56

RTYKUŁ SPONSOROWANY

A

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

STYCZEŃ-LUTY • 1/2005

Tłuszcze stanowią jeden z podstawowych

składników odżywczych i spełniają w or-
ganizmach zwierzęcych wiele różnorakich
funkcji, między innymi:
− są źródłem energii dla tkanek i narządów,
− zwiększają smakowitość pokarmu,
− stanowią budulec błon komórkowych,
− dostarczają niezbędnych nienasyconych

kwasów tłuszczowych (NNKT), z których
powstają hormony tkankowe,

− decydują o sprawności układu krążenia,
− wpływają na stan skóry i włosów,
− są nośnikami witamin A, D, E i K oraz

ułatwiają ich przyswajanie z innych
produktów.
Do roku 1959, kiedy to Hansen i wsp.

opisali zmiany chorobowe u dzieci na
tle niedoboru kwasów nienasyconych
o swoistym układzie wiązań podwójnych,
tłuszcze zwierzęce i oleje roślinne uzna-
wane były tylko za produkty spożywcze.
Dopiero zaobserwowane zmiany skór-
ne (zgrubienia, suchość, łuszczenie się
skóry) u dzieci, zmniejszenie przyrostu
masy ciała, przerost jednych narządów,
a zmniejszenie się innych, np. tarczycy,
zmniejszenie odporności na choroby za-
kaźne sprowokowały liczne badania nad
rolą lipidów w organizmie ludzi i zwierząt.
Wykazano, że niektóre kwasy tłuszczowe,
występujące powszechnie w roślinach, nie
mogą być syntetyzowane w organizmach
zwierząt i ludzi. Do kwasów tych należą
kwasy tłuszczowe dwóch szeregów, tzn. n-3
i n-6, posiadających co najmniej dwa wią-
zania podwójne. Związkom tym przypisano
rolę witamin i nazwano witaminą F. Dzisiaj
termin ten nie jest używany, zastąpiono go
pojęciem niezbędne nienasycone kwasy
tłuszczowe, w skrócie NNKT.

Podstawową formą NNKT dla szeregu

n-3 jest kwas

α-linolenowy (18:3, n-3), zaś

dla szeregu n-6 – kwas linolowy (18:2, n-6).
Zapis w nawiasach mówi, że łańcuchy wę-
glowe tych kwasów składają się z 18 węgli
oraz mają 3 (kwas linolenowy) lub 2 (kwas
linolowy) wiązania podwójne. N-3, n-6
oznacza, że pierwsze z tych wiązań znaj-
duje się przy trzecim lub szóstym węglu,
licząc od końca łańcucha węglowego.
Ponieważ kwas

α-linolenowy i linolowy

są syntetyzowane wyłącznie przez rośli-
ny, zwierzętom muszą być dostarczane
w pożywieniu. Zwierzęta mają natomiast
zdolność przebudowy tych kwasów. Pro-
ces ten polega na wydłużaniu łańcucha

i ominąć działanie delta-6-desaturazy.
Okazało się, że GLA występuje w znacz-
nych ilościach w oleju z nasion wiesiołka,
ogórecznika lekarskiego, czarnej porzecz-
ki, glonach (Spirulina), grzybach i in.
Również podawanie prekursorów GLA
może zwiększyć wydajność powstawania
długołańcuchowych nienasyconych kwa-
sów tłuszczowych.

Do prawidłowego rozwoju oraz utrzyma-

nia zdrowia człowieka i zwierząt, a przede
wszystkim zwierząt mięsożernych, np.
kotów, ważny jest stosunek wielonienasy-
conych niezbędnych kwasów tłuszczowych
z rodziny n-6 do kwasów z rodziny n-3
w dziennej racji pokarmowej, który powi-
nien być zbliżony do 1, chociaż niektórzy
autorzy uważają, że powinien on wynosić
między 4 a 1. Siemię lniane jest najbogat-
szym źródłem kwasu

α-linolenowego, zaś

oleje słonecznikowy, sojowy, z wiesiołka,
ogórecznika – kwasu linolowego. Olej
z rzepaku zawiera zarówno kwas linolowy,
jak i

α-linolenowy w bardzo korzystnych

dla organizmu proporcjach, w przybliże-
niu 2:1. W warunkach naturalnych dla
zwierząt mięsożernych jedynym źródłem
NNKT jest mięso i jego przetwory, które
zawierają przede wszystkim długołańcu-
chowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe
(20-, 22-węglowe).

