Rola składników mineralnych w żywieniu zwierząt

Znajdujące się w tkankach i płynach ustrojowych dorosłego zwierzęcia związki mineralne stanowią około 4% ciężaru jego ciała. Poszczególne składniki tych związków mają charakter wybitnie egzogenny. Pokrycie zapotrzebowania organizmu na składniki mineralne zależy od ich zawartości w paszach, rodzaju związków, w jakich są podawane, oraz od możliwości ich wykorzystywania i przyswajania. Niedobór ich w organizmie prowadzi bardzo szybko do zaburzeń w przebiegu procesów życiowych, ale i nadmiar niektórych z nich może oddziaływać toksycznie, co pociąga za sobą zaburzenia w rozpłodzie oraz występowanie innych stanów chorobowych u zwierząt.

Rola składników mineralnych w organizmie zwierzęcym polega głównie na tworzeniu struktur budulcowych komórek i tkanek, a przede wszystkim układu kostnego. Poza tym wchodzą one w skład czynnych w organizmie substancji (np. hemoglobina, enzymy, hormony, witaminy i in.), umożliwiając przebieg różnych zachodzących w nim reakcji, oraz biorą udział w przemianach fizykochemicznych i gospodarce wodnej. Znaczenie ich dla zwierząt jest szczególnie duże w okresie wzrostu, rozpłodu i karmienia młodych mlekiem matki. O ile przy zaspokajaniu potrzeb bytowych dzienna dawka pokarmowa może zawierać do 5°/o składników mineralnych o tyle w żywieniu uwzględniającym potrzeby produkcyjne udział tych składników powinien być większy _ 5—6% (Sandford).

Do pierwiastków strukturalnych (makroelementów) należą wapno, fosfor, sód, potas, chlor, żelazo, magnez i siarka.

Wapń i fosfor występują głównie w tkance kostnej — w stałym stosunku ilościowym 2:1— stanowią 65—70%) wszystkich składników mineralnych. Sole wapnia (fosforany i węglany) są konieczne do normalnego funkcjonowania serca i zachowania krzepliwości krwi. Fosfor jest konieczny do prawidłowej przemiany i wchłaniania z jelit tłuszczu, węglowodanów i aminokwasów. Na wchłanianie i przemianę wapnia i fosforu wywiera wpływ witamina D. U zwierząt młodocianych w razie niedoboru wapnia i fosforu (także niewłaściwego ich wzajemnego stosunku ilościowego) następuje zahamowanie wzrostu, ogólne wycieńczenie organizmu i krzywica. Niedobór tych pierwiastków u zwierząt starszych powoduje odwapnienie, czyli tzw. łamikost (kruchość, łamliwość kości), a u samic kotnych — poronienia lub obumieranie albo znaczne osłabienie rozwoju płodu. Zapotrzebowanie organizmu zwierząt na wapń i fosfor jest, zatem szczególnie duże w okresie rozpłodu, laktacji i wzrostu (4—6 razy większe niż u zwierząt dorosłych poza okresem rozrodu).

Sód i potas w organizmie występują w połączeniu z chlorem oraz w postaci węglanów i fosforanów; wpływają na pobudliwość układu nerwowego i mięśniowego oraz na pracę serca i ruchy robaczkowe jelit. Konieczne jest, by w organizmie istniała określona równowaga między ilością sodu i potasu. Nadmiar potasu w stosunku do sodu wpływa szkodliwie (toksycznie) na organizm, powodując zaburzenia w pracy serca i mięśni szkieletowych. Pasze roślinne z reguły zawierają znacznie większe ilości potasu, niż potrzebuje go organizm zwierzęcy. Do wyrównania, więc bilansu tych pierwiastków konieczny jest dodatek chloru sodu (NaCl), czyli soli kuchennej, albo dodatek dwuwęglanu sodu. Niedobór sodu powoduje niepełne wykorzystanie białek, zmniejszenie apetytu i odwodnienie organizmu, wywołując osłabienie laktacji, zahamowanie wzrostu i stany chorobowe. Przyjmuje się, że dodatek soli dla królików powinien wynosić mniej więcej 0,5% składu mieszanki pokarmowej. Jeśli natomiast w mieszance znajdują się mączki zwierzęce, ilość dodawanej soli kuchennej może być zmniejszona do 0,3%.

