Bezpieczeństwo Militarne RP, wyd AON

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

WYDZIAŁ STRATEGICZNO-OBRONNY

BEZPIECZEŃSTWO MILITARNE RP

Spis treści Strona

WSTĘP ........................................................................................................

1. PODSTAWY TEORETYCZNE PODSYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA

MILITARNEGO RP ...........................................

1.1. Pojęcie bezpieczeństwa militarnego .................................................

1.2. Elementy podsystemu bezpieczeństwa militarnego .........................

1.2.1. Siły Zbrojne RP ......................................................................

1.2.2. Sojusze – Sojusz NATO i Unia Europejska ...........................

1.2.3. Koncepcje strategiczne w podsystemie bezpieczeństwa militarnego

1.3. Wyzwania podsystemu bezpieczeństwa militarnego .......................

1.4. Zasady podsystemu bezpieczeństwa militarnego .............................

1.5. Normatywy podsystemu bezpieczeństwa militarnego ......................

1.6. Otoczenie podsystemu bezpieczeństwa militarnego ........................

1.7. Wnioski ............................................................................................

2. CHARAKTERYSTYKA PAŃSTW GRANICZĄCYCH Z POLSKĄ ORAZ ICH

SYSTEMY MILITARNEGO BEZPIECZEŃSTWA ..........

2.1. Republika Federalna Niemiec (RFN) ...............................................

2.1.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny ...........

2.1.2. Potencjał militarny ..................................................................

2.2. Republika Czeska (Czechy) ..............................................................

2.2.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny ...........

2.2.2. Potencjał militarny ..................................................................

2.3. Republika Słowacji (Słowacja) .........................................................

2.3.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny ...........

2.3.2. Potencjał militarny ..................................................................

2.4. Republika Ukrainy (Ukraina) ...........................................................

2.4.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny ...........

2.4.2. Potencjał militarny ..................................................................

2.5. Republika Białorusi (Białoruś) .........................................................

2.5.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny ...........

2.5.2. Potencjał militarny ..................................................................

2.6. Republika Litewska (Litwa) .............................................................

2.6.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny ...........

2.6.2. Potencjał militarny ..................................................................

2.7. Federacja Rosyjska (Rosja) ..............................................................

2.7.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny ...........

2.7.2. Potencjał militarny ..................................................................

2.7.3. Obwód kaliningradzki FR .......................................................

2.8. Wnioski .............................................................................................

3. MILITARNE ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA RP ......................

3.1. Charakterystyka położenia, granic i ukształtowania powierzchni RP

3.2. Źródła zagrożeń bezpieczeństwa ......................................................

3.3. Rodzaje zagrożeń i ich charakterystyka ...........................................

3.4. Bezpieczeństwo wewnętrzne ............................................................

3.5. Wnioski .............................................................................................

4. PODSYSTEM MILITARNEGO BEZPIECZEŃSTWA RP ...................

101

4.1. Podstawy formalno-prawne podsystemu bezpieczeństwa militarnego

101

4.2. Cele i zadania podsystemu bezpieczeństwa militarnego ..................

112

4.3. Struktura organizacyjno-funkcjonalna podsystemu bezpieczeństwa militarnego

114

4.3.1. Zadania resortów w zakresie bezpieczeństwa militarnego .....

117

4.3.2. Zadania województw w zakresie bezpieczeństwa militarnego

124

4.3.3. Zadania powiatów w zakresie bezpieczeństwa militarnego ...

130

4.3.4. Zadania gmin w zakresie bezpieczeństwa militarnego ...........

131

4.4. Zadania terenowych organów administracji wojskowej w zakresie bezp. milit.

133

4.4.1. Terenowe Organy Administracji Wojskowej w realizacji zadań pokojo-

wego uzupełniania wojsk .................................

133

4.4.2. Uzupełnianie potrzeb mobilizacyjnych jednostek wojskowych

135

4.4.3. Płaszczyzny współpracy TOAW z administracją rządową
i samorządową w realizacji zadań obronnych ........................

138

4.5. Wnioski .............................................................................................

145

5. KIERUNKI DOSKONALENIA SYSTEMU MILITARNEGO

BEZPIECZEŃSTWA RP ........................................................................

146

5.1. Założenia ogólne ...............................................................................

146

5.2. Działalność w SZ RP ........................................................................

148

5.3. Pozamilitarne ogniwa systemu obronności państwa ........................

153

5.4. Główne zadania w dziedzinie doskonalenia systemu obronności RP

158

5.5. Wnioski .............................................................................................

161

BIBLIOGRAFIA .........................................................................................

165

ZAŁĄCZNIKI .............................................................................................

168

WSTĘP

Wyzwania w dziedzinie bezpieczeństwa dyktują potrzebę podejścia całościowego. Zaciera

się bowiem różnica między zewnętrznymi i wewnętrznymi aspektami bezpieczeństwa. Rośnie zna-
czenie czynnika międzynarodowego i rola współdziałania międzynarodowego, w tym zwłaszcza w
układzie sojuszniczym. Zwiększa się wpływ czynników pozawojskowych, głównie ekonomicznych,
społecznych i ekologicznych. Na stan bezpieczeństwa międzynarodowego wpływa w istotnej mie-
rze poszanowanie uniwersalnych praw człowieka, zasad demokracji i praworządności

Interes bezpieczeństwa RP obejmuje ochronę jej konstytucyjnych wartości przed wszelkimi

zagrożeniami. Niepodległość państwa, suwerenność, nienaruszalność jego granic i integralność te-
rytorialna oraz bezpieczeństwo obywateli są najwyższymi wartościami RP. W ich obronie i ochro-
nie użyty będzie cały posiadany potencjał sił i środków, z wojskowymi włącznie

Początek XXI wieku wskazuje, że należy położyć szczególny akcent na zmienność dynami-

ki rozwoju procesu umacniania bezpieczeństwa militarnego oraz na jego swoistą ewolucję. Poja-
wiają się tendencje do przezwyciężania kryzysów i rozwiązywania spornych problemów w drodze
negocjacji, która jest pierwotnym narzędziem w utrzymaniu bezpieczeństwa militarnego. Dlatego
też trzeba posiadać sprawne mechanizmy uprzedzające o pojawiających się napięciach i zagroże-
niach, niezależnie od ich źródeł pochodzenia. Monitoring zagrożeń i kryzysów militarnych powi-
nien obejmować wszystkie dziedziny działalności państwa w bliższym i dalszym jego otoczeniu.

W nowych uwarunkowaniach w jakich przyszło nam żyć formułowane są tezy, iż siły zbroj-

ne nie są ani dobrym, ani skutecznym instrumentem polityki bezpieczeństwa militarnego. Bowiem
zapewnienie tego bezpieczeństwa nie jest obecnie sprawą jednego państwa, tych zagrożeń nie da się
rozwiązywać w pojedynkę w świecie powszechnej informatyzacji.

Wymaga ono wspólnego, ponadnarodowego w układzie sojuszniczym rozwiązywania pro-

blemów bezpieczeństwa militarnego. Również środki dyplomatyczne nie są już panaceum na roz-
wój zdarzeń kryzysowych. Należy posiadać inne nowe instrumenty, być może jeszcze nieznane,
aby skutecznie wpływać na kształtowanie polityki bezpieczeństwa militarnego.

Zatem siły zbrojne na dziś są tylko jednym z argumentów zapewnienia bezpieczeństwa mili-

tarnego, obok dobrze układającej się współpracy dwu- i wielostronnej państw. Głównie w takich
dziedzinach, jak: polityka, gospodarka i problemy społeczno-religijne.

Dynamiczne trendy w rozwoju cywilizacyjnym państw, zmiany w środowisku naturalnym,

postęp w nauce, technice i technologii, głównie informacyjnej, sprawiają, że pojawianie się nowych
scenariuszy polityki bezpieczeństwa militarnego musi nieść ze sobą nowe narzędzia polityczno-
dyplomatyczne.

Ciągła dynamika tych zjawisk wymaga od tworzonych obecnie naszych Sił Zbrojnych,

głównie dźwigających ciężar utrzymania bezpieczeństwa militarnego, nowego i niekonwencjonal-
nego, lecz zdecydowanego reagowania, nawet na niewielkie konflikty regionalne, które z czasem
mogą stać się niebezpieczne dla Polski. Reagowanie na pojawiające się zagrożenia nie będzie aktem
jednostronnym i krótkotrwałym, jak wskazują doświadczenia w b. Jugosławii i na Bliskim Wscho-
dzie.

Dla naszych Sił Zbrojnych funkcjonujących od 12 marca 1999 r. w strukturach Sojuszu

NATO, oznacza to posiadanie w czasie pokoju części mobilnych sił, odpowiednio wyposażonych
i przygotowanych do działania w składzie międzynarodowym. Zakres przygotowania tych sił musi
być odpowiednio szeroki i ukierunkowany na zadania, które mają swoją specyfikę w aspekcie cza-
su, przestrzeni i warunków geograficznych (teren, klimat itp.).

Przedstawione w opracowaniu, i dość szeroko ujęte, materiały dotyczą problematyki bezpie-

czeństwa militarnego Polski oraz państw z bliższego i dalszego otoczenia. Przestudiowanie ich po-
zwoli czytelnikowi ugruntować swoją wiedzę w tak istotnej sferze działalności jednostki, podmiotu
i całego społeczeństwa jaki jest bezpieczeństwo militarne (wojskowe).

Strategia bezpieczeństwa narodowego RP, MSZ, Warszawa 2003.

Strategia wojskowa RP, MON-Sztab Gen.WP, Warszawa 2003.

1. PODSTAWY TEORETYCZNE PODSYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA MILITARNEGO

Dotychczas panujące porządki międzynarodowe opierały się na systemie równowagi sił, które-

go podstawą było ciągłe dążenie do zwiększenia siły poszczególnych państw, zakładając jednocze-
śnie elastyczność sojuszów w celu równoważenia siły państw o przeciwstawnych interesach.

Ciągła gra interesów, zwłaszcza wielkich mocarstw, oraz świadomość osiągalności zamie-

rzonych celów politycznych i gospodarczych na drodze wojny miała bardzo umiarkowany wpływ
na stabilizację porządku międzynarodowego i kształtowanie się trwałego poczucia bezpieczeństwa.
Dwa fakty w porządku międzynarodowym, które zostały wypracowane w XX wieku, stały się pod-
stawą budowy obecnego systemu bezpieczeństwa. Pierwszy polegał na zakazie stosowania siły w
prawie międzynarodowym i załatwianiu sporów w sposób pokojowy. Drugi oparty był na założe-
niu, że siła państw pokojowych w sposób zasadniczy przeważałaby nad siłą potencjalnego agresora
lub agresorów, którzy zamierzaliby naruszyć zasady bezpieczeństwa zbiorowego.

Bezpieczeństwo jednostek, narodów, państw oraz wspólnot międzynarodowych jest warto-

ścią gwarantującą istnienie, przetrwanie, tożsamość, niezależność, godność, posiadanie i pewność
rozwoju podmiotów. Wartości te mogą być zagrożone przez czynniki destrukcyjne takie jak: sa-
mowola, rozbój, zniewolenie, anarchia, terror i pogwałcenie wolności. Zatem przez wszystkie te
zjawiska, które negują ludzkie cnoty osobowe i moralne służące dobrej organizacji w życiu zbioro-
wym społeczeństwa, społeczeństw. Treści tego zjawiska głównie dotyczyły problematyki militarnej
i wynikały z dotychczasowego myślenia o stosunkach międzynarodowych. Obecnie problematyka
bezpieczeństwa została poszerzona i obejmuje cały wachlarz problemów politycznych, kulturo-
wych, ekonomicznych, społecznych, ekologicznych i demograficznych.

Współczesna analiza bezpieczeństwa nie może być ograniczona do tradycyjnych zagrożeń

suwerenności i integralności terytorialnej państw, wynikających z sytuacji wewnętrznej lub płyną-
cych ze środowiska zewnętrznego. Nie oznacza to, iż tradycyjne zagrożenia minęły i należy o nich
zapomnieć. Nie, one nie minęły, natomiast w istotny sposób zmieniły się i doszły nowe, które sta-
nowią wyzwania dla bezpieczeństwa (zał. 1).

Bezpieczeństwo stanowi ochronę podstawowych sił bytu i rozwoju jednostki, społeczeń-

stwa, ma ogromne znaczenie etyczne polegające na kształtowaniu norm obowiązujących (przyję-
tych) w cywilizacji, ale także ma znaczenie poznawcze w celu eliminowania wszelkich zagrożeń
dla bezpieczeństwa jednostki, czy społeczeństwa.

Istota zmian w naszym środowisku bezpieczeństwa polega na przesuwaniu się punktu cięż-

kości z zagrożeń klasycznych, głównie agresji zbrojnej, których znaczenie się zmniejsza, na zagro-
żenia niemilitarne, których źródłem stają się trudne do zidentyfikowania podmioty pozapaństwowe.
Zagrożenia te mogą dotyczyć bezpieczeństwa naszych obywateli, obiektów oraz służb istotnych dla
sprawnego funkcjonowania państwa.

Przez wieki bezpieczeństwo państw (grup państw) oparte było na sile militarnej. Siła i suwe-

renność stanowiły kamienie węgielne systemu państw narodowych. Budowie siły wojskowej pod-
porządkowane zostały pozostałe komponenty stanowiące o pozycji państwa: zasoby naturalne, po-
łożenie geograficzne, potencjał demograficzny, stan zaawansowania naukowego i technologicznego
itp. Z czasem stan ten zmienił się. Po drugiej wojnie światowej powstały dwa bloki państw skupio-
ne wokół mocarstw dysponujących potężną siłą wojskową. Narastanie potencjałów militarnych po
obu stronach nie powodowało konieczności ich użycia. Potencjały te stały się doskonałym środkiem
odstraszania i politycznego oddziaływania na swoich przeciwników. „Równowaga strachu” stała się
jedną z metod zapewnienia własnego bezpieczeństwa. Współcześnie bezpieczeństwo wymaga rów-
nowagi między elementami wojskowymi i pozawojskowymi. Gama oddziaływań wzajemnych cią-
gle się poszerza. Obejmuje ona płaszczyzny polityczne, ekonomiczne, naukowo-techniczne, kultu-
rowe a także ekologiczne i humanitarne. Oznacza to, że państwa, podejmując tak szeroką współpra-
cę, na przykład w ramach procesu podjętego przez Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w
Europie (OBWE), decydują się na równie szerokie traktowanie potrzeb i środków zapewnienia wła-
snego bezpieczeństwa narodowego. Jest to powodowane z jednej strony próbą znalezienia jak naj-
skuteczniejszej formuły bezpieczeństwa, a z drugiej zaś „kurczeniem się” współczesnego świata w
efekcie postępu naukowo-technicznego.

Postęp cywilizacyjny to powstawanie nowych zjawisk rodzących zagrożenia dla bezpie-

czeństwa państw, ale także większe możliwości rozpoznawania i eliminowania tych zagrożeń. Jak
więc widać bezpieczeństwo współczesnych państw to stale poszerzający się zespół wartości, podle-
gających ochronie za pomocą wzbogacającego się instrumentarium środków owe wartości zabez-
pieczających

. Jest to zatem główny powód pojawienia się w ostatnich latach nowych aspektów

bezpieczeństwa wynikających z szerokiego rozpatrywania innych obszarów bezpieczeństwa – ener-
getycznego, żywnościowego, kulturowego.

Priorytet bezpieczeństwa militarnego, mimo zmieniającej się sytuacji międzynarodowej,

pozostaje nadal niezachwiany. Chociaż we współczesnym świecie możliwości wykorzystania siły
zmniejszają się, to jednak jeśli chodzi o zasadnicze interesy narodu, brana jest ona pod uwagę jako
podstawowy środek ich zapewnienia. Powszechnie uznaje się, że w celu zapewnienia bezpieczeń-
stwa terytorialnego i narodowej niezależności, posiadanie siły militarnej jest niezbędne. U źródeł
tego przekonania leży brak wiary w skuteczność innych metod zapewnienia bezpieczeństwa teryto-
rium państwa bądź jej odzyskania. Aspekty wojskowe nie wyczerpują jednak istoty sprawy i same
w sobie nie są w stanie skutecznie zapewnić bezpieczeństwa. Porównywanie potencjałów wojsko-
wych państw nie jest podstawą do orzekania o stanie ich bezpieczeństwa (rys. 1).

Państwom przyznaje się prawo do zachowania siły wojskowej na potrzeby narodowej obro-

ny. Jednak fakt, że państwa prowadzące politykę bezpieczeństwa opartą na umacnianiu własnej siły
wojskowej i wąskich interesach narodowych, mogą stać się poważnym destabilizatorem bezpie-
czeństwa międzynarodowego.

Historyczne doświadczenia dowodzą, że wielokrotnie bezpieczeństwo jednych państw ozna-

czało zagrożenie dla innych. Współcześnie szereg państw, dążąc do trwałego bezpieczeństwa pra-
gnie tworzyć je przez eliminację faktycznych lub domniemanych zagrożeń głównie w sferze mili-

Szerzej na ten temat zob. prace J. Kukułki, Kształtowanie nowego ładu międzynarodowego, [w:] Bezpieczeństwo na-

rodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku (red. D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba), Warszawa 1997 oraz Na
drodze nowego ładu światowego, [w:] R. Kużniar (red.), Krajobraz po transformacji, Warszawa 1992.

Rys. 1. Rola SZ RP w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa

Zapewnienia bezpieczeństwa

terytorium kraju

Udziału w syste-

mie

zbiorowego

bezpieczeństwa

europejskiego

(NATO)

Udziału

w operacjach

pokojowych

(ONZ, UZE)

Organizowania i udzielania pomocy społeczeństwu

oraz pozamilitarnym ogniwom obronnym

w likwidacji skutków katastrof i klęsk żywiołowych

Osiąganie

oraz utrzymanie

zdolności

bojowej do

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

tarnej. Jak wskazuje się, brak poczucia bezpieczeństwa państwa ma dwa główne źródła: rywalizację
polityczną między państwami oraz postęp techniki i technologii zbrojeniowej

. Bezpieczeństwo jest

często utożsamiane z siłą lub słabością. W rzeczywistości siły zbrojne (ich wielkość, stosunek mię-
dzy ludnością w wieku poborowym a rozmiarami tych sił, jakość uzbrojenia i zaopatrzenia itp.),
stanowią tylko jedno z wielu kryteriów siły bądź słabości państwa

Uwzględnianie czynnika siły militarnej w stosunkach międzynarodowych wynika z powsta-

nia relacji między państwami pozwalającymi jednemu państwu na narzucenie innemu takiego spo-
sobu postępowania, jakiego nie podjęłoby ono, gdyby miało pełną swobodę postępowania. Wymie-
nia się trzy determinanty siły militarnej państwa:
▲

Potencjał militarny tzn. wielkość środków, jakie państwo może przeznaczyć na siły zbrojne.

▲ Znaczenie przywiązywane do siły wojskowej przez państwo, wyrażające się w wielkości środ-

ków, jakie jest ono gotowe przeznaczyć na utrzymanie sił zbrojnych i uzbrojenia.

▲

Efektywność wykorzystania powyższych środków, umiejętności polityczne i wojskowe, dyspo-

nowania tymi siłami

Chociaż powszechnie mówi się o zmniejszeniu się politycznego znaczenia aspektu wojsko-

wego bezpieczeństwa na rzecz aspektów ekonomicznych, społecznych, kulturalnych, to jednak bar-
dziej trafne będzie stwierdzenie, że w chwili obecnej następuje redefinicja pojęcia „siła”. Dzisiaj, a
będzie to jeszcze ważniejsze w przyszłości, siła zależy w dużym stopniu od tego, które państwo
przoduje w rewolucji informacyjnej. Wynikająca z wielkich inwestycji, ale także otwartości tego
społeczeństwa, dominująca rola Stanów Zjednoczonych w najnowocześniejszych technologiach
komunikacyjnych i przetwarzania danych umożliwia obserwację kosmosu, bezpośrednie komuni-
kowanie się i zdolność do integracji niezwykle złożonych systemów informacyjnych. Umożliwiło
to Stanom Zjednoczonym na osiągnięcie „przewagi informacyjnej” pozwalającej na odparcie trady-
cyjnych zagrożeń o charakterze militarnym. W efekcie doprowadziło to do poprawy bezpieczeń-
stwa Stanów Zjednoczonych, państw Unii Europejskiej, Japonii i innych państw wysoko uprzemy-
słowionych i zwiększenia stabilizacji międzynarodowej raczej przez zachętę niż przez przymus.
Przeszkodą, by wykorzystać ten potencjał jest tradycyjne, głównie militarne pojmowanie bezpie-
czeństwa i przywiązywanie wagi do takich wyznaczników bezpieczeństwa jak: produkt narodowy
brutto, liczba ludności, zasoby energii, ziemi, bogactw naturalnych itd.

Bezpieczeństwo militarne państwa ma również wymiar narodowy i międzynarodowy.

Aspekt narodowy bezpieczeństwa militarnego związany jest z oceną własnych zagrożeń, jakiej do-
konuje każde państwo.

Patrząc z perspektywy historycznej jak i współcześnie, państwo identyfikuje się przez sto-

sunek do innych państw, określając swoją egzystencję i granice użyciem bądź groźbą użycia siły.
Dopóki społeczność międzynarodowa składać się będzie z suwerennych państw, wojna między ni-
mi pozostawać będzie wciąż możliwością, którą wszystkie rządy muszą brać pod uwagę.

Międzynarodowy wymiar bezpieczeństwa militarnego traktuje tę problematykę szerzej i

wszechstronniej. Źródło tego stanu rzeczy tkwi w pełniejszym traktowaniu bezpieczeństwa militar-
nego niż wyznaczać to mogą dwustronne porozumienia państw. Wszechstronność proponowanych
i realizowanych w ramach zinstytucjonalizowanych struktur koncepcji bezpieczeństwa militarnego
sprawia, że współcześnie użycie sił zbrojnych daleko wykracza poza ramy suwerennej decyzji pań-
stwa. Koncepcje te należy wymienić choćby hasłowo: „równowaga siły”, „odstraszanie”, równe
bezpieczeństwo”, „pokojowe współistnienie”, „minimalna wystarczalność obronna” i wiele innych.
Aktualna do niedawna alternatywa: uczestnictwo w sojuszu czy neutralność, zmienia obecnie swój
charakter odnośnie kwestii bezpieczeństwa militarnego. Podstawową sprzecznością dnia dzisiejsze-
go jest uzyskanie zgody poszczególnych państw na ograniczenie swoich praw do suwerenności w
celu rozszerzenia możliwości bezpieczeństwa (w tym również militarnego) społeczności międzyna-
rodowej

Por.: W. Multan, Bezpieczeństwo międzynarodowe ery nuklearnej, Warszawa 1991.

Zob. J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo.

Por. W. Multan, Bezpieczeństwo,...

R. Kuźniar, Polska polityka bezpieczeństwa 1989-2000 , B. Balcerowicz, rozdz. XIII, Siły Zbrojne w polskiej polityce

bezpieczeństwa.

1.1. Pojęcie bezpieczeństwa militarnego

Zdefiniowanie bezpieczeństwa militarnego wymaga umiejscowienia go w ogólnym pojęciu

bezpieczeństwa i bezpieczeństwa państwa jako jeden z jego składników.

BEZPIECZEŃSTWO - to stan, który daje poczucie pewności (istnienia i przetrwania oraz

warunków rozwoju i aktywności) i gwarancje jego zachowania oraz szansę na doskonalenie. Jedna
z podstawowych potrzeb człowieka; sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś, co
człowiek szczególnie ceni, na przykład: zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych.

BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA - to stan uzyskany w wyniku zorganizowanej ochrony i

obrony przed możliwymi zagrożeniami, wyrażany stosunkiem potencjału obronnego do skali za-
grożeń.

BEZPIECZEŃSTWO MILITARNE - to stan uzyskany w rezultacie utrzymywania od-

powiednio zorganizowanych i wyposażonych sił zbrojnych oraz zawartych sojuszów wojskowych,
a także posiadania koncepcji strategicznej wykorzystania będących w dyspozycji sił, stosownie do
zaistniałej sytuacji.

Z powyższej definicji wynika, iż zasadniczymi elementami (charakterystyka poniższych

elementów jest w pkt. 1.2.) bezpieczeństwa militarnego są:
▲

Siły zbrojne, ich organizacja i wyposażenie.

▲ Zawarte Sojusze militarne i inne organizacje.
▲

Koncepcja strategiczna wykorzystania wszelkich sił.

Przytoczone pojęcie bezpieczeństwa militarnego wg Słownika terminów z zakresu bezpie-

czeństwa narodowego, AON 2002 r. określa go jako „stan”, co w pojęciu innych profesjonalistów z
tej problematyki jest zbytnim zawężeniem. Andrzej Dawidczyk w książce pt.: Nowe wyzwania,
zagrożenia i szanse dla bezpieczeństwa Polski u progu XXI wieku, AON 2001 r. stwierdza:
„Zmniejszanie się groźby wybuchu konfliktu na dużą skalę uruchomiło potrzebę, nadając bezpie-
czeństwu charakter procesu, w którym wszystkie jego składowe podlegają ciągłym zmianom, uwa-
runkowanym dynamiką wewnętrznej i zewnętrznej struktury otoczenia poszczególnych państw.

W celu dopełnienia wcześniej cytowanych definicji należy wspomnieć, iż używane jest po-

jęcie SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA – to skoordynowany wewnętrznie zbiór ele-
mentów organizacyjnych, ludzkich i materiałowych, ukierunkowanych na przeciwdziałanie wszel-
kim zagrożeniom państwa, a w szczególności politycznym, gospodarczym, psycho-społecznym,
ekologicznym i militarnym

Według R. Kulczyckiego (wykład dla studentów uzupełniających studiów magisterskich –

bezpieczeństwo narodowe) SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA RP jest to zbiór względnie odosob-
nionych, organizacyjnie, funkcjonalnie oraz merytorycznie i prawnie powiązanych w spójną całość
systemu kierowania bezpieczeństwem państwa podsystemów bezpieczeństwa: politycznego, gospo-
darczego, militarnego, informacyjnego, dysponujących potencjałami zdolnymi do przeciwstawienia
się adekwatnym potencjałom zagrożenia RP zapewniając Polsce trwały, zrównoważony, bezpiecz-
ny rozwój.

1.2. Elementy podsystemu bezpieczeństwa militarnego

1.2.1. Siły Zbrojne RP

Siły Zbrojne RP to podstawowy element systemu obronności państwa, przeznaczony do

ochrony i obrony jego interesów, wykorzystywany jako czynnik odstraszania, wymuszania i utrzy-
mania pokoju lub w razie konieczności do prowadzenia walki zbrojnej.

Ze względu na charakter prowadzonych działań i strukturę organizacyjną siły zbrojne dzielą

się na wojska operacyjne i obrony terytorialnej. Ze względu na środowisko w jakim prowadzone są
działania na rodzaje sił zbrojnych: wojska lądowe, siły powietrzne i marynarkę wojenną. W skład
sił zbrojnych wchodzi Sztab Generalny jako organ planowania wykorzystania sił zbrojnych, a w
czasie wojny Naczelne Dowództwo wraz ze zmobilizowanymi jednostkami.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002.

Siły Zbrojne RP są zasadniczym instrumentem państwa, przeznaczonym do skutecznego

wspierania jego polityki bezpieczeństwa.

Miejsce i rola Sił Zbrojnych RP w architekturze bezpieczeństwa państwa wynikają z potrzeb

obrony narodowej, zobowiązań sojuszniczych oraz uczestnictwa w działaniach na rzecz międzyna-
rodowego pokoju i stabilności.

Siły zbrojne zapewniają:

 ochronę niepodległości i niepodzielności terytorium Polski;
 bezpieczeństwo i nienaruszalność granic;
 wsparcie polityki zagranicznej i żywotnych interesów państwa na arenie międzynarodowej;
 pomoc organom administracji publicznej w reagowaniu na zagrożenia pozamilitarne;
 wsparcie operacji antyterrorystycznych i ratowniczych.

W tym celu SZ RP utrzymują w gotowości niezbędny potencjał środków wojskowych do

przeciwdziałania lub usuwania przyczyn i skutków zewnętrznych oraz wewnętrznych zagrożeń
bezpieczeństwa państwa.

Siły Zbrojne RP wydzielają również określony, przez odrębne porozumienia, potencjał do

zintegrowanej struktury wojskowej NATO.

Będą też uczestniczyć w operacjach kryzysowych UE, zgodnie z deklaracjami politycznymi

państwa. Komponenty SZ RP przewidywane do użycia w operacjach NATO mogą być również
włączone do operacji wojskowych Unii Europejskiej. Każdorazowo jednak akt tego rodzaju wyma-
ga oddzielnej decyzji Prezydenta RP.

Wspólny wysiłek zbrojny państw sojuszniczych i UE jest podstawowym narzędziem kształ-

towania i stabilizowania międzynarodowego bezpieczeństwa europejskiego, euroatlantyckiego i
globalnego. Wspiera on wysiłki dyplomatyczne społeczności międzynarodowej zmierzające do
przeciwdziałania powstawaniu lokalnych i regionalnych konfliktów oraz ich pokojowego rozwią-
zywania.

W przypadku wyczerpania możliwości i środków pokojowych w rozwiązywaniu zarzewia

konfliktu, wydzielone komponenty SZ RP, na podstawie odrębnych decyzji politycznych kierow-
nictwa państwa, mogą uczestniczyć w interwencji zbrojnej poprzez podjęcie działań prewencyj-
nych, reagowania kryzysowego, obronnych lub stabilizacyjnych w ramach ONZ, OBWE, NATO,
UE bądź doraźnie organizowanych koalicji.

Siły Zbrojne RP są przygotowywane do skutecznego przeciwdziałania określonym zagroże-

niom zewnętrznym i wewnętrznym godzącym w narodowy interes bezpieczeństwa państwa oraz do
uczestniczenia w operacjach reagowania kryzysowego i wojennych

Zasadnicze zadania Sił Zbrojnych RP

Punktem wyjścia mającym prowadzić do ustalenia modelu SZ RP (struktur organizacyjnych,

systemu dowodzenia oraz uzbrojenia i wyposażenia) powinno być określenie dla nich zadań (teraź-
niejszych i przewidywanych) przede wszystkim w systemie obronnym państwa, ale także w syste-
mie sojuszniczym.

Ogólne zadania dla Sił Zbrojnych RP są określane przez czynniki polityczne, w związku z

tym kierownictwo polityczne państwa (mając cały czas na względzie bezpieczny byt i rozwój pań-
stwa) winno je wygenerować na podstawie realizowanych interesów państwa, przewidywanych
zagrożeń, misji do wypełnienia oraz zobowiązań międzynarodowych, czyli uogólniając na podsta-
wie uwarunkowań politycznych, społecznych i militarnych. Z prowadzonych analiz wynika, że spo-
śród uwarunkowań politycznych, społecznych i militarnych podstawowe znaczenie dla określenia
zadań będą miały: zagrożenia, uczestnictwo w sojuszu, wola obrony wartości narodowych przez
społeczeństwo. Następnie wojskowe dowództwa (strategiczne i operacyjne) na podstawie określo-
nych zasadniczych zadań polityczno-wojskowych dla sił zbrojnych precyzuje bardziej szczegółowe
zadania i wymagania operacyjne dla podległych wojsk (patrz zał. 2.).