Ogórecznik lekarski (Borago officinalis)

to jednoroczna roślina z rodziny szorst-
kolistnych, pochodząca z rejonu Morza
Śródziemnego. Występuje jako chwast
lub jako roślina uprawna w Europie, Azji,
Ameryce Północnej. Ogórecznik został roz-
powszechniony w Europie przez Rzymian
i powracających do domów uczestników
wojen krzyżowych. Dodawano go do wina
żołnierzom przed bitwą oraz biesiadnikom
dla poprawienia nastroju. W Polsce stoso-
wano go przy gorączce, chorobach żołądka,
suchotach, żółtaczce, w celu oczyszczenia
krwi oraz w winie – dla „posilenia serc”.
Sporządzano z niego soki i syropy oraz na-
lewki. Roślina posiada charakterystyczny
ogórkowy zapach. Owocem jest ciemno-
brązowa, żebrowana rozłupina. Surowcem
zielarskim są suszone górne części pędów
zrywane w czasie rozkwitania kwiatów.
Ziele ogórecznika zawiera śluzy, garbniki,
flawonoidy, kwasy organiczne, saponiny,
żywice, cholinę, rozpuszczalną krzemion-
kę, sole mineralne – potas, mangan, żelazo,
miedź, cynk i inne pierwiastki. Preparaty

węglowego (elongacja) i wprowadzania
do nich nowych wiązań podwójnych
– zawsze pomiędzy już istniejące wiązanie
podwójne a koniec z grupą karboksylową
(desaturacja). W ten sposób w obrębie
każdej z rodzin powstają długołańcuchowe
nienasycone kwasy tłuszczowe z większą
liczbą wiązań podwójnych.

Kwasy te biorą następnie udział w syn-

tezie eikozanoidów – biologicznie aktyw-
nych substancji o charakterze hormonów
tkankowych, które stanowią tkankowe
przekaźniki wzmacniające lub osłabia-
jące w komórkach regulacyjną czynność
hormonów i neuromediatorów. Do eiko-
zanoidów zalicza się prostaglandyny,
prostacykliny, tromboksany, lipoksyny
i leukotrieny. Eikozanoidy oddziałują na
czynności wielu tkanek i narządów, przy
czym szczególną rolę spełniają w regulo-
waniu czynności układu sercowo-naczy-
niowego. Prostacykliny wywierają silny
wpływ na rozszerzenie naczyń wieńco-
wych i zwiększenie siły skurczu mięśnia
sercowego. Tromboksany wpływają na
agregację trombocytów (płytek krwi),
a tym samym na powstawanie zakrzepów
naczyniowych.

Prostaglandyny PGE2, PGG2. PGH2

oraz tromboksan TXA2 wykazują silne
działanie proagregacyjne, natomiast pro-
staglandyny E (głównie prostaglandyna
PGE1) mają zdolność hamowania proce-
sów agregacji płytek krwi. Silne działanie
antyagregacyjne (przeciwzakrzepowe)
i rozszerzające naczynia tętnicze wykazuje
prostacyklina PGI2.

Ponieważ zaobserwowano, że skład

kwasów tłuszczowych może modyfikować
powstawanie eikozanoidów, rozpoczęto
intensywne badania szlaku przemian
metabolicznych, jakim podlegają NNKT
w ustroju ludzi i zwierząt. Stwierdzono,
że w niektórych schorzeniach następuje
duża dysproporcja w występowaniu meta-
bolitów, związana z obniżoną aktywnością
enzymów biorących udział w określonych
torach metabolicznych. Najbardziej klu-
czowym enzymem w tych przemianach
okazała się delta-6-desaturaza. Pierw-
szym metabolitem tego enzymu jest
kwas γ-linolenowy (GLA). Stąd na całym
świecie rozpoczęto intensywne badania
nad poszukiwaniem naturalnych źródeł
kwasu GLA (18:3 n-6), aby móc obejść
ten upośledzony punkt przemian NNKT

Gammolen

dr n. wet. Bożena Bałasińska, prof. dr hab. Piotr Ostaszewski

Katedra Nauk Fizjologicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej,
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

