Zadanie 1.

1 p.

Wyjaœnij zaistnia³¹ ró¿nicê w reakcji obu komórek.

Zadanie 2.

2 p.

Ni¿ej podano informacje o budowie i w³aœciwoœciach b³on komórkowych.

A. S¹ przepuszczalne dla substancji rozpuszczalnych w t³uszczach.
B. S¹ w pe³ni przepuszczalne dla elektrolitów, ale tylko dla niektórych bia³ek.
C. W czasie ¿ycia komórki ich sk³ad bia³kowy pozostaje niezmieniony.
D. W niektórych tkankach umo¿liwiaj¹ transport glukozy.

Zaznacz dwa zdania zawieraj¹ce prawid³ow¹ informacjê. Swoj¹ odpowiedŸ uza-
sadnij.

Zadanie 3.

3 p.

Na rysunku przedstawiono uproszczony schemat budowy fragmentu jednej z b³on
obecnych w komórce eukariotycznej.

Podaj nazwê struktury komórkowej, z której ten fragment pochodzi, i uzasadnij
wybór. Okreœl funkcjê tej struktury w komórce.

Przyk³adowy zestaw æwiczeniowy

2

Komórka roœlinna ró¿ni siê od komórki zwie-
rzêcej obecnoœci¹ œciany komórkowej. W celu
okreœlenia roli œciany komórkowej przygoto-
wano dwa rodzaje preparatów mikroskopo-
wych.

Na szkie³kach podstawowych w kropli wody
destylowanej umieszczono erytrocyty psa oraz
komórki miêkiszowe z liœcia fasoli, nastêpnie

przykryto je szkie³kiem nakrywkowym i ob-
serwowano pod mikroskopem. Erytrocyty psa
umieszczone w wodzie destylowanej pêka³y
od nadmiaru nap³ywaj¹cej wody, natomiast
w komórkach miêkiszowych liœcia fasoli na-
p³ywaj¹ca do komórki woda spowodowa³a
wzrost turgoru (ciœnienia hydrostatycznego).

pory (otworki) w b³onach

rybosomy

b³ona zewnêtrzna

b³ona wewnêtrzna

Zadanie 4.

3 p.

Na rysunku przedstawiono schematyczny przekrój przez ³odygê roœlin dwuliœcien-
nych (A) i jednoliœciennych (B).

Na podstawie analizy rysunków uzupe³nij tabelê.

Cecha

£odyga roœlin

dwuliœciennych

£odyga roœlin

jednoliœciennych

U³o¿enie wi¹zek przewodz¹cych (tworz¹
walec osiowy/ nie tworz¹ walca osiowego)

Obecnoœæ miazgi (brak/ wystêpuje)

Przyrost ³odygi na gruboœæ (brak/ wystêpuje)

Zadanie 5.

2 p.

Podaj znaczenie obu rodzajów rozmna¿ania wystêpuj¹cych u stu³bi.

Biologia. Poziom rozszerzony

3

skórka

czêœæ sitowa

wi¹zki

czêœæ naczyniowa

wi¹zki

rdzeñ

kora pierwotna

miazga

Stu³bie rozmna¿aj¹ siê w dwojaki sposób: przez

p¹czkowanie i p³ciowo. Sposób rozmna¿ania

jest œciœle zwi¹zany z por¹ roku. Wiosn¹ i latem,

kiedy warunki panuj¹ce w œrodowisku s¹ ko-

rzystne, zwierzêta te p¹czkuj¹, natomiast je-
sieni¹, w warunkach mniej korzystnych za-
czynaj¹ rozmna¿aæ siê p³ciowo.

Zadanie 6.

2 p.

Ni¿ej podano przyk³ady adaptacji wystêpuj¹cych u owadów.

A. Wiele owadów jest prawie niewidocznych na tle swego naturalnego œro-

dowiska. Bywa, ¿e owad nie tylko kolorem i wzorem ubarwienia ochron-

nego, ale i kszta³tem oraz sposobem zachowania upodabnia siê do œrodowiska.

B. Owady posiadaj¹ce specjalne przystosowania zapewniaj¹ce im bezpieczeñ-

stwo (¿¹d³o, gruczo³y jadowe) maj¹ jaskrawe i kontrastowe w stosunku do

œrodowiska ubarwienie, które ma charakter ostrzegawczy. Inne owady, które

nie maj¹ struktur ochronnych, mog¹ naœladowaæ to ubarwienie czy nawet

pokrój cia³a.