Warto podkreślić, że analiza aktualnej (prognozowanej) sytuacji geopolitycznej i militarnej

w Europie pozwala dostrzec wiele czynników wpływających pośrednio i bezpośrednio na zmianę
charakteru zadań SZ RP (rys. 2).

Strategia wojskowa RP, MON, Warszawa 2003.

Dokumentem pierwotnym określającym ogólne zadania dla sił zbrojnych jest Strategia bez-

pieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej

, w której ponadto określono, że przekazane zadania mają

być skonkretyzowane w narodowych i sojuszniczych planach obrony. W Strategii bezpieczeń-
stwa... przewiduje się gotowość Sił Zbrojnych RP do wykonania czterech rodzajów zadań strate-
gicznych:
1) zadań obronnych – odparcie agresji na terytorium Polski lub innego państwa sojuszniczego;
2) zadań reagowania kryzysowego (także w ramach misji międzynarodowych poza obszarem

RP);

3) zadań stabilizacyjnych i prewencyjnych (w czasie pokoju).
4) zadań związanych z występowaniem zagrożeń pozamilitarnych (klęski żywiołowe, katastro-

fy).

Rozpatrując przedstawione powyżej zasadnicze zadania postawione siłom zbrojnym, widać

ich częściową nierealność, pewną niejasność oraz zbytnie skierowanie uwagi na zabezpieczenie
interesów sojuszników (organizacji międzynarodowych). Powstaje więc pytanie, czy mając takie
ograniczenia ekonomiczno-finansowe, a w związku z tym nienowoczesną i niedoinwestowaną ar-
mię, możemy sobie pozwolić w bliskiej perspektywie czasowej na realizację powyższych zadań?
Przecież zadania na tym szczeblu kierowania państwem stawia się po to, by je realizować, gdyż
stają się one bazą do ich dalszej operacjonalizacji. Poza tym, najpierw należałoby priorytetowo
traktować własne bezpieczeństwo, dopiero zając się bezpieczeństwem innych, gdyż słynny Artykuł
V Traktatu, nie daje nam żadnych gwarancji, lecz tylko daje możliwość udzielenia wsparcia przez
inne nacje z NATO.

Opracowana przez MSZ w 2003 r.

Brak utrwalonej demo-

kracji

w części krajów

Zmniejszenie

groźby globalnej

konfrontacji

militarnej

Udział Polski

w sojuszu

NATO

Duża

nieprzewidywalność

sytuacji w krajach

byłego ZSRR

Tendencje do zmniejsza-

nia

sił zbrojnych

na czas „P”

ZADANIA SZ

Wzrost zagro-

żeń

o charakterze

niemilitarnym

Większe

prawdopodobień-

stwo

konfliktów

lokalnych

Zmiany

w doktrynach

i uzbrojeniu

wojsk

Rys. 2. Czynniki wpływające na zmiany zadań SZ

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

Drugim niejasnym elementem są zadania dotyczące reagowania kryzysowego, ponieważ

nie wiadomo, czy zadania z tej grupy dotyczą tylko sfery militarnej (operacje realizowane poza
Artykułem V Traktatu) czy także sfery niemilitarnej (np.: zwalczanie klęsk żywiołowych, terrory-
zmu, handlu narkotykami, przestępczości zorganizowanej, itp.)?

Wyjaśnia i dokładniej precyzuje zadania do realizacji przez SZ RP następny dokument rangi

państwowej, jest to Strategia wojskowa Rzeczypospolitej Polskiej

. Na podstawie dwóch wspo-

mnianych powyżej zasadniczych dokumentów rozwinięte zostały zasadnicze zadania przewidziane
do realizacji przez SZ RP.

Zadanie pierwsze związane z odparciem bezpośredniej agresji na własne terytorium lub na

inne państwo sojusznicze będzie polegało na:



stopniowym lub alarmowym rozwijaniu sił zbrojnych, osiąganie stanu gotowości do działań

oraz przeprowadzenie częściowej lub powszechnej mobilizacji;



rozpoznawaniu zgrupowania inwazyjnego przeciwnika w celu przejęcia inicjatywy strategicz-

nej;



wzmocnieniu ochrony granicy i przestrzeni powietrznej oraz ochrony ważnych obiektów woj-

skowych, administracyjnych i gospodarczych;



przeprowadzeniu połączonych operacji osłonowych i obronnych w początkowym okresie wojny

przy użyciu sił znajdujących się na zaatakowanym obszarze oraz wojsk operacyjnych dodatko-
wo przerzuconych z innych kierunków i obszarów;



doprowadzeniu do uzyskania przewagi strategicznej przez mobilizacyjne i operacyjne rozwinię-

cie głównych sił obrony oraz sił wzmocnienia;



rozbiciu zgrupowania inwazyjnego i zniszczeniu jego potencjału ofensywnego przez zorgani-

zowanie przeciwnatarcia strategicznego.

Powyższe zadania przewidziane dla wojsk operacyjnych będą wspierane działaniami sił

obrony terytorialnej, polegającymi na:



zorganizowaniu obrony miast i miejscowości ważnych operacyjnie rejonów i obiektów na ca-

łym terytorium Polski;



ochronie bezpiecznego funkcjonowania elementów infrastruktury państwa (ekonomicznej i spo-

łecznej), istotnych dla swobody manewru wojsk operacyjnych i koniecznych dla wsparcia wojsk
sojuszniczych;



dezorganizowaniu operacji agresora przez przeprowadzenie zakrojonych na szeroką skalę ma-

sowych, nieregularnych działań na tyłach i w ugrupowaniu jego wojsk.

Do wykonania zadań operacyjnych w wypadku agresji na inne państwo sojusznicze wydzie-

lone są i mogą być użyte polskie siły o wysokiej gotowości do działań związki taktyczne i oddziały
WL, SP i MW:



udział wydzielonych zgrupowań (także wsparcie i zabezpieczenie) w sojuszniczych operacjach

militarnych;



gotowość do wszechstronnej militarnej (lądowej, powietrznej i morskiej) osłony strategicznej

własnego terytorium w warunkach selektywnego oddziaływania zbrojnego i pozazbrojnego
przeciwnika (kiedy część sił narodowych jest zaangażowana na innym teatrze wojny).

Sprawna realizacja zadań zapisanych w Strategii wojskowej RP będzie możliwa jeśli w cza-

sie pokoju Siły Zbrojne RP zostaną przygotowane do działań w ramach koalicyjnej obrony NATO i
innych misji Sojuszu.

Również przez rozwijanie współpracy z armiami państw spoza NATO realizującymi pro-

gram „Partnerstwo dla Pokoju”, w tym konsultacje, wspólne ćwiczenia i pomoc wojskowa oraz
tworzenie wielonarodowych formacji przygotowywanych do operacji wymuszania (wspierania)
pokoju. Także przez przygotowanie i utrzymanie sił i środków do użycia w sytuacjach nadzwyczaj-
nych (wyjątkowych) klęsk żywiołowych, awarii przemysłowych i katastrof, w postaci pododdzia-
łów ratownictwa inżynieryjnego, czy chemicznych i radiacyjnych zespołów awaryjnych. Obecne
wyzwania nakazują także przygotować wydzielone jednostki z sił zbrojnych do użycia ich

Strategia wojskowa RP (projekt – listopad 2003).

w wypadku zagrożeń o charakterze paramilitarnym jak terroryzm, zorganizowana przestępczość,
czy rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i wszelkiego rodzaju trucizn (narkotyków).

Stabilizujący się okres względnego pokoju w Europie może spowodować, że siły zbrojne

będą spełniać głównie funkcje prewencji, interwencji i przywracania porządku

Kolejne zadanie dotyczy reagowania na zaistniały kryzys, także w ramach misji organizo-

wanych pod egidą międzynarodową. To zadanie mogą realizować siły odpowiednio przygotowane
o charakterze raczej policyjnym. Będą one izolowały rejony objęte konfliktem oraz wywierały mili-
tarną i pozamilitarną presję na zwaśnione strony, a także mogą udzielać pomocy organizacyjnej,
humanitarnej i doradczej stronom konfliktu, a kiedy te działania zawiodą mogą bezpośrednio wy-
musić pokojowe rozwiązanie przez rozdzielania stron i ich rozbrojenie. W tym celu przewiduje się
szkolić i przygotowywać pododdziały wojsk lądowych wraz z jednostkami zabezpieczenia.

Wykonywanie zadań stabilizacyjnych i prewencyjnych w czasie pokoju będzie zależało od

utrzymania ciągłej gotowości sił do podjęcia działań poza granicami kraju, wspólnie z siłami zbroj-
nymi innych państw. Może ono polegać na:



odstraszaniu strategicznym przez utrzymywanie w czasie pokoju części sił w gotowości do pod-

jęcia działań, a pozostałe siły w odpowiedniej gotowości do mobilizacyjnego rozwinięcia;



rozwijanie kontaktów Wojska Polskiego z innymi armiami (przede wszystkim z sąsiadami w

regionie);



aktywne uczestnictwo w ramach programu „Partnerstwo dla Pokoju”;



uczestnictwo w przedsięwzięciach organizowanych przez ONZ, OBWE i inne organizacje mię-

dzynarodowe na rzecz stabilizacji międzynarodowej.

Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej zadania (pogrupowane według założeń zawartych w

dokumentach rangi państwowej), można je dodatkowo uporządkować według dwóch kryteriów
(zał. 3):
1) charakteru (czy są militarne czy nie);
2) miejsca realizacji.

Podsumowując przedstawione główne zadania (teraźniejsze i przyszłe) dla Sił Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej, można wyciągnąć pewne wnioski w stosunku do transformacji jakim one
podlegają:
1) mniejsze prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu zbrojnego, powoduje powiększenie zakresu

zadań o charakterze niemilitarnym – potrzeba specjalistycznego wyposażenia JW oraz szko-
lenia;

2) członkostwo w sojuszu sprawia, że nastąpiła możliwość wykonywania zadań w ramach wielo-

narodowych operacji połączonych – konieczność odpowiedniego wyposażenia, organizacji
wojsk i dowództw, procesu dowodzenia, szkolenia kadry, ponadto operacje te będą często
prowadzone poza obszarem kraju – konieczność rozwoju logistyki oraz transport
(w operacjach NATO za logistykę sił wydzielonych jest odpowiedzialne dowództwo narodowe);

3) członkostwo w NATO to w razie kryzysu lub wojny możliwość wsparcia ze strony wojsk so-

juszniczych, stąd gotowość do pełnienia funkcji państwa-gospodarza (HNS – Host Nation
Support), czyli przygotowanie przez państwo odpowiedniej infrastruktury (wydzielenie sił i
środków, nowe uregulowania prawne);

4) zmniejszenie stanów osobowych SZ RP na czas „P”, a z drugiej strony duża ilość różnorodnych

misji do wypełnienia, stwarza potrzebę przewartościowania zadań w zakresie przygotowania
systemu mobilizacyjnego, który powinien być szybki, elastyczny, wydajny) oraz w zakresie
szkolenia rezerw osobowych (w perspektywie przygotowanie rezerw osobowych do misji i
operacji pokojowych);

5) zmniejszenie groźby wybuchu konfliktu o charakterze globalnym (mniejsze prawdopodobień-

stwo wykonywania zadań wojennych), a z drugiej strony konieczność powstrzymywania zagro-
żeń pokoju i bezpieczeństwa legła u podstaw wyznaczenia SZ RP nowych zadań, rozszerzając
ich tradycyjne funkcje o działania pozawojenne (operacje inne niż wojna) w okresie kry-
zysu i w czasie pokoju;

B. Balcerowicz, Sojusz a obrona narodowa, DW Bellona, Warszawa 1999, s. 36.

6) ukształtowanie się demokracji, cywilnej kontroli nad armią oraz jawność budżetu wojska (duża

świadomość podatnika odnośnie wydawanych środków) powoduje konieczność przewartościo-
wania w zakresie zadań dotyczących kontaktu SZ RP ze społeczeństwem, mediami oraz organi-
zacjami zarówno w czasie ćwiczeń, jak i operacji pokojowych – konieczność stworzenia pro-
fesjonalnych komórek w dowództwach oraz wprowadzenia technik „Public Relation”).

Ewolucja w poglądach na struktury organizacyjne sił zbrojnych będzie zmierzała w kilku

kierunkach (zał. 4.):



czynnik ludzki będzie ustępował miejsca sile ognia uzbrojenia;



liczebność i „masa” sił zbrojnych będzie zastępowana jakością wyszkolenia żołnierzy, ich wy-
posażenia i precyzji prowadzenia ognia;



możliwość działań uprzedzających i ofensywnych, polegających na:



kto pierwszy dostrzeże i dosięgnie przeciwnika z dalszej odległości;



jak szybki będzie obieg informacji oraz podjęcie decyzji do działań

W tworzonych Siłach Zbrojnych RP (model 2008) obowiązuje następujący wielofunkcyjny

ich podział:
1. Typy sił (jednostek wojskowych):



siły zdolne do przerzutu poza kraj;



siły na miejscu.

2. Kategorie przeznaczenia sił (jednostek wojskowych):



siły podporządkowane dowództwu NATO;



siły wydzielone do Sojuszu NATO;



siły zarezerwowane dla sojuszu NATO.

3. Kategorie dowództw i jednostek wojskowych ze względu na pokojowe ukompletowanie w sta-

nie osobowym, uzbrojeniu i sprzęcie:



kategoria od 1 do 8 – siły wysokiej gotowości do podjęcia działań;



kategoria od 9 do 10 – siły o niższej gotowości do podjęcia działań;



kategoria 11 – siły o wydłużonym terminie gotowości do działań.

4. Poziomy gotowości sił (jednostek wojskowych) do wykonania zadań:



siły o zróżnicowanej gotowości do wykonania zadań, w tym siły wysokiej gotowości i niż-

szej gotowości do wykonania zadań;



siły o wydłużonym terminie gotowości do wykonania zadań.

5. Podział sił do realizacji zadań:



jednostki wojsk operacyjnych: WLąd., SP, MW;



jednostki wsparcia ogólnego: obrony terytorialnej, żandarmerii wojskowej, inżynieryjne,

obrony przed bronią masowego rażenia, logistyczne i administracji wojskowej.

Z trudem tworzone nowe struktury naszych sił zbrojnych muszą uwzględniać założenia

Koncepcji Strategicznej Sojuszu z dnia 24 kwietnia 1999 r., która wskazuje, iż siły zbrojne Sojuszu
muszą być:



odpowiednio silne oraz posiadające zdolność do odstraszania i odparcia ataku przeciw człon-
kowi Sojuszu;



interoperacyjne i wyposażone w odpowiednie technologie;



utrzymywane na odpowiednim poziomie gotowości i posiadające możliwości pokonania prze-

ciwnika w różnorodnych, skomplikowanych połączonych i wspólnych operacjach;



zdolne operacyjnie, tzn. posiadać skuteczne zdolności bojowe, mobilne, zdolne do przerzutu
wojsk, zdolne do przetrwania i zdolne do wspomagania działań w wymiarze logistyki;



chronione przed atakiem terrorystycznym;



zbudowane w taki sposób, aby odzwierciedlały wielonarodowy i połączony charakter misji So-
juszu.

Powyższe przesłania są zawarte w nowych dokumentach strategicznych i mają swój odpo-

wiedni wymiar w tworzonych strukturach organizacyjnych Sił Zbrojnych RP.

Ch.N. Donnelly, Nowy kształt europejskich sił zbrojnych u progu XXI wieku.

1.2.2. Sojusze – Sojusz NATO i Unia Europejska

Formalnie status Polski w Sojuszu jest jednoznaczny. Kraj nasz został uznany za pełno-

prawnego członka NATO, wchodzącego we wszystkie jego struktury, bez stosowania odrębnych
regulacji prawnych. Jednakże rzeczywista pozycja Polski w NATO nie jest ani z góry przesądzona,
ani w pełni postanowiona. Będzie ją determinować szereg czynników, zarówno obiektywnych, jak i
subiektywnych, a istotne z nich to:



położenie i warunki geograficzne;



potencjał państwa, jego wkład na rzecz Sojuszu z wyeksponowaniem wkładu wojskowego.

Jakkolwiek stwierdzenia o wielkości i położeniu Polski mogą brzmieć irytująco banalnie –

uważam, że należy je wciąż pamiętać i na nich budować najbardziej oczywiste wnioski.

Polska leży w centralnej części Europy, sytuując się zarazem w środkowej części jednego z

czterech jego regionów geostrategicznych, zwanego Europą Środkową. Położenie centralne ma z
natury rzeczy w strategii znaczenie kluczowe, a centralnemu położeniu Polski trudno zaprzeczyć.
Leży ona w obszarze tradycyjnych (naturalnych) szlaków komunikacyjnych, w układzie równoleż-
nikowym Wschód-Zachód. Takie położenie naszego kraju, jego naturalne warunki geograficzne i
znaczenie komunikacyjne powodują, iż znajduje się on na głównej osi strategicznej Europy.

Polska znajduje się na głównym kierunku strategicznym Sojuszu, w sąsiedztwie dwóch

jego najważniejszych strategicznych partnerów – Rosji i Ukrainy. Oczywiste jest, że nasze bezpie-
czeństwo będzie w znacznym stopniu funkcją relacji NATO z tymi dwoma państwami. Aktywny
udział w kształtowaniu tych relacji staje się poważnym wyzwaniem dla Polski. Polska, jako pań-
stwo-członek NATO, jest najbliższym sąsiadem aspirujących do członkostwa w Sojuszu państw
nadbałtyckich – Litwy, Łotwy, Estonii – oraz Słowacji. Ta geograficzna i nie tylko geograficzna
bliskość wyznacza Polsce rolę szczególnego partnera tych państw.

Polska jest państwem granicznym NATO. Właśnie na obszarach państw granicznych z na-

tury rzeczy koncentrować się muszą wysiłki Sojuszu z zakresu obrony wspólnej. Logiczne jest, że
takie położenie geostrategiczne powinno nam dawać priorytet we wspólnej obronie. Kapitalne zna-
czenie jednocześnie ma fakt, że Polska nie jest granicznym państwem peryferyjnym. Leży bo-
wiem na głównym kierunku strategicznym. Ze względu na powyższe, w koncepcjach obrony obsza-
ru Europy Środkowej Polska odgrywać będzie rolę centralną.

Analiza potencjalnych zagrożeń prowadzi do wniosku, iż w NATO najmniej bezpieczne bę-

dą właśnie państwa graniczne, położone we wschodniej i południowo-wschodniej części jego ob-
szaru. Państwa te muszą być gotowe do aktywności na pierwszej linii, tworząc pierwszy rzut strate-
giczny, i to zarówno podczas reagowania kryzysowego, jak i działań wojennych. Bezpiecznie usy-
tuowane są państwa Europy Zachodniej.

Z granicznego położenia państwa wynikają dla niego szczególne obowiązki już w czasie po-

koju, przede wszystkim te tradycyjne, tj. obrona granic Sojuszu, dozorowanie przestrzeni powietrz-
nej, morskiej i lądowej. Obowiązki te nabierają wielkiej wagi w kontekście uciążliwości dla człon-
ków Sojuszu pokojowych zagrożeń, takich jak: nie kontrolowane migracje ludności, przenikanie
przestępczości zorganizowanej, proliferacja składników broni masowego rażenia, przewozy tranzy-
towe środków chemicznych.

Ogólnie rzecz biorąc, państwo graniczne to niekoniecznie państwo frontowe. Z położenia

Polski nie musi wynikać znana z historii rola „przedmurza”. Może z niego wynikać raczej rola
„pomostu”. Państwo o położeniu granicznym ma do odegrania ogromną rolę w stosunkach
z sąsiadami. Może bezpośrednio uczestniczyć: w realizacji pokojowych założeń strategii NATO; w
promocji określonych wartości; w szeroko pojętym dialogu i współpracy; w realizacji strategii part-
nerstwa.

Szczególne obowiązki do podjęcia znacznych wysiłków w obronie zbiorowej Sojuszu, w re-

agowaniu kryzysowym, w prewencji, a także w budowie partnerskich stosunków z sąsiadami – to
zespół czynników determinujących w sposób wyraźny naszą rolę i zadania w NATO. Czynniki te
powinny działać na naszą korzyść przy podziale środków, a także przy renegocjacji limitów uzbro-
jenia w ramach CFE.

Graniczne położenie państwa nie jest ani wygodne, ani bezpieczne. Zrozumiałe więc być

powinno, że w interesie Polski leży dalsze rozszerzenie NATO o przynajmniej niektóre państwa

sąsiedzkie. Sojusz należy też traktować w kategorii wspólnoty, do której każdy z uczestników wno-
si określony wkład. Mówiąc o Sojuszu Północnoatlantyckim, należy mieć na uwadze także i to,
jakie znaczenie w zachodnim systemie wartości przypisuje się gospodarce i handlowi.

Polska, jak wiadomo, jest państwem średniej wielkości. Zarówno pod względem obszaru,

jak i liczby ludności sytuujemy się wśród dziewiętnastu członków Sojuszu na ósmym miejscu. Na
mniej znaczących miejscach lokują jednak Polskę inne, powszechnie stosowane do ogólnych po-
równań wskaźniki: wysokość produktu krajowego brutto (PKB), wysokość PKB na głowę miesz-
kańca czy wysokość obrotu w handlu zagranicznym.

Wkład wojskowy Polski – mierzony liczbą sił zbrojnych i podstawowego uzbrojenia jest

znaczący. Łącznie wskaźniki militarne dają nam w natowskim gronie państw 5-6 miejsce. Nasz
wkład pozostanie ilościowo znaczący nawet po zrealizowaniu zamierzonych redukcji. Zakładać
należy, że liczebność pozostałych armii Sojuszu też będzie się zmniejszać. Zachód jednak, szcze-
gólnie w obecnej dobie, bardziej ceni sobie jakość niż ilość. Przestaje już dziś walory armii mierzyć
tysiącami żołnierzy. Ponadto zdecydowanie odchodzi się od liczebnie dużych armii z poboru.
NATO jest niezbyt zainteresowane liczną armią, której nie można skutecznie wykorzystać.

Unowocześnienie i modernizacja uzbrojenia wojsk są zjawiskiem zrozumiałym, zaś odejście

od armii masowych jest trendem powszechnym. Jednakże liczebność armii zależeć powinna od
warunków geostrategicznych – od położenia, miejsca i roli w Sojuszu. Polska ze swoim położeniem
geostrategicznym, państwa granicznego na głównym kierunku strategicznym, niekoniecznie musi w
ramach Sojuszu budować armie wyłącznie czy głównie do działania na zewnątrz; bardziej potrzeb-
na Polsce i Sojuszowi może być armia do obrony, i to relatywnie liczniejsza niż armie państw poło-
żonych w głębi ugrupowania strategicznego Sojuszu.

Natomiast jeśli zdołamy przekonać partnerów, że w naszym wypadku ważna jest ilość, to i

tak w ich perspektywie miernikiem naszej siły będzie jakość lub łącznie obydwa te składniki. Ja-
kość Wojska Polskiego w powszechnym odbiorze nie jest zbyt wysoka. Na tę ocenę rzutuje obniża-
jąca się jakość uzbrojenia, wyposażenia i infrastruktury.

Trudniejszą sprawą jest dokonanie oceny jakości stanów osobowych. Tu ostatnio prefero-

wanym wyznacznikiem jest stopień uzawodowienia sił zbrojnych, gdyż bardziej ceni się armie pro-
fesjonalne, złożone z zawodowców i ochotników. Wartość żołnierza z powszechnego poboru –
szczególnie gdy znacznie ulega skróceniu czas jego służby – jest oceniana o wiele niżej. Wojsko
Polskie w obecnym swoim składzie posiada nieco więcej niż 50 % żołnierzy zawodowych, co
oznacza 50-procentowe uzawodowienie. Wydaje się, że bez jednostek (bojowych) kompletnie uza-
wodowionych trudno będzie mówić o wyjściu naprzeciw oczekiwaniom sojuszników.

Jakość stanów osobowych, ich wyszkolenie ocenia się pośrednio przede wszystkim przez

nakłady na jednego żołnierz. W tym względzie ogólnie znane wskaźniki są dla nas wielce nieko-
rzystne (rys. 3).

Polska

22.000 $

Włochy

115.789

171.627 $

Francja

124/747 $

Niemcy

109.122

Rys. 3. Wskaźniki nakładów na jednego żołnierza w wybranych państwach NATO

Ź r ó d ł o: Military Balanse

Ocena stanów osobowych, uzbrojenia i wyposażenia sił zbrojnych oraz stanu infrastruktury

ma w sumie prowadzić od odpowiedzi na zasadnicze pytanie, czy siły zbrojne są zdolne sprostać
planowanym misjom i zadaniom? A zatem czy będą one zdolne do wykonania zadań wspólnie z
innymi siłami NATO i czy będą zdolne do przerzutu na dużą odległość? W skład tych misji i zadań
będą wchodziły:

▲

Obrona i bezpieczeństwo w czasie pokoju obejmująca:



udział w likwidacji skutków klęsk żywiołowych i katastrof;



wojskowa pomoc instytucjom rządowym, samorządowym i organizacjom cywilnym;



kontrola i gotowość do obrony polskich obszarów morskich i polskiej strefy ekonomicznej

w akwenie Morza Bałtyckiego;



kontrola i gotowość do obrony polskiej przestrzeni powietrznej;



prowadzenie rozpoznania wojskowego;



działalność hydrologiczno-meteorologiczna;



działalność topograficzna i kartograficzna;



ochrona konwojów i transportu osób ważnych w czasie pokoju;



działalność reprezentacyjna;



prowadzenie wojskowych przedsięwzięć ratowniczych i poszukiwawczych;



oczyszczanie terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojsko-

wego;



wspieranie sił Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

▲

Dialog obronny i współpraca:



prowadzenie współpracy wojskowej w zakresie rozwoju i stosowania środków zaufania i

bezpieczeństwa w bezpośrednim otoczeniu Polski;



przestrzeganie porozumień rozbrojeniowych i ich nadzór;



działania w zakresie regionalnej współpracy obronnej.

▲

wspieranie porządku międzynarodowego:



kontrola przestrzegania handlu bronią;



udział w misjach pokojowych;



udział w operacjach wsparcia i wymuszania pokoju;



udział w operacjach humanitarnych i pomoc przy likwidacji skutków klęsk żywiołowych

poza Polską.

▲

Obrona w ramach konfliktów lokalnych i regionalnych:



regionalny konflikt na obszarze NATO z działaniami na terytorium Polski lub jej sąsiedz-

twie;



regionalny konflikt na obszarze NATO poza terytorium Polski (art. V TW);



udział w likwidacji konfliktu lokalnego lub regionalnego poza obszarem odpowiedzialności

NATO.

▲

Obrona przed atakiem terrorystycznym na państwa NATO:



zapobieganie możliwości wykonania ataków terrorystycznych;



udział w operacji antyterrorystycznej na obszarze Polski;



udział w operacji antyterrorystycznej poza terytorium Polski;



udział w likwidacji skutków działań terrorystycznych.

▲

Odparcie agresji na dużą skalę:



prowadzenie strategicznej operacji obronnej na terytorium RP;



udział w operacji obronnej poza obszarem kraju stosownie do zobowiązań sojuszniczych i

koalicyjnych.

Obok tych sześciu misji i zadań część Sił Zbrojnych RP ma być zdolna do przerzutu na dużą

odległość w celu wzięcia udziału w:



jednej operacji zgodnej z postanowieniami art. 5 TW w składzie lądowego zgrupowania zada-
niowego wraz z komponentem sił powietrznych i morskich bez możliwości ich ratowania;



dwu operacjach reagowania kryzysowego o wysokim poziomie intensywności, głównie na eu-
ropejskim teatrze działań, siłami do dwóch lądowych zgrupowań zadaniowych wraz z kompo-
nentem sił powietrznych i morskich, przewidując możliwość ich ratowania co pół roku w okre-
sie do dwóch lat;



kilku operacjach reagowania kryzysowego o niskim poziomie intensywności prowadzonych
jednocześnie siłami do batalionowej grupy zadaniowej, w tym z komponentem sił powietrznych
i morskich, z możliwością ratowania tych sił co pół roku w okresie do dwóch lat.

Oceniając możliwości bojowe WP, trzeba mieć na uwadze fakt, że wszelkie działania

obronne, zarówno w ramach konfliktu lokalnego, jak i wojny na dużą skalę, byłyby w zasadzie od
samego początku działaniami sojuszniczymi. Zakłada się, że w wypadku lokalnego konfliktu zbroj-
nego, obejmującego część obszaru Polski, odparcie agresji i rozbicie zgrupowania przeciwnika na-
stąpić powinno siłami gotowymi już w czasie pokoju (siły wysokiej gotowości do działań) i to przy
ograniczonym, nienatychmiastowym udziale sił lądowych Sojuszu. Jest to założenie ogólne, ale
tylko w odniesieniu do sytuacji, gdy zgrupowania uderzeniowe przeciwnika nie będą przekraczały
liczebności siły związku operacyjnego.

Przewidując możliwości naszego Wojska w konflikcie na dużą skalę należy zastrzec, że

wojna tego typu traktowana jest dziś i w strategii Sojuszu, i w naszej narodowej strategii jako w
przewidywalnym czasie mało prawdopodobna. Niemniej gdyby ewentualność taka zaistniała, to
przyjmuje się, że jej realna groźba narastałaby przez pewien czas, co oznaczałoby, że Siły Zbrojne
RP od początku działałyby w operacji połączonych sił Sojuszu, prowadzonej na naszym terytorium.
Zadania naszych sił sprowadzałyby się głównie do:



osłony strategicznej (zgodnie z planami Sojuszu);



zabezpieczenia rozwinięcia głównych zgrupowań wojsk;



zatrzymanie działań ofensywnych agresora i wykonanie strategicznego przeciwuderzenia w

wyniku przygotowania i rozwinięcia zgrupowania obronnego;



zabezpieczenia działań w roli państwa-gospodarza;



lokalnej samoobrony militarnej;



organizowania oporu (i dywersji) na terenach zajętych przez przeciwnika.

Utrzymanie zdolności do działania w wypadku agresji na dużą skalę w odniesieniu do któ-

regokolwiek z państw NATO pozostaje podstawowym wymogiem Sojuszu. Zakłada się powszech-
nie, że prawdopodobieństwo tego typu zdarzenia w bliskiej przyszłości jest bardzo małe i że taką
agresję poprzedzi czas narastania kryzysu. Przy takim założeniu reżimy zdolności obronnej mogą
być mniejsze. Wyrażać się to będzie głównie w znacznie dłuższych czasach osiągania gotowości do
działania, a także w stopniu rozwinięcia jednostek wojskowych. Dlatego terminy gotowości dla sił
o zróżnicowanej gotowości liczą się dzisiaj nawet w kilkunastu miesiącach.

