Czas - metody pomiaru dawniej i dziś

Sposoby mierzenia czasu dawniej i dziś.
W referacie znaleźć można:
- Co to

zegar

słoneczny lub klepsydra.

- Kiedy wynaleziono pierwsze zegary.
- Jakie są rodzaje zegarów.
- Oraz wiele innych ciekawych informacji.

Zegar – to przyrząd służący do mierzenia czasu. W starożytności używano głównie zegarów
słonecznych i klepsydr piaskowych lub wodnych. Stosowano również zegary ogniowe, które mierzyły
czas długością

spalającego

się knota lub ilością wypalonej oliwy. Wyróżnia się:

1) zegary monumentalne, związane z architekturą, np. wieżowe,
2) zegary przenośne, przeznaczone do użytku osobistego lub do wnętrz mieszkalnych.
Wśród tych ostatnich w XVI-XVIII w.

wykształciło

się wiele typów, m.in.: zegary stołowe, tzw.

wieżyczkowe, z tarczą ustawioną pionowo, oraz tzw. kaflowe, z poziomą tarczą na kwadratowej lub
wielobocznej szkatule, a także zegary przyścienne, szafkowe, wiszące itd. Bywały one bogato
zdobione, montowane w oprawach metalowych, drewnianych, porcelanowych.

Pojęcie czasu narodziło się zapewne jeszcze w czasach prehistorycznym. Ludzie musieli znać
najdogodniejsze pory do łowiectwa i rybołówstwa, a potem, gdy przeszli do życia osiadłego – pory
siewu i zbioru. Pomiar czasu potrzebny im był do zaopatrzenia się w zasoby żywnościowe w
najdogodniejszy sposób.

W miarę rozwoju gospodarki nasilała się potrzeba dokładniejszej orientacji w czasie. Wyłoniła się
konieczność określania pory dnia, mierzenia czasu, opierającego się na zjawisku pozornego ruchu
Słońca względem Ziemi. Całość polegała to na obserwacji cienia, jaki rzucał drewniany pręt wbity
prostopadle w ziemię. Sposób ten wykorzystano jeszcze
w Starożytności do budowy zegarów słonecznych.
Najprostszym typem zegara słonecznego były, tzw. gnomony. Były to pionowe kamienne słupy,
wznoszone na płaskim, równinnym terenie. Cień słupów, wędrujący w ciągu dnia po powierzchni
ziemi, spełniał rolę wskazówek zegarów współczesnych. Wadą gnomonów, jak i zegarów słonecznych
była mała dokładność oraz przydatność ograniczona tylko do okresów dziennych
i bezchmurnego nieba, w innym okresie zegar był bezużyteczny.

O wiele dokładniej oznaczano czas za pomocą przesypywania piasku bądź przelewania wody z

naczynia

do naczynia. Były to zwyczajne naczynia (specjalnie wyprofilowane), przez które

równomiernie wyciekała woda. Odcinek czasu, jaki mijał, zanim naczynie opróżniło się całkowicie,
stanowił jeden okres. Po jego upływie naczynie napełniano ponownie.
Jeszcze wcześniej przypuszczalnie 2700 lat p.n.e. pojawiły się zegary wodne
u Chińczyków. Ich doba dzieliła się na 12 okresów dwugodzinnych, tzw. „Ke”.
W naczyniach zegarów chińskich znajdował się pływak unoszący nad sobą sztabkę z podziałką. W
miarę wypływania wody pływak opadał wraz ze sztabką, podziałka jej zaś wskazywała czas.
Oprócz zegarów wodnych, korzystano w Chinach z usług dość osobliwego typu zegarów, zwanych
ogniowymi.
Zegar taki stanowiła świeca wykonana np. za sproszkowanej kory drzewnej, wymieszanej ze smołą,
zawierająca na powierzchni odpowiednią podziałkę. Świeca spalała się dość równomiernie, znacząc
na podziałce bieg czasu. Niekiedy do świec dodawano pręciki sporządzane z wonnych kadzideł, które
sygnalizowały poszczególne okresy czasu odpowiednim, właściwym im zapachem.

W połowie I tysiąclecia p.n.e. zegar wodny pojawił się w krajach położonych na wybrzeżu Morza
Śródziemnego, najpierw w Grecji, gdzie rozpowszechnił się pod nazwą klepsydry.
Rzymianie przejęli zegary wodne od Greków około 160 lat p.n.e. Używali ich
w sądach, na zebraniach publicznych do wyznaczania odcinków czasu przeznaczonych na
przemówienia, ćwiczenia wojskowe itp.

Najdoskonalszym ze starożytnych zegarów wodnych był przypuszczalnie egzemplarz skonstruowany
przez greckiego fizyka z Aleksandrii, Ktesibiosa. Zegar ten zamiast tarczy z cyframi posiadał podziałkę

1

24 – godzinną, umieszczoną na pionowej kolumnie. Połączona z ruchomym pływakiem figurka
kobieca, trzymaną w ręku pałeczką wskazywała godziny.
Zegar Ktesibisa posiadał jeszcze dodatkowy szczegół konstrukcyjny.
Kolumna zegara zawierała szereg oddzielnych podziałek godzinnych, właściwych dla kolejnych dni
roku. Raz na dobę obracała się ona o odpowiedni kąt, dzięki czemu wskazująca laseczka figury
poruszała się zawsze wzdłuż podziałki, przypadającej na dany dzień.
Jeszcze przez wiele wieków zegary wodne pozostawały jedynym względnie dokładnym środkiem
mierzenia czasu.

Dopiero w XVI stuleciu zaczęły one ustępować zegarom wahadłowym (1583r. Galileusz). Stworzono
bardzo wiele rodzajów zegarów wahadłowych. Były mniejsze i większe, duże i małe, ale każdy spełniał
powierzone mu

zadanie

, mierzył czas. Za wynalazcę zegara mechanicznego uchodzi Chińczyk Liang

Lingzan (724), wg innych źródeł astronom Gerbert
z Aurillac, późniejszy papież Sylwester II. Wśród zegarów osobistego użytku wyróżnia się m.in.:
zegary powozowe w skórzanych futerałach, pektoraliki zawieszane na szyi, zegary kieszonkowe.
Zegary przeznaczone do noszenia na ręce (zwane popularnie zegarkami) pojawiły się z końcem XIX
w. Dzisiaj większość ludzi nosi zegarki elektroniczne, które są już zupełnie inne od ich poprzedników.
Oparte są na zupełnie innej technice, już nie mechanicznej (trybiki), lecz na układach elektronicznych.
Zegarki bardzo pomogły ludziom w ich życiu. Dzięki nim wiemy kiedy należy iść spać, aby nie być
zmęczonym albo kiedy musimy wyjść do szkoły żeby się do niej nie spóźnić.

Historia (najważniejsze zegary)

1. Zegar słoneczny – III wiek p.n.e.
2. Klepsydra – III wiek p.n.e.
3. Zegar wahadłowy – XVI wiek
4. Zegar / zegarek – XX wiek
5. Zegar elektroniczny – XXI wiek

2