W ŻYWIENIU ZWIERZĄT TOWARZYSZĄCYCH

57

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

STYCZEŃ-LUTY • 1/2005

z ogórecznika wykazują łagodne działanie moczopędne, napotne
i przeciwgorączkowe, co sprzyja usuwaniu szkodliwych pro-
duktów przemiany materii przy przewlekłych chorobach nerek,
dnie i reumatyzmie. Zawarte w nim śluzy działają ochronnie
na błonę śluzową przewodu pokarmowego oraz zewnętrznie
pomagają w leczeniu ran i skóry. Wyciągi z ogórecznika wcho-
dzą w skład niektórych maści leczniczych i regeneracyjnych
stosowanych przy oparzeniach, wypryskach i otarciach skóry.
Jego regenerujące działanie na skórę zostało wykorzystane
w kosmetyce przy produkcji kremów, płynów kąpielowych lub
maseczek. Olej z nasion tej rośliny zawiera znaczne ilości nie-
zbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych n-6, w tym GLA.
Polecany jest w miażdżycy. Obserwowano także polepszanie
się pamięci wydarzeń bezpośrednich, zdolności koncentracji
oraz zmniejszenie zaburzeń emocjonalnych. Ogórecznik działa
również pobudzająco na korę nadnerczy, wzmagając produkcję
adrenaliny, która mobilizuje organizm do działania w sytuacjach
stresowych.

Olej z ogórecznika charakteryzuje się lekko żółtym zabarwie-

niem, zawiera 18-25% kwasu γ-linolenowego – GLA (18:3 n-6),
jest bogaty we flawonoidy (kwercetynę, izoramnetynę, kemfe-
rol), garbniki, śluz, kwasy organiczne (askorbinowy, jabłkowy,
cytrynowy), sole mineralne, saponiny. Znalazł zastosowanie
w preparatach kosmetycznych, nadaje bowiem skórze bardzo
suchej, popękanej, wrażliwej i łuszczącej się elastyczność.
Olej ten reguluje wilgotność skóry, regeneruje ją, łagodzi
swędzenie.

Len (Linum usitatissimum L.) jest znaną od wieków rośliną

uprawną dostarczającą głównie włókna. Surowcem farmako-
pealnym są natomiast dojrzałe nasiona lnu – siemię lniane
(Semen Lini). Siemię lniane zawiera znaczne ilości śluzu (3-8%)
i tłuszczu. Ze względu na śluz siemię lniane jest używane jako
środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddechowych
i przewodu pokarmowego (głównie żołądka). Zewnętrznie jest
stosowany w postaci okładów jako środek przeciwzapalny.
Olej lniany o żółtawym zabarwieniu i cierpkim zapachu otrzy-
mywany jest poprzez tłoczenie na zimno małych, brązowych
nasion lnu. Zawiera 10% nasyconych kwasów tłuszczowych,
ponad 50% kwasu

α–linolenowego, 15% kwasu linolowego,

17% kwasu oleinowego. Wykazuje działanie regenerujące, ha-
muje zapalenia skóry. Stosowany jest jako dodatek do olejków
do ciała, przeznaczonych do skóry tłustej, pękającej, skłonnej
do zapaleń. Ze względu na dużą zawartość nienasyconych
kwasów tłuszczowych zaliczany jest do czynników biologicznie
aktywnych. Proporcja kwasów n-3 do n-6 w oleju lnianym
wynosi 2,5:1 i mieści się w granicach od 4:1 do 1:1, którą to
wartość podają obecnie publikowane opracowania dotyczące
zdrowego odżywiania. W naszej współczesnej diecie dostarcza
się ograniczonej ilości kwasów n-3, natomiast nadmiaru kwa-
sów n-6, co między innymi powoduje, że zostaje zachwiana
równowaga immunologiczna, a organizm ma nadmierną skłon-
ność do pojawiania się stanów zapalnych.

Jak widać, oleje zawierające kwasy tłuszczowe szeregu n-3

oraz oleje zawierające GLA powinny się znaleźć w diecie za-
równo ludzi, jak i zwierząt. Pierwsze, ponieważ należy dążyć
do zachowania odpowiedniej proporcji zjadanych n-3 i n-6
kwasów, drugie, ponieważ przy upośledzonej funkcji delta-6-
-desaturazy dostarczają substratu do dalszych syntez kwasów
wielonienasyconych, posiadających wiele funkcji bioche-
micznych. Wydaje się więc, że oleje z wiesiołka, ogórecznika
i lniany, bądź ich mieszaniny, powinny znaleźć szerokie zasto-
sowanie jako preparaty dietetyczne, szczególnie dla zwierząt
mięsożernych i starszych oraz noworodków. U tych zwierząt
aktywność desaturaz jest niska. U młodych zwierząt objawy
niedoboru NNKT dotyczą przede wszystkim zakłóceń w roz-

58

RTYKUŁ SPONSOROWANY

A

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

STYCZEŃ-LUTY • 1/2005

58

RTYKUŁ SPONSOROWANY

A

woju centralnego układu nerwowego. U osobników starszych
niedobór NNKT jest częstą przyczyną rozwoju chorób skóry,
chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów. NNKT u zwierząt
domowych odgrywa ogromną rolę w zapobieganiu i leczeniu
dermatoz u psów i kotów. Wiele danych doświadczalnych
wykazuje, że kwasy tłuszczowe n-3 zmniejszają produkcję
cytokin prozapalnych. Dieta wzbogacona w te kwasy hamuje
aseptyczny proces zapalny i zwiększa przeżywalność zwierząt
w niektórych eksperymentalnie wywołanych infekcjach.

