbie Dziecka we Wroc awiu. Za pieni dze ze sprzeda y „fantów” kupuje sobie

ł

ą

ż

markowe ciuchy, buty, jedzenie. Cz

pieni dzy daje rodzicom. Nie za du o, by wszystkiego nie przepili,

ęść

ę

ż

ale te nie za ma o, by nie zwracali uwagi na to, e ma nowe ciuchy i nie przeszukiwali jej rzeczy. Ma gorzata R.

ż

ł

ż

ł

nale y do elity polskich „bezprizornych”. Wi kszo ci musi wystarczy najwy ej kilkaset z otych miesi cznie.

ż

ę

ś

ć

ż

ł

ę

Cz

przeznaczaj na dom, reszt na przyjemno ci, na przyk ad odwiedziny w Pizza Hut, desery, piwo,

ęść

ą

ę

ś

ł

papierosy. ywi si w a ciwie w supermarketach: korzystaj z promocji lub podjadaj produkty z pó ek.

Ż

ą

ę

ł ś

ą

ą

ł

Dziewcz ta dorabiaj , trudni c si prostytucj .

ę

ą

ą

ę

ą

- W mojej kamienicy mieszka go , który p aci mi za to, e si przed nim rozbieram, a on w tym czasie

ść

ł

ż

ę

robi zdj cia. Zanim si zgodzi am, ostrzeg am go, e gdyby chcia mnie skrzywdzi , nie prze y by nawet doby

ę

ę

ł

ł

ż

ł

ć

ż ł

- opowiada dwunastoletnia Joanna G. z Poznania. Twierdzi, e przynajmniej pi dziewcz t z jej klasy dorabia

ż

ęć

ą

w podobny sposób. Doskonale wiedz , czego powinny unika , eby nie zaj w ci

, nie zarazi si

ą

ć ż

ść

ążę

ć

ę

„adidasem” czy „franc ”. Tomek D. mia jedena cie lat, gdy zgwa ci go „przyjaciel rodziny”. W asny ojciec

ą

ł

ś

ł ł

ł

przytrzymywa go, by si nie wyrywa . - Pozna am go dwa lata pó niej: si ga po papierosa z wpraw

ł

ę

ł

ł

ź

ę

ł

ą

czterdziestolatka, gdy robi o mu si smutno, pi jak zestresowany dyrektor firmy. O seksie mówi tak, jakby

ł

ę

ł

ł

chodzi o o spacer po parku, o ojcu - jak o mieszka cu innej planety. Zarabia na utrzymanie, myj c samochody,

ł

ń

ł

ą

troch krad - mówi policjantka z krakowskiej izby dziecka. Zapami ta a, e po tych dwóch latach by oboj tny,

ę

ł

ę ł

ż

ł

ę

sztywny, wulgarny. W jednej chwili rzuca „kurwami”, a pó godziny pó niej zasypia przy niej jak niemowl -

ł

ł

ź

ł

ę

z palcem w buzi, zwini ty w k bek.

ę

łę

Dzieci ulicy

Z bada Fundacji dla Polski wynika, e nad rozwojem fizycznym i spo ecznym 13% dzieci w wieku 3-18

ń

ż

ł

lat w a ciwie nikt nie czuwa. To dzieci ulicy, „bezprizorni”. Na ulicy pracuj , bawi si , nawi zuj znajomo ci,

ł ś

ą

ą

ę

ą

ą

ś

1

przechodz przyspieszony kurs dojrzewania. „Doros e dzieci” wiedz , jak si odci od rodziny, która nie

ą

ł

ą

ę

ąć

zapewnia ich podstawowych potrzeb lub je zwyczajnie wyzyskuje.

Niedawno jedenastoletnia Monika S. z Sosnowca metodycznie spakowa a walizk i wyprowadzi a si

ł

ę

ł

ę

z domu. Nie wytrzyma a tego, e ojciec wysy a j po wódk , nie daj c pieni dzy. Kilka razy zap aci a

ł

ż

ł ł ą

ę

ą

ę

ł

ł

w asnymi pieni dzmi i to tylko pogorszy o sytuacj . Pojecha a poci giem do Krakowa, gdzie sp dzi a wiosn

ł

ę

ł

ę

ł

ą

ę

ł

ę

i lato. Rodzice nawet nie zawiadomili policji o jej znikni ciu. Wpad a dwa tygodnie temu w supermarkecie,

ę

ł

gdy próbowa a przenie przez bramk drogi aparat fotograficzny firmy Nikon.