Myśląc o perspektywie 20-30 lat, a jednocześnie śledząc bieżące działania Sojuszu łatwo

dostrzec znaczącą zmianę charakteru działania NATO. Zmienia się ono radykalnie, z klasycznego
sojuszu obronnego (podstawa funkcjonowania to punkt V Traktatu Północnoatlantyckiego) w insty-
tucję bezpieczeństwa zbiorowego, potwierdzeniem tej tezy jest Koncepcja strategiczna Sojuszu
z 1999 roku, która wyraźnie wskazuje, że obrona terytorium Sojuszu to już tylko jedno z jego licz-
nych zadań. Innym możliwym kierunkiem rozwoju Sojuszu NATO może być jego zanik na rzecz
organizmu jakim staje się zintegrowana Europa (Unia Europejska) i jej struktury bezpieczeństwa
(np. tworzony 100-tysięczyny Eurokorpus). Z tym, że wykorzystanie nowo tworzonych „Sił Euro-
pejskiego Reagowania” do obrony terytoriów krajów członkowskich jest wątpliwy, będą one wyko-
rzystywane do działań podczas kryzysów (konfliktów) o niskiej intensywności. Jeśli siły NATO,
czy tworzonego Eurokorpusu miały by zapewnić nam istotne wsparcie, to nada ważny jest reżim
czasowy, ponieważ interwencja sojuszników nie będzie natychmiastowa. Jest to bardzo istotny
element szczególnie dla Wojsk Lądowych (w razie agresji o charakterze lądowym), które są odpo-
wiedzialne za obszar lądowy. Ponieważ jest to rodzaj sił mało ruchliwy w skali strategicznej, stąd
możliwość udzielenia znaczącego wsparcia przez Sojuszników wystąpi najwcześniej po tygodniu.
Stąd wynika konieczność utrzymania w Wojskach Lądowych sił do szybkiego użycia (ubezpiecze-
nia) na obszarze kraju lub w jego pobliżu, o znaczącym potencjale bojowym. Inaczej niż w razie
agresji powietrznej, gdzie wsparcie może nadejść w kilka dni lub nawet w kilkanaście godzin.

Ktoś może powiedzieć, że kryzys w większej skali będzie narastał stopniowo i będzie go

można zawczasu wykryć, a następnie wprowadzić na zagrożone kierunki siły wzmocnienia z
NATO. Ale czy potencjalny agresor będzie na tyle nierozsądny, by nie zamaskować swoich zamia-
rów? Istnieją przecież skryte metody podwyższania ukompletowania wojsk, jak chociażby powoła-
nie żołnierzy rezerwy na ćwiczenia, czy zatrzymanie w jednostkach wojskowych żołnierzy z pobo-
ru odchodzących do rezerwy.

Dlatego rozważając przyszłość (dalszą perspektywę) polskich sił zbrojnych (szczególnie

Wojsk Lądowych), należy przedstawione powyżej fakty mieć na uwadze. Przygotowanie sił do re-
agowania na kryzysy (konflikty o małej intensywności) w rejonach oddalonych od granic Polski, to
bardzo ważny element naszej polityki zagranicznej, naszej wiarygodności wśród sojuszników oraz
środek neutralizujący wszelkie zagrożenia (mogące przerodzić się w konflikty zbrojne zagrażające
stabilizacji w Europie i jej otoczeniu). Jednak siły reagowania na kryzysy (siły lekkie) nie mogą być
lekarstwem na wszystkie wyzwania, przed jakimi stoi system obronności Rzeczypospolitej Polskiej
w pierwszej połowie XXI wieku.

Organizacja gospodarcza (tzw. mocarstwo gospodarcze Europy) jakim jest Unia Europejska

utworzona 7 lutego 1992 r., która integruje państwa europejskie pod względem gospodarczym, po-
zwala na swobodny przepływ między państwami osób, towarów, kapitałów i usług.

W traktacie o Unii Europejskiej stwierdza się, że Unia i jej państwa członkowskie określają i

realizują wspólnie wszystkie przedsięwzięcia dotyczące zarówno polityki zagranicznej, jak i bez-
pieczeństwa szeroko pojętego.

Wspomniany Traktat określa następujące cele dla państw członków Unii:



ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii;



umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej członków we wszelkich formach;



popieranie współpracy międzynarodowej;



rozwijanie i konsolidacja demokracji oraz rządów prawa, poszanowanie praw człowieka i pod-
stawowych wolności.

Jak podaje znawca problemów bezpieczeństwa w Europie J. Kaczmarek w książce pt. Unia

Europejska rozwój i zagrożenia, wyd. Atla 2, Wrocław 2001: „Wejście w życie traktatu z Maastrich
(1991 r.) o Unii Europejskiej, który przewidywał główną rolę UZE w realizacji tożsamości europej-
skiej w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, podnosiło rangę tej organizacji jako gwaranta europej-
skiego bezpieczeństwa.

Ministrowie potwierdzili fundamentalne znaczenie solidnego partnerstwa transatlantyckiego

dla bezpieczeństwa i stabilności w Europie, podkreślając wolę swoich krajów, by UZE służyła
wzmocnieniu europejskiego filaru Sojuszu. Wyrażano nadzieję, że Szczyt Sojuszu umożliwi reali-
zację ustaleń sesji UZE. Mając na uwadze konieczność przygotowania się do działań wojskowych
specyficznie europejskich, które nie są ściśle związane ze zbiorową obroną, przewidzianą w artyku-
le 5 traktatu waszyngtońskiego NATO, Rada Ministrów UZE wezwała Szczyt Sojuszu do zaakcep-
towania zasady, że w swoich działaniach UZE będzie mogła korzystać nie tylko z sił i zasobów
europejskich, ale także ze wspólnych środków Sojuszu, takich jak system łączności, środki dowo-
dzenia oraz sztaby. Proponuje się uznanie przez NATO dokonać Europejczyków w ramach UZE na
rzecz zwiększenia wkładu w dziedzinie obrony, szczególnie takich, jak: utworzenie Eurokorpusu.

Jak wynika z Deklaracji szefów państw i rządów uczestniczących w spotkaniu Rady Pół-

nocnoatlantyckiej w Brukseli, Rada Północnoatlantycka odniosła się pozytywnie do postulatów
Rady Ministrów i Zgromadzenia UZE. Europejską tożsamość w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony
rodzącą się stopniowo uznano na wyraz dojrzałości Europy. Zapowiedziano dalsze przystosowywa-
nie struktur politycznych i wojskowych Sojuszu, ażeby odzwierciedlały rozwój europejskiej tożsa-
mości w tej dziedzinie.

Wyrazem tego stanowiska było poparcie koncepcji Połączonych Sił Wielonarodowych do

Zadań Specjalnych. Siły te przeznaczone są do prowadzenia operacji innych niż wynikające z art. 5
traktatu waszyngtońskiego i zmodyfikowanego traktatu brukselskiego, w tym z udziałem państw
spoza Sojuszu. Operacje takie prowadzone będą pod kontrolą bądź Rady Północnoatlantyckiej i
Komitetu Wojskowego NATO, gdy będą w nim brały udział siły amerykańskie, bądź też pod kon-
trolą Rady Ministrów i Komórki Planowania UZE, jeżeli odbywać się będą z wyłącznym udziałem

sił państw europejskich. W tym ostatnim przypadku struktury sztabowe, środki logistyczne i dowo-
dzenia, a nawet niektóre kategorie sił NATO oddane będą do dyspozycji UZE. Chodzi tu zwłaszcza
o takie środki, jak informacje pochodzące z wywiadu, analiz i obserwacji, system łączności oraz
samoloty AWACS, którymi dysponują wyłącznie Amerykanie.

Sojusz Północnoatlantycki nie podjął jednak w Brukseli żadnych decyzji w sprawie budowy

ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa. Określił natomiast nowe misje w rodzaju operacji
utrzymania pokoju i regulowania kryzysów, wymagające zwiększonego wkładu europejskich
członków Sojuszu. Stałej Radzie Północnoatlantyckiej powierzono opracowanie, w uzgodnieniu
z UZE, sposobu realizacji koncepcji Połączonych Sił, zapewniającej rozdzielność, ale nie odrębność
wojskowych potencjałów, które NATO lub UZE będą mogły wykorzystać. Odnotować jednak nale-
ży, że gdyby Stany Zjednoczone nie uczestniczyły w znaczący sposób w Połączonych Siłach Wie-
lonarodowych do Zadań Specjalnych, to siły te byłyby nie tylko oddane przez NATO do dyspozycji
UZE, ale również podporządkowane dowództwu UZE”.

Zebrani w Brukseli 20 listopada 2000 r. ministrowie spraw zagranicznych i obrony państw

członkowskich Unii Europejskiej przyjęli wspólną deklarację w sprawie zobowiązań na rzecz 60-
tysięcznej europejskiej siły wojskowej szybkiego reagowania, wyrażając przekonanie, że do 2003 r.
zrealizowane zostaną cele nakreślone w Helsinkach i „UE zdolna będzie w całości kierować misja-
mi petersburskimi”. Jednocześnie ministrowie państw członkowskich UE ponownie potwierdzili, że
nie jest zamiarem ich rządów tworzenie armii europejskiej. Zakłada się, że w istocie UE będzie
miała w pogotowiu około 100 tys. żołnierzy, 400 samolotów oraz 100 okrętów i będzie podejmo-
wać takie misje i kierować nimi w przypadku, jeśli nie zrobi tego NATO. Reprezentowane na spo-
tkaniu państwa zadeklarowały, jakie środki mogą oddać do dyspozycji europejskiej siły antykryzy-
sowej.

1.2.3. Koncepcje strategiczne w podsystemie bezpieczeństwa militarnego

W realiach RP doczekaliśmy się już trzeciego dokumentu normatywnego w zakresie bezpie-

czeństwa militarnego. W dniu 2 listopada 1992 r. Komitet Obrony Kraju przyjął, a Prezydent RP
zatwierdził dwa dokumenty: Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz Politykę bezpieczeń-
stwa i strategię obronną RP.

Dokumenty te bazowały na analizach i ocenach instytucji odpowiedzialnych za poszczegól-

ne dziedziny bezpieczeństwa narodowego takich, jak: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Mini-
sterstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Spraw Wewnętrz-
nych i Administracji, Urząd Rady Ministrów, Ministerstwo Gospodarki i Sztab Generalny WP. Za-
łożenia te ujmowały problematykę obronności i bezpieczeństwa jako kluczowe kwestie dla polskiej
racji stanu. Głównie dotyczyły one: niekontrolowanego rozprzestrzeniania broni masowego rażenia,
braku ograniczeń liczebności sił konwencjonalnych, groźby wybuchu konfliktów zbrojnych na tle
granicznym, etnicznym lub ekonomicznym pomiędzy nowymi podmiotami politycznymi, wielkiej
fali migracji ludności ze wschodu oraz odcięcie się od tradycyjnych rynków zbytu. Stąd dostrzegało
się zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa tylko ze wschodniego kierunku strategicznego. Po raz
pierwszy eksponowane były zagrożenia pozamilitarne oraz groźba konfliktów zbrojnych o charak-
terze lokalnym i regionalnym. Strategia ta nie upatrywała zagrożenia w żadnym z istniejących
państw i nie zakładała istnienia określonego przeciwnika oraz z góry ustalonego scenariusza działań
wojennych

Wspomniana strategia otwierała się na trzy zasadnicze problemy związane z bezpieczeń-

stwem Polski:
1) zapobieganie zagrożeniom militarnym metodami politycznymi i dyplomatycznymi;
2) w wypadku wojny jak najdłuższe stawianie oporu i zadanie agresorowi maksymalnych strat,

demonstrowanie woli walki, determinacji i zyskanie na czasie w celu reakcji instytucji między-
narodowych;

Tak sformułowane zapisy w strategii dawały pole do myślenia politykom oraz argumentu osobom wpływowym,

którzy głosili tezę, skoro nie ma określonego przeciwnika, to nie potrzeba tworzyć systemu obronnego i utrzymywać
siły zbrojne.

3) w wypadku konfliktu na mniejszą skalę, samodzielne prowadzenie działań obronno-

interwencyjnych w celu zatrzymania i rozbicia zgrupowania agresora.

Na zakończenie należy zaakcentować, iż strategia z 1992 roku dała podwaliny pod tworzony

system obrony państwa (SOP), który obecnie przechodzi swoją metamorfozę w nazwie i zadaniach
oraz obszarach dziedzinowych bezpieczeństwa i obronności Polski. Dokument ten funkcjonował
przez siedem lat i dał podstawę do całościowego spojrzenia na bezpieczeństwo oraz obronność pań-
stwa będącego w strukturach Sojuszu NATO.

Kolejnym dokumentem była Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej z 23 maja 2002

r. Był to dokument rządowy, bez podpisu (akceptacji) Prezydenta RP i parlamentu, a zatem norma-
tywny, stanowiący wykładnię dotyczącą militarnej obrony Polski. Nazwa dokumentu wskazuje na
problematykę dotyczącą przeciwstawienia się zewnętrznym zagrożeniom polityczno-militarnym
przy wykorzystaniu wszelkich sił i środków będących w dyspozycji państwa.

Punktem wyjścia Strategii obronności RP są trzy zasadnicze kwestie dotyczące:



podstawowych uwarunkowań strategii obronności państwa z uwzględnieniem interesów naro-
dowych, celów strategicznych oraz dróg ich osiągania;



sposobów osiągania celów strategicznych;



określenia sił i środków możliwych do wydzielania przez państwo do osiągnięcia owych celów
strategicznych.

Treści tej strategii odzwierciedlają przede wszystkim interes narodowy jakim jest m.in. bez-

pieczeństwo obywateli, a także wychodzi naprzeciw zobowiązaniom w ramach Sojuszu NATO.

Zasadniczym celem obronności państwa, stwierdza zapis w Strategii... jest obrona przed

zewnętrznymi zagrożeniami kryzysowymi i wojennymi Polski. Powyższy cel zdekomponowany
został na pięć dalszych celów, a oto one:



zapewnienia obrony terytorium RP przed agresją zbrojną, w tym zapewnienie nienaruszalności
przestrzeni powietrznej, morskiej i granic lądowych;



ochronę i obronę obywateli RP;



udziału we wspólnej obronie terytoriów państw członkowskich NATO, zgodnie z art. V Trakta-
tu Waszyngtońskiego;



wspierania akcji instytucji i organizacji międzynarodowych w reagowaniu kryzysowym oraz
polityczno-militarnych działaniach stabilizujących;



kształtowania bezpiecznego otoczenia Polski przez rozwijanie partnerskiej współpracy wojsko-
wej z innymi państwami, zwłaszcza z sąsiadami.

Strategia obronności upatruje zagrożenia głównie jako państwo graniczne Sojuszu, w tym

wszelkiego rodzaju kryzysy polityczno-militarne mogące wystąpić u sąsiadów i oddziaływać na
bezpieczeństwo Polski.

Odnośnie zagrożeń militarnych Strategia głównie akcentuje możliwość zaistnienia lokalne-

go konfliktu zbrojnego, z zaskoczenia i zmianą jego intensywności.

Obecnie opracowywana Strategia wojskowa RP jest zbiorem wytycznych strategicznych,

wymogów, założeń i zasad, które muszą być brane pod uwagę w procesie opracowania wojskowych
dokumentów programowych i planistycznych. Owa strategia wskazuje na kierunki przygotowania i
użycia Sił Zbrojnych RP w narodowym i sojuszniczym systemie bezpieczeństwa oraz działań stabi-
lizacyjnych.

Strategia wojskowa w sześciu rozdziałach obejmuje: cele, założenia polityki obronnej oraz

zasady strategii wojskowej. Natomiast druga część określa podmiotowe i przedmiotowe wymagania
w stosunku do Sił Zbrojnych RP. W zakończeniu dokument wskazuje na proces planowania rozwo-
ju Sił Zbrojnych RP.

Głównym celem polityki obronnej Polski według Strategii wojskowej jest zapewnienie bez-

piecznych warunków realizacji interesów narodowych przez:



obronę terytorium Polski;



ochronę porządku konstytucyjnego, w tym praw i wolności oraz bezpieczeństwa obywateli;



zapewnienie warunków wszechstronnego i stabilnego rozwoju społecznego i gospodarczego
kraju, dobrobytu jego obywateli, a także zachowania dziedzictwa narodowego;



wsparcie instytucji i organizacji międzynarodowych w powodzeniu działań stabilizujących i

umacniających bezpieczeństwo międzynarodowe;



rozwijanie współpracy regionalnej.

Obronność i bezpieczeństwo Polski jest elementem sojuszniczym zachowania tych dziedzin

życia społeczno-gospodarczego. Bezpieczeństwo militarne znalazło swoje odpowiednie miejsce w
podpisanym przez Prezydenta RP dokumencie pt. Strategia bezpieczeństwa narodowego RP. W
podrozdziale dotyczącym sił zbrojnych są następujące zapisy:
„Siły Zbrojne służą zapewnieniu bezpieczeństwa Polski i niosą pomoc sojuszniczą zgodnie z art. 5
Traktatu Północnoatlantyckiego, ich celem jest także ochrona polskich interesów oraz budowa po-
zycji Polski w NATO i Unii Europejskiej.
Udział w obronie narodowej polega na odpowiednim przygotowaniu i wykorzystaniu sił oraz środ-
ków będących w dyspozycji Sił Zbrojnych w celu przeciwdziałania wszelkiego rodzaju zagroże-
niom dla bezpieczeństwa państwa oraz ochrony interesów Polski. Jednocześnie Siły Zbrojne RP
uczestniczą w realizacji zobowiązań sojuszniczych oraz w zapewnianiu bezpieczeństwa zbiorowego
lw Europie zgodnie z umowami międzynarodowymi i w ramach organizacji, których Polska jest
członkiem. Współdziałają w zapewnieniu bezpieczeństwa w sytuacji zagrożenia atakami terrory-
stycznymi na terytorium Polski oraz biorą udział w działaniach koalicji antyterrorystycznej na ob-
szarze NATO i poza nim.
Podstawową misją Sił Zbrojnych RP w czasie pokoju jest utrzymanie sił i zdolności potrzebnych do
realizacji zadań w zakresie ochrony i zapewnienia bezpieczeństwa Polski oraz udzielanie władzom
cywilnym niezbędnej pomocy wojskowej, głównie w wypadku zagrożeń niemilitarnych (klęsk ży-
wiołowych i katastrof).
Z członkostwa Polski w NATO wynika konieczność rozwoju sojuszniczej interoperacyjności, za-
pewnienia zdolności w ramach ustalonej specjalizacji narodowej oraz gotowości do budowy zdol-
ności obronnych opartych na współpracy międzynarodowej.
Siły Zbrojne RP są włączone w kształtowanie bezpieczeństwa w bezpośrednim sąsiedztwie Polski i
na terytorium całej Europy poprzez rozwój współpracy wojskowej z innymi państwami. Uczestni-
czą w utrwalaniu porządku międzynarodowego poprzez udział w militarnych działaniach stabiliza-
cyjnych, głównie w ramach operacji prowadzonych przez ONZ, OBWE, NATO i UE, a także ko-
alicji.
Siły zbrojne są zobowiązane do przygotowania i utrzymywania potencjału sił ekspedycyjnych,
umożliwiającego udział w operacjach reagowania kryzysowego i operacjach pokojowych prowa-
dzonych na i poza terytorium Polski w ramach operacji NATO, UE, a także ONZ”.

Te dwie strategie dają podstawę do tworzenia warunków zabezpieczających Polskę przed

zagrożeniami mającymi wpływ na bezpieczeństwo obywateli.

1.3. Wyzwania podsystemu bezpieczeństwa militarnego

Wyzwanie posiada dwa oblicza, jedno dotyczy rzucania wyzwań komuś, a drugie ich po-

dejmowania. Dlatego należy przyjmować, że wyzwanie jest zjawiskiem, które podsuwa nam co-
dzienność życia społecznego, wynikającego z zaistniałej sytuacji lub z sił przyrody. Wyzwanie mo-
że stać się problemem, który należy niezwłocznie podjąć rozwiązując go w ramach procesu zmie-
rzającego do osiągnięcia zamierzonych celów. Wyzwania zatem oznaczają to wszystko co może się
zdarzyć, i co podmiot (człowiek) musi uwzględnić planując swoje działanie. Wyzwania z natury
swojej nie są ani dobre ani złe. Dobrze spożytkowane stanowią szansę do dalszego rozwoju, a źle
wykorzystane lub nie podjęte mogą powodować zagrożenia i doprowadzić do kryzysu w rozwoju
czy działaniu człowieka, systemu.

Wyzwania w zakresie bezpieczeństwa militarnego wiążą się głównie z ochroną suwerenno-

ści i niezawisłości RP oraz utrzymaniem nienaruszalności granic i integralności terytorialnej kraju.
Są to zasadnicze wyzwania zapisane w Konstytucji RP.

Aktualne wyzwania w zakresie bezpieczeństwa militarnego wiążą się z przynależnością Pol-

ski do Sojuszu NATO oraz integracją z państwami Unii Europejskiej. W ramach tych wyzwań musi
nastąpić częściowa utrata suwerenności na korzyść bezpieczeństwa w ogóle, w tym bezpieczeństwa
militarnego dla Polski.

Dla Polski Sojusz NATO jest kluczową płaszczyzną współpracy wielostronnej i dwustron-

nej w zakresie bezpieczeństwa i obronności oraz głównym filarem stabilności polityczno-
wojskowej na kontynencie europejskim. Bezpieczeństwo militarne będzie się zwiększało przez two-
rzenie natowskich „sił odpowiedzi”, w których Polska będzie miała swój udział.

Dla polskich Sił Zbrojnych przynależność do struktur NATO jest długoterminowym wy-

zwaniem w zakresie ich przebudowy strukturalno-organizacyjnej i interoperacyjności z siłami Soju-
szu.

Pojawiające się wyzwania związane z bezpieczeństwem militarnym, które dotyczą przesu-

nięcia się punktu ciężkości zagrożeń klasycznych, czyli militarnych, na zagrożenia trudne do ziden-
tyfikowania podmioty pozapaństwowe. Głównie są to: zorganizowany terroryzm międzynarodowy,
który odznacza się bezwzględnym charakterem w działaniach. Nasza aktywność w koalicji antyter-
rorystycznej może wystawić nas na ryzyko ataków i wrogich akcji ze strony ugrupowań, którym
społeczność międzynarodowa wydała walkę, niekontrolowane przemieszczanie broni masowego
rażenia oraz zorganizowana przestępczość, głównie dotycząca przemytu broni i materiałów niebez-
piecznych. Dogodne do tych działań położenie Polski, staje się przedmiotem rosnącego zaintereso-
wania zorganizowanych, międzynarodowych grup przestępczych. Włączenie się Polski w Unijne
procedury pozwoli nam skutecznie kontrolować obrót z zagranicą w zakresie zezwoleń na eksport,
import oraz tranzyt towarów strategicznych lub innych technologii objętych kontrolą.

Gwałtowny rozwój teleinformatyki stwarza zagrożenia dotyczące penetracji baz danych w

kluczowych dziedzinach wpływających na kształtowanie się bezpieczeństwa militarnego Polski.

Na zakres utrzymania bezpieczeństwa militarnego mają przemożny wpływ strategiczne su-

rowce (nośniki) gospodarki państwa, takie jak: energetyka, ropa naftowa i gaz ziemny. Wytwarza-
nie ich i dystrybucja nimi stają się wyzwaniami dla bezpieczeństwa państwa.

Wymienione wyzwania wpływające na bezpieczeństwo militarne Polski muszą stać się tre-

ścią strategicznego myślenia o bezpieczeństwie.

1.4. Zasady podsystemu bezpieczeństwa militarnego

W przeszłości i obecnie teoretycy oraz praktycy dążyli do poznania otaczającej nas rzeczy-

wistości przez opisanie reguł postępowania (zasad), które mają zapewnić, na określonym etapie
rozwoju historycznego, naukowo uzasadnione działanie zmierzające do osiągnięcia nakreślonego
celu.

W problematyce bezpieczeństwo militarne można znaleźć i udokumentować kilka podsta-

wowych zasad, którymi powinni się kierować decydenci w państwie:

▲ Zasada odpowiedzialności narodowej za bezpieczeństwo militarne

Powyższa zasada podkreśla jednoznacznie, że bezpieczeństwo militarne jest sprawą naro-

dową i w myśl Konstytucji RP art. 146 pkt. 4 pkt. 8 informuje, iż Rada Ministrów zapewnia bezpie-
czeństwo zewnętrzne państwa, a pkt 11 nosi zapis „...Rada Ministrów sprawuje ogólne kierownic-
two w dziedzinie obronności kraju...”. Nasze uczestnictwo w Sojuszu NATO jest czynnikiem
wspomagającym, ale nie zdejmuje odpowiedzialności Rządu RP za zapewnienie bezpieczeństwa
militarnego państwa.

Zbytnie akcentowanie, iż Sojusz NATO zapewnia nam bezpieczeństwo jest sprzeczne z art.

3 Traktatu Waszyngtońskiego, który zobowiązuje państwa członkowskie do tworzenia i zapewnie-
nia sobie bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo militarne w naszych warunkach będzie wymagało wysiłków całego narodu

i wszystkich jego struktur państwowych, militarnych i pozamilitarnych, w tym sił zbrojnych oraz
odpowiednio przygotowanych sił z ognie pozamilitarnych, wykorzystujących naturalne możliwości.

▲ Zasada wiarygodności bezpieczeństwa militarnego

Powyższa zasada polega na dążeniu do utrzymania takiego potencjału militarnego (sił zbroj-

nych i innych ogniw bezpieczeństwa), który zapewni wykonanie zobowiązań sojuszniczych, a także

Art. 3 Traktatu Waszyngtońskiego – Strony, każda z osobna i wszystkie razem, przez stałą i skuteczną samopomoc i

pomoc wzajemną będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia napaści.

będzie stanowił niezbywalną siłę do odstraszania potencjalnego agresora i zapewni oczekiwaną
wiarygodność w gronie państw sojuszniczych.

Zasada wiarygodności bezpieczeństwa militarnego powinna zapewnić tę wiarygodność w

trzech rodzajach działań strategicznych w zakresie bezpieczeństwa militarnego:



w czasie pokoju w ramach działań prewencyjno-stabilizacyjnych, neutralizując źródła zagrożeń

militarnych;



w czasie kryzysu reagować na zaistniałe zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeń-

stwa państw sojuszniczych w celu opanowania zaistniałego kryzysu;



w czasie wojny wykorzystać cały potencjał militarny państwa do odparcia agresji oraz przepro-

wadzenia udanej operacji wojskowej.

▲ Zasada partnerstwa w bezpieczeństwie militarnym

Powyższa zasada odnosi się do partnerstwa w relacjach sojuszniczych i państw sąsiednich.

Polska jako sojusznik NATO zakłada aktywnie uczestniczyć w tworzeniu bezpieczeństwa militar-
nego, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Za szczególnie ważne nasz kraj
uznaje utrzymanie więzi transatlantyckich. W ramach funkcjonowania tej zasady będą utrwalane
mechanizmy wspólnego planowania operacyjnego oraz zapewnienie sojuszniczych zdolności
obronnych. Integracja ze strukturami NATO, jako proces długofalowy wymaga ogromnego wysiłku
organizacyjnego i finansowego państwa, jest istotnym wyznacznikiem kierunków doskonalenia
systemu bezpieczeństwa militarnego. Eksponowanie tej zasady wskazuje wyraźnie na znaczenie,
jakie dla bezpieczeństwa Polski ma jej członkostwo w strukturach NATO.

Ponadto Polska zamierza aktywnie uczestniczyć w Europejskiej Polityce Bezpieczeństwa i

Obrony, a także w mogących wystąpić operacjach kryzysowych Unii Europejskiej. Z punktu wi-
dzenia bezpieczeństwa militarnego Polska będzie rozwijała współpracę wojskową z siłami zbroj-
nymi wszystkich państw, które optują za stabilizacją w regionie i utrzymaniem bezpieczeństwa mi-
litarnego.

▲ Zasada współdziałania w bezpieczeństwie militarnym

Powyższa zasada urzeczywistnia się w dobrej realizacji przygotowań militarnych państwa i

polega na dokładnym określeniu zadań dla wykonawców, przypuszczalnego czasu i miejsca. Prio-
rytetem w tej zasadzie będzie uzgodnione działanie sił zbrojnych z siłami niemilitarnymi, lecz za-
bezpieczającymi i wspierającymi ich.

Ponieważ nasze siły zbrojne funkcjonują w Sojuszu, zatem musi być organizowane współ-

działanie z siłami NATO. Wyrazem realizacji takiego działania są wspólne operacje połączone, a
także organizowane wielonarodowe związki operacyjne i taktyczne, głównie do realizacji zadań
stabilizacyjnych i utrzymania (wymuszenia) pokoju.

Wydaje się, że zasady podsystemu bezpieczeństwa militarnego można by mnożyć i opisy-

wać ich charakterystyki

. W opracowaniu jedynie zasygnalizowano ten problem na przykładzie

czterech zasad dając w ten sposób podbudowę teoretyczną dla podsystemu militarnego.

1.5. Normatywy podsystemu bezpieczeństwa militarnego

Podsystem bezpieczeństwa militarnego w bliższej i dalszej przyszłości musi charaktery-

zować się większą jego jakością, rezygnując z ilości (liczebności sił zbrojnych) w okresie pokoju,
kryzysu i wojny. W przełożeniu na język praktyki oznacza to priorytetowe traktowanie problemów
przyspieszenia tempa modernizacji technicznej oraz pełnej realizacji procesu szkolenia w siłach
zbrojnych. Takie podejście jest przyszłościowym wymogiem operacyjno-strategicznym, w których
wyposażenie techniczne sił zbrojnych jest jednym z podstawowych czynników ich skuteczności
bojowej. Jest to także istotny warunek kompatybilności i interoperacyjności w strukturach sojuszni-
czych.

Kolejnymi zasadami mogą być:

skuteczność podsystemu bezpieczeństwa militarnego;

koncentracja wysiłku;

aktywność itp.

Oceniając normatyw jakościowy i ilościowy sił zbrojnych należy przyjąć, iż współcześnie

parametrem stałym sił zbrojnych jest ich jakość. Natomiast parametrem zmiennym w zależności od
możliwości ekonomicznej i społecznej państwa jest ich ilość.

Normatywy podsystemu bezpieczeństwa militarnego należy rozpatrywać w czterech katego-

riach:



kategoria pierwsza dotyczy stanu liczebnego sił zbrojnych;



kategoria druga dotyczy profesjonalizacji sił zbrojnych;



kategoria trzecia dotyczy modernizacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego;



kategoria czwarta to stan i wielkość logistycznego zabezpieczenia sił zbrojnych.

Najwyższe czynniki polityczne w Polsce określiły w programie przebudowy i modernizacji

Sił Zbrojnych RP, że ich liczebność w czasie pokoju osiągnie pułap 150 tysięcy żołnierzy

. W ra-

mach tej liczby dla wojsk lądowych przydzielić ok. 70 % stanowisk etatowych, dla sił powietrz-
nych ok. 20 % i dla marynarki wojennej ok. 10 % stanowisk etatowych dla żołnierzy.

W zakresie uzawodowienia i tworzenia profesjonalnych sił zbrojnych należy w 2003 roku

osiągnąć pułap 50 % uzawodowienia armii, a docelowo (lata 2008-2010) około 61 %. Powyższe
uzawodowienie ma być realizowane przez wprowadzenie kontraktu dla kadry oraz służby tzw. sze-
regowego zawodowego w liczbie ok. 6.500 i docelowo 17.000 szeregowych zawodowych. W tej
problematyce podjęto ustawowe działania dotyczące skrócenia zasadniczej służby wojskowej od
lipca 2005 roku do wymiaru 9 miesięcy (obecnie obowiązuje 12 miesięczna zasadnicza służba woj-
skowa).