Przyporz¹dkuj przedstawione przyk³ady do dwóch z trzech podanych ni¿ej nazw

okreœlaj¹cych rodzaje adaptacji owadów do œrodowiska.

ö

melanizm, mimikra, mimetyzm.

Zadanie 7.

2 p.

W rozwoju ewolucyjnym krêgowców mo¿na zaobserwowaæ wystêpowanie cech,

których wykszta³cenie pomog³o w opanowaniu nowych œrodowisk b¹dŸ zwiêkszy³o

szanse prze¿ycia danej grupy organizmów.

Przyporz¹dkuj wskazanym gromadom krêgowców po jednej z ni¿ej podanych cech,

(która po raz pierwszy pojawia siê w danej gromadzie) – uzupe³nij tabelê.

ö

przepona, b³ony p³odowe, ¿uchwa, p³uca

Gromada

krêgowców

Cecha

1.

ryby

2.

p³azy

3.

gady

4.

ssaki

Przyk³adowy zestaw æwiczeniowy

4

Zadanie 8.

2 p.

Sformu³uj problem badawczy do przedstawionego doœwiadczenia oraz podaj wniosek
na podstawie wyniku opisanego wy¿ej doœwiadczenia.

Zadanie 9.

1 p.

Na schemacie przedstawiono zmiany poziomu energetycznego zachodz¹ce w czasie
przemian metabolicznych w komórce.

Podaj jedn¹ ró¿nicê dotycz¹c¹ zmian poziomu energetycznego w reakcjach ana-
bolizmu i katabolizmu.

Zadanie 10.

1 p.

Poni¿sze zdania zawieraj¹ informacje o glikolizie – pierwszym etapie utleniania
glukozy.

A. Reakcje glikolizy zachodz¹ w cytozolu komórki.
B. Glikoliza zachodzi w warunkach beztlenowych.
C. Glukoza w procesie glikolizy zostaje aktywowana 2 cz¹steczkami ATP.
D. Produkty glikolizy stanowi¹ 2 cz¹steczki pirogronianu, 2 cz¹steczki ATP

oraz 2 cz¹steczki NADH + H

+

.

Zaznacz zdanie zawieraj¹ce b³êdn¹ informacjê i uzasadnij swój wybór.

Biologia. Poziom rozszerzony

5

poziom

energetyczny

anabolizm

katabolizm

energia

A + B

P

energia

Do oko³o 3 ml homogenatu uzyskanego z roz-

tartych bulw ziemniaka dodano oko³o 3 ml

3% H

2

O

2

i zaobserwowano wydzielanie siê

pêcherzyków gazu. Reakcjê tê katalizuje en-

zym katalaza. Doœwiadczenie powtórzono z t¹

tylko ró¿nic¹, ¿e do homogenatu z ziemniaka

dodano 0,5 ml 0,3% chlorku rtêci. Nie zaobser-

wowano wydzielania siê pêcherzyków gazu.

Zadanie 11.

3 p.

W tabeli przedstawiono dane (w przybli¿eniu) dotycz¹ce wp³ywu temperatury na

iloœæ tlenu rozpuszczonego w wodzie s³odkiej i w wodzie morskiej.

Temperatura (°C)

Woda s³odka

(ml O

2

/litr wody)

Woda morska

(ml O

2

/litr wody)

0

10,2

7,9

10

8

6,4

20

6,6

5,3

30

5,6

4,5

Narysuj wykresy liniowe dla wody s³odkiej (I) i wody morskiej (II) ilustruj¹ce

przedstawion¹ wy¿ej zale¿noœæ.

Zadanie 12.

2 p.

Na rysunku przedstawiono schematycznie przemiany metaboliczne zachodz¹ce

w komórce cz³owieka, w których glukoza mo¿e stanowiæ zarówno substrat, jak

i produkt koñcowy.

Podaj, która z wymienionych substancji: mleczan, aminokwas czy kwas t³uszczowy

nie mo¿e byæ substratem przemian prowadz¹cych do powstania glukozy w ko-

mórce. OdpowiedŸ uzasadnij.

Przyk³adowy zestaw æwiczeniowy

6

GLUKOZA

mleczan

pirogronian

aminokwasy

acetylo-CoA

kwasy t³uszczowe

CO

2

Zadanie 13.

2 p.

Na wykresie przedstawiono dwie fazy oddechu: wdech i wydech.

Podaj, która z cyfr (I i II) na rysunku oznacza wdech, a która wydech. Swój wybór
uzasadnij.

Zadanie 14.

3 p.