ł

ść

ę

W tegorocznym raporcie Rady Europy po wi conym „dzieciom ulicy” stwierdzono, e poj cie to

ś

ę

ż

ę

przesta o si odnosi tylko do brazylijskich „sierot Pana Boga” czy rosyjskich „bezprizornych”, spo ród których

ł

ę

ć

ś

wielu ch opców ma na swoim koncie morderstwo w wieku 14 lat, za dziewczynki - kilka aborcji. „To dzieci,

ł

ś

które rozpoczynaj dzie , my l c o samobójstwie, zabójstwie lub szukaj 'odlotu' w alkoholu czy narkotykach.

ą

ń

ś ą

ą

To pokolenie harde i melancholijne, które cho doros e, wie, e nie ma po co dorasta ” - twierdzi Roland

ć

ł

ż

ć

Boudreville, francuski psycholog spo eczny. Polskie „dzieci ulicy” s smutne, okrutne i zdemoralizowane.

ł

ą

Dziewczynki same inicjuj „szkoln prostytucj ”, s przywódcami ch opi cych gangów, potrafi si zn ca nad

ą

ą

ę

ą

ł

ę

ą

ę

ę ć

skr powanymi „opornymi”, czyli uczniami nie chc cymi p aci haraczu. Psychologowie podkre laj , e akt

ę

ą

ł

ć

ś

ą ż

seksualny jest dla nich czym banalnym, a jednocze nie warto ciowym, bo dzi ki niemu zyskuj poczucie

ś

ś

ś

ę

ą

w adzy, z udzenie pozostawania w centrum uwagi, a w ko cu pieni dze na utrzymanie.

ł

ł

ń

ą

Dzieci stwo obowi zków

ń

ą

Z raportu Jaros awa Plety z Towarzystwa Rozwijania Aktywno ci Dzieci Szansa wynika, e w biednych

ł

ś

ż

dzielnicach polskich miast prostytucja staje si wr cz mod , gdy „to nic z ego troch zarobi ” Nastolatki

ę

ę

ą

ż

ł

ę

ć

prostytuuj si w weekendy i podczas wakacji, niektóre za oddaj si szkolnym kolegom, a nierzadko dealerom

ą ę

ś

ą ę

narkotyków. Problemem jest te „wyjazdowa” prostytucja homoseksualna, na skutek, której

ż

w kartotekach

policyjnych znalaz o si ponad 200 ch opców. Centrum tego typu us ug znajduje si m.in. na dworcu

ł

ę

ł

ł

ę

kolejowym w Katowicach, gdzie uciekinierzy z domów spotykaj si z doros ymi m czyznami.

ą ę

ł

ęż

- W Polsce prawdziwe dzieci ulicy to mali rumu scy Romowie i m odzie , która uciek a z domu. Na Dworcu

ń

ł

ż

ł

Centralnym wy apuj ich cz sto kryminali ci i pedofile - mówi Micha Luboradzki z Fundacji dla Polski.

ł

ą

ę

ś

ł

Przyznaje jednak, e samo poj cie jest o wiele szersze i oznacza dzieci, nad których rozwojem nikt nie czuwa,

ż

ę

zaniedbane emocjonalnie, otrzymuj ce od rodziców mnóstwo obowi zków zamiast wychowania.

ą

ą

- Codziennie zajmuj si rodze stwem, przynajmniej raz w tygodniu opuszczam zaj cia w szkole, bo nie

ę

ę

ń

ę

wyrabiam. Mama pi do po udnia, wi c musz robi niadanie. Gdy jest w z ej formie, gotuj te obiad i pior -

ś

ł

ę

ę

ć ś

ł

ę

ż

ę

opowiada trzynastoletnia Monika J. z odzi. Igor W., pi tnastolatek z Ko obrzegu, ju kilkakrotnie zawozi do

Ł

ę

ł

ż

ł

psychiatry rozhisteryzowan matk , broni siostry przed ojcem, za atwia opa na zim i pomoc z opieki

ą

ę

ł

ł

ł

ł

ę

spo ecznej. To dzieci z gatunku „dzielnych”, które wcze nie bior odpowiedzialno za zachowania doros ych,

ł

ś

ą

ść

ł

trac jednak w ten sposób dzieci stwo i rado ycia.