Autorzy tego opracowania zapoczątkowali swoje badania

dotyczące wpływu mieszaniny oleju wiesiołkowego z olejem
lnianym podawanych jako suplement pokarmowy na stan
skóry i okrywy włosowej u psów i kotów z terenu Warszawy.
Zastosowane tu oleje były tłoczone na zimno. Olej lniany
pochodził z firmy Tymofarm. W powstałej mieszaninie stosu-
nek sumy kwasów n-6 do n-3 był podobny do zastosowanej
w preparacie Gammolen i wynosił 3:2. Preparat stosowano
u 85 psów i 22 kotów. Wiadomo powszechnie, że pierwszym
objawem niedoboru NNKT jest zmatowienie sierści i wystą-
pienie u psów obfitego łupieżu. Podobnie u kotów włos staje
się suchy i nastroszony, a przy dłużej trwającym niedoborze
pojawia się łupież. We wszystkich przypadkach wystąpienia
opisanych objawów przebiegających bez świądu i dodatko-
wych symptomów zapalenia skóry czy piodermii zastosowano
u psów i kotów preparat w dawce 15 kropli na 1 kg mc. (daw-
ka terapeutyczna) lub 10 kropli na kg mc. dziennie (dawka
profilaktyczna) przez okres 30 dni. Firma Tymofarm, po
konsultacji z autorami niniejszego opracowania, zdecydowała
się na zastąpienie oleju wiesiołkowego olejem z ogórecznika,
z uwagi na większą zawartość GLA i wprowadziła na rynek
preparat handlowy w kapsułkach, o nazwie Gammolen.
Po około 2 tygodniach regularnego podawania środka wła-
ściciele zwierząt informowali nas o poprawie wyglądu sierści
zwierząt i stopniowym zaniku łupieżu. Szczegółowe badania
kliniczne wykonane po 30 dniach potwierdzały te spostrzeżenia.
Niekiedy suplementacja wymagała dłuższego niż 1 miesiąc sto-
sowania środka, a czasami właściciele decydowali się podawać
preparat w dawce profilaktycznej jako stałe uzupełnienie diety.
We wszystkich przypadkach u zwierząt otrzymujących preparat
następowała wyraźna poprawa stanu okrywy włosowej i istotne
zmniejszenie powstawania łupieżu – aż do całkowitego jego
zaniku. Po zaprzestaniu podawania preparatu u niektórych
psów po 2-3 miesiącach pojawiły się ponownie objawy suchego
i łamliwego włosa oraz przyspieszone rogowacenie naskórka.
Można przypuszczać, że istnieje duża wewnątrzgatunkowa
zmienność osobnicza w zapotrzebowaniu na NNKT. Tłumaczy
ona, dlaczego u niektórych zwierząt wymagana jest stała suple-
mentacja NNKT dla zachowania prawidłowego wyglądu okrywy
włosowej. Preparat był również skuteczny w zapobieganiu
nawrotom gronkowcowych zakażeń skóry u psów. Interesujący
był również jego wpływ na koty.

Dotychczasowe obserwacje i pozytywna opinia właścicieli

psów i kotów pozwalają wnioskować, że połączenie oleju z ogó-
recznika z olejem lnianym jest trafną modyfikacją preparatu
i pozwala na skuteczniejsze wspomaganie funkcji skóry w przy-
padku stanów zapalnych i nadmiernego wypadania sierści.
Przede wszystkim jednak Gammolen może znaleźć zastoso-
wanie jako środek dietetyczny, uzupełniający dietę w NNKT
i zapobiegający występowaniu zmian związanych z ich niedo-
borem. Należy również podkreślić, że oleje wykorzystywane do
produkcji Gammolenu są tłoczone na zimno, co gwarantuje
ich wysoką jakość. Ponadto tłoczenie na zimno pozwala na
zachowanie wielu składników aktywnych biologicznie, a forma
kapsułki żelatynowej skutecznie chroni kwasy nienasycone
przed utlenianiem.

‰