Chlor w organizmie zwierząt występuje w połączeniu z sodem i przez to oddziałuje jako regulator ciśnienia osmotycznego oraz równowagi kwasowo-zasadowej. Poza tym jest substratem (w połączeniu z wodorem) w produkcji kwasu solnego w żołądku. W razie, więc niedoboru chloru w organizmie występują zaburzenia trawienne i upośledzenie pracy mięśni.

Żelazo odgrywa podstawową rolę w tworzeniu się hemoglobiny i niektórych enzymów. Niedobór tego pierwiastka jest przyczyną niedokrwistości (anemia), na którą szczególnie łatwo zapadają króliczęta ssące, gdy mleko matki — zwłaszcza w późniejszym okresie laktacji — zawiera niedostateczną jego ilość (po wyczerpaniu zapasu żelaza zmagazynowanego w wątrobie). Dla młodzieży potrzebny jest, zatem dodatek preparatów zawierających związki żelaza, jak Bioferron, Ferrodex itp. Jednakże i nadmiar żelaza w karmie bywa szkodliwy, gdyż w niektórych reakcjach chemicznych w organizmie może powodować unieczynnienie fosforu, czyniąc go nieprzyswajalnym.

Magnez występuje we wszystkich komórkach organizmu zwierzęcia, gdzie towarzyszy związkom wapnia. Bierze on udział w przemianie węglowodanów i pobudza działanie niektórych enzymów. Niedobór magnezu w karmie wywołuje podobne skutki jak spowodowane niedoborem wapnia.

Siarka znajduje się w niektórych egzogennych aminokwasach (cysteina, metionina) wchodzących w skład białek zwierzęcych, a szczególnie skleroprotein, pełniących funkcje podporowe. Bierze ona także udział w syntezie witaminy A, B, H oraz innych związków organicznych. Siarka wpływa korzystnie na wzrost i rozmnażanie się zwierząt. Najbogatszym źrodłem siarki w mieszankach paszowych są komponenty pochodzenia zwierzęcego oraz ziarno roślin motylkowych (groch, bobik, soja).

Do najważniejszych pierwiastków śladowych, (mikroelementów) należą: miedź, cynk, kobalt, mangan, fluor i jod, chociaż w organizmie występują one w bardzo małych ilościach, to jednak ich niedobór prowadzi do różnych zaburzeń funkcjonalnych, odbijając się ujemnie na stanie zdrowia i produkcyjności zwierząt. Ilość tych pierwiastków w paszach zależy w dużym stopniu od zasobności gleby w odpowiednie związki oraz od gatunku roślin składających się na paszę. Dlatego jednym z warunków prawidłowego żywienia jest duże zróżnicowanie komponentów w mieszankach pokarmowych.

Miedź bierze udział w tworzeniu hemoglobiny, a więc jej brak może wywoływać anemię. Ułatwia ona przyswajanie żelaza i konieczna jest w procesach utleniania tkankowego oraz do syntezy melaniny — pigmentu skóry i włosów. Niedobór miedzi wywołuje także zahamowanie wzrostu, kulawiznę, obrzęki stawów, zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, lizawość itp.

Cynk wchodzi w skład różnych enzymów, uaktywnia niektóre hormony (m.in. gruczołów płciowych) i jest konieczny do oddychania tkankowego. Brak cynku w organizmie powoduje zahamowanie wzrostu zwierząt i osłabienie aktywności płciowej.

Kobalt działa na krwiotwórczość szpiku kostnego, przemianę materii oraz pobudza wzrost i produkcyjność mięsną zwierząt. Wchodzi on w skład kobalaminy (witaminy Bi2). W razie skarmienia dużej ilości pasz ubogich w ten pierwiastek (jak np. owies i siano) konieczny jest jego dodatek w postaci specjalnych pożywek (np. chlorek kobaltu). '

Mangan bierze udział w przemianie białek i węglowodanów. Jego dodatek do paszy wpływa korzystnie na rozród i Wzrost zwierząt.

Fluor występuje w organizmie zwierząt głównie w zębach i kościach. Ilość jego w paszach jest zwykle wystarczająca. Nadmiar fluoru może wywierać ujemny wpływ na przemianę materii.

Jod wchodzi w skład hormonu tarczycy — tyroksyny wywierając ogromny wpływ na przemianę materii oraz na wzrost i rozwój młodzieży. Niedobór jodu w paszach prowadzi do nieczynności tarczycy.