ą

ń

ść ż

Miejsce na ziemi

- Najwi kszym problemem tych dzieci nie jest przemoc, przest pczo , przedwczesna inicjacja

ę

ę

ść

seksualna, ale to, e nie maj w asnego miejsca na ziemi i to takiego, które by oby suwerenne i bezpieczne.

ż

ą

ł

ł

Dramatem jest te to, e nie maj ani jednej osoby, na któr mog yby naprawd liczy - mówi Marek Lici ski

ż

ż

ą

ą

ł

ę

ć

ń

2

z Powi la skiej Fundacji Spo ecznej Dzieci zmuszone do przej cia ról doros ych mówi , e s wypalone, czuj

ś ń

ł

ę

ł

ą ż

ą

ą

si „jakby mia y przetr cony kr gos up”. Konsekwencj tego jest ucieczka w alkohol lub narkotyki. I to wielka

ę

ł

ą

ę

ł

ą

ucieczka: kontakt z alkoholem mia o 85% uczniów podstawówek. Ulubionym napojem tej m odzie y jest piwo,

ł

ł

ż

ale 70% ch opców i 42% dziewcz t spróbowa o ju wódki. Pije si grupowo, bo to sposób na zadzierzgni cie

ł

ą

ł

ż

ę

ę

wi zi i manifestacja solidarno ci. W samotno ci za si ga si po narkotyki (robi to na przyk ad 12% uczniów

ę

ś

ś

ś

ę

ę

ł

liceów ogólnokszta c cych i 17 proc uczniów techników).

ł ą

-Relacje w ich rodzinach przypominaj cz sto stosunki mi dzy rówie nikami, a nie autorytetem

ą

ę

ę

ś

i wychowankiem. S partnerskie, ale to s owo ma negatywny wyd wi k. Cz sto rodzice s podopiecznymi

ą

ł

ź

ę

ę

ą

placówek wychowawczych i sami nie wiedz , co robi z w asnym yciem. Bezradno opiekunów sprawia,

ą

ć

ł

ż

ść

iż dzieci czuj , e ich ycie jest nieprzewidywalne, zawieszone w pró ni - t umaczy Marek Lici ski. Skupione na

ą ż

ż

ż

ł

ń

swoich problemach emocjonalnych i pozbawione dziedzictwa kulturowego w a ciwie nie maj rozrywek.

ł ś

ą

Gdy uda im si zdoby troch pieni dzy, przeznaczaj je na budowanie w asnego presti u. Zapraszaj kolegów

ę

ć

ę

ę

ą

ł

ż

ą

z klasy do kina, funduj prezenty, ciesz c si rzadkimi chwilami, gdy mog czym zaimponowa . Je li je na to

ą

ą

ę

ą

ś

ć

ś

nie sta , wybieraj rol outsidera, który d y do destrukcji, chce „wszystkich doprowadza do sza u”.

ć

ą

ę

ąż

ć

ł

Siedemnastoletni Rafa Z. ze Szczecina mia ju spraw s dow o kradzie , potem o zn canie si nad

ł

ł

ż

ę

ą

ą

ż

ę

ę

siedmioletni siostr , której wypali papierosem dziur w policzku. Gdy rodzice nie wychodzili z pijackiego

ą

ą

ł

ę

transu, wzi na siebie wszystkie obowi zki. W pewnym momencie jednak „p k ”. Teraz zajmuje si tylko sob ,

ął

ą

ę ł

ę

ą

a rodzina wzbudza w nim wy cznie agresj . Takie p kni cie grozi wi kszo ci „doros ych dzieci”, yj cych nie

łą

ę

ę

ę

ę

ś

ł

ż ą

swoim yciem, na granicy wytrzyma o ci fizycznej i nerwowej. Dla spo ecze stwa to prawdziwa bomba

ż

ł ś

ł

ń

z opó nionym zap onem.

ź

ł

3