Normatyw dotyczący modernizacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego zakłada we wspomnia-

nym „Programie przebudowy i modernizacji SZ RP w latach 2001-2008” następująco:
▲ W wojskach lądowych znajduje się 89 563 żołnierzy w składzie: 3-ch DZ, DKPanc, 3-ch BZ,

BKPanc, BDSz, BKPow, Blog, 2-ch Bsap, 2-ch BA, 6-ciu BOT oraz 1000 czołgów, w tym 128
Leopard-2; 1320 BWO/BWP; 38 BWR; 652 działa art. i 127 śmigłowców wielozadaniowych,
należy pozyskać:

- 3.100 sztuk kołowych transporterów opancerzonych (KTO);
- 106 sztuk czołgów;
- 9 sztuk zestawów plot LOARA, 44 sztuki ZUR-23-2, 311 kpl. przenośnych zestawów

GROM, 6 sztuk zautomatyzowanych wozów dowodzenia ZWR-10 ŁOWCZA;

- 48 sztuk moździerzy 98 mm.
Zmodernizować 40 sztuk śmigłowców Mi-24, 27 sztuk czołgów T-72 do wersji PT-91M, 40
sztuk BRDM-2 ŻBIK.

▲ W Siłach Powietrznych znajduje się 30 445 żołnierzy w składzie 2-ch BLT; 2-ch BROP; prOP,

2-ch BRt, 2-ch brel, ORel, czterech ODN; 22-MiG, 98-Su-22, 97-TS-11, 130 ZPL, 7-orlik, 2-
Tu-154, 41śmigłowców, należy pozyskać:

- 60 sztuk samolotów wielozadaniowych;
- 12 sztuk samolotów transportowych;
- 4 sztuki stacji radiolokacyjnych NUR-12m, 6 sztuk stacji BRDA I,
3 sztuki stacji ODRA.
Zmodernizować 22 sztuki samolotów MiG-29, 8 sztuk plot zestawów NEWA, 2 sztuki WEGA,
7 lotnisk do współdziałania z siłami powietrznymi NATO.

▲ W Marynarce Wojennej znajduje się 13 445 żołnierzy w składzie 2-ch FOW, FO, BL MW,

jednostki logistyczne, należy pozyskać:

- 2 sztuki korwet wielozadaniowych;
- 2 sztuki okrętów podwodnych;
- 3 komplety systemów rakietowych woda-woda;

W ramach traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych CFE limit stanu osobowego sił zbrojnych przyznany Polsce

wynosił 134 tys. żołnierzy plus 16 tys. żołnierzy dla Marynarki Wojennej. Łącznie 250 tysięcy żołnierzy „pod bronią”
w czasie pokoju.

- 93 komplety uniwersalnych kontenerów rozpoznania radioelektronicznego dla okrętów i

jednostek brzegowych.

Zmodernizować 6 sztuk samolotów rozpoznania morskiego BRYZA, 9 sztuk śmigłowców Mi14
PL, 5 kompletów systemów dowodzenia ŁEBA-2.

W kategorii zabezpieczenia logistycznego zgromadzić zapasy na 30 dni działań we wszyst-

kich kategoriach zabezpieczono początkowo dla jednostek o wysokiej gotowości do działań, a na-
stępnie dla pozostałych sił.

Ustalone normatywy systemu bezpieczeństwa militarnego wynikają ze zobowiązań wobec

Sojuszu NATO oraz własnych możliwości ekonomicznych państwa.

1.6. Otoczenie podsystemu bezpieczeństwa militarnego

Otoczenie podsystemu bezpieczeństwa militarnego można zdefiniować jako całokształt

zjawisk i procesów oddziaływujących na bezpieczeństwo militarne powodując jego rozwój lub za-
stój. Dlatego też celem analizy otoczenia jest wykrycie i dokonanie oceny możliwości rozwoju bez-
pieczeństwa militarnego oraz mogących wystąpić zagrożeń hamujących ten rozwój.

Otoczenie obejmuje obszar oddziaływania czynników zewnętrznych bliższych i dalszych

oraz obszar czynników wewnętrznych, bezpośrednio związanych z bezpieczeństwem militarnym,
które przesądzają o funkcjonalności i rozwoju bezpieczeństwa lub o jego kryzysie. Jeżeli zdolności
adaptacyjne do nowych uwarunkowań będą na tyle elastyczne to można mówić o jego rozwoju. W
innym przypadku bezpieczeństwo militarne ulegać będzie degradacji, a nieuchronny kryzys dopro-
wadzi ten podsystem do utraty jego zdolności adaptacyjnych.

Rozważania nad problemem otoczenia podsystemu bezpieczeństwa militarnego doprowa-

dzają do uświadomienia sobie faktu przenikania czynników tego otoczenia i wkomponowania się w
problemy bezpieczeństwa w zaistniałych warunkach polityczno-gospodarczych. Przenikanie czyn-
ników otoczenia i ich oddziaływanie na bezpieczeństwo militarne będzie dotyczyło uprawianej
przez państwo polityki zagranicznej oraz trudności w rozwoju gospodarczym państwa, jak też
czynników społecznych dotyczących nastawienia obywateli kraju do problemów zagrożenia bez-
pieczeństwa państwa.

Otoczenie podsystemu bezpieczeństwa militarnego można oceniać przez pryzmat czynni-

ków zewnętrznych i wewnętrznych (zał. 5).

Wymienione w otoczeniu zewnętrznym podsystemu bezpieczeństwa militarnego czynniki

polityczne, społeczne, gospodarcze, prawne i ekologiczne, to główne, hasłowe przesłania do za-
pewnienia tego bezpieczeństwa w państwie i Sojuszu.

Współpraca polityczna sąsiadów z Polską jest w miarę stabilna i nikt nie zagraża bezpie-

czeństwu naszego kraju. Graniczymy z sojusznikami z NATO: Niemcami i Czechami oraz ze Sło-
wacją i Litwą, są to państwa zaproszone do Sojuszu na szczycie w Pradze. Polityka zagraniczna
Rosji ewoluuje w kierunku współpracy z Sojuszem NATO. Również Ukraina konsekwentnie wyra-
ża swoją chęć do wstąpienia do NATO, a Polska tego poparcia jej udziela.

Bardzo istotnym wydarzeniem politycznym będzie przyjęcie Polski do struktur Unii Euro-

pejskiej. Stąd też rodzą się oczekiwania społeczne, które mogą być zrealizowane dopiero za kilka-
naście lat. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom należy rozwiązać jeszcze szereg problemów
prawno-organizacyjnych w stosunku do obowiązujących w Unii Europejskiej.

Otoczenie społeczne w najbliższych latach będzie ewoluowało wokół problemów po-

wszechnego dostępu do dóbr, które zapewnią nam godny poziom życia po wstąpieniu do Unii Eu-
ropejskiej. Zasadniczy wpływ na system mobilizacyjny sił zbrojnych z otoczenia społecznego będą
miały trzy czynniki. Po pierwsze – poziom wykształcenia naszego społeczeństwa i świadomość
obrony Ojczyzny.

Rozpoczęta w 1999 roku reforma edukacji w naszym kraju była sprzyjająca ze względu na

mały przyrost naturalny dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Prognozy przewidują, iż będziemy
świadkami dalszego obniżania się przyrostu naturalnego, który wpłynie na proces pokojowego uzu-
pełniania wojsk. Ponadto liczba młodzieży studiującej zmniejszy się do poziomu 2,3 mln w 2020
roku. Spadek ten wyniesie ok. 1,5 mln studiujących

. Odsetek ludzi ze średnim i wyższym wy-

Cz. Kupisiewicz, Cz. Banach, Strategia rozwoju edukacji do 2020 r.

kształceniem będzie wzrastał, absolwenci studiów wyższych będą posługiwali się biegle przynajm-
niej jednym językiem obcym.

Po drugie – poziom zdrowotności społeczeństwa będzie zbliżony do wskaźników w krajach

Unii Europejskiej. Wydaje się, iż będzie postępował proces starzenia się ludności Polski i w naj-
bliższym dziesięcioleciu pogłębi się to zjawisko o około 10 %. Będzie ono wywoływało szereg
konsekwencji społecznych i gospodarczych.

Pomimo postępów w medycynie, wzrośnie liczba zgonów spowodowanych przez choroby

układu krążenia – do około 53 % ogólnej liczby zgonów oraz z powodu chorób nowotworowych do
18 % zgonów.

Należy uzmysłowić sobie, iż obecnie w świecie o pozycji kraju nie świadczy już liczba lud-

ności, lecz przede wszystkim poziom jej wykształcenia i zasobność.

Po trzecie – motywacje prawne do spełniania przez społeczeństwo obowiązku obrony. Jest

to problem trudny, ale musi być rozstrzygnięty w przepisach prawnych, aby osoba fizyczna i praw-
na zdawała sobie sprawę z ciążących obowiązków obrony ojczyzny oraz mogła skutecznie je reali-
zować poświęcając swój czas, energię i życie rodzinne, mając z tego wymierne korzyści.

Otoczenie gospodarcze podsystemu bezpieczeństwa militarnego to życiodajna tkanka, która

stwarza możliwości jego funkcjonowania w czasie pokoju, kryzysu i wojny.

Ostatnie lata przynoszą wzrost usług telekomunikacyjnych i internetowych, co powoduje

systematyczne łączenie różnych obszarów infrastruktury gospodarczej. Powstają nowe ponadnaro-
dowe firmy, a powszechnym staje się zjawisko restrukturyzacji przemysłu przez zagraniczne firmy
i przedsiębiorstwa. Może to doprowadzić do znacznego ograniczenia narodowego charakteru go-
spodarki.

Wyraźny wzrost powiązań gospodarczych zwiększy zakres wymiany informacji, może to

spowodować poważne zakłócenia w funkcjonowaniu poszczególnych działów gospodarki narodo-
wej. Będzie to wpływało na wytwarzanie i produkcję bieżących potrzeb sił zbrojnych, ale także na
utrzymanie rezerw państwowych, w tym mobilizacyjnych.

Niedomagania gospodarczo-ekonomiczne naszego kraju negatywnie wpływają również na

liczbę poborowych przeznaczonych do odbycia zasadniczej służby wojskowej, na prowadzenie
ćwiczeń wojskowych z żołnierzami rezerwy oraz na szkolenie wojskowe studentów i absolwentów
szkół wyższych. Słabo wyszkolony czynnik ludzki w armii może mieć niekorzystne skutki na wy-
padek zarządzenia mobilizacji sił zbrojnych

Otoczenie prawne podsystemu bezpieczeństwa militarnego będzie przedmiotem rozważań w

rozdziale czwartym opracowania.

Otoczenie ekologiczne stosunkowo niedawno brane jest pod uwagę (od 1987r.) przy roz-

ważaniach dotyczących bezpieczeństwa państwa. Bezpośrednim powodem zauważania tej proble-
matyki było zanieczyszczenie środowiska naturalnego, które bezkarnie przekracza granice państw i
nie zna różnic systemowych. Należy pamiętać, że środki do likwidacji zagrożeń ekologicznych
przekraczają możliwości poszczególnych krajów, dlatego jest to tak ważny problem dla rozwoju
cywilizacji.

Degradacja zasobów środowiska naturalnego oraz nierównomierny dostęp do tych zasobów

mogą prowadzić do konfliktów wewnętrznych i międzynarodowych. Najbardziej prawdopodobne
są zagrożenia dla środowiska naturalnego w pewnym rodzaju klęsk żywiołowych i katastrof. Naj-
większym problemem mogą być skażenia radiologiczne, katastrofy nuklearne, zanieczyszczenia
powietrza, epidemie, powodzie i susze, awarie zakładów chemicznych, katastrofy transportowe w
czasie przewozu niebezpiecznych materiałów.

Powiązania między sferą ekologiczną a podsystemem bezpieczeństwa militarnego są bardzo

ścisłe, dlatego że obronność ma charakter dynamiczny, w której uczestniczą ludzie zabezpieczeni w
różne środki materialne. Działanie wojsk będzie odbywało się w terenie narażonym na zagrożenia

Aktualnie wśród poborowych wykształcenie posiadało:

średnie – 4,3 %

zawodowe – 37 %

podstawowe – 56,4 %

niepełne podstawowe – 1,7 %

ekologiczne. Najczęściej będą to pożary, skażenia lub zakażenia tego środowiska oraz powodzie, a
niekiedy silne mrozy lub wichury.

Bezpieczeństwo ekologiczne można zdefiniować jako prawne dążenie do ochrony każdego

kraju, jego ludności i środowiska naturalnego przed szkodą, która może nastąpić w rezultacie anty-
ekologicznych działań innych krajów.

Otoczenie wewnętrzne bezpieczeństwa militarnego obejmuje całą strukturę funkcjonalną sił

zbrojnych utrzymywanych w czasie pokoju.

Liczebność sił na czas pokoju została zaakceptowana przez Sejm RP na poziomie 150.000

żołnierzy, w skład których wchodzą trzy zasadnicze rodzaje wojsk: wojska lądowe, wojska lotnicze
i obrony powietrznej oraz marynarka wojenne. We wszystkich rodzajach sił zbrojnych występują
wojska operacyjne i obrony terytorialnej.

Według przeznaczenia i gotowości do podjęcia działań wojska operacyjne dzielą się na:



jednostki bojowe obejmujące ogólnowojskowe związki taktyczne, oddziały i pododdziały, jed-

nostki aeromobilne, jednostki lotnictwa taktycznego, rakiet obrony powietrznej, okręty uderze-
niowe;



jednostki wsparcia bojowego, w skład których wchodzą jednostki rozpoznawcze, walki radio-

elektronicznej, działań psychologicznych, rakietowe i artylerii, obrony przeciwlotniczej, inży-
nieryjne, wojsk radiotechnicznych obrony powietrznej, okręty zwalczania min, zabezpieczenia
hydrologicznego;



jednostki zabezpieczenia wsparcia bojowego w postaci oddziałów i pododdziałów dowodzenia,

łączności i informatyki, chemicznych, logistycznych, medycznych i współpracy cywilno-
wojskowej.

Siły zbrojne utrzymywane są w gotowości do wykonywania trzech wspomnianych już ro-

dzajów zadań strategicznych:



zadań obronnych w razie wojny, czyli odparcia bezpośredniej agresji na terytorium Polski lub

udziału w odparciu agresji na inne państwo sojusznicze;



zadań reagowania kryzysowego, także w ramach misji organizacji międzynarodowych;



zadań stabilizacyjnych i prewencyjnych w czasie pokoju.

Ponadto wydzielane siły są gotowe do udziału w reagowaniu na zagrożenia pozamilitarne,

czyli udziału w sytuacjach nadzwyczajnych.

Siły zbrojne obejmują wojska wydzielone do dyspozycji NATO oraz pozostające na miej-

scu. Wojska wydzielone do NATO obejmują Siły Zdolne do Przerzutu w dowolny obszar sojuszu i
poza ten obszar oraz posiadające zdolność prowadzenia działań w niesprzyjającym środowisku. Siły
na Miejscu, przeznaczone głównie do kolektywnej obrony wewnątrz i w pobliżu terytorium pań-
stwa.

Wojska operacyjne są przygotowane przede wszystkim do działania w ramach sojuszni-

czych wielonarodowych formacji wojskowych.

Natomiast wojska obrony terytorialnej przeznaczone są do wsparcia i zapewnienia swobody

działania wojsk operacyjnych oraz wykonania lokalnych zadań obronnych w ścisłym współdziała-
niu z niemilitarnymi organami struktury państwowej.

Siły zbrojne na czas wojny będą liczebnie zwielokrotnione przez ich mobilizacyjne rozwi-

nięcie, stosownie do możliwości ekonomicznych państwa i niezbędnych potrzeb operacyjnych.

Wymagania sojusznicze dotyczące utrzymania i osiągania gotowości do działań są ustalone

w Dyrektywie szefa Sztabu Generalnego WP o gotowości bojowej i mobilizacyjnej Sił Zbrojnych
RP. Ponadto problematykę tę regulują wytyczne dotyczące Pogotowia Obronnego NATO i Systemu
Pogotowia Obronnego RP.

Założenia strategiczno-operacyjne zawarte w Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej

RP stanowią najbliższe otoczenie systemu mobilizacyjnego. Można powiedzieć, że z tych założeń
wynikają konkretne zadania mobilizacyjne do realizacji przez wojska i całe siły zbrojne. Wskazują
one na kategorie jednostek, terminy osiągania gotowości do działań, a pośrednio na czas rozpoczę-
cia i zakończenia mobilizacji konkretnych jednostek wojskowych.

Stan utrzymywanych zasobów ludzkich i materialnych w siłach zbrojnych oraz w gospodar-

ce narodowej ma zabezpieczyć potrzeby mobilizacyjne i wojenne na założony okres czasu.

Problemy zasobów ludzkich, w tym rezerw osobowych, na potrzeby sil zbrojnych są bardzo

złożone. Zasoby ludzkie, które mogą być użyte na potrzeby sił zbrojnych można pogrupować na-
stępująco:
- żołnierze zawodowi;
- żołnierze odbywający zasadniczą służbę wojskową;
- żołnierze rezerwy;
- pracownicy wojskowi;
- osoby cywilne, na które nałożono świadczenia osobiste.

Z czasem następuje coraz to głębsze, wzajemne przenikanie się wymienionych grup osobo-

wych. Żołnierze zawodowi stanowią trzon sił zbrojnych, to oni przygotowują zasoby ludzkie z po-
zostałych grup do realizacji przyszłych zadań, a część z nich po odejściu do rezerwy zasili zasoby
kadry rezerwy. Żołnierze odbywający zasadniczą służbę wojskową, po jej odbyciu w większości
trafiają na przydziały mobilizacyjne i też zasilą grupę żołnierzy rezerwy. Natomiast żołnierze re-
zerwy stanowią największą grupę zasobów ludzkich, która może być wykorzystana na potrzeby sił
zbrojnych.

Środowisko zasobów ludzkich, a w tym zasobów rezerw osobowych jest bardzo dynamicz-

ne, charakteryzujące się wieloma zmiennymi, a w tym naturalnym procesem starzenia się. Ten natu-
ralny czynnik musi być brany pod uwagę w procesie zarządzania zasobami osobowymi.

Potrzeby materialne na czas mobilizacji i wojny są gromadzone w siłach zbrojnych w formie

zapasów użytku bieżącego i zapasów wojennych, ulokowanych w magazynach, rejonowych bazach
logistycznych i składnicach. Obejmują one:



uzbrojenie i sprzęt wojskowy;



środki bojowe pola walki;



środki materiałowe.

Ponadto w rezerwach państwowych, jako wyodrębnionym majątku Skarbu Państwa, znajdu-

ją się rezerwy mobilizacyjne i gospodarcze w części zastrzeżone dla sił zbrojnych. Będą one wyko-
rzystane w ramach etatów zgodnie z programem mobilizacji gospodarki.

Logistyczne zabezpieczenie mobilizacji obejmuje nakłady obronne oraz ich strukturę, środki

bojowe i materiałowe, remontowo-usługowe i ewakuacyjne oraz transport i infrastrukturę wojsko-
wą. W czasie mobilizacji sił zbrojnych logistyczne zabezpieczenie realizowane będzie w formie
zaopatrzenia wojsk, zabezpieczenia technicznego, medycznego i komunikacyjnego.

Rozpatrzone w powyższym rozdziale teoretyczne podstawy podsystemu militarnego stano-

wią bazę do wgłębienia się w szczegółową problematykę związaną z bezpieczeństwem militarnym
w Polsce oraz w innych państwach otoczenia międzynarodowego.

1.7. Wnioski
1. Bezpieczeństwo stanowi ochronę podstawowych sił bytu i rozwoju jednostki, społeczeństwa,

ma ogromne znaczenie etyczne polegające na kształtowaniu norm przyjętych w cywilizowanym
środowisku, ale także ma znaczenie poznawcze w celu eliminowania wszelkich zagrożeń dla
bezpieczeństwa jednostki, czy społeczeństwa.

2. Posiadanie przez państwo dużego potencjału militarnego nie jest jedynym narzędziem skutecz-

nego zapewnienia bezpieczeństwa. Może to powodować destabilizację bezpieczeństwa między-
narodowego.

3. Siły zbrojne państwa jako strażnik utrzymania bezpieczeństwa militarnego obecnie realizują

szereg zadań w ramach układu pozamilitarnego (utrzymanie pokoju, udział w likwidacji zagro-
żeń niemilitarnych, np. klęska żywiołowa).

4. Szerokie znaczenie dla utrzymania bezpieczeństwa militarnego mają koncepcje strategiczne

wydane w formie obowiązujących dokumentów:



Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej z 1992 r.;



Strategia obronności RP z 2000 r.;



Strategia wojskowa RP z 2003 r.

2. CHARAKTERYSTYKA PAŃSTW GRANICZĄCYCH Z POLSKĄ ORAZ ICH

SYSTEMÓW BEZPIECZEŃSTWA MILITARNEGO

W pracach mających na celu ustalenie aktualnej charakterystyki państw graniczących z Pol-

ską, a zwłaszcza ich systemów bezpieczeństwa militarnego, należy uwzględnić stopniowo i konse-
kwentnie wprowadzane zmiany w tej dziedzinie. Dotyczą one w pewnym stopniu problematyki
gospodarczej tych państw, a w dużym stopniu potencjału militarnego. Odnotowuje się znaczące
zmiany w liczebności wojsk, ich organizacji, uzbrojeniu i wyposażeniu, systemach dowodzenia
i logistyki, a także w zasadach wykorzystania.

Ogólnie można uznać, że prawidłowością jest powszechne dążenie do zmniejszania liczeb-

ności wojsk w czasie pokoju, upraszczania systemów dowodzenia (zmniejszanie szczebli dowodze-
nia), dążenie do wyposażania jednostek wojskowych w nowoczesne środki walki, zaopatrzenia i
obsługi oraz wzmacniania systemów mobilizacyjnych. Uzyskuje się w ten sposób ograniczanie wy-
datków na utrzymanie wojsk w czasie pokoju, przy jednoczesnej wysokiej ich dyspozycyjności i
możliwości szybkiego podniesienia potencjału bojowego sił zbrojnych (w drodze mobilizacji).

Ważnym elementem tej koncepcji jest system szkolenia, będący pochodną zasad wykorzy-

stania bojowego wojsk. Charakteryzuje się on dużą elastycznością i szerokim zakresem programo-
wym, uwzględniającym obok typowych form działań bojowych, działania specjalistyczne np. udział
w różnego rodzaju misjach. Niezwykle ważnym elementem tego szkolenia jest szkolenie mobiliza-
cyjne i gromadzenie wyszkolonych rezerw osobowych na potrzeby mobilizacyjne i wojenne. Nie
można również zapominać o szkoleniu kadry zawodowej i podtrzymywaniu kondycji wyszkole-
niowej kadry rezerwy (zwłaszcza grupy dowódczo-sztabowej).

2.1. Republika Federalna Niemiec (RFN)

2.1.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny

Niemcy położone są w Europie Środkowej i zajmują obszar między Alpami a Morzem Bał-

tyckim i Morzem Północnym. Położenie to jest specyficzne, gdyż znajduje się w centrum kontynen-
tu europejskiego, w bezpośrednim sąsiedztwie strategicznego rejonu cieśnin Bałtyku Zachodniego,
łączącego go z Morzem Północnym. Niemcy leżą na skrzyżowaniu ważnego szlaku komunikacyj-
nego, wiodącego ze Skandynawii do Europy Południowej, z główną osią strategiczną łączącą Euro-
pę Wschodnią z Zachodnią (rys. 4).

Powierzchnia Niemiec wynosi 357 tys. km

, granicząc z 9 krajami, w tym z Polską (467

km). Pod względem potencjału ludnościowego Niemcy zajmują drugie miejsce w Europie (81 mln
osób). Mniejszości narodowe liczą tu około 6,5 mln osób (12,5 % ogółu ludności).

Niemcy należą do państw niezbyt zasobnych w potrzebne surowce mineralne. Pod dostat-

kiem mają węgla kamiennego i brunatnego, natomiast gaz ziemny jest importowany (głównie z
Rosji i Holandii). Niedobory rudy żelaza uzupełniane są importem, głównie ze Szwecji. Energetyka
bazuje na wszystkich stosowanych w świecie surowcach energetycznych.

Przemysł niemiecki liczy ponad 50 tys. różnego rodzaju zakładów przemysłowych i zatrud-

nia około 7,5 mln osób. W ostatnich latach zmniejszyła się produkcja stali oraz wyrobów tekstyl-
nych, rozwijały się natomiast informatyka i telekomunikacja oraz przemysł lotniczy i kosmiczny.

Sieć drogowa w Niemczech należy do najlepiej rozwiniętych w Europie. Składają się na nią

autostrady, drogi federalne, drogi krajowe i drogi powiatowe. Autostrady oraz drogi federalne do-
stosowane są do wymogów zawartych w konwencjach dotyczących ujednolicenia dróg europej-
skich. Drogi wodne śródlądowe składają się z systemu żeglownych rzek i kanałów oraz szlaków na
jeziorach. Najważniejszą magistralą wodną jest Ren. Żegluga morska dysponuje ok. 450 statkami o
łącznym tonażu około 8 mln DWT, natomiast transport lotniczy dysponuje 15 międzynarodowymi
portami i 160 lotniskami krajowymi.

Ź r ó d ł o: Z. Lach, Geografia bezpieczeństwa państw regionu środkowoeuropejskiego, MON,

Warszawa 2001.

Rys. 4. Państwa regionu środkowoeuropejskiego

2.1.2. Potencjał militarny

O znaczeniu strategicznym Niemiec w Europie i na świecie przesądza ich położenie

geograficzne, potencjał ludzki i militarny oraz systematycznie zwiększająca się aktywność
tego państwa w przedsięwzięciach międzynarodowych organizowanych prze ONZ i NATO.
Terytorium Niemiec i nowocześnie zorganizowane siły zbrojne tego państwa odgrywają klu-
czową rolę w systemie dowodzenia i wsparcia logistycznego NATO. Na szczególną uwagę za-
sługuje tu sprawny i niezawodny system dowodzenia i mobilizacyjny oraz szkolnictwo woj-
skowe.

Najwyższym organem kierowania siłami zbrojnymi jest Federalne Ministerstwo Obrony

(zał. 6 i 7). Dzieli się ono na dwa piony: wojskowy oraz cywilny. Minister w czasie pokoju kieruje
samodzielnie resortem - na podstawie precyzyjnie sformułowanych wytycznych kanclerza.
W okresie pokoju pełni on jednocześnie funkcję naczelnego dowódcy sił zbrojnych i jest najwyż-
szym przełożonym wszystkich żołnierzy. Z chwilą ogłoszenia stanu wojny obowiązki te przejmuje
kanclerz federalny. Rozwiązanie to jest trwałe, ale systematycznie doskonalone.

Jednocześnie minister obrony, jako przełożony wszystkich pracowników cywilnych wojska,

pełni funkcję szefa administracji wojskowej. W wykonywaniu jego obowiązków rządowych w par-
lamencie, w tym zwłaszcza w pracach komisji Obrony i Budżetowej wspierają go parlamentarni
sekretarze stanu. Jeden z nich zajmuje się kwestiami polityki bezpieczeństwa, kontroli zbrojeń, ko-
ordynacji pomocy humanitarnej, administracji i prawa oraz kontrwywiadu wojskowego. Drugi jest

odpowiedzialny za sprawy pionu cywilnego, kadrowe, zakwaterowania i budownictwa, ochrony
środowiska oraz socjalne, w tym poprawy warunków przebiegu służby w siłach zbrojnych.

W przypadku zagrożenia wojennego, kryzysu wewnętrznego i zewnętrznego oraz klęski

żywiołowej minister obrony na wniosek Bundestagu, urzędu lub generalnego inspektora Bunde-
swehry, ma prawo wprowadzić w siłach zbrojnych wyższy stan gotowości bojowej. Ustalenia te są
uzgadniane z organami dowodzenia NATO.

Sztaby rodzajów sił zbrojnych (SL, SP, SM) są organami roboczymi inspektorów rodzajów

SZ. Odpowiadają za utrzymanie stałej gotowości bojowej i mobilizacyjnej podległych wojsk. Re-
alizują ustalone zadania w zakresie planowania i organizacji szkolenia oraz rozwoju i doskonalenia
logistyki.

Rada Użycia SZ pod kierownictwem generalnego inspektora Bundeswehry, jest organem

doradczym i wspierającym ministra obrony w zakresie planowania, przygotowania i wykorzystania
wojsk. Federalny minister obrony, w ramach realizacji obowiązków konstytucyjnych, ściśle współ-
działa z najwyższymi organami państwowymi oraz innymi resortami federalnego rządu.

Sztab Sił Zbrojnych RFN jest najwyższym i stale funkcjonującym organem operacyjnym.

Stanowi organ roboczy generalnego inspektora Bundeswehry. Spełnia funkcje tradycyjnie przypi-
sywane sztabom generalnym. Do jego zadań należą: opracowywanie koncepcji (doktryn) wojsko-
wo-strategicznych, zasad wychowania i szkolenia a także planowania operacyjnego
i przedstawiania potrzeb kadrowych, sprzętowych, materiałowych i finansowych. W jego strukturze
występuje Centrum Dowodzenia Bundeswehry.

Bundeswehra liczy około 300 tys. żołnierzy. W wyniku mobilizacji liczebność jej może

wzrosnąć do 700-800 tys. żołnierzy, z możliwością osiągnięcia 1,5 mln żołnierzy (mobilizacja po-
wszechna). Głównym elementem sił zbrojnych są wojska lądowe, liczące około 200 tys. żołnierzy.
Organizacyjnie wojska lądowe składają się z 7 dywizji i 22 brygad. Są to brygady: pancerne, zme-
chanizowane, powietrzno-desantowe i piechoty górskiej.

Niemcy faktycznie zrezygnowali z dywizji zmechanizowanych i pancernych, zastępując je

uniwersalnymi strukturami związków taktycznych, przy zachowaniu tradycyjnych nazw. Warto
również zwrócić uwagę na przyjęte rozwiązania dotyczące połączenia funkcji dowództwa okręgu
wojskowego z funkcjami dowództwa dywizji. Rozwiązanie to zapewniło zarówno racjonalne wyko-
rzystanie sił i środków (kadry zawodowej i pracowników wojska), jak również podniesienie sku-
teczności działania systemu dowodzenia wojskami w czasie pokoju.

Ważnym elementem jednostek bojowych wojsk lądowych jest nowoczesne uzbrojenie i wy-

posażenie techniczne. Dysponują one czołgami „Leopard 2” (ok. 1700) oraz „Leopard 1” (ok.
2000), pojazdami rozpoznawczymi SPz-2 Lucks (600), rozpoznania skażeń TPZ-1 i „Wiesel”, bo-
jowymi wozami piechoty „Morder” (2000), transporterami M-113 i TPZ-1 (1200). Jednostki artyle-
rii posiadają działa ciągnione kal. 105 i 155 mm (300), samobieżne haubice kal. 155 (500), moź-
dzierze kal. 120 mm (600), wyrzutnie art. rakietowej MLRS kal. 227 mm (140) i LARS kal. 110
mm (60). Obronę przeciwpancerną zapewnia ponad 2300 systemów ppk TOW i „Milan”. Lotnictwo
wojsk lądowych ma ok. 500 śmigłowców (ok. 100 CH-53) i śmigłowców przeciwpancernych Bo-
105P.