Na wykresach przedstawiono zale¿noœæ miêdzy tempem metabolizmu (zu¿yciem
tlenu) a temperatur¹ otoczenia u zwierz¹t zmiennocieplnych (rys. A) i zwierz¹t
sta³ocieplnych (rys. B).

Na podstawie analizy przedstawionych wykresów skonstruuj tabelê porównuj¹c¹
tempo metabolizmu u zwierz¹t zmiennocieplnych i sta³ocieplnych w temperaturze
10°C i 30°C.

Biologia. Poziom rozszerzony

7

zu¿ycie

tlenu

(jednostki

umowne)

10

20

30

temperatura otoczenia (°C)

0

10

8

6

4

2

zu¿ycie

tlenu

(jednostki

umowne)

10

20

30

temperatura otoczenia (°C)

0

50

40

30

20

10

A

B

0,30

0,15

0

-0,15

-0,30

-0,45

-0,60

-0,75

ciœnienie

(kPa)

I

II

pêcherzyki
p³ucne

jama
op³ucnowej

czas [s]

Zadanie 15.

2 p.

Poni¿sza tabela przedstawia porównanie udzia³u poszczególnych sk³adników po-
karmowych w diecie osób doros³ych w Polsce i zalecanym przez WHO (Œwiatow¹
Organizacjê Zdrowia).

Sk³adniki pokarmowe

Polska

WHO

T³uszcze

38% energii

30% energii

Cholesterol

>500 mg/dzieñ

<300 mg/dzieñ

Bia³ka

11% energii

15% energii

Cukier (sacharoza)

13% energii

10% energii

B³onnik (celuloza)

14 g/dzieñ

40 g/dzieñ

Inne wêglowodany

51% energii

55% energii

Sól

17 g/dzieñ

6 g/dzieñ

Na podstawie analizy danych zamieszczonych w tabeli podaj dwa b³êdy w od¿y-
wianiu siê Polaków.

Zadanie 16.

2 p.

Poni¿szy schemat przedstawia sposób funkcjonowania kanalika wydalniczego.

Podaj nazwy procesów zachodz¹cych w czêœciach A i B kanalika wydalniczego.
Wska¿, który z nich jest dostosowany do aktualnych potrzeb organizmu.

Przyk³adowy zestaw æwiczeniowy

8

mocz pierwotny

mocz ostateczny

A

B

Zadanie 17.

2 p.

.

Na rysunku przedstawiono schemat wzajemnego oddzia³ywania dwóch typów
komórek uk³adu odpornoœciowego cz³owieka. Liter¹ Y oznaczono makrofag pre-
zentuj¹cy antygen.

Z ni¿ej podanych nazw komórek krwi zaznacz te, któr¹ nale¿y wpisaæ w miejsce
litery X. Podaj uzasadnienie swojego wyboru.

ö

limfocyt B, limfocyt T, monocyt

Zadanie 18.

2 p.

Sformu³uj problem badawczy do tego doœwiadczenia oraz zaproponuj próbê kon-
troln¹ dla przeprowadzonego doœwiadczenia.

Biologia. Poziom rozszerzony

9

Y

X

W napêcznia³ych ziarniakach jêczmienia zaro-
dek produkuje giberelinê, która pobudza syn-
tezê amylazy w warstwie aleuronowej. Enzym
ten przedostaje siê nastêpnie do bielma, gdzie
przeprowadza hydrolizê skrobi do glukozy.
Za³o¿ono, ¿e oddzia³ywanie zarodka mo¿e
zast¹piæ podanie gibereliny. W tym celu przy-

gotowano 10 po³ówek ziarniaków jêczmienia
pozbawionych zarodka. Nastêpnie ziarniaki
namoczono w roztworze gibereliny. Po up³ywie
kilku dni z czêœci bielma, któr¹ na poni¿szym
rysunku zakreskowano, pobrano próbki, w któ-
rych oznaczono obecnoϾ glukozy.

Zadanie 19.

2 p.

Podaj dwa argumenty uzasadniaj¹ce s³usznoœæ stwierdzenia: Fotosynteza jest pro-
cesem warunkuj¹cym ¿ycie na Ziemi.

Zadanie 20.

1 p.

Na rysunku przedstawiono schemat budowy jednego z rodzajów kwasów nukle-
inowych.

Podaj nazwê tego zwi¹zku i okreœl jego funkcjê w procesie syntezy bia³ek w komórce.

Zadanie 21.

1 p.