Niemieckie siły powietrzne liczą ok. 70 tys. osób personelu wojskowego (wyszkolone re-

zerwy stanowią ok. 100 tys. ludzi). Jednostki bojowe podlegają dwóm dowództwom – Południe i
Północ (po 2 dywizje lotnicze). Ogółem Luftwaffe ma 12 eskadr myśliwsko-bombowych i rozpo-
znawczych „Tornado” (275), 7 eskadr myśliwców F-4F „Phantom II” (151), 1 eskadrę Mi-29 (24),
3 eskadry transportowe C-160 „Transall” (80) i 4 śmigłowców UH-1D (100). Jednostki rakietowe
mają: 48 wyrzutni rakiet „Patriot”, 35 eskadr I-Hawk i 13 eskadr „Roland II”.

W marynarce wojennej służy ok. 25 tys. ludzi (wyszkolone rezerwy liczą ok. 16tys. ludzi).

Jednostki bojowe stacjonują w 5 bazach i liczą: 3 okręty rakietowe, 8 fregat, 18 okrętów podwod-
nych i 20 ścigaczy rakietowych. Jednostki trałowo-minowe dysponują 40 trałowcami i niszczycie-
lami min różnych typów.

Sprawny i niezawodny system mobilizacyjny, a także utrzymywane zapasy środków mate-

riałowych i wydajny system gromadzenia wyszkolonych rezerw osobowych, zapewniają wysoką
dyspozycyjność sił zbrojnych, elastyczne regulowanie ich liczebności w czasie pokoju (stosownie

do potrzeb operacyjnych i możliwości ekonomicznych państwa), a także skuteczne uzupełnianie
wojsk w czasie działań bojowych – w wyniku ponoszonych strat.

W działalności sił zbrojnych – a dokładnie w działalności jego kierownictwa – na szczegól-

ne podkreślenie zasługuje zdolność do szybkiego przystosowania struktur i zasad funkcjonowania
do zmieniających się potrzeb i warunków. Wskazuje to na prowadzenie nieprzerwanych badań,
mających na celu uprzedzanie niekorzystnych zjawisk oraz stałej gotowości do prowadzenia działań
dostosowawczych. Uzyskuje się w ten sposób znaczące skrócenie prac restrukturyzacyjnych oraz
racjonalne wykorzystanie posiadanych (przydzielonych) sił i środków – w tym głównie finanso-
wych (budżet sił zbrojnych).

2.2. Republika Czeska (Czechy)

2.2.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny

Terytorium Czech jest położone na przesmyku bałtycko-adriatyckim, w kotlinie Czeskiej,

czyli na obszarze ograniczonym od północy, zachodu i południa masywami górskimi Sudetów, Ru-
daw, Lasu Czeskiego i Szumawy. Zajmuje sam środek kontynentalnej Europy. Z tych względów
terytorium Czech odgrywa ważną rolę jako obszar tranzytowy dla wielu państw w ich wzajemnych
stosunkach gospodarczych. Szczególnie ważną rolę odgrywa dla Polski i Niemiec.

Duże znaczenie strategiczne tego terytorium wynika między innymi z bliskości przejść do-

godnych do komunikacji i działań wojsk. Jednym z nich jest kierunek z Saksonii i Turyngii przez
Bramę Łużycką na Śląsk, drugim – Korytarzem Wiedeńskim. Obydwa kierunki wyprowadzają na
Bramę Morawską oraz na żywotnie ważne dla Czech i Polski okręgi przemysłowe Brna i Ostrawy
oraz Górnego Śląska. Ponadto wyprowadzają one na Wielką Nizinę Węgierską i dalej przez Bramę
Lublańską na Adriatyk oraz w kierunku Bliskiego Wschodu (rys. 5).

Powierzchnia kraju wynosi 78 tys. km

, a zamieszkuje go ok. 10 mln osób. Długość granic

wynosi 2310 km – w tym z Polską 762 km. Struktura narodowościowa republiki jest korzystna.
Czesi stanowią 94,6 % ludności kraju.

Czechy nie są zbyt zasobne w surowce mineralne. W większych ilościach występuje węgiel

kamienny i brunatny. Wiele surowców musi być importowanych (ruda żelaza, cynk, mangan, miedź
i siarka).

Dobrze rozwinięty jest przemysł. Do najważniejszych okręgów przemysłowych należy

okręg środkowoczeski (praski). Koncentruje się w nim przemysł maszynowy i elektrotechniczny,
spożywczy i chemiczny oraz hutnictwo metali nieżelaznych. Okręg ostrawski jest centrum czarnej
metalurgii, zaś okręg brneński specjalizuje się w przemyśle maszynowym i elektrotechnicznym.

Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Średnia gęstość sieci drogowej wynosi 71

km/100 km

. Spośród najważniejszych dróg międzynarodowych cztery łączą Czechy z Niemcami,

dwie z Polską.

Gęstość sieci kolejowej wynosi 12 km/100 km

. Przewozi się na niej 2/3 ładunków. Słabo-

ścią transportu kolejowego jest jego wrażliwość na zniszczenia ze względu na dużą liczbę obiektów
technicznych (mosty, wiadukty, tunele).

Transport wodny śródlądowy nie odgrywa większej roli. Transport morski jest rozwijany w

oparciu o porty innych państw, głównie Niemiec.

2.2.2. Potencjał militarny

Siły zbrojne Czech liczą ok. 60 tys. żołnierzy i posiadają na swoim uzbrojeniu ok. 700 czoł-

gów, 130 bojowych wozów opancerzonych, 700 środków artyleryjskich, 140 samolotów i 40 śmi-
głowców. Składają się z dwóch rodzajów wojsk: wojsk lądowych (ok. 20 000 żołnierzy) oraz wojsk
lotniczych (ok. 35 000 żołnierzy).

W skład wojsk lądowych wchodzą: wojska polowe (operacyjne) oraz wojska obrony regio-

nalnej. Wojska polowe posiadają dwa korpusy armijne (1KA – Tabor i 2KA – Ołomuniec), liczące
siedem brygad zmechanizowanych (BZ). W czasie pokoju cztery BZ utrzymywane są w stałej go-
towości bojowej (jednostki o niepełnych stanach osobowych), pozostałe są mobilizowane od nowa
(zadania mobilizacyjne).

Wojska obrony regionalnej przeznaczone są do obrony i ochrony ważnych obiektów i

urządzeń, ośrodków administracyjnych i gospodarczych, a także walki z grupami dywersyjno-
rozpoznawczymi oraz desantami przeciwnika. Składają się one z jednostek mobilizowanych na ba-
zie brygad zmechanizowanych oraz wojskowych komend uzupełnień (WKU).

Ź r ó d ł o: Z. Lach, Geografia bezpieczeństwa państw regionu środkowoeuropejskiego,

MON,Warszawa 2001.

Rys. 5. Newralgiczne obszary południowo zachodniej części regionu

Wojska lotnicze tworzą: jednostki lotnicze (ok. 15 tys. żołnierzy) oraz jednostki obrony

powietrznej (ok. 16 tys. żołnierzy), a na ich czele stoją dwa dowództwa korpusów (KL i KOP). Ist-
nieje 6 baz lotniczych – 3 lotnictwa taktycznego, 1 lotnictwa wojsk lądowych, 1 lotnictwa transpor-
towego i 1 lotnictwa szkolnego. Lotnictwo w czasie pokoju wykonuje głównie zadania transporto-
we, prowadzi rozpoznanie oraz niesie pomoc w razie powstania klęsk żywiołowych. W czasie woj-
ny przewidziane jest natomiast do uderzeń odwetowych na obiekty i wojska przeciwnika. W skła-
dzie OP występują 2 brygady rakiet przeciwlotniczych, 4 pułki rakiet przeciwlotniczych, 3 grupy
rozpoznania radioelektronicznego i powiadamiania, baza lotnictwa myśliwskiego, samodzielna
eskadra myśliwska oraz ośrodek zakłócania radioelektronicznego.

W siłach zbrojnych funkcjonuje dobrze zorganizowany system szkolenia oraz mobilizacji.

Szkoleniem objęte są wszystkie grupy żołnierzy służby czynnej oraz żołnierze rezerwy. Ci ostatni

szkoleni są w dwóch płaszczyznach: podtrzymywania kondycji wyszkoleniowej (żołnierze będący
na przydziałach mobilizacyjnych) oraz gromadzenia wyszkolonych rezerw osobowych na potrzeby
mobilizacyjne i wojenne).

System mobilizacyjny zapewnia 3-4 krotne powiększenie sił zbrojnych czasu pokoju. Jest

on oparty o jednostki mobilizujące (wszystkie jednostki czasu pokoju), wyszkolone rezerwy oso-
bowe oraz środki i zapasy pobierane z gospodarki narodowej. System jest sukcesywnie doskonalo-
ny i sprawdzany. Na podstawie wyników przeprowadzanych kontroli można stwierdzić, że jest on
sprawny, elastyczny i niezawodny.

2.3. Republika Słowacka (Słowacja)

2.3.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny

Słowacja jest położona w centralnej części Europy, na przesmyku bałtycko-czarnomorskim.

Terytorium tego państwa obejmuje większą część Karpat Zachodnich oraz fragment Karpat
Wschodnich. We wschodniej części Słowacji znajduje się Beskid Niski, czyli obniżenie między
Karpatami Zachodnimi a Karpatami Wschodnimi. Tu właśnie znajduje się najdogodniejsze przej-
ście z Wielkiej Niziny Węgierskiej na Niż Wschodnioeuropejski, a także do Kotliny Sandomier-
skiej, co powoduje, że terytorium Słowacji ma istotne znaczenie wojskowo-geograficzne.

Powierzchnia kraju wynosi 49 tys. km

i w większości jest górzysta. Średnia jej wysokość

osiąga 397 m n.p.m i jest dwukrotnie większa niż w Polsce (173 m n.p.m). Na wschodzie i zacho-
dzie występują niewielkie obszary nizinne. Granica z Polską wynosi 518 km.

Ludność Słowacji liczy 5,3 mln osób, z czego Słowacy stanowią 85 %.

Słowacja jest uboga w surowce mineralne. Importuje węgiel kamienny i brunatny, rudę że-

laza, ropę naftową i gaz ziemny, boksyty, miedź, nikiel. Przemysł skoncentrowany jest w 3 ośrod-
kach, z których największymi są Bratysława i Koszyce.

Średnia gęstość sieci drogowej wynosi 37 km/100 km

. Największe znaczenie mają dwie

drogi o kierunku równoleżnikowym (północna i południowa), łączące Słowację z Ukrainą i Cze-
chami oraz 3 o kierunku południkowym, wiążące ten kraj z Polską, Węgrami i Czechami. Średnia
gęstość sieci kolejowej wynosi 7,5 km/100 km

2.3.2. Potencjał militarny

Siły zbrojne Słowacji liczą ok. 40 tys. żołnierzy – w tym wojska lądowe ok. 30 tys., wojska

lotnicze ok. 16 tys. żołnierzy. Wojska lądowe mają w swoim składzie 2 dywizje, 2 brygady (artyle-
rii i saperów), batalion przeciwpancerny oraz zestaw różnych jednostek zabezpieczenia. Wojska te
dysponują ok. 400 czołgami (T-72), 600 bojowymi wozami piechoty i transporterami opancerzo-
nymi, 300 środkami artyleryjskimi (pow. 100 mm) – w tym 130 działami samobieżnymi „Dana”
(152 mm), 500 moździerzami (82 mm), 200 wyrzutniami ppk („Malutka”, „Kunkurs”, „Fagot”) i
300 działami przeciwlotniczymi. Tak jak w innych państwach Europy, prowadzona jest zmiana
struktury związków taktycznych wojsk lądowych na brygadową.

Wojska lotnicze dysponują ok. 100 samolotami oraz 20 śmigłowcami. W ich skład wcho-

dzą: pułk lotnictwa myśliwskiego (40 – MiG-21, 15 - MiG-29), pułk lotnictwa myśliwsko-
bombowego (21 – Su-22, 13 – Su-25) i pułk lotnictwa transportowego (14 samolotów różnych ty-
pów).

W siłach zbrojnych zorganizowano sprawny system szkolenia wojsk, system mobilizacyjny

oraz system utrzymywania ustalonego poziomu stałej gotowości bojowej jednostek wojskowych. W
ramach szkolenia prowadzi się gromadzenie wyszkolonych rezerw osobowych na potrzeby mobili-
zacyjne i wojenne (uzupełnianie jednostek w wyniku ponoszonych strat oraz organizowanie no-
wych jednostek wojskowych). Dużo uwagi i wysiłku poświęca się przygotowaniu oficerów rezerwy
do działania na stanowiskach przewidzianych przydziałami mobilizacyjnymi.

2.4. Republika Ukrainy (Ukraina)

2.4.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny

Ukraina jest położona między Morzem Czarnym i Morzem Azowskim na południu a Pole-

siem na północy. Na zachodzie opiera się o Karpaty, na wschodzie sięga przesmyku Kaspijsko-
Czarnomorskiego (Nizina Czarnomorska). Powstanie niezależnej Ukrainy stworzyło nową sytuację
geostrategiczną w rejonie czarnomorskim. Spowodowało częściowe odepchnięcie Rosji od Morza
Czarnego, a główne porty morskie znalazły się na terytorium Ukrainy. Przez porty te przechodzi
ponad połowa towarów rosyjskich przewożonych drogą morską. Mają więc one duże znaczenie
gospodarcze nie tylko dla Ukrainy, lecz także dla Rosji.

Potencjał gospodarczo-obronny Ukrainy jest znaczny. Ma ona bogate zasoby surowców

strategicznych, które stanowią dobrą podstawę rozwoju przemysłu. Na jej terytorium są też dosko-
nałe warunki rozwoju rolnictwa (65 % powierzchni zajmują urodzajne czarnoziemy), dzięki czemu
w niedalekiej przyszłości może stać się ona ważnym europejskim producentem artykułów żywno-
ściowych.

Powierzchnia państwa wynosi 603,7 tys. km

, a zamieszkuje ją 52,1 mln osób. Struktura na-

rodowościowa Ukrainy nie jest korzystna, ponieważ mniejszości narodowe stanowią ponad 27 %
ogółu ludności. Szczególnie niekorzystne jest rozmieszczenie ludności rosyjskiej, skoncentrowanej
we wschodniej oraz południowej części kraju.

Ukraina posiada bogatą i urozmaiconą bazę surowców mineralnych. Do najważniejszych

należą: węgiel kamienny i brunatny, gaz ziemny i ropa naftowa, rudy żelaza, manganu, rtęci i ura-
nu, siarka, sól kamienna i potasowa. Surowce występują głównie we wschodniej oraz zachodniej
części kraju i tam też powstały główne okręgi i ośrodki przemysłowe. Są to obwody: doniecki, fur-
goński, dnieporopietrowski, charkowski, lwowski, czerniowiecki i iwano-frankowski. Największym
Zagłębiem Węglowym jest Donbas, a metalurgicznym Krzywy Róg. Hutnictwo żelaza skoncentro-
wane jest w trzech rejonach: donieckim, naddnieprzańskim i nadazorskim.

Średnia gęstość sieci kolejowej wynosi 3,8 km/100 km

, zaś sieci drogowej o trwałej na-

wierzchni 26 km/100km

. Najważniejszą drogą wodną jest Dniepr (981 km), na którym znajduje się

6 sztucznych zbiorników, tworzących tzw. Kaskadę Dnieprowską.

Dobrze rozwinięta jest sieć lotnisk. Łącznie jest ich ponad 300, w tym 100 użytkowanych w

sposób ciągły. Flota morska liczy około 300 statków (pow. 1000 DWT). Około 250 jednostek o
łącznej wyporności ponad 4 mln DWT operuje na Morzu Czarnym.

2.4.2. Potencjał militarny

Siły zbrojne Ukrainy liczą około 340 tys. żołnierzy i składają się z trzech rodzajów wojsk:

lądowych, lotniczych i obrony powietrznej oraz marynarki wojennej. Oprócz tego występują w nich
jednostki centralnej dyspozycji oraz instytucje i jednostki systemu dowodzenia. Na uzbrojeniu sił
zbrojnych Ukrainy znajduje się: 3 tys. czołgów, 4 tys. BWP, 3 środki artyleryjskie, 600 samolotów
i 200 śmigłowców.

W wojskach lądowych funkcjonują dwa dowództwa operacyjne – zachodnie i południowe.

Południowemu podlegają cztery korpusy armijne (cztery DZ, dwie BZ, jedna DPanc, jedna DPD i
jedna DA). Zachodniemu dowództwu operacyjnemu podlegają trzy korpusy armijne (cztery DZ,
jedna DPanc, jedna DA).

Wojska lotnicze i obrony powietrznej posiadają dwa korpusy lotnicze (cztery DL – my-

śliwsko-bombowe i myśliwskie, dywizja ciężkich bombowców, dywizja wojskowego lotnictwa
transportowego) oraz trzy korpusy obrony powietrznej (11 brygad rakiet przeciwlotniczych i cztery
brygady radiotechniczne).

Marynarka wojenna składa się z Zachodniego Dowództwa Morskiego (brygada okrętów

rzecznych), Południowego Okręgu Morskiego, lotnictwa morskiego i brygad: piechoty morskiej i
sił specjalnych.

Gwardia Narodowa liczy około 30 tys. żołnierzy. Nie podlega ministrowi obrony, lecz bez-

pośrednio prezydentowi Ukrainy. Posiada: dwie dywizje – doniecką i sił specjalnych (charkowska),
pięć brygad – kijowska, lwowska, odeska, krymska oraz powietrznodesantową, a także bliżej nie

określoną liczbę pułków łączności. Każda z wymienionych jednostek ma w swoim składzie batalion
sił specjalnych.

W siłach zbrojnych utrzymuje się sprawny i niezawodny system mobilizacyjny. W ramach

działalności mobilizacyjnej, prowadzonej w siłach zbrojnych i gospodarce narodowej realizuje się
programy gromadzenia wyszkolonych rezerw osobowych na potrzeby mobilizacyjne i wojenne,
zapewnia się wysoką dyspozycyjność sił i środków wydzielonych na potrzeby mobilizacyjne jedno-
stek wojennych oraz prowadzi się działalność kontrolną. Wszystko wskazuje na to, że gotowość
bojowa i mobilizacyjna jest tu na dobrym poziomie.

2.5. Republika Białorusi (Białoruś)

2.5.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny

Terytorium Białorusi jest położone w centralnej części przesmyku bałtycko-

czarnomorskiego. Obejmuje ono cztery charakterystyczne obszary fizycznogeograficzne: na półno-
cy pas pojezierzy, w części środkowej pas wysoczyzn i równin, a na południu Polesie. Z tego
względu najkorzystniejsze warunki dostępności terenowej są w części środkowej, stanowiącej swe-
go rodzaju korytarz komunikacyjny, którym biegną główne linie kolejowe, drogi samochodowe
oraz rurociągi łączące Rosję z Polską i Niemcami.

Szczególną rolę odgrywa Polesie, które stanowi barierę komunikacyjną. W poprzednich

wojnach rozdzielała ona fronty na dwie części – oddzielne kierunki strategiczne. O znaczeniu stra-
tegicznym tego państwa obecnie decyduje jego położenie na skrzyżowaniu głównej osi geostrate-
gicznej Europy ze szlakami łączącymi Bałtyk z Morzem Czarnym.

Powierzchnia Białorusi wynosi 207 tys. km

, a zamieszkuje go 10,3 mln mieszkańców. Bia-

łorusini stanowią 77,9 % ludności, a Rosjanie 13,2 %.

Przemysł białoruski wyspecjalizował się w produkcji traktorów i samochodów ciężarowych

o dużej ładowności, a także wojskowych pojazdów mechanicznych. Energetyka rozwija się głównie
na bazie torfu. Największym okręgiem przemysłowym jest Mińsk z dwoma sąsiednimi ośrodkami
Żodino i Borysów. Znajduje się tam elektrownia jądrowa i trzy elektrownie cieplne.

Sieć komunikacyjna na Białorusi jest słabo rozwinięta. Średnia gęstość sieci drogowej wy-

nosi 23 km/100 km

. Sieć kolejowa ma gęstość 2,7 km/100 km

. Rozstaw torów linii kolejowej wy-

nosi 1524 mm i z tego powodu zachodzi konieczność zmiany podwozi na granicy z Polską. Pozo-
stałe rodzaje transportu odgrywają mniejszą rolę.

2.5.2. Potencjał militarny

Siły Zbrojne Białorusi składają się z wojsk lądowych oraz wojsk lotniczych i obrony po-

wietrznej. Przy stanie osobowym liczącym około 80 tys. żołnierzy posiadają na uzbrojeniu ok. 1400
czołgów, 2000 BWP, 1000 środków artyleryjskich, 200 samolotów i 40 śmigłowców.

Wojska lądowe zbudowane są na strukturze korpuśno-brygadowej i składają się z trzech

korpusów armijnych oraz wojsk mobilnych (trzy brygady). Ponadto w skład wojsk lądowych
wchodzą 120 DZ, 51 Grupa Artylerii Wzmocnienia, 72 Ośrodek Szkolenia, 5 Brygada Działań Spe-
cjalnych, dwie brygady rakiet operacyjno-taktycznych, Brygada Artylerii Przeciwpancernej, bazy
sprzętu i uzbrojenia, bazy remontu sprzętu, magazyny uzbrojenia oraz składy (na potrzeby mobili-
zacyjne).

Wojska lądowe są rozmieszczone w trzech rzutach, w każdym po jednym korpusie ar-

mijnym (kierunek zachodni). Najbliżej zachodniej granicy rozmieszczony jest 28 KA (najbar-
dziej rozwinięty i mający najwyższy potencjał bojowy). W centralnej części kraju rozmiesz-
czony jest 65 KA, a na południowym wschodzie 5 KA.

Podstawową jednostką jest brygada zmechanizowana (BZ), która w czasie pokoju liczy oko-

ło 3200 żołnierzy i posiada na uzbrojeniu 60 czołgów, 180 BWP, 80 środków artyleryjskich (pow.
100 mm) i 60 środków obrony przeciwlotniczej. Zasadniczym uzbrojeniem są czołgi T-55, T-72 i
T-80, bojowe wozy piechoty (BWP-1, BWP-2, BWR, BTR-60, BTR-70, BTR-80, BTR-D, MTLB.
Artyleria lufowa składa się z dział ciągnionych i samobieżnych (D20, D30, „Hiacynt”, „Nona-S”,
wyrzutni artylerii rakietowej (BM-21, „Crol”, „Haukurs”, „Szturm”, „Metrys”, zestawów rakiet

przeciwlotniczych („Osa”, „Tor”, „Strzała”) i wyrzutni rakiet taktycznych (operacyjnych) – „Scud”,
„Tonka”.

Wojska lotnicze i obrony powietrznej tworzy 8 baz lotniczych, stanowiących ekwiwalenty

pułków lotniczych, w tym 2 bazy lotnictwa myśliwskiego, jedna – lotnictwa rozpoznawczego, jedna
– lotnictwa transportowego, jedna – lotnictwa szturmowego, trzy bazy śmigłowców i dwie eskadry
śmigłowców. Podstawowym uzbrojeniem są nowoczesne samoloty myśliwskie, myśliwski-
szturmowe (wielozadaniowe) i szturmowe (Mig-23, Mig-25, Mig-29, Su-24, Su-25, Su-27), śmi-
głowce (Mi-6, Mi-8, Mi-24, Mi-26) oraz transportowe (An-12, Ab-24, AN-26, Jt-76).

Wojska obrony powietrznej składają się z Centralnego Stanowiska Dowodzenia (CSD), pię-

ciu brygad OP, dwóch pułków OP, dwóch Grup Obrony Przeciwlotniczej, Baz Sprzętu i Uzbroje-
nia. Podstawowym uzbrojeniem są zestawy rakietowe S-125, S-200, S-300 i zpr BUK. Siły OP
działają w składzie połączonego systemu obrony powietrznej państw WNP.

W siłach zbrojnych zachowano system mobilizacyjny byłych SZ ZSRR. Jego podstawą są

określone siły i środki wojska oraz gospodarki narodowej. Prowadzona działalność (ćwiczenia mo-
bilizacyjne, kontrole, szkolenia) wskazują na utrzymywanie określonego poziomu stałej gotowości
bojowej i mobilizacyjnej wojsk.

2.6. Republika Litewska (Litwa)

2.6.1. Położenie oraz potencjał ludnościowy i ekonomiczny

Litwa jest położona w zachodniej części Niżu Wschodnioeuropejskiego, nad Bałtykiem. Jest

to państwo małe, ale odgrywa istotną rolę w polityce państw nadbałtyckich, stanowi bowiem strefę
buforową, izolującą odwód kaliningradzki od Rosji. Położenie nad Bałtykiem umożliwia jej ograni-
czoną kontrolę szlaków komunikacji morskiej wiodących z Sankt Petersburga do Kaliningradu.
Ponadto terytorium Litwy stanowi obszar tranzytowy, zarówno dla Polski, jak i Federacji Rosyj-
skiej, przez który wiodą szlaki komunikacyjne (kolejowy i samochodowy).

Powierzchnia kraju wynosi 65,2 tys. km2, a ludność liczy 3,8 mln osób, z czego mniejszości

16 % (Rosjanie 9 %, Polacy 7 %).

Litwa nie ma bogatych zasobów złóż mineralnych. W ostatnich latach odkryto ropę naftową

na lądzie oraz na szelfie kontynentalnym. Największymi ośrodkami przemysłowymi są Wilno,
Kowno i Kłajpeda. Wytwarzają one 70 % ogólnej wartości produkcji przemysłowej. Przemysł pa-
liwowo-energetyczny bazuje na rosyjskiej ropie naftowej dostarczanej ropociągiem i gazie ziem-
nym, przesyłanym gazociągiem z Ukrainy. Węgiel kamienny natomiast importowany jest z Polski i
Ukrainy.

Gęstość sieci drogowej wynosi 32 km/100 km

(w Polsce 109/100 km

). Jedyna autostrada z

Kłajpedy do Kowna i Wilna oraz w kierunku Mińska (Białoruś) liczy 376 km. Średnia gęstość sieci
kolejowej to 4,6 km/100 km

(szerokość torów – 1524 mm). Najważniejszymi magistralami są:

linia wiodąca z Warszawy do Petersburga przez Grodno (na Białorusi), Wilno, Świeciany
i Dyneburg (Łotwa) oraz linia z Dyneburga przez Poniewieź i Szwale do Kłajpedy. Znaczenie
transportu śródlądowego dla gospodarki kraju jest niewielkie.

2.6.2. Potencjał militarny

Siły zbrojne Litwy składają się z następujących elementów: wojska lądowe, marynarka wo-

jenna i lotnictwo. Ogółem liczą około 19 tys. żołnierzy, z tego około 8000 w jednostkach regular-
nych. W wojskach lądowych służy około 4000 żołnierzy, w marynarce wojennej około 900 żołnie-
rzy i w lotnictwie około 600 żołnierzy.

Wojska lądowe składają się z następujących jednostek:



Brygada Piechoty Zmechanizowanej „Żelazny Wilk” (2900 żołnierzy);



samodzielny batalion jegrów (460 żołnierzy);



samodzielny batalion zabezpieczenia MON i Sztabu Generalnego (460 żołnierzy);



samodzielny batalion ochrony elektrowni atomowej w Ignalinie;



kompania bałtyckiego batalionu sił pokojowych (BALTAR).

Brygada Piechoty Zmechanizowanej „Żelazny Wilk” składa się z 6 batalionów i posiada na

uzbrojeniu: 5 śmigłowców Mi-2, 10 transporterów opancerzonych BRDM-2, 11 szwedzkich
bojowych wozów opancerzonych
M- 2, 12 transporterów opancerzonych BTR-60 PB, 30 moździerzy 120 mm i broń strzelecką pro-
dukcji rakietowej.

Litwa jako pierwsza spośród państw bałtyckich stworzyła własną Marynarkę Wojenną.

Bazująca w Kłajpedzie flotylla składa się z 5 okrętów i kutrów oraz jednego statku. W jej składzie
występuje 7 batalion dragonów obrony wybrzeża (batalion piechoty morskiej).

W siłach powietrznych liczba pilotów trzykrotnie przekracza aktualne potrzeby i możliwo-

ści wykorzystania. Na wyposażeniu znajduje się: samoloty szkolne Jr39 „Albatros”, 2 samoloty
transportowe L-410 „Turbolot”, 20 samolotów transportowych An-2, 3 samoloty An-26 i 3 śmi-
głowce Mi-8.

W siłach zbrojnych funkcjonuje sprawny system mobilizacyjny. Prowadzone jest szkolenie

żołnierzy rezerwy, mających przydziały mobilizacyjne oraz gromadzenie wyszkolonych rezerw
osobowych na potrzeby mobilizacyjne i wojenne.

2.7. Federacja Rosyjska (Rosja)

2.7.1. Potencjał ludnościowy i ekonomiczny

Rosja jest największym krajem świata (12,5 % powierzchni), obejmuje 40 % powierzchni

Europy i 29 % Azji. Rozciągłość równoleżnikowa Rosji przekracza 10 tys. km, a południkowa 3,7
tys. km (bez wysp Arktyki). Stwarza to określone problemy zarówno natury gospodarczej (trans-
port), jak i obronnej (obrona powietrzna, manewr siłami i środkami), umożliwia jednocześnie roz-
środkowanie sił i środków.

Europejska część Rosji ma 4,3 mln km

i zamieszkuje ją 116,4 mln osób (78 % ludności

kraju). Długość granicy lądowej Rosji wynosi około 20 tys. km, a morskiej 37,6 tys. km. Na lądzie
graniczy z 14 państwami. Do Rosji należy położony nad Bałtykiem Obwód Kaliningradzki.

Rosja jest jednolita narodowościowo, gdyż Rosjanie stanowią ponad 81,5 % ludności kraju.

Mniejszości narodowościowe są reprezentowane przez około 100 narodowości (około 27 mln
osób).

Kraj dysponuje olbrzymimi bogactwami mineralnymi: węgiel (12 % zasobów światowych),

ropa naftowa (13 %) i gaz ziemny (35 %).

Średnia gęstość sieci drogowej o twardej nawierzchni wynosi 2,7 km/100 km

, natomiast

średnia gęstość sieci kolejowej zaledwie 1,8 km/100 km

. Dobrze rozwinięty jest transport rurocią-

gowy: ropociągi 48 tys. km, produkty naftowe 15 tys. km, gazociągi 140 tys. km. Najdłuższe ruro-
ciągi wiodą z azjatyckiej części Rosji przez Ukrainę, Słowację i Czechy do Niemiec i Francji, a
także przez terytorium Polski do Niemiec.

Żegluga śródlądowa odgrywa mniej istotną rolę w przewozach ze względu na zamarzanie

rzek. Flota morska składa się z kilku tysięcy jednostek pływających o łącznej wyporności 20 BRT.
Dysponuje 40 portami morskimi o rocznej zdolności przeładunkowej 165 mln ton. Długość linii
lotniczych wynosi około 1 mln km. Łączą one Moskwę i Petersburg ze wszystkimi wielkimi mia-
stami Rosji.

2.7.2. Potencjał militarny

Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej składają się z pięciu rodzajów sił zbrojnych: Strategicz-

nych Sił Rakietowych, Wojsk Lądowych, Wojsk Obrony Powietrznej, Sił Powietrznych oraz Mary-
narki Wojennej. Według stanu z 1998 roku liczyły one łącznie około 1,5 mln ludzi oraz 6740 gło-
wic jądrowych i 3808 rakiet (2492 wystrzeliwanych z łodzi podwodnych i 440 przez samoloty).

Strategiczne Siły Rakietowe posiadały w tym samym roku 750 wyrzutni i 928 jądrowych

balistycznych rakiet międzykontynentalnych. Oprócz tego kilka jednostek było rozmieszczonych
poza granicami Rosji (Białoruś, Kazachstan).

Wojska lądowe były najliczniejszym rodzajem sił zbrojnych. Liczebność ich wynosiła oko-

ło 780 tys. żołnierzy. Składały się one z następujących jednostek: 17 dywizji pancernych, 58 dywi-
zji zmechanizowanych, 6 dywizji powietrzno-desantowych, 8 dywizji fortecznych, 4 dywizje arty-

lerii, 52 samodzielne brygady i pułki artylerii, 7 brygad desantowo-szturmowych, 1 brygada pan-
cerna, 10 brygad zmechanizowanych, 4 brygady sił specjalnego przeznaczenia, 28 brygad taktycz-
nych i taktyczno-operacyjnych pocisków rakietowych, 19 samodzielnych brygad i pułków przeciw-
pancernych, 25 brygad i pułków OP, 21 pułków śmigłowców uderzeniowych, 10 pułków śmigłow-
ców transportowych.

Siły powietrzne liczyły około 130 tys. ludzi i podzielone były na: Lotnictwo Dalekiego Za-

sięgu, Lotnictwo Frontowe, Lotnictwo Transportowe oraz Lotnictwo Przygotowania Kadr, Szkole-
nia i Rezerw. Łącznie miały 2150 samolotów bojowych, 1700 samolotów szkolnych oraz 258 śmi-
głowców wsparcia.

Wojska Obrony Powietrznej są zasadniczym elementem jednolitego systemu obrony po-

wietrznej. W ich skład wchodzą: Wojska Ostrzegania o Napadzie Rakietowym, Wojska Obrony
Przeciwrakietowej, Wojska Rakietowe OP, Lotnictwo i Wojska Radiotechniczne. Podstawowym
rodzajem uzbrojenia są rakiety przeciwlotnicze S-75 „Wałchow”, S-125 „Newa”, S-200 „Wega” i
najnowsze S-300. Wojska Lotnicze WOP miały 1580 samolotów bojowych typu: MiG-23, Su-
15TM, MiG-25PD, Su-27, MiG-31.

Marynarka Wojenna ma na uzbrojeniu znaczną część środków jądrowych i stanowi jedno

z ogniw strategicznych sił odstraszania. W jej skład wchodzą siły: nawodne, podwodne, nadbrzeżne
oraz lotnictwo morskie. Etatowo MW liczyła około 200 tys. ludzi, około 900 jednostek nawodnych,
300 okrętów podwodnych oraz 1469 samolotów. Na uzbrojeniu znajdowało się około 7600 głowic
jądrowych (25 % arsenału). Poszczególne flotylle wyposażone są w jednostki pływające różnych
klas – lotniskowce, krążowniki, okręty 2DP, niszczyciele rakietowe, fregaty i poduszkowce. Każda
flota posiada również jednostki piechoty morskiej, które wraz z okrętami desantowymi stanowią
znaczną siłę ofensywną.

W siłach zbrojnych utrzymany jest sprawny i niezawodny system mobilizacyjny. Zapewnia

on 3-5 krotne powiększenie liczebności wojsk czasu pokoju oraz wysoką ich dyspozycyjność.

2.7.3. Obwód kaliningradzki FR

Obwód ten leży w pasie Pobrzeży Wschodniobałtyckich, a jego obszar wynosi 15,1 tys. km

i jest zamieszkały przez 951,3 tys. osób. Od południa graniczy z Polską (210 km), a od wschodu i
północy z Litwą (273 km). Granicę zachodnią, długości ponad 150 km stanowi wybrzeże Bałtyku.

Obwód kaliningradzki, mimo niewielkiej powierzchni i małej liczby ludności, ma duże zna-

czenie militarne i polityczne. Wynika ono z dążenia Rosji do utrzymania strategicznej pozycji na
Bałtyku Środkowym. Została ona mocno zachwiana po opuszczeniu przez jej wojska baz morskich
rozmieszczonych na wschodnim wybrzeżu Bałtyku (Kłajdeda, Pałęga, Ryga, Tallin). Rosja utrzy-
muje tu znaczny potencjał wojskowy. Składają się na niego: siły lądowe (A), lotnictwo (4 bazy) i
siły morskie (2 bazy).

Struktura narodowościowa ludności obwodu jest zróżnicowana: Rosjanie – 746,7 tys. (78,5

% ludności obwodu), Białorusini – 80,8 tys., Ukraińcy – 68,5 tys.; Litwini – 23,8 tys., Niemcy –
21,9 tys., Polacy – 8 tys. Struktura osadniczą tworzą 22 miasta. Kaliningrad – stolica obwodu, sta-
nowi centrum polityczne, administracyjne i naukowo-kulturane. Jest ono dużym węzłem transpor-
towym, w którym zbiegają się linie kolejowe, drogi samochodowe, drogi wodne śródlądowe oraz
linie komunikacji morskiej i lotniczej. Znajdują się w nim także: baza marynarki wojennej, duży
port handlowy i rybacki, baza floty rybackiej, port rzeczny i port lotniczy.

Na zasoby naturalne obwodu składają się: ropa naftowa, węgiel brunatny, torf, bursztyn, sól

kamienna i surowce budowlane.

Rozwój przemysłu został ukierunkowany na zaspokojenie potrzeb wewnętrznych. W związ-

ku z tym jego struktura została znacznie zawężona, a produkcja dóbr dostosowana do wymagań
rynku wewnętrznego. Rozwinięty jest przemysł stoczniowy, środków transportu (wagony, samo-
chody), maszyn budowlanych (dźwigi), celulozowo-papierniczy (dwa kombinaty), drzewny, poli-
graficzny; spożywczy. Rozwinięto również przemysł dziewiarski oraz przemysł wydobywczy
bursztynów. W ostatnich latach wzrosły inwestycje zagraniczne, co jest związane z decyzją rządu o
utworzeniu w obwodzie wolnej strefy ekonomicznej.

Sieć kolejową tworzą dwie linie transportowe oraz kilka linii o znaczeniu lokalnym. Naj-

większymi węzłami kolejowymi są: Kaliningrad, Czerniochorsk i Sowietsk. Sieć drogową tworzą

drogi państwowe, republikańskie, obwodowe i lokalne. Średnia gęstość tej sieci wynosi 30 km/100
km

. Sieć dróg wodnych tworzą: Pregoła, Niemen, Dejma oraz Kanał Mazurski i kanał Matrosow-

ka. Największą magistralę wodną stanowi Pregoła, która jest dostępna dla barek o zanurzeniu do
dwóch metrów.

Sieć rurociągów tworzą gazociąg magistralny oraz gazociągi dystrybucyjne. Magistralny

gazociąg z Rosji, biegnący przez terytorium Białorusi, prowadzi do Kaliningradu, a gazociągi dys-
trybucyjne doprowadzają gaz do wielu miast obwodu. Nie ma natomiast tu ropociągów tranzyto-
wych. Niewielkie odcinki tego rodzaju rurociągów łączą jedynie miejsca wydobycia ropy z punk-
tami jej odbioru.

2.8. Wnioski

Uogólniając rozważania na temat położenia Polski względem państw sąsiednich (graniczą-

cych), można sformułować pewne wnioski przydatne w dalszych pracach studyjnych i koncepcyj-
nych. Dotyczyć powinny one znaczenia strategicznego Polski, prawdopodobieństwa zagrożeń bez-
pieczeństwa oraz ich kierunków. Na obecnym etapie prac nasuwają się następujące w n i o s k i:
1. Położenie Polski na Niżu Środkowoeuropejskim czyni z niej korytarz komunikacji lądowej

między Europą Zachodnią i Wschodnią, zaś położenie na dwóch zwężeniach trzonu kontynen-
talnego Europy zwiększa znaczenie strategiczne Polski i czyni nas przedmiotem dużego zainte-
resowania sąsiadów – i nie tylko sąsiadów.

2. Zależność gospodarki polskiej od dostaw wielu surowców stawia nasz kraj w zależności od Ro-

sji, Niemiec i Ukrainy. Odkrycie znacznych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego na Morzu Pół-
nocnym i Norweskim może spowodować zmianę geografii transportu tego surowca. Polska jako
członek UE uzyska swobodę wyjścia z Bałtyku na inne akweny morskie.

3. Zróżnicowanie etniczne, kulturowe i religijne sąsiadów Polski stwarza niebezpieczeństwo kon-

fliktów. Dotyczy to zwłaszcza Rosji i Ukrainy. Mniejszość rosyjska na Ukrainie wynosi 22 %
ludności tego kraju (są to zwarte skupiska).

4. Uwzględniając uwarunkowania fizyczno-geograficzne, społeczne i polityczne w Europie Środ-

kowej, w tym zainteresowanie Niemiec i Rosji rozszerzeniem strefy swych wpływów, można
wyodrębnić trzy ważne dla bezpieczeństwa naszego kraju kierunki zagrożeń: zachodni, połu-
dniowo-wschodni i południowo-zachodni.

5. Racja stanu państwa wymaga stałego i wnikliwego śledzenia rozwoju sytuacji w strefie zainte-

resowania Polski oraz podejmowania działań mających na celu uprzedzanie prawdopodobnych
zagrożeń. Główną rolę w tych działaniach powinny odgrywać naczelne organy władzy pań-
stwowej.

3. MILITARNE ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA RP

U podstaw racji stanu każdego państwa leżą gwarancje zapewniające mu egzystencję i nie-

zbędne warunki rozwoju, realizacja których wymaga między innymi zapewnienie bezpiecznego
bytu. Kształtowanie stanu bezpieczeństwa państwa, w każdych warunkach, zależy od stopnia za-
grożenia i należy do właściwości naczelnych władz państwowych.

Tworzenie i utrzymanie systemu obronności państwa, to złożona działalność jego wielu

elementów w sferach: politycznej, ekonomicznej, społecznej, militarnej i innych. Im lepiej ta złożo-
na działalność połączona jest w jednolitą i sprawnie funkcjonującą całość, tym większa jest pew-
ność zrealizowania zewnętrznych i wewnętrznych zadań obronnych państwa.

W niniejszym rozdziale zawarte zostały podstawowe informacje na temat militarnego zagro-

żenia bezpieczeństwa RP, w tym dotyczące charakterystyki położenia i ukształtowania jej obszaru
oraz podstawowych źródeł zagrożeń.

3.1. Charakterystyka położenia, granice i ukształtowanie powierzchni RP

Polska jest położona w Europie środkowej między Bałtykiem a Karpatami i Sudetami, gra-

nicząc z siedmioma państwami, spośród których Niemcy, Rosja i Ukraina mają większy od niej
potencjał gospodarczy i militarny. Terytorium to (313 895 km

) obejmuje pas nizin i stanowi natu-

ralny korytarz komunikacyjny między Europą Zachodnią a Europą Wschodnią. Jest to główna oś
geostrategiczna Europy, która we wschodniej części kraju rozchodzi się w trzech kierunkach: pół-
nocno-wschodnia, wschodnia i południowo-wschodnia. Szerokość tej osi wynosi ponad 400 km.
Istnieją tu dobre warunki do budowy dróg transeuropejskich, łączących okręgi przemysłowe państw
Europy Zachodniej i bazę surowcową Europy Wschodniej (rys. 6).

Ź r ó d ł o: Z. Lach, Geografia bezpieczeństwa państw regionu środkowoeuropejskiego,
MON, Warszawa 2001.
Rys. 6. Korytarze ogólnoeuropejskiej sieci kolejowej

Terytorium Polski to także dogodny obszar do rozwijania komunikacji w kierunku południ-

kowym. Otwiera ona drogę do Europy Południowej i stwarza możliwość połączenia sieci dróg

głównej osi strategicznej do transeuropejskich dróg łączących Europę Zachodnią z Bliskim Wscho-
dem.

O znaczeniu strategicznym Polski decyduje zarówno położenie geograficzne, jak i potencjał

gospodarczy i obronny. Pod względem potencjału ludnościowego Polska zajmuje ósme miejsce
wśród państw NATO (blisko 39 mln ludzi). Ma też znaczącą bazę surowcową, przemysł oraz liczne
siły zbrojne.

Lasy w Polsce zajmują około 29,1 % powierzchni kraju (90 940 km

), ale ich rozmieszcze-

nie nie jest równomierne. Rosną wzdłuż granicy północnej, południowej i zachodniej, a najmniej
ich występuje w centralnej części kraju. Najwyższy procent lesistości notuje się w województwach:
lubuskim i podkarpackim, a najniższy w województwach: łódzkim, lubelskim i mazowieckim.

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego, kształtującego się pod wpływem ścierających

się nad jej terytorium mas powietrza polarnomorskiego z rejonu Wysp Azorskich, arktycznego znad
Morza Arktycznego, polarnokontynentalnego znad północno-wschodniej części Europy Wschodniej
oraz podzwrotnikowokontynentalnego znad południowo-zachodniej Azji. Sprawia to, że klimat
Polski odznacza się dużą zmiennością pogody i znacznymi wahaniami w przebiegu pór roku w na-
stępujących po sobie latach. Zaznacza się to zwłaszcza w charakterze zim, które są bądź wilgotne
typu oceanicznego, bądź pogodne typu kontynentalnego.

Średnia temperatura powietrza w lipcu waha się od 16,4

C na północy do 19

C na południu

i południowym zachodzie, w zimie od 0

C do –1

C nad morzem i na zachodzie do –4,5

C na pół-

nocnym wschodzie. Najwyższe szczyty gór mają średnią temperaturę roczną 0

C lub poniżej 0

Średnia opadów rocznych w Polsce wynosi około 600 mm, w górach przekracza 1000-1500

mm, na nizinach i wyżynach wahają się od 450 do 750 mm.

Granice lądowe wynoszą ogółem 3056 km, w tym: z Rosją 210 km, Litwą 103 km, Białoru-

sią 416 km, Ukrainą 529 km, Słowacją 541 km, Czechami 790 km, Niemcami 467 km. Granica
morska wynosi 440 km (długość granicy na morzu i odcinki rozgraniczające morza terytorialne z
Rosją i Niemcami), a długość linii brzegowej wynosi 528 km.

Terytorium Polski ma charakter nizinny, jego średnia wysokość wynosi 173 m n.p.m., pod-

czas gdy dla Europy wynosi 292 m. Formy ukształtowania terenu mają różnorodny układ prze-
strzenny. Na terenie Polski wyróżnia się sześć pasów geomorfologicznych (formy ukształtowania i
budowa geologiczna), ułożonych równoleżnikowo: niziny nadmorskie, obszary młodoglacjalne,
równiny, stare góry i wyżyny, obniżenie podkarpackie, młode góry.

W Polsce występuje gęsta sieć wód powierzchniowych: rzeki, jeziora, kanały, sztuczne

zbiorniki wodne, bagna i mokradła oraz morza terytorialne wraz z zatokami. Sieć rzeczna ma zróż-
nicowaną gęstość. Największa jest w górach i na obszarach pojezierzy (0,8 – 1,0 km rzeki na 1 km

powierzchni). W pasie Wyżyn Polskich gęstość sieci maleje do wielkości 0,2 km rzeki na 1 km

powierzchni.

Jeziora zajmują około 3200 km

powierzchni (1 %). Występują one głównie na północy w

pasie pojezierzy, gdzie ich udział w ogólnej powierzchni terenu wynosi od 2 do 5 %, a w Krainie
Wielkich Jezior Mazurskich przekracza nawet 20 %. Jeziora są na ogół płytkie, odnosi się to szcze-
gólnie do jezior przybrzeżnych i kresowych (Polesie Zachodnie), które są zabagnione i stanowią
bardzo trudne do pokonania przeszkody terenowe. Z ogólnej liczby 9300 (o powierzchni od 1 ha
wzwyż) 30 jezior ma głębokość przekraczającą 50 m, natomiast około 150 – długość 5 km i więcej,
przy czym większość z nich ma kształt podłużny o kierunku południkowym (jeziora rynnowe).

Ludność Polski wynosi 38 653,6 tys. (1999 r.), przy następującej strukturze wiekowej: 0-14

lat – 20 %, 15-64 lat – 68 %, 65 i więcej lat 12 % i przyroście naturalnym 0,0 %. Średnia długość
życia wynosi: dla mężczyzn 69,0 lat, dla kobiet 77,6 lat. Struktura narodowościowa przedstawia się
następująco: Polacy – 97,6 %, Niemcy – 1,3 %, Ukraińcy – 0,6 %, Białorusini – 0,5 %. Średnia
gęstość zaludnienia w Polsce wynosi 124 mieszkańców na km

. Rozmieszczenie ludności jest nie-

równomierne i waha się od 50 mieszkańców na km

w północno-wschodniej części kraju, do 600

mieszkańców na km

w rejonie Warszawy i Górnego Śląska.

Sieć osadniczą Polski tworzy 875 miast różnej wielkości i ponad 56,8 tys. miejscowości.

Terytorium jest podzielone na 16 województw (regionów). Województwa dzielą się na powiaty
(373), a te na gminy (2489).

Polska pod względem surowcowym nie jest samowystarczalna. Jest uzależniona od importu

ropy naftowej, gazu ziemnego oraz rudy żelaza i komponentów do produkcji wysokojakościowej
stali i stopów. Przemysł paliwowo-energetyczny bazuje na rodzimym węglu kamiennym i brunat-
nym. W przemyśle metalurgicznym wykorzystuje się surowce importowane. Hutnictwo metali nie-
żelaznych jest rozwijane na bazie własnych rud cynku i ołowiu oraz miedzi. Podstawą przemysłu
chemicznego są rodzime surowce (siarka, sól), a przemysłu paliw płynnych importowana ropa naf-
towa.

Do największych okręgów przemysłowych w Polsce należą: Górnośląski (górnictwo, ener-

getyka, hutnictwo, przemysł maszynowy i materiałów budowlanych) i Warszawski (przemysł ma-
szynowy, precyzyjny, elektrotechniczny, poligraficzny). Do ważnych ośrodków przemysłowych
należą również: Łódź (przemysł włókienniczy, odzieżowy i maszyn włókienniczych), Gdańsk
(przemysł stoczniowy) oraz Wrocław, Poznań, Bydgoszcz, Kielce i wiele innych.

Ważne miejsce w gospodarce państwa zajmuje transport. Do podstawowych jego wskaźni-

ków należy zaliczyć: koleje – 23420 km, drogi – 381 046 km, drogi wodne – 3813 km, rurociągi –
2278 km ropa naftowa i produkty naftowe, 17 000 km gaz ziemny; porty morskie – 6, porty śródlą-
dowe – 6, statki handlowe – 57, lotniska – 123.

Proces integracji Polski z UE nie może być osiągnięty bez dobrze rozwiniętych systemów

komunikacyjnych. Kształtowanie jednolitego systemu komunikacyjnego, jest niezbędnym warun-
kiem dla rozwoju międzynarodowej współpracy ekonomicznej, społecznej i politycznej w Europie.
Proces rozwoju Transeuropejskiej Sieci Transportowej na terenie Polski i innych państw kandydu-
jących do UE przyjął formę inicjatywy TIWA. Na obecny jej kształt na terenie Polski składa się:
5529 km linii kolejowych, 4723 km dróg, 1213 km szlaków żeglugi śródlądowej, 8 portów lotni-
czych, 4 porty morskie i 16 portów rzecznych oraz 19 terminali transportu kombinowanego.

3.2. Źródła zagrożeń bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo we współczesnych czasach stało się wartością bezcenną, Do jego osiągnię-

cia i utrzymania dążą zarówno poszczególne jednostki (bezpieczeństwo personalne) jak i całe naro-
dy i państwa (bezpieczeństwo państwowe i międzynarodowe). W rozważaniach na temat bezpie-
czeństwa należy uwzględnić zarówno jego aspekty wewnętrzne jak i zewnętrzne. Potrzeba bezpie-
czeństwa wynika bowiem z wewnętrznej struktury społeczeństwa oraz funkcjonowania i ewolucji
środowiska międzynarodowego, w którym powstają zagrożenia i wyzwania dla tegoż społeczeń-
stwa i państwa.

Prowadzona przez państwo polityka zagraniczna dąży do ochrony przed zagrożeniami ze-

wnętrznymi, do nich zalicza się przede wszystkim ochronę integralności terytorialnej, niezależność
polityczną, w skrajnych przypadkach przetrwanie narodu i państwa. Natomiast podstawowymi war-
tościami wewnętrznymi, które podlegają szczególnej ochronie są przetrwanie, suwerenność, nieza-
wisłość państwa, przeżycie ludności, międzynarodowy prestiż narodu i państwa, dobrobyt, postęp
gospodarczy, standard życia, rozwój handlu itd.

Każde państwo w trosce o własne bezpieczeństwo narodowe ustala zbiór wartości we-

wnętrznych, które jego zdaniem winny być chronione przed zagrożeniami i przyjmuje odpowiednie
do nich zespół środków zabezpieczających owe wartości przed wszelkiego rodzaju zagrożeniami.

Sojusz Północnoatlantycki stanowi podstawowe forum realizacji szeroko rozumianej pol-

skiej polityki bezpieczeństwa. Obecnie stoi on jednak wobec najpoważniejszego kryzysu w swojej
historii. Narastające kontrowersje wokół Iraku sprzyjają uwidocznieniu rozbieżności pomiędzy Sta-
nami Zjednoczonymi, a częścią państw europejskich w podejściu do egzekwowania międzynaro-
dowego bezpieczeństwa. Z jednej strony były one wynikiem tendencji w polityce zagranicznej
USA, którym znacznie łatwiej przychodzi realizowanie swoich interesów w drodze działań jedno-
stronnych bądź kontaktów bilateralnych niż poprzez aktywność o charakterze wielostronnym. W
amerykańskiej percepcji, jako kraju zaatakowanego, podstawowym obowiązkiem państwa jest wy-
pełnianie funkcji ochronnych wobec własnego społeczeństwa. Z drugiej strony, górę wzięły aspira-
cje polityczne i ekonomiczne, odmienne postrzeganie zagrożeń oraz tradycje pacyfistyczne społe-
czeństwa części państw europejskich uosabianych przez Francję i Niemcy.

Dla Polski najbardziej niepokojące jest w tym kontekście potencjalne osłabienie Sojuszu.

Od pewnego czasu obserwuje się pewne trendy w procesie transformacji Sojuszu, mogące nieko-

rzystnie wpłynąć na jego spójność polityczno-wojskową. Najważniejsze z nich to stopniowe po-
mniejszanie roli kolektywnej obrony w misjach i zadaniach sojuszniczych na rzecz działań reago-
wania kryzysowego o charakterze ekspedycyjnym, w skrajnym przypadku w ramach „koalicji chęt-
nych”. Znajduje to swój wyraz w dokumentach planistycznych NATO.

Również kluczowe inicjatywy wojskowe Sojuszu: praska inicjatywa zdolności obronnych,

reforma struktury dowodzenia i koncepcja Sił Natychmiastowej Odpowiedzi służyć mają przede
wszystkim poprawie zdolności militarnych, charakterystycznych dla operacji na odległych teatrach
działań. W związku z powyższym, należy być świadomym pewnego niebezpieczeństwa osłabienia
więzi sojuszniczych i roli NATO jako sojuszu ochronnego, jak też ewolucji NATO w kierunku or-
ganizacji bezpieczeństwa zbiorowego. Poszerzenie Sojuszu w 2004 r. pomimo jego niebagatelnego
politycznego znaczenia traktować należy jako przyznanie wyższości koncepcji poszerzenia obszaru
stabilności i wspólnych wartości politycznych nad utrzymaniem wojskowej spójności i efektywno-
ści Sojuszu.

Polska działa na rzecz utrzymania tradycyjnej roli NATO i jego politycznej jedności, jak

również stara się utrzymywać ważne miejsce naszego kraju wśród sojuszników i pozycję lidera
naszej części Europy. Niejednokrotnie jednak aspiracje Polski nie przystają do naszego wkładu w
umacnianie efektywności militarnej Sojuszu i wielkości środków przeznaczonych na modernizację i
przygotowanie sił zbrojnych.

Ujawnione wokół kryzysu irackiego rozbieżności we wspólnocie euroatlantyckiej mogą

mieć również negatywny wpływ na Unię Europejską i członkostwo Polski w tej organizacji. Człon-
kostwo, którego rozumienie nie może ograniczać się do postrzegania korzyści ekonomiczno-
społecznych, lecz powinno być odbierane jako kluczowe dla bezpieczeństwa zewnętrznego, po-
przez radykalne wzmocnienie więzów Polski ze wspólnotą atlantycką.

Trudno się spodziewać zasadniczych przeszkód w procesie ratyfikacyjnym, jednakże za-

chwianie politycznej jedności Unii, w obecnym jak i przyszłym kształcie, stało się faktem. Unia
ponadto staje się strukturą coraz bardziej zachowawczą. Obserwuje się brak zdolności do szybkiego
i zdecydowanego działania w sferze polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Z uwagi na wyczerpu-
jącą się agendę integracji wewnętrznej, Unia Europejska szuka możliwości realizacji w swoich sto-
sunkach zewnętrznych i samoorganizowaniu się. Prowokuje to podziały wewnętrzne w organizacji
i różnice zdań odnośnie jej przyszłej roli, sposobu zarządzania oraz znaczenia polityki bezpieczeń-
stwa i obrony, która znajduje się jeszcze w fazie definiowania.

Kryzys iracki stanowi kolejny istotny czynnik osłabiający znaczenie Narodów Zjednoczo-

nych. Niemożność wypracowania spójnej i skutecznej strategii wobec reżimu w Iraku oraz ostatnie
decyzje dotyczące przewodniczenia niektórym forum tej organizacji i co się z tym wiąże zniechę-
canie Waszyngtonu do samej organizacji oraz do wykorzystywania w działaniu mechanizmu NZ,
sprawia, że jej znaczenie może ulec osłabieniu. Eskalacja kryzysu irackiego potwierdziła, że wiele
postanowień Karty NZ ma charakter anachroniczny, a nowe zjawiska i problemy nie są w tym do-
kumencie odpowiednio uregulowane.

Wiele ważnych obecnie problemów dotyczących bezpieczeństwa międzynarodowego, takich

jak operacje pokojowe, terroryzm, rozbrojenie i nieproliferacja, czy prawa człowieka, nie znajduje
w Karcie NZ adekwatnego odzwierciedlenia. Reforma powinna zmierzać do eliminacji słabych
punktów organizacji i jej systemu decyzyjnego oraz do zwiększenia możliwości wypracowywania
rozwiązań w kwestiach najistotniejszych dla współczesnego świata, w tym bezpieczeństwa global-
nego. Taka była intencja przedstawionej przez stronę polską propozycji opracowania dokumentu
politycznego: „Aktu NZ na XXI wiek”, który nie będąc projektem rewizji Karty NZ, stanowiłby
z założenia próbę adaptacji mandatu organizacji do nowych potrzeb.

Przyszłość ONZ w znacznym stopniu zależy od czasu i sposobu zakończenia operacji w

Iraku, a przede wszystkim od skali zaangażowania NZ w odbudowę tego kraju i umacnianie w nim
demokratycznego systemu władzy. W następnej kolejności podstawowe znaczenie mieć będzie
zdolność tej organizacji do dokonywania reform wewnętrznych, które poprawiłyby efektywność
NZ w rozwiązywaniu konfliktów i zwalczaniu zagrożeń zarówno bezpieczeństwa, jak i gospodar-
czo-społecznych występujących we współczesnym świecie.

Jednym z najważniejszych elementów bezpieczeństwa międzynarodowego jest nierozprze-

strzenianie broni masowego rażenia oraz środków jej przenoszenia. Podstawą instytucjonalną dla

tego typu działań na szczeblu narodowym jest kontrola eksportu polegająca na systemie weryfikacji
transakcji dotyczących towarów, technologii, usług i dóbr podwójnego zastosowania. Zagadnienia
nieproliferacji i kontroli eksportu stały się istotnym przedmiotem debaty międzynarodowej. Jedną z
prób odpowiedzi na pojawiające się zagrożenia jest forma współpracy międzynarodowej oparta o
reżimy kontroli eksportu. Są to ugrupowania działające w oparciu o porozumienia wielostronne
uzgadniane na zasadzie konsensusu, a nie organizacje międzynarodowe. W ich prace aktywnie an-
gażuje się Polska, w tym szczególnie w działalność w ramach reżimu kontroli technologii rakieto-
wych (MTcR), którego pracom obecnie przewodniczy.

Kontrola eksportu i działania nieproliferacyjne są także przedmiotem polskich inicjatyw w

ramach takich instrumentów międzynarodowych prawa humanitarnego jak „Koncepcja Ottawska”,
„Koncepcja o ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych (CCW)” czy inicjatywy zmie-
rzające do ścisłej kontroli międzynarodowego obrotu bronią strzelecką i lekką.

Złożoność stosunków współczesnego świata wymusza potrzebę spojrzenia na sprawy bez-

pieczeństwa w sposób odmienny od tradycyjnego. Bezpieczeństwo jako wyznacznik najważniejszej
i pierwotnej potrzeby społecznej zaczyna rozszerzać swoje znaczenie. Obecnie to już nie tylko
pewność zabezpieczenia przed agresją militarną, ale także poczucie gotowości do ochrony przed
zjawiskami niebezpiecznymi natury nie militarnej – ochrony osób, dóbr i środowiska – stanowi o
współczesnym wymiarze bezpieczeństwa.

Tak więc oprócz bezpieczeństwa politycznego i militarnego dążymy do osiągnięcia bezpie-

czeństwa ekonomicznego, w tym surowcowego, energetycznego, rolnego, finansowego, a także
bezpieczeństwa ideologicznego, informatycznego, ekologicznego, socjalnego itd.

Bipolarny układ stosunków międzynarodowych, który uległ rozpadowi po roku 1990, nie

przekształcił się do tej pory w system gwarantujący stabilność i bezpieczeństwo, mimo iż aktualnie
prawdopodobieństwo wojny nuklearnej w skali globalnej, podobnie jak i zaistnienie konfliktu kon-
wencjonalnego zagrażającego Polsce, należy ocenić jako minimalne. Przeciwnie, wzrost zagrożenia
terrorystycznego, proliferacja broni masowego rażenia, operacja militarna w Iraku oraz niemożność
przewidzenia końcowego efektu działań społeczności międzynarodowej wobec tych zagrożeń, po-
wodują, iż zewnętrzne uwarunkowania bezpieczeństwa Polski charakteryzują się nadal dużym
stopniem niestabilności, niejasności i nieprzewidywalności. Uznanie faktu, że skala tych zagrożeń
jest odmienna dla poszczególnych państw NATO, czy szerzej wspólnoty euroatlantyckiej, nie może
upoważniać do ich minimalizowania.

Aktualnie, analizując środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego należy wziąć pod

uwagę dynamizm zachodzących w nim zmian. Obecnie stoimy w obliczu zasadniczej zmiany syte-
mu bezpieczeństwa międzynarodowego, który wyłoni się w wyniku sposobu rozwiązania kwestii
irackiej.

Sytuacja w Iraku i w Afganistanie oraz terroryzm inspirowany fundamentalizmem islam-

skim są aktualnie źródłem najpoważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa Polski. Mimo że losy
konfliktu zbrojnego w Iraku zostały już przesądzone, niejasny pozostaje kształt administracji przej-
ściowej, rola Unii Europejskiej, ONZ w jej kierowaniu, jak również możliwość zaszczepienia ustro-
ju demokratycznego na grunt arabski. Dla oceny sytuacji pokonfliktowej w Iraku przez społeczność
muzułmańską kluczowe będzie również tempo odbudowy kraju i jego późniejszego rozwoju gospo-
darczo-społecznego.