W wyniku mejozy powsta³y cztery typy gamet o nastêpuj¹cym sk³adzie genowym:
CD

, Cd, cD, cd. Oko³o 75% stanowi³y gamety Cd, cD.

Ustal, które geny by³y sprzê¿one w chromosomach komórki macierzystej gamet.

Przyk³adowy zestaw æwiczeniowy

10

NH

2

C

R

H

C

O

O

A

C

C

3’

antykodon

UCC

5’

aminokwas

Zadanie 22.

1 p.

Korzystaj¹c z danych zawartych w zadaniu 21 podaj nazwê rekombinacji gene-
tycznej, która umo¿liwi³a wytworzenie gamet CD i cd.

Zadanie 23.

1 p.

Prawid³owe gamety cz³owieka zawieraj¹ haploidalny zestaw 22 autosomów i jeden
z chromosomów p³ciowych X lub Y. Ni¿ej podano uproszczony zapis chromo-
somów w gametach cz³owieka.

I.

23 + X.

II. 21 + Y.
III. 22 + XX.
IV. 22 + Y.

Podaj oznaczenia literowe kombinacji dwóch gamet z wybranych od I do IV, których
po³¹czenie doprowadzi do powstania osobnika z typowym zespo³em Downa.

Zadanie 24.

2 p.

W genie koduj¹cym ³añcuch polipeptydowy z³o¿ony ze 100 aminokwasów zasz³a
delecja polegaj¹ca na wypadniêciu:

A. piêciu nukleotydów od 10 do 14 nukleotydu w³¹cznie,
B. szeœciu nukleotydów od 10 do 15 nukleotydu w³¹cznie.

Zaznacz literê, któr¹ oznaczono mutacjê powoduj¹c¹ zmianê ramki odczytu ko-
donów w procesie translacji. Swój wybór uzasadnij.

Biologia. Poziom rozszerzony

11

Zadanie 25.

2 p.

Na schemacie zobrazowano skutki zaburzeñ wystêpuj¹cych w oogenezie i efekt
zap³odnienia nieprawid³owej komórki jajowej prawid³owym plemnikiem.

Wska¿ dwa z trzech podanych zespo³ów, które s¹ nastêpstwem braku rozejœcia siê
chromosomów p³ciowych w oogenezie. Wyjaœnij, dlaczego ginie zygota zawieraj¹ca
tylko chromosom p³ciowy Y.

Przyk³adowy zestaw æwiczeniowy

12

mê¿czyzna

XY

plemniki

komórki jajowe

XX

XX

XX

zespó³

„super kobiety”

XXX

XXY

XO

YO

zespó³

Klinefeltera

zespó³

Turnera

ginie

X

Y

X

X

X

X

X

Y

kobieta

Zadanie 26.

3 p.

Na rysunku przedstawiono wprowadzanie DNA do komórek bakterii za pomoc¹
techniki stosowanej w in¿ynierii genetycznej. Liter¹ Z oznaczono strukturê obecn¹
w komórkach bakterii, a literami X i Y odpowiednie enzymy.

Podaj, które z ni¿ej podanych nazw enzymów i struktur komórkowych nale¿y
wpisaæ w miejsce X, Y i Z.

Struktury komórkowe:

ö

genofor, plazmid.

Enzymy:

ö

polimeraza DNA, restryktaza, ligaza, odwrotna transkryptaza.

Biologia. Poziom rozszerzony

13

Z

X

DNA

Y

X

wyciêty fragment DNA

chromosom
bakteryjny

transformacja bakterii

podzia³ bakterii

namna¿anie siê bakterii

Zadanie 27.

1 p.

Na rysunku przedstawiono schematycznie zale¿noœci miêdzy p³ci¹ genetyczn¹ (chro-
mosomow¹), p³ci¹ gonad oraz p³ci¹ fenotypow¹. To ostatnie pojêcie obejmuje m.in.
wystêpowanie drugorzêdowych cech p³ciowych oraz charakterystycznych dla danej
p³ci zachowañ seksualnych po uzyskaniu dojrza³oœci.

Na podstawie analizy schematu podaj jedn¹ ró¿nicê dotycz¹c¹ zwi¹zku p³ci feno-
typowej z pozosta³ymi rodzajami p³ci u samic i samców.

Zadanie 28.

2 p.

Fakt wystêpowania u niektórych zwierz¹t cech w sposób widoczny zmniejszaj¹cych
(a nie zwiêkszaj¹cych) przystosowanie, np. rozleg³e poro¿e jeleni, pawi ogon czy
jaskrawe ubarwienie samców niektórych ptaków, pozostaje pozornie w sprzecz-
noœci z tezami Darwina.
Wyjaœnij, dlaczego osobniki obdarzone takimi cechami pozostawiaj¹ po sobie liczne
potomstwo. Podaj rodzaj doboru, którego skutkiem dzia³ania jest powstawanie
wskazanych cech.

Zadanie 29.

3 p.

Przyk³adowy zestaw æwiczeniowy

14

SAMICE

p³eæ genetyczna

(XX)

SAMCE

p³eæ genetyczna

(XY)

p³eæ gonad

p³eæ gonad

p³eæ

fenotypowa

p³eæ

fenotypowa

Specjacja to proces tworzenia jednego lub kilku

gatunków z pojedynczego gatunku. Powsta-

wanie nowego gatunku mo¿e zachodziæ na

drodze specjacji filetycznej, w której gatunek

pierwotny na skutek powolnych przekszta³ceñ

w ca³oœci staje siê nowym gatunkiem. Pro-

cesem o zdecydowanie bardziej podstawowym

znaczeniu jest specjacja w³aœciwa, która polega

na zwiêkszeniu siê liczby gatunków przez wy-

odrêbnienie siê jednego lub kilku gatunków

z gatunku istniej¹cego, przy czym ten ostatni

istnieje lub zanika. Ze wzglêdu na sposób

Na podstawie analizy tekstu skonstruuj graf obejmuj¹cy wszystkie wymienione
rodzaje specjacji.

Zadanie 30.

1 p.

Na rysunku przedstawiono relacje miêdzy drapie¿nikami i ofiarami, które okreœla
siê nieustannym ewolucyjnym „wyœcigiem zbrojeñ”.

Gepardy i antylopy ró¿ni¹ siê szybkoœci¹ biegu – cech¹ determinowan¹ genetycznie

Na podstawie analizy rysunku wyjaœnij, dlaczego z pokolenia na pokolenie zarówno
drapie¿niki, jak i ofiary bêd¹ coraz sprawniejsi.

Biologia. Poziom rozszerzony

15

powstawania gatunków wyró¿nia siê specjacjê
skokow¹ i specjacjê stopniow¹. Pierwsza z nich
jest efektem nag³ej, silnej zmiany genetycznej,
prowadz¹cej do natychmiastowej izolacji re-
produkcyjnej np. w wyniku poliploidyzacji.
Specjacja stopniowa polega na stopniowym
gromadzeniu siê ró¿nic miêdzy populacjami
danego gatunku pod wp³ywem dzia³ania do-
boru naturalnego. Ze wzglêdu na stosunki

przestrzenne zachodz¹ce w trakcie specjacji
stopniowej mo¿na j¹ podzieliæ na specjacjê
allopatryczn¹, która dotyczy powstawania ga-
tunków z populacji izolowanych przestrzen-
nie i specjacjê symapatryczn¹, czyli wytwo-
rzenie gatunków z populacji ¿yj¹cych w innych
siedliskach, lecz na tym samym obszarze geogra-
ficznym.

Zadanie 31.

2 p.

Przy drodze biegn¹cej obok zagajnika roœnie orzech, jego owocami ¿ywi siê wie-
wiórka, która mo¿e byæ zjedzona przez kunê leœn¹.
Ustal i podaj, który z wymienionych organizmów ma w swych tkankach przy-
puszczalnie najwiêksze stê¿enie o³owiu pochodz¹cego ze spalin wytwarzanych
przez samochody przeje¿d¿aj¹ce drog¹. Podaj wyjaœnienie.

Zadanie 32.

1 p.

Podaj przyk³ad cechy fizjologicznej nasion, która mo¿e utrudniaæ ich przecho-
wywanie w banku nasion.

Przyk³adowy zestaw æwiczeniowy

16

W celu zachowania zasobów genetycznych

Ziemi coraz czêœciej stosowan¹ metod¹ jest

tworzenie banków genów. Nale¿¹ do nich m.in.

banki nasion, które stanowi¹ kolekcjê roœlin

uprawnych i spokrewnionych z nimi gatun-

ków dziko rosn¹cych w formie materia³u siew-

nego zawieraj¹cego ca³oœæ genomu okreœlonych

gatunków, odmian. Wysuszony materia³ na-
sienny jest przechowywany w niskiej tempe-
raturze np. w ciek³ym azocie. Jednak wk³ad
banków nasion w zachowanie zasobów gene-
tycznych pozostaje ograniczony przez cechy
fizjologiczne niektórych gatunków roœlin.