Obok kwestii irackiej, czynnikiem wpływającym na destabilizację środowiska bezpieczeń-

stwa międzynarodowego jest fakt, że obecnie szereg państw Bliskiego Wschodu, określanych jako
„budzące zaniepokojenie”, rozwija programy broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia.
Pomimo łatwości w pozyskiwaniu i produkowaniu broni chemicznej i biologicznej, perspektywa
nasuwa osiągnięcie zdolności do rażenia celów na terytorium Sojuszu Północnoatlantyckiego, z
wyjątkiem Turcji, szacowane jest na około 10 lat, ze względu na trudności w opracowywaniu sku-
tecznych, klasycznych środków jej przenoszenia.

Podobnie ocenia się możliwości posiadania broni nuklearnej. Ograniczony zasięg rakiet nie

wyklucza możliwości użycia ich przeciw sojuszniczym siłom zbrojnym w przypadku ich zaanga-
żowania w operacje poza obszarem traktatowym. Brak konwencjonalnych środków przenoszenia
nie eliminuje także zagrożenia dla ludności cywilnej.

W wyniku interwencji w Iraku radykalnie wzrosła niechęć przede wszystkim społeczeństw,

lecz również elit rządzących państw arabskich do Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników. W
związku z tym zagrożenie atakiem terrorystycznym dla państw zaangażowanych w działania koali-
cji antyirackiej jest znaczne, chociaż jego moc, intensywność i charakter są trudne do przewidzenia.

Polska nie była dotąd obiektem kierowanych z zagranicy ataków terrorystycznych z udzia-

łem środków konwencjonalnych bądź broni masowego rażenia. Sytuacja ta może ulec zmianie wo-
bec zaangażowania SZ RP w konflikt iracki, politycznego poparcia udzielonego polityce Stanów
Zjednoczonych i w konsekwencji planowanego aktywnego udziału w mobilizowaniu sytuacji po-
wojennej w Iraku.

3.3. Rodzaje zagrożeń i ich charakterystyka

Stan bezpieczeństwa nie jest zjawiskiem stałym. Człowiek dąży do jego osiągnięcia ponie-

waż odczuwa pewien dyskomfort psychiczny bądź fizyczny, znajduje się w sytuacji zagrożenia.
Zagrożenie ma bliski związek z bezpieczeństwem – jeśli jest się zagrożonym to nie jest się bez-
piecznym, i odwrotnie – będąc bezpiecznym nie jest się zagrożonym. Zagrożenie oznacza bowiem
pewien stan psychiki lub świadomości wywołany postrzeganiem zjawisk, które oceniane są jako
niekorzystne lub niebezpieczne.

W otoczeniu Polski nie występują bezpowrotne zagrożenia dla bezpieczeństwa, stabilności

wewnętrznej i pozycji międzynarodowej naszego kraju. Polska utrzymuje życzliwe, w przypadku
Białorusi – poprawne, stosunki dwustronne z sąsiadami. Uwarunkowania międzynarodowe pozwa-
lają wnioskować, że możliwość wybuchu konfliktu regionalnego, w którym mogłaby zostać uwi-
kłana Polska, jest minimalna. Znajduje to potwierdzenie w dokumentach planistycznych Sojuszu
Północnoatlantyckiego.

Stała poprawa w stosunkach polsko-rosyjskich oraz pomyślnie rozwijający się dialog poli-

tyczny sprawiają, że nie ma dziś bezpośredniego zagrożenia dla interesów Polski ze strony Federa-
cji Rosyjskiej. W bliskiej perspektywie czasowej trudno spodziewać się zasadniczych zmian w poli-
tyce zagranicznej Rosji. Dotyczy to także stosunków tego kraju ze Stanami Zjednoczonymi, których
krytyka ze strony Moskwy ma charakter taktyczny i ustawiana jest na wydźwięk medialny. Na bie-
żąco śledzić należy jednak dyskusję o polityce bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, w tym jej
wpływ na sytuację na obszarze Zakaukazia. Obszarami niestabilnymi pozostają Czeczenia, Górny
Karabach oraz Gruzja. Żaden jednak z obecnych konfliktów na obszarze WNP, nie zagraża bezpo-
średnio Polsce. Mogą one jednak szkodzić strategicznym interesom Polski, przede wszystkim go-
spodarczym (np. poszukiwanie alternatywnych źródeł energii z basenu Morza Kaspijskiego).

Sytuacja na Ukrainie nie jest w pełni stabilna. Negatywna ocena działań prezydenta Kucz-

my, jakości procedur demokratycznych i gospodarki rynkowej oraz oskarżenie Kijowa o sprzedaż
systemów radarowych do Iraku zostały nieznacznie złagodzone przez postawę życzliwej neutralno-
ści Ukrainy wobec operacji w Iraku. Nie oznacza to jednak zniesienia izolacji międzynarodowej
Kuczmy i wznowienia szerokiej współpracy Zachodu z Ukrainą. Osłabianie Ukrainy nadal grozi jej
powolnym uzależnianiem się gospodarczym i politycznym od Rosji, co byłoby tożsame z zachwia-
niem się jednego z istotnych elementów polskiej polityki bezpieczeństwa.

Obszarem potencjalnych zagrożeń i niestabilności pozostaje Europa Południowo-

Wschodnia. Mimo postępującej normalizacji sytuacji na Bałkanach, w dalszym ciągu mamy do
czynienia z problemami wynikającymi z podziałów etnicznych. W perspektywie średniookresowej
niezbędna będzie obecność bądź nadzór wspólnoty międzynarodowej, przede wszystkim w Koso-
wie, ale także w Bośni i Hercegowinie. Ze szczególną uwagą należy obserwować aktywność grup
ekstremistycznych i terrorystycznych w tym regionie. Zaniepokojenie musi budzić duża popular-
ność w Bośni i Hercegowinie oraz Serbii i Czarnogórze partii skrajnie nacjonalistycznych. Wciąż
niejednoznaczna jest polityka przedstawicieli albańskich wobec Kosowa i Macedonii.

Konkludując, ocenić należy, iż zagrożenie stabilności międzynarodowej terroryzmem inspi-

rowanym fundamentalizmem islamskim zależne jest od szeregu czynników. Najważniejsze z nich
to: rozpoczęcie procesu stabilizacji w Iraku, dalszy rozwój konfliktu izraelsko-palestyńskiego,
zdolność władz arabskich do utrzymania kontroli nad reakcjami społeczeństw oraz kolejne kroki
administracji Stanów Zjednoczonych w ramach szeroko rozumianej wojny ze światowym terrory-
zmem. Istotny wpływ mieć będzie również polityka Stanów Zjednoczonych wobec innych „państw

budzących zaniepokojenie” (Iran, Korea Płn., Syria) oraz działania na rzecz poszukiwania pokojo-
wego rozstrzygnięcia konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Analiza problemów bezpieczeństwa oraz zagrożeń i wyzwań w nie godzących pozwala

wnioskować, iż dokonuje się swoista ewolucja w tej materii. Bezpieczeństwo nie oznacza jedynie
zagrożenia suwerenności terytorialnej oraz przeciwdziałania agresji zbrojnej. Coraz większego zna-
czenia nabiera problem zagrożeń niemilitarnych, które nie tylko nie ulegają redukcji, ale wręcz
przeciwnie – ich częstotliwość, natężenie i rozmiary są coraz większe.

Bezpieczeństwo rozszerzając swoje znaczenie na aspekty gospodarcze, społeczne, ekolo-

giczne, kulturalne, wymaga jednocześnie mobilizacji władz i całego społeczeństwa do działań na
rzecz jego pomnażania. Może to zostać spełnione jedynie poprzez odpowiednią edukację proobron-
ną, proobywatelską, edukację dla bezpieczeństwa, która zmobilizuje ludność do działań na rzecz
bezpieczeństwa.

Zagrożenia ze względu na ich charakter (rodzaj), dzielimy na: polityczne, ekonomiczne (go-

spodarcze), cywilizacyjne (w tym ekologiczne), porządku publicznego, wojenne (w tym militarne) i
inne.

Zagrożenie wojenne jest szczególnym rodzajem zagrożenia państwa, skierowanym w pod-

stawy istnienia narodów i państw. To zestaw różnych zagrożeń występujących jednocześnie, wśród
których główną rolę odgrywa zagrożenie militarne. Zagrożenie wojenne jest pojęciem szerszym niż
zagrożenie militarne, ponieważ wojna, zwłaszcza wojna współczesna, obejmuje nie tylko działania
zbrojne, ale także różnorodne działania pozazbrojne (społeczne, ekonomiczne, informacyjne).

Szczególną odmianą zagrożeń wojennych są zagrożenia kryzysowe. Są one następstwem

kryzysu polityczno-militarnego w otoczeniu państwa, czyli sytuacji, w której co prawda nie wystę-
puje groźba bezpośredniej agresji na dane państwo, ale która stwarza zagrożenie pośrednie o różno-
rodnym charakterze. Rozpatrując możliwy kryzys polityczno-militarny w otoczeniu Polski pod ką-
tem zagrożenia bezpieczeństwa państwa, należy mieć na uwadze potencjalne niebezpieczeństwo
konfliktów narodowościowych i terytorialnych w Europie Środkowo-Wschodniej. Należy wskazać
na ich dwa zasadnicze wymiary – sporzy i roszczenia terytorialne oraz konflikty dotyczące mniej-
szości narodowych.

Na szczęście, w świecie przeważa tendencja rozwiązywania sporów drogą rokowań. Skrajna

forma eskalacji kryzysu – konflikt zbrojny w otoczeniu naszego państwa – jest zatem mało prawdo-
podobna, jednakże całkowicie wykluczyć jej też nie można. Sytuacja na granicy RP wskazuje na
wzrastające zagrożenie przestępczością graniczną, głównie w formie zorganizowanego przerzutu
emigrantów z Azji i Afryki.

Coraz poważniejszym zagrożeniem Polski jest przestępczość związana z handlem narkoty-

kami. Do ich przemytu wykorzystuje się głównie drogę morską. Wykorzystywane są tu również
szlaki prowadzące przez Rosję, Białoruś i Ukrainę.

Edukacja winna obejmować różne etapy działania, poprzez przygotowanie, zapobieganie,

ochronę i obronę, aż po budowę siły obronnej, ratowniczej, ekonomicznej, kulturalnej itd. Bezpie-
czeństwo człowieka, narodu, regionu, czy kontynentu jest problemem zawsze aktualnym i ponad-
czasowym, jest tym co interesuje każdego z nas.

3.4. Bezpieczeństwo wewnętrzne

Analizując kwestie związane z podstawowymi uwarunkowaniami realizacji zadań w dzie-

dzinie obronności państwa dostrzega się, że główne zagrożenia i wyzwania w zakresie bezpieczeń-
stwa wewnętrznego determinowane są głównie: terroryzmem i przestępczością zorganizowaną;
zjawiskami zachodzącymi w środowisku naturalnym; aktywnością obcych służb specjalnych oraz
sprawnością systemu ochrony informacji niejawnych.

Stosunkowo duża odległość naszego państwa od głównych źródeł zagrożenia terroryzmem

nie daje gwarancji bezpieczeństwa wewnętrznego. Przekonanie to wzmaga zaangażowanie RP w
międzynarodowej koalicji antyterrorystycznej. Szczególnie niebezpieczne były i są nadal związki
pomiędzy międzynarodowymi organizacjami terrorystycznymi a zorganizowanym światem prze-
stępczym.

Zmiany jakie zaszły w Polsce po 1989 r. przyniosły skutki zarówno pozytywne jak i nega-

tywne. Otwarcie granic, liberalizacja przepisów prawnych, szeroki dostęp do broni i środków

przymusu spowodowały, iż nasz kraj dosięgły zjawiska społeczne, które stanowią poważne zagro-
żenie dla sprawnego funkcjonowania państwa i narodu, a które mogą z czasem niekorzystnie ewo-
luować i rozszerzać się. Do nich zalicza się:



przestępczość zorganizowaną i pospolitą;



pranie brudnych pieniędzy;



korupcję;



produkcję i handel narkotykami;



przestępczość i agresję dzieci i młodzieży;



sekty religijne.

Kolejną grupę zagrożeń stanowią katastrofy, pożary, awarie i inne miejscowe zagrożenia

wywołane rozwojem technologii, techniki, stosowaniem nowych materiałów, środków transportu
itd.

Zagrożenie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wymagało podejmowania przez wszyst-

kie instytucje państwa wzmożonych wysiłków mających na celu eliminowanie przesłanek bądź
likwidowanie zagrożeń. Wysiłki te przejawiały się podejmowaniem szeregu skoordynowanych – na
szczeblu państwa – działań. Zaowocowały one przede wszystkim:



opracowaniem i realizacją Programu Poprawy Bezpieczeństwa Obywateli „Bezpieczna

Polska”;



utworzeniem Międzyresortowego Centrum do spraw Zwalczania Przestępczości Zorga-

nizowanej i Międzynarodowego Terroryzmu;



uruchomieniem programu kompleksowej ochrony granic RP;



uruchomieniem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej;



rozpoczęciem prac nad przygotowaniem koncepcji budowy i funkcjonowania Rządowe-

go Centrum Koordynacji Kryzysowej;



doskonaleniem struktur organizacyjnych oraz procedur działania ogniw ochronnych sys-

temu obronności państwa.

Interdyscyplinarny charakter podejmowanych działań oraz zacieranie granic pomiędzy uwa-

runkowaniami wewnętrznymi i zewnętrznymi, skutkował rozwijaniem i zacieśnianiem współpracy
pomiędzy ogniwami ochronnymi systemu obronności RP oraz ich odpowiednikami za granicą. Do-
tyczyło to zarówno systemowej współpracy międzynarodowej, jak i działań dwustronnych Polski i
innych państw. Znalazło to swoje odzwierciedlenie głównie w następujących działaniach:



zacieśnianiu współpracy w ramach zapewniania szeroko rozumianego bezpieczeństwa

powszechnego;



doskonaleniu procedur związanych z uczestnictwem funkcjonariuszy służb porządku

publicznego w misjach pokojowych;



przygotowaniu oraz doskonaleniu współpracy międzynarodowej w ramach Europalu i

Systemu Informacyjnego Schoengen.

Analiza negatywnych zjawisk, które wystąpiły w Polsce nie wykazała bezpośrednich zagro-

żeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Odnotowano natomiast szereg zjawisk mających
niekorzystny wpływ na ogólny stan bezpieczeństwa RP, do których zalicza się:
1) w sferze zagrożeń dla porządku konstytucyjnego państwa: ewentualne dalsze pogłębianie się

kryzysu gospodarczego kraju, mogące doprowadzić do poważnych niepokojów społecznych
oraz pojawienia się zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa;

2) w sferze zagrożeń dla interesów ekonomicznych RP:



korupcję zakłócającą prawidłowe funkcjonowanie gospodarki;



nieprawidłowości w procesach restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych;



nieprawidłowości w procesach przetargowych i koncesyjnych;



nieprawidłowości w procesach przekształceń własnościowych strategicznych struktur go-
spodarki;



możliwość zaangażowania w strategiczne sektory gospodarki kapitału krajowego i zagra-
nicznego niewiadomego pochodzenia;



nieprawidłowości związane z wydatkowaniem środków budżetowych przez różnego rodzaju
fundusze celowe i agencje;

3) w sferze zagrożeń związanych z przestępczością zorganizowaną: lokowanie w krajowych inwe-

stycjach i instytucjach finansowych kapitału zagranicznego niewiadomego pochodzenia dające-
go zyski zorganizowanym grupom przestępczym;

4) w sferze zagrożeń ze strony terroryzmu międzynarodowego: ewentualne zamachy terrorystyczne,

których celem mogą być przede wszystkim instytucje i obiekty amerykańskie i izraelskie w Pol-
sce.

W obszarze zainteresowania obcych służb specjalnych znajdują się informacje dotyczące

obronności, jak i szeroko rozumianego bezpieczeństwa państwa. W związku z członkostwem Polski
w Sojuszu Północnoatlantyckim ogromne znaczenie posiada ochrona informacji niejawnych doty-
czących spraw krajowych oraz powierzonych przez sojuszników.

3.5. Wnioski

Znając położenie geopolityczne kraju, właściwości geograficzne jego terytorium, a także

doświadczenia historyczne, można określić główne kierunki zagrożeń agresją oraz obszary, na któ-
rych przypuszczalnie rozgrywać się mogą działania wojenne. Istotne jest przy tym określenie
„rdzenia” państwa. Wydaje się, że znajduje się on wewnątrz trójkąta, w którego wierzchołku usytu-
owane są miasta Gdańsk i Elbląg, a w podstawie podgórze sudeckie i karpackie. Bok zachodni wy-
znacza ogólnie linia: Zgorzelec, Żary, Zielona Góra, Kościerzyna, Gdynia; bok wschodni linia:
Przemyśl, Chełm, Siedlce, Ostrołęka, Olsztyn, Elbląg.

W trójkącie tym mieści się zasadniczo centrum kierowania państwem oraz cały potencjał

gospodarczo-obronny Polski. Obszar ten ma cztery newralgiczne rejony, które ze względu na ich
ważność mogą być przedmiotem szczególnego zainteresowania potencjalnego przeciwnika (Trój-
miasto, Dolny Śląsk, Podkarpacie i Warszawa). Założenie, że państwo tak długo posiada zdolność
skutecznego prowadzenia obrony (działań bojowych), jak długo jego rdzeń nie zostanie poważnie
naruszony przez przeciwnika, może stanowić podstawę do zróżnicowania wysiłków i sposobów
obrony na różnych jego obszarach.

Powyższe wnioski powinny być obszarem stałego zainteresowania najwyższych organów

władzy państwowej i MON (zwłaszcza Sztabu Generalnego WP). Wydaje się, że powinno to mieć
stosowne

odbicie

w prowadzonych

studiach

strategiczno-operacyjnych

polityczno-

ekonomicznych, a także w systematycznie prowadzonych ćwiczeniach, grach wojennych i trenin-
gach sztabowych. Oddzielną płaszczyzną tej działalności powinno być patriotyczne wychowanie
młodego pokolenia, które w przyszłości przejmie w swoje ręce losy RP.

4. PODSYSTEM MILITARNEGO BEZPIECZEŃSTWA RP

Bezpieczeństwo militarne nie jest już sprawą jednego państwa, wymaga ono wspólnego,

ponadnarodowego działania, aby sprostać wielowymiarowym zagrożeniom we współczesnym
świecie. Można go podzielić na cztery podzbiory, które w całości stanowią o bezpieczeństwie mili-
tarnym.

Zbiór pierwszy stanowią wyspecjalizowane w sztuce wojennej siły zbrojne oraz infrastruktu-

ra obronna państwa; zbiór drugi - to zaplecze logistyczne i mobilizacyjne bezpieczeństwa militar-
nego; zbiór trzeci stanowią przepisy prawne całościowo regulujące bezpieczeństwo militarne na
czas pokoju, kryzysu i wojny; zbiór czwarty – to misje i zadania sił zbrojnych w ramach sojuszu
NATO.

Specyfika bezpieczeństwa militarnego sprawia, że muszą być uzgadniane, opracowane i

wydane odpowiednie przepisy prawne, które będą czytelne dla wszystkich wykonawców tego pod-
systemu.

4.1. Podstawy formalno-prawne podsystemu bezpieczeństwa militarnego

Przepisy prawne regulujące sferę obronności przechodzą aktualnie szereg modyfikacji.

Uchwalone nowe akty prawne, jak też wprowadzone zmiany w ustawach i rozporządzeniach regu-
lujących wiele obszarów bezpieczeństwa w szczególności dotyczą militaryzacji, struktury etatowej
Sił Zbrojnych RP, administracji rezerw osobowych, mobilizacji i świadczeń na rzecz obrony.

Z punktu widzenia konstytucyjnych przepisów dotyczących bezpieczeństwa militarnego

przyznających Prezydentowi RP uprawnienia strażnika suwerenności i bezpieczeństwa państwa
oraz tytuł Zwierzchnika Sił Zbrojnych RP, a także związane z tym kompetencje, które w szczegól-
ności dotyczą:



opiniowania opracowywanych przez Radę Ministrów projektów aktów prawnych dotyczących
obronności państwa;



opiniowania generalnych założeń systemu obronnego państwa;



uczestniczenia w przygotowaniu wieloletnich programów rozwoju sił zbrojnych (określa ich

kierunki rozwoju oraz zakres przygotowania do obrony państwa);



praktycznego uczestnictwa w odprawach kierowniczej kadry sił zbrojnych;



inicjowania i patronowania przedsięwzięciom ukierunkowanym na kształtowanie postaw patrio-
tycznych w społeczeństwie itp.

One to nadają rangę bezpieczeństwu militarnemu.

Stan wojenny jako instytucja prawa wewnętrznego, polega na odstąpieniu od konstytu-

cyjnego sprawowania władzy i nadaniu nadzwyczajnych uprawnień organom władzy wykonawczej,
która stosuje je w sytuacjach szczególnego zagrożenia zewnętrznego państwa. Może on być wpro-
wadzony na części lub na całym terytorium państwa tylko na podstawie ustawy, w drodze rozpo-
rządzenia, a podany jest do publicznej wiadomości obywatelom w formie obwieszczenia prezy-
denckiego. Obwieszczenie to informuje obywateli o przyczynach wprowadzenia stanu wojennego,
a także zakresie ograniczeń wolności, praw człowieka i obywatela oraz zasad działania organów
władzy publicznej. Wspomniana ustawa określa m.in. tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wojen-
nego. Dokonano w niej precyzyjnego rozdziału kompetencji pomiędzy organami władzy w odnie-
sieniu do kierowania sprawami państwa w czasie stanu wojennego, w szczególności kompetencji
Prezydenta RP i Rady Ministrów.

Podstawowym dokumentem regulującym problemy bezpieczeństwa i obronności Rzeczypo-

spolitej Polskiej jest ustawa z 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP, która obecnie podda-
na jest tzw. wielkiej nowelizacji w ponad dwudziestu problemach dotyczących obronności Polski.

Ustawa ta reguluje problemy obronności w trzech płaszczyznach:

▲

określa organy odpowiedzialne za obronność, którymi są:



Biuro Bezpieczeństwa Narodowego;



Rada Bezpieczeństwa Narodowego;



Rada Ministrów;



Kolegium ds. służb specjalnych;



szef Obrony Cywilnej Kraju;



dowódcy okręgów wojskowych;



szefowie WSzW i Komendanci WKU;



wykonawcy ustawy:

- obywatele polscy;
- organy wojskowe;
- organy administracji wojskowej;
- organy administracji rządowej i samorządowej;
- przedsiębiorstwa państwowe i ich zrzeszenia;
- przedsiębiorstwa prywatne;
- zarządy związków zawodowych oraz organizacji społecznych;
- organizacje kościołów i związków wyznaniowych;

▲

określa zakres administrowania (zarządzania) zasobami rezerw osobowych dotyczącymi:



rejestracji i poboru;



określania zdolności do służby wojskowej;



uzupełniania sił zbrojnych;



prowadzenia ewidencji wojskowej;

▲

określa formy spełniania powszechnego obowiązku obrony przez:



służbę wojskową:

- zasadnicza służba wojskowa;
- nadterminowa służba wojskowa;
- przeszkolenie wojskowe studentów (przysposobienie i szkolenie obronne);
- okresowa (kontraktowa) służba wojskowa;
- służba kandydacka w szkolnictwie wojskowym;
- służba wojskowa w razie ogłoszenia mobilizacji i wojny;



służbę w jednostkach obrony cywilnej;



służbę w jednostkach zmilitaryzowanych;



służbę zastępczą w przedsiębiorstwach.

Ponadto podejmuje problem świadczenia na rzecz obrony państwa, w tym sił zbrojnych.

W znowelizowanej ustawie precyzyjnie określono kompetencje najważniejszych organów

państwa w zakresie obronności, w szczególności Prezydenta RP, Rady Ministrów i wojewody.
Ustawa ta uchyliła przepisy o Komitecie Obrony Kraju, kończąc formalnie istnienie tego organu, a
jego dotychczasowe kompetencje przekazała Radzie Ministrów. Aktualnie istnieje pilna potrzeba
wydania kilkudziesięciu aktów wykonawczych (rozporządzeń Rady Ministrów) określających tryb
realizacji tych zadań. W myśl przepisów omawianej ustawy likwidacji uległy też Wojewódzkie
Komitety Obrony.

Podobny charakter mają regulacje ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym

Określa się w niej, iż jeśli jest zagrożony konstytucyjny ustrój państwa, bezpieczeństwo obywateli i
porządek publiczny – wprowadza się stan wyjątkowy na okres nie dłuższy niż 90 dni, w którym na
mocy rozporządzenie Prezydenta, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzona zostaje wzmożona
ingerencja władz administracyjnych w życie społeczno-polityczne i gospodarcze kraju, na całym
lub części jego terytorium. Organy publiczne pozostają w dotychczasowych strukturach, zaś głów-
nymi wykonawcami zadań w tej materii są Prezes Rady Ministrów i właściwy wojewoda. Ustawa ta
przewiduje możliwość użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do przywrócenia nor-
malnego funkcjonowania państwa, o czym może postanowić Prezydent RP, na wniosek Rady Mini-
strów.

Z kolei nowelizacja ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz

obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców

wnosi istotne zmiany w tym obszarze.

Definiuje ona na nowo przedsięwzięcia w zakresie mobilizacji gospodarki. Ustawa ta reguluje pro-
blemy obronności w pięciu obszarach działalności państwa:

Dz.U. Nr 113, poz. 985 z późn. zmianami.

Dz.U. Nr 122, poz. 1320.

1. Mobilizacja gospodarki w warunkach zewnętrznego i wewnętrznego zagrożenia bezpie-

czeństwa państwa.

Cele strategiczne mobilizacji gospodarki:



tworzenie warunków do przetrwania ludności polskiej w okresie kryzysu i wojny;



przygotowanie potencjału gospodarczo-obronnego do zaspokojenia materialnych potrzeb Sił
Zbrojnych RP oraz wojsk sojuszniczych w przypadku agresji na terytorium RP lub państwa so-
juszniczego.

Mobilizacja gospodarki jest procesem mającym na celu przygotowanie do uruchomienia po-

tencjału obronnego państwa w czasie kryzysu i wojny i obejmuje trzy zasadnicze sfery działalności:
1) przygotowania gospodarczo-obronne;
2) tworzenie i utrzymywanie rezerw państwowych;
3) przygotowanie i utrzymanie infrastruktury obronnej.

Działalność praktyczna mobilizacji gospodarki sprowadza się do:



planowania (programowania) mobilizacyjnego, którego wynikiem jest Program mobilizacji go-
spodarki;



zapewnienia warunków do zaspokojenia potrzeb ludności na czas kryzysu i wojny, m.in. przez
gromadzenie zasobów rezerw państwowych;



przygotowania i wydzielania środków transportowych, maszyn inżynieryjnych, łóżek szpital-
nych na potrzeby sił zbrojnych, obrony cywilnej oraz jednostek militaryzowanych;



planowego wykorzystania zasobów siły roboczej na cele obronne, gospodarcze i administracyj-
ne państwa.

Program mobilizacji gospodarki jest dokumentem określającym zadania gospodarki związa-

ne z zaspokojeniem mobilizacyjnych i wojennych potrzeb sił zbrojnych oraz organów bezpieczeń-
stwa publicznego. Określa się w nim zadania związane z przygotowaniem gospodarki do wzmożo-
nych świadczeń na rzecz obronności w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie woj-
ny. Zadania można ująć w następujące grupy:
▪ zapewnienie podstawowych warunków bytowych ludności oraz jej ochrony w okresie kryzysu i

wojny;

▪ zadania gospodarki w zakresie dostaw uzbrojenia, sprzętu wojskowego, artykułów kwatermi-

strzowskich oraz remontów uzbrojenia i sprzętu wojskowego odzwierciedlające możliwości za-
spokojenia potrzeb materiałowo-technicznych Sił Zbrojnych i organów porządku publicznego,
w czasie ich mobilizacyjnego rozwinięcia oraz w początkowym okresie wojny;

▪ zadania w zakresie rzeczowych przygotowań mobilizacyjnych oraz określenie wydatków na re-

alizację zadań wynikających z przygotowań mobilizacyjnych w gospodarce, obejmujących w
szczególności:



przygotowanie wybranych elementów infrastruktury obronnej kraju (m.in. sieci kolejowej,
drogowej, systemu łączności i energetyki oraz ochrony zdrowia na potrzeby Sił Zbrojnych,
gospodarki i społeczeństwa);



rozbudowę i budowę stanowisk kierowania dla organów władzy terenowej i administracji
państwowej;



zakup i utrzymanie państwowych rezerw mobilizacyjnych, sprzętu wojskowo-
technologicznego dla jednostek zmilitaryzowanych i formacji OC;



modernizację i utrzymanie systemów alarmowania i wykrywania skażeń;



budowę i modernizację budowli ochronnych;

▪ charakterystykę możliwości produkcyjno-usługowych podstawowych działów gospodarki (prze-

mysł, rolnictwo i leśnictwo, łączność, energetykę i transport);

▪ możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych ludności, wynikające z analizy po-

trzeb w artykuły żywnościowe, podstawowy asortyment artykułów przemysłowych i paliwa,
możliwości zapewnienia podstawowej opieki zdrowotnej, zabezpieczenia potrzeb w transporcie
osobowym i towarowym;

▪ koordynacja podejmowanych w czasie pokoju, przez właściwych ministrów, wojewodów, organa

samorządu terytorialnego, przedsiębiorców oraz inne jednostki organizacyjne, przedsięwzięć

mających na celu realizację określonych w Programie zadań i zapewnienie zdolności gospodar-
ki do zwiększonych świadczeń na potrzeby obrony państwa na okres zagrożenia bezpieczeństwa
i wojny;

▪ realizacja zadań mających na celu przygotowanie przemysłu do zwiększonych dostaw uzbrojenia,

sprzętu wojskowego, artykułów kwatermistrzowskich oraz usług remontowych na okres zagro-
żenia i wojny obejmujących:



zadania dla przedsiębiorców w zakresie utrzymywania mocy produkcyjnych i remontowych,

niezbędnych do wykonywania przedsięwzięć na okres zagrożenia wojennego na potrzeby
obrony państwa albo przemieszczania tych mocy do innych sektorów, rejonów;



finansowanie utrzymywania zdolności produkcyjnych i remontowych przemysłu obronnego;



kontrolę przygotowania przedsiębiorców, nadzorowanych przez Ministra Gospodarki w

sprawach obronnych, do realizacji obowiązków i zadań nałożonych w zakresie utrzymywa-
nia niezbędnych mocy produkcyjnych i remontowych przemysłu obronnego oraz przemiesz-
czania tych mocy, a także prawidłowości wydatkowania przez przedsiębiorców przyznanych
środków finansowych na ten cel;



kształtowanie polityki państwa w zakresie gospodarowania i tworzenia państwowych rezerw

gospodarczych oraz zapasów obowiązkowych paliw;



opracowanie i wdrażanie programu restrukturyzacji sektora przemysłu obronnego oraz mo-

nitorowanie tego sektora;



prowadzenie prac związanych z możliwością wznowienia na wypadek zagrożenia i wojny

produkcji określonych wyrobów na rzecz sił zbrojnych, oraz prowadzenie prac w zakresie
możliwości przystosowania, w razie potrzeby, zakładów cywilnych do produkcji uzbrojenia i
sprzętu wojskowego;



realizacja bieżących dostaw uzbrojenia i sprzętu wojskowego dla sił zbrojnych i pozostałych

ogniw systemu obronnego państwa.

2. Militaryzację jednostek organizacyjnych gospodarki narodowej.

Nowe przepisy wprowadzono również w obszarze militaryzacji. W rozporządzeniu Rady

Ministrów z dnia 21 maja 2002 r. w sprawie militaryzacji jednostek organizacyjnych wykonujących
zadania na rzecz obronności lub bezpieczeństwa państwa (Dz.U. Nr 78, poz. 707) określono m.in.
kategorie zadań uzasadniających militaryzację jak też zadania związane z przygotowaniem jedno-
stek organizacyjnych przewidzianych do objęcia ich militaryzację oraz organy zobowiązane do re-
alizacji tych zadań.

Po ogłoszeniu mobilizacji, Rada Ministrów może objąć militaryzacją jednostki organizacyj-

ne gospodarki i administracji, które wykonują zadania szczególnie ważne dla obronności RP.

MILITARYZACJA – przeniesienie zasad i metod organizacji wojskowej do organów i

jednostek organizacyjnych administracji publicznej i gospodarki narodowej, stosowanie w nich
niektórych elementów dyscypliny wojskowej oraz nadaniu im wojskowego charakteru przez powo-
łanie osób do służby w jednostkach zmilitaryzowanych.

Objęcie militaryzacją określonych przez uprawnione organa państwowe, działów i jednostek

organizacyjnych (powołanie osób do pełnienia służby w jednostkach zmilitaryzowanych) następuje
w razie ogłoszenia mobilizacji lub wybuchu wojny, wprowadzenia stanu wojennego albo wyjątko-
wego, na podstawie stosownych ustaw

Militaryzacji podlegają jednostki organizacyjne, które w warunkach zewnętrznego zagroże-

nia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny będą wykonywać zadania związane z rozwinięciem
systemu obronności i jego funkcjonowaniem, w tym:



uruchamianiem i wykorzystywaniem zdolności produkcyjnych, remontowych, usługowych i
zaopatrzeniowych niezbędnych dla rozwinięcia elementów systemu obronności państwa, w tym
mobilizacyjnym rozwinięciem Sił Zbrojnych;

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON 2002 r.



wsparciem Sił Zbrojnych, w tym z pracami wdrożeniowymi i ekspertyzami dotyczącymi uzbro-

jenia i sprzętu wojskowego oraz wsparciem sojuszniczych sił wzmocnienia na terytorium Rze-
czypospolitej Polskiej, wynikającym z obowiązków państwa-gospodarza (HNS);



zapewnieniem warunków funkcjonowania systemu kierowania obronnością państwa i dowo-

dzenia Siłami Zbrojnymi, a także systemów łączności, transportu, energetyki i monitoringu ska-
żeń oraz gazownictwa i sektora paliwowego;



przygotowaniem i utrzymywaniem niezbędnych limitów rezerw państwowych oraz budowy,
rozbudowy i odtwarzania infrastruktury obronnej;



informacyjnym zabezpieczeniem funkcjonowania systemu obronności państwa;



utrzymaniem bezpieczeństwa i porządku wewnętrznego;



szczególną ochroną obiektów ważnych dla obronności i bezpieczeństwa państwa.

3. Planowanie operacyjne przedsiębiorcy obejmuje ustalone działania w warunkach zagroże-

nia bezpieczeństwa państwa w czasie wojny, mające na celu zapewnienie sprawnego funk-
cjonowania systemu obronnego państwa.

W planie operacyjnym przedsiębiorcy uwzględnia się m.in. typ zadania, numer zadania,

rozwinięcie zadania oraz zakres współdziałania w realizacji zadań ujętych w tym planie.

Ustawa o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsię-

biorstwa i rozporządzenie w sprawie wykazu przedsiębiorstw o szczególnym znaczeniu gospodar-
czo-obronnym regulują możliwości nakładania zadań gospodarczo-obronnych wobec spółek
i przedsiębiorstw prywatnych z różnym udziałem Skarbu Państwa, i tak:
wobec spółek handlowych, w których Skarb Państwa posiada co najmniej 50 % udziałów lub akcji,

określony minister w stosunku do podległych mu podmiotów sprywatyzowanych może nakładać
zadania gospodarczo-obronne na podstawie umowy cywilno-prawnej, a następnie decyzji admi-
nistracyjnej, w których to dokumentach określa się warunki finansowania podjętego zadania
(zadanie odnośnie finansowania obowiązuje przez rok, co wynika z budżetu państwa);

wobec spółek handlowych i kapitałowych, których udział Skarbu Państwa jest mniejszy niż 50 %,

właściwy terytorialnie wojewoda w stosunku do wszystkich spółek (przedsiębiorstw) dyslokują-
cych na terenie województwa, może nakładać zadania gospodarczo-obronne z zastrzeżeniem, że
Zarząd Spółki ma siedzibę w Polsce (czyli spółka nie jest filią innej spółki);

wobec 168 spółek (przedsiębiorstw) wymienionych w cytowanym Rozporządzeniu RM o szczegól-

nym znaczeniu gospodarczo-obronnym, ministrowie mogą nakładać zadania gospodarczo-
obronne nie bacząc na procentowy udział Skarbu Państwa w tych spółkach (przedsiębior-
stwach):

- Minister Gospodarki – 72 przedsiębiorstwa o szczególnym znaczeniu;
- Minister Skarbu Państwa – 43 przedsiębiorstwa o szczególnym znaczeniu;
- Minister Infrastruktury w zakresie:

* gospodarki morskiej - 14 przedsiębiorstw o szczególnym znaczeniu;
* transportu – 10 przedsiębiorstw o szczególnym znaczeniu;

- Minister Łączności – 2 przedsiębiorstwa o szczególnym znaczeniu;
- Minister Finansów – 1 przedsiębiorstwo o szczególnym znaczeniu;
- Minister Obrony Narodowej – 26 przedsiębiorstw o szczególnym znaczeniu.

4. Szkolenie obronne dla wykonawców zadań gospodarczo-obronnych przez spółki i przedsię-

biorstwa odbywa się dwa razy do roku na wiosnę i na jesień. Organizowane jest przy
współudziale Ministerstwa Gospodarki.

5. Wykonywanie funkcji państwa-gospodarza wobec sojuszników NATO.

W obowiązującej doktrynie NATO pojęciem wsparcie państwa-gospodarza (ang. Host

Nation Support – HNS) określa się – pomoc cywilną i wojskową okazywaną podczas pokoju, sta-
nów nadzwyczajnych, kryzysu lub konfliktu przez państwo goszczące siły i organizacje sojuszni-
cze, które są rozmieszczone, działają lub przemieszczają się tranzytem na jego terytorium.

Podstawę takiej pomocy stanowią zobowiązania wynikające z Sojuszu NATO albo bilate-

ralnych lub wielostronnych umów zawartych między stosownymi władzami państwa-gospodarza,
państw wysyłających i (lub) NATO.

HNS przewiduje dostarczenie przybywającym wojskom wsparcia w postaci materiałów,

usług i realizację różnego rodzaju przedsięwzięć ułatwiających im działania – w zakresie ustalonym
obowiązującymi porozumieniami i wynegocjowanymi.

Niemniej istotnym było wydanie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2002 r. w

sprawie świadczeń na rzecz obrony

, w którym uregulowano w nim m.in. szczegółowe zasady i

tryb planowania oraz nakładania obowiązku świadczeń osobistych i rzeczowych, a także ich wyko-
nywania, jak również zadania i właściwości organów (np. wojewoda, starosta, wójt, burmistrz) w
tych sprawach.

Obecnie w Sejmie RP podane są procedurze legislacyjnej niezwykle istotne dla obronności

państwa nowelizacje ustaw: o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej i o służ-
bie wojskowej żołnierzy zawodowych. Proponuje się w nich m.in. określenie przeznaczenia i skła-
du Sił Zbrojnych, jak też części uprawnień organów władzy państwowej w dziedzinie obronności:
Prezydenta RP, Rady Ministrów, w tym Ministra Obrony Narodowej oraz wojewody. Główny kie-
runek zmian w drugiej z ww. ustaw dotyczy wprowadzenia nowego modelu polityki kadrowej,
zgodnego z wymogami NATO.

Odnośnie dokumentów normatywnych dotyczących bezpieczeństwa militarnego była już

mowa w rozdziale pierwszym pkt. 1.2.3, gdzie dokonana została ich charakterystyka (strategia
obronności – wojskowa i strategia bezpieczeństwa).

4.2. Cele i zadania podsystemu bezpieczeństwa militarnego

Interes bezpieczeństwa RP obejmuje ochronę konstytucyjnych wartości (niepodległość, su-

werenność, nienaruszalność granic i integralność terytorialna) przed wszelkimi zagrożeniami. Za-
tem głównym celem bezpieczeństwa militarnego będzie zapewnienie warunków do realizacji po-
wyższego interesu narodowego. Natomiast szczegółowe cele będą obejmowały:



zapewnienie obrony terytorium Polski przed agresją zbrojną przez zbudowanie silnego podsys-

temu bezpieczeństwa militarnego;



zapewnienie bezpieczeństwa obywateli przez ich przygotowanie (odbycie zasadniczej służby

wojskowej, przysposobienia i szkolenia obronnego studentów, szkolenia żołnierzy rezerwy, pa-
triotyczne wychowanie młodzieży) do militarnej obrony kraju.

Bezpieczeństwo militarne polega głównie na wykorzystaniu sił zbrojnych w stosunkach

międzynarodowych, które mogą być użyte w celu rozstrzygnięcia sytuacji kryzysowej lub mogą
demonstrować swoją siłę i wolę walki wobec potencjalnego agresora.

Podsystem bezpieczeństwa militarnego pełni (realizuje) dwie podstawowe funkcje (zał.

8).

Funkcja pierwsza (wewnętrzna) polega na kreowaniu bezpieczeństwa państwa jako insty-

tucji na arenie międzynarodowej i w otoczeniu sąsiadów. Oznacza to zapobieganie wszelkim zagro-
żeniom głównie militarnym, wykrywając ich źródła, lokalizując oraz prowadząc działalność poli-
tyczno-dyplomatyczną, a ze strony sił zbrojnych szeroko pojęte odstraszanie.

Funkcja druga (zewnętrzna) sprowadza się do ewentualnego przeciwstawienia się wobec

wyzwań i zagrożeń polityczno-militarnych. Jeśli funkcja pierwsza utrzymania bezpieczeństwa mili-
tarnego staje się nieskuteczna to zajdzie potrzeba użycia siły i jak najlepszego wykorzystania posia-
danego potencjału militarnego.

Zadania dla podsystemu bezpieczeństwa militarnego dotyczą aktualnie dwóch obszarów:

wewnętrznego Polski rozumianego jako terytorium kraju i zewnętrznego, czyli poza obszarem kraju
(obszar Sojuszu NATO i nie tylko).

Zadania te można ująć w trzech grupach:

1) zapewnienie bezpieczeństwa Polski w czasie pokoju przez utrzymanie części sił zbrojnych goto-

wych do podjęcia działań, udzielenia pomocy wojskowej organom władzy i administracji na
wypadek wprowadzenia stanów nadzwyczajnych w państwie (stanu klęski żywiołowej, czy sta-

Dz.U. Nr 18, poz. 168.

nu wyjątkowego), wspierania polskiej polityki zagranicznej w kształtowaniu bezpiecznego śro-
dowiska międzynarodowego głównie w najbliższym otoczeniu Polski oraz rozwijania współpra-
cy wojskowej, a także środków budowy zaufania i bezpieczeństwa.

Siły zbrojne to zadanie mogą realizować przez:



monitorowanie zagrożeń i ochronę granic państwa oraz przestrzeni powietrznej i morskiej;



prowadzenie działalności przez służby informacyjne oraz współpracę wojskową w ramach

Sojuszu NATO i z sąsiadami;



udział w prowadzeniu akcji ratowniczych na wypadek klęsk żywiołowych w kraju i u sąsia-

dów z najbliższego otoczenia;

2) zapobieganie konfliktom lokalnym i regionalnym a ich rozwiązywanie będzie polegało na

uczestnictwie w akcjach mediacyjnych utrzymania pokoju, a także na podniesieniu gotowości
bojowej dla określonych sił zbrojnych w celu udaremnienia agresji lokalnej (regionalnej). Na-
stąpi wzmożona ochrona i obrona kierunku spodziewanego konfliktu oraz uruchomione zostaną
siły układu pozamilitarnego do zabezpieczenia działań wojsk;

3) udział w konflikcie na dużą skalę będzie polegał na zapobieżeniu utraty terytorium państwa

przez zatrzymanie działań ofensywnych agresora i wykonanie strategicznego przeciwuderzenia
siłami zgrupowania obronnego oraz sojuszniczego wzmocnienia.

4.3. Struktura organizacyjno-funkcjonalna podsystemu bezpieczeństwa militarnego

Bezpieczeństwo militarne jest podstawowym podsystemem bezpieczeństwa państwa (bez-

pieczeństwa narodowego) obejmującego: podsystem kierowania bezpieczeństwem (organy władzy i
administracji państwa); podsystem militarny (siły zbrojne); podsystem niemilitarny (elementy in-
formacyjne, ochronne i gospodarcze).

W dalszych rozważaniach przedstawiona zostanie charakterystyka podsystemu kierowania

bezpieczeństwem państwa z wyakcentowaniem czynnika wojskowego oraz przedstawieniem zadań
dla resortów, wojewodów, powiatów i gmin w tym zakresie.

Kierowanie bezpieczeństwem państwa zmierza do skoordynowanego wykorzystania będą-

cych w dyspozycji organów władzy i administracji państwa zasobów ludzkich i materiałowych do
osiągnięcia założonych celów. Kierowanie to obejmuje:



monitorowanie i diagnozę zaistniałej sytuacji zagrożenia (kryzysu);



ostrzeganie podmiotów i obywateli o dalszym rozwoju sytuacji;



modelowanie zaistniałej sytuacji i weryfikacja planów (reagowania obronnego RP, operacyjne-

go funkcjonowania działów administracji rządowej, urzędów centralnych, województw, powia-
tów, gmin i miast oraz przedsiębiorstw);



podejmowania decyzji wykorzystania (użycia) sił i środków w celu reagowania na zaistniałe

zagrożenie (kryzys);



nadzór służbowy i funkcjonalny nad przebiegiem reagowania kryzysowego w zakresie zaleceń i

likwidacji zakłóceń.

Realizację decyzji państwa w dziedzinie obronności zapewniają organy kierowania na

wszystkich szczeblach struktury państwa – stosownie do posiadanych kompetencji (zał. 9 i 10).
Organy kierowania, odpowiadające za realizację zadań obronnych, powiązane informacyjnie i po-
zostające w ustanowionych prawnie relacjach kompetencyjnych, wraz z aparatem wykonawczym
(administracyjnych, sztabowym, organizacyjnym) oraz niezbędną infrastrukturą, tworząca podsys-
temem kierowania obronnością. Podsystem ten, przygotowywany w czasie pokoju jest zdolny do
stosownego rozwinięcia w czasie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny.

Na szczeblu centralnym, w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny, uruchamia

się Główne Stanowisko Kierowania Obroną Państwa (GSKOP), obejmujące stanowiska kierowania
Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów i wyznaczonych przez niego członków Rady Ministrów.
SKOP funkcjonuje w miejscu dotychczasowej dyslokacji urzędów oraz utrzymuje ciągłą gotowość
do przegrupowania i pracy na Zapasowym Stanowisku Kierowania Obroną Państwa (ZSKOP). Peł-
ną infrastrukturę i wszechstronne zabezpieczenie funkcjonowania ZSKOP przygotowuje się z za-
chowaniem szczególnych zasad maskowania w czasie pokoju w celu uruchomienia w czasie zagro-
żenia bezpieczeństwa państwa i wojny.

Obecnie kontynuowany jest proces przebudowy i modernizacji podsystemu kierowania

obronnością państwa, w tym dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP. Gruntowna przebudowa i moderni-
zacja podsystemu jest niezbędna do stworzenia:



jednolitego systemu zarządzania kryzysowego i kierowania obroną państwa dostosowanego do
aktualnych warunków polityczno-militarnych;



warunków do szybkiego przejścia systemu kierowania państwem czasu pokoju do kierowania
reagowaniem kryzysowym i kierowania obroną państwa w czasie wojny, z zachowaniem wa-
runków ciągłości i trwałości kierowania.

Przełom w organizacji podsystemu kierowania obronnością wniosły ustalenia zawarte w

ustawie o stanie wojennym oraz kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego
podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, a także w znowelizowanej ustawie
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Rozstrzygnęły one zasadnicze kom-
petencje konstytucyjnych organów władzy wykonawczej oraz ustaliły najważniejsze zasady funk-
cjonowania państwa w czasie stanów wyjątkowych i wojny. Pozwoliło to na kontynuowanie prac
nad wydaniem rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie kierowania bezpieczeństwem narodo-
wym, dającego podstawy prawne do przygotowania poszczególnych elementów podsystemu kiero-
wania obronnością państwa.

Organy kierowania bezpieczeństwem militarnym

Do organów, które są odpowiedzialne za kierowanie bezpieczeństwem militarnym zalicza

się: Sejm i Senat, Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów, ministrów, kierowników urzędów cen-
tralnych i wojewodów, organy samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców i kierowników in-
nych jednostek organizacyjnych. Do organów tych zalicza się również z chwilą mianowania – Na-
czelnego Dowódcę Sił Zbrojnych RP. Organy kierowania bezpieczeństwem militarnym przygoto-
wują się już w czasie pokoju do pełnienia swojej roli głównie przez szkolenie i treningi. Są one
również stosownie wyposażane i przysposabiane do funkcjonowania w przewidywanych warian-
tach pracy na głównych i zapasowych stanowiskach kierowania.

Ministerstwa i urzędy centralne oraz urzędy wojewódzkie posiadają zorganizowane i sto-

sownie wyposażone główne stanowiska kierowania, oparte o obiekty dotychczasowych miejsc pra-
cy, będące w ich administracji. Obiekty te są w dobrym stanie technicznym, zapewniają odpowied-
nie warunki pracy i odpoczynku organom administracji państwowej oraz siłom niezbędnym do za-
bezpieczenia ich funkcjonowania. Na stanowiskach kierowania trwa ciągły proces doskonalenia i
modernizacji systemów łączności i informatyki, ochrony i obrony oraz logistyki.

Struktura systemu kierowania bezpieczeństwem państwa w czasie pokoju obejmuje (zał.

11):
1) Centralny sztab kryzysowy, w skład którego wchodzą:



rządowy zespół koordynacji kryzysowej;



sztaby kryzysowe MSWiA oraz MON;



krajowe centrum koordynacji ratownictwa i ochrony ludności (KG PSPoż.).

2) Sztaby kryzysowe pozostałych resortów i urzędów centralnych.
3) Wojewódzkie Zespoły Reagowania Kryzysowego.
4) Powiatowe Zespoły Reagowania Kryzysowego.
5) Gminne Zespoły Reagowania.

4.3.1. Zadania resortów w zakresie bezpieczeństwa militarnego

Wszyscy ministrowie - stosownie do swoich kompetencji - określają, w drodze rozporzą-

dzenia, szczegółowe warunki i tryb wykonywania zadań w zakresie obronności przez organy admi-
nistracji rządowej i samorządowej, podległych, podporządkowanych i nadzorowanych przedsię-
biorców i inne jednostki organizacyjne. Ponadto:



określają zasady wykonywania zadań obronnych w podległych im urzędach i jednostkach orga-
nizacyjnych;



przygotowują podległe im urzędy i jednostki organizacyjne do działania, w tym działania na
stanowiskach kierowania w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie
wojny;



organizują wykonywanie zadań w zakresie dostaw, usług i świadczeń na rzecz Sił Zbrojnych i

innych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na rzecz obrony;



uwzględniają potrzeby obronne w działalności statutowej podległych jednostek organizacyj-
nych;



planują wydatki budżetowe na realizacje zadań obronnych;



organizują szkolenie obronne;



sprawują nadzór i koordynację wykonywania zadań obronnych oraz prowadzą działalność kon-
trolną i sprawozdawczą w tym zakresie;



opracowują propozycje i projekty rozwiązań w zakresie obronności w kierowanym przez siebie
dziale i przedstawiają je Radzie Ministrów;



organizują współpracę podległych im urzędów i jednostek organizacyjnych z urzędami i jed-
nostkami organizacyjnymi innych działów administracji rządowej w realizacji zadań w zakresie
obronności;



nadzorują prowadzenie w podległych im urzędach i jednostkach organizacyjnych reklamowania
osób od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w cza-
sie wojny;



uczestniczą w opracowaniu Centralnego Programu Mobilizacji Gospodarki w części dotyczącej
kierowanego działu i organizują przygotowania do realizacji tej części programu;



organizują wykonywanie zadań w zakresie obrony cywilnej na zasadach określonych w odręb-
nych przepisach;



organizują wykonywanie zadań w zakresie ochrony informacji niejawnych na zasadach okre-
ślonych w odrębnych przepisach.

Do zadań ministrów kierujących określonymi działami administracji rządowej w zakresie

bezpieczeństwa militarnego należy:

▲

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji w swojej strukturze organizacyjnej po-
siada biuro spraw obronnych, które jest organem wykonawczym ministra w problematyce bez-
pieczeństwa militarnego.

Do zadań tego resortu należą:



zapewnienie warunków funkcjonowania organów kierowania państwem w razie zewnętrznego
zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny;



opracowanie zasad ochrony obiektów o szczególnym znaczeniu dla obrony państwa;



planowanie, organizowanie i zapewnienie przedsięwzięć związanych z zabezpieczeniem mobi-
lizacyjnego rozwinięcia sił zbrojnych;



określanie zadań obronnych dla podległych organów administracji rządowej;



ustalanie zasad organizacji i prowadzenia rejestracji przedpoborowych i organizacji poboru oraz

we współdziałaniu z właściwymi ministrami kierującymi określonymi działami administracji
rządowej, ustalenie kryteriów zdolności do służby wojskowej;



uwzględnianie w ewidencji ludności i innych prowadzonych ewidencjach danych niezbędnych
na potrzeby obrony państwa oraz ich udostępnianie organom administracji rządowej;



sprawowanie nadzoru nad sporządzanymi przez organy administracji rządowej i samorządu
terytorialnego wykazami pojazdów i maszyn zgodnie z potrzebami zgłaszanymi przez WKU;



wspólnie z jednostkami żandarmerii wojskowej zapewnienie osłony i regulacji ruchu dla prze-
grupowujących się wojsk.

▲

Ministerstwo Gospodarki i Spraw Społecznych w swojej strukturze posiada departament
spraw obronnych, a jego główne zadania to:



tworzenie i gospodarowanie rezerwami państwowymi (gospodarczymi);



opracowanie zasad utrzymania potencjału produkcyjnego i usługowego na potrzeby obronne;



przygotowanie wyznaczonych podmiotów gospodarczych do konwersji;



realizacja zadań budowlanych na potrzeby sił zbrojnych;



opracowanie zasad funkcjonowania gospodarki oraz kontroli obrotu z zagranicą w razie zagro-

żenia i w czasie wojny;



opracowanie i aktualizacja Centralnego Programu Mobilizacji Gospodarki;



zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego w zakresie krajowych systemów paliwowych i
energetycznych w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny;



zapewnienie, w granicach określonych odrębnymi przepisami, wymaganego stanu rezerw pań-
stwowych i zapasów obowiązkowych paliw;



określenie zasad funkcjonowania transportu morskiego i żeglugi morskiej oraz portów i przy-
stani morskich, a także korzystania z obszarów morskich w razie zewnętrznego zagrożenia bez-
pieczeństwa państwa i w czasie wojny;



określenie zasad przygotowania śródlądowych dróg wodnych, obiektów hydrotechnicznych
oraz przepraw promowo-mostowych w razie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny;



zapewnienie technicznych i nawigacyjnych warunków śródlądowych dróg wodnych do organi-
zacji przepraw promowo-mostowych w wyznaczonych rejonach i współudział w organizacji
tych przepraw;



gospodarowanie rezerwami mobilizacyjnymi z zakresu gospodarki wodnej;



ustalanie zasad osłony hydrologicznej w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa pań-
stwa i w czasie wojny;



świadczenie usług w zakresie remontu sprzętu specjalistycznego;



opracowanie zasad zaopatrzenia społecznego i świadczeń socjalnych, w tym świadczeń na rzecz
rodziny i osób niepełnosprawnych, w czasie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i
wojny;



określenie zasad funkcjonowania pomocy społecznej, w czasie zewnętrznego zagrożenia bez-
pieczeństwa państwa i wojny;



określenie zasad realizacji świadczeń społecznych w razie zewnętrznego zagrożenia bezpie-
czeństwa państwa i w czasie wojny;



ustalenie zasad racjonalnego wykorzystania rezerw osobowych państwa dla celów zatrudnienia
w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny;



prowadzenie ewidencji zasobów siły roboczej na potrzeby obronne państwa.

▲

Ministerstwo Infrastruktury wraz z departamentem spraw obronnych:



określa ogólne założenia i propozycje działalności obronnej w transporcie i gospodarce;



prowadzi analizy stanu i możliwości poszczególnych rodzajów transportu pod kątem realizacji
zadań w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny;



określa zasady funkcjonowania transportu morskiego i żeglugi morskiej oraz portów i przystani
morskich, a także korzystania z obszarów morskich w zakresie zagrożenia i w czasie wojny;



planuje system osłony technicznej sieci i obiektów komunikacyjnych kraju oraz ich odtwarzanie
w przypadku zniszczeń;



uczestniczy w procesie planowania wykorzystania infrastruktury i zasobów transportowych dla

celów operacji NATO;



uruchamia, stosownie do zagrożenia, posiadany potencjał przewozowy i zasoby środków trans-
portowych na zabezpieczenie gospodarki ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb sił zbrojnych
i ewakuacji ludności;



ustala rozmieszczenie i potencjał wykonawczy jednostkom zmilitaryzowanym oraz formułuje
dla nich zadania związane z utrzymaniem i odbudową sieci znaczenia obronnego;



przygotowuje militaryzację wytypowanych jednostek organizacyjnych i formowanie oddziałów
zmilitaryzowanych;



podejmuje realizację niezbędnych zadań wynikających z programu mobilizacji gospodarki w
zakresie prac inwestycyjno-modernizacyjnych sieci komunikacyjnej i produkcyjno-
remontowych na rzecz sił zbrojnych;



uzgadnia i weryfikuje pod względem wymagań obronnych zamierzenia i dokumentację tech-
niczno-projektową, dotyczącą budowy i modernizacji jednostek pływających, infrastruktury
portowej oraz infrastruktury zapewniającej dostęp do portów morskich;



podejmuje działania związane z przygotowaniem punktów likwidacji skażeń środków transpor-
towych;



przygotowuje i doskonali plany kierowania i zarządzania transportem w sytuacjach kryzyso-
wych, powodowanych zagrożeniem okresu pokojowego (klęski żywiołowe, katastrofy komuni-
kacyjne itp.);



koordynuje wykonywanie zwiększonych zadań przewozowych z uwzględnieniem potrzeb ewa-

kuacji ludności i mienia z rejonów zagrożonych i objętych konfliktem;



podejmuje przedsięwzięcia dostosowawcze w zakresie przygotowania transportu kolejowego,
samochodowego, lotniczego, morskiego, żeglugi śródlądowej i drogownictwa do rozwiązań i
standardów NATO i Unii Europejskiej;



ustala priorytety przewozowe i niezbędne ograniczenia w wykonywaniu usług transportowych;



koordynuje prace projektowo-badawcze i wdrożeniowe w zakresie obronnego przygotowania

transportu, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki budowy i odbudowy mostów;



wprowadza wojenny system funkcjonowania krajowego systemu transportowego;



organizuje i koordynuje proces tworzenia i utrzymywania rezerw państwowych mobilizacyj-
nych w jednostkach organizacyjnych resortu;



prowadzi przygotowania do wydzielania w ramach świadczeń rzeczowych środków transporto-
wych, maszyn i urządzeń na potrzeby obronne.

▲

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w swoim składzie organizacyjnym posiada departa-

ment spraw obronnych, a do głównych zadań tego resortu należą:



kształtowanie polityki obronnej w kierunku osiągania samowystarczalności;



organizowanie, gromadzenie, utrzymanie i gospodarowanie rezerwami państwowymi;



przygotowanie gospodarki żywnościowej do jej funkcjonowania w okresie zagrożenia i wojny;



przygotowanie jednostki organizacyjnej do militaryzacji;



prognozowanie oraz bilansowanie potrzeb i możliwości produkcji roślinnej i zwierzęcej, a także

przetwórstwa rolno-spożywczego w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w
czasie wojny;



prognozowanie wielkości i asortymentu środków produkcji niezbędnych dla rolnictwa w razie

zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny;



opracowanie zasad produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz skupu płodów rolnych w razie ze-

wnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny;



opracowanie zasad przygotowania, zabezpieczenia i zapewnienia dostaw wody na potrzeby

obronne.

▲

Ministerstwo Zdrowia:



ustala zasady organizacji i funkcjonowania służby zdrowia w razie zewnętrznego zagrożenia

bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny;



określa zasady wykorzystania kadr medycznych na potrzeby obronne państwa;



ustala normy i zasady zaopatrywania zakładów służby zdrowia i ludności w szczególności w

środki farmaceutyczne, materiały medyczne, aparaturę w razie zewnętrznego zagrożenia bezpie-
czeństwa państwa i w czasie wojny;



współdziała w określaniu kryteriów zdolności poborowych do odbycia służby wojskowej;



organizuje budowę obiektów szpitalnych;



tworzy zastępcze miejsca szpitalne;



tworzy oddziały pierwszej pomocy medycznej;



przygotowuje źródła zaopatrzenia w środki medyczne;



zapewnia zaopatrzenie w krew konserwową;



zabezpiecza bazę łóżkową w szpitalach.

Na podstawie tych kilku resortów można się zorientować o specyfice zadań dotyczących

bezpieczeństwa militarnego.

4.3.2. Zadania województw w zakresie bezpieczeństwa militarnego

Podstawę skuteczności działania państwa stanowią dobrze skonstruowane akty prawne, zro-

zumiałe i czytelne dla organów administracji publicznej oraz obywateli. Przeciętny wykonawca
(obywatel) na co dzień ma do czynienia z działalnością samorządu terytorialnego. Samorząd teryto-
rialny występuje w formie o przymusowym charakterze członkostwa, obejmując swoim zasięgiem
wszystkie osoby zamieszkałe na terenie określonej jednostki podziału terytorialnego państwa.

Samorządność tego organu polega na niezależnym od administracji rządowej rządze-

niu własnymi sprawami społeczności lokalnej. Zatem samorząd terytorialny jest jedną z po-
staci władzy wykonawczej, funkcjonującej w ramach kierowania zdecentralizowanego, czyli
nie podporządkowanej hierarchicznie organowi administracji rządowej.

Województwo stanowi jednostkę samorządu terytorialnego, czyli regionalną wspólnotę sa-

morządową oraz największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykona-
nia zadań administracji publicznej. Działalność samorządu województwa nie narusza samodzielno-
ści powiatu i gminy, a organy tego samorządu nie posiadają kompetencji nadzorczych ani kontrol-
nych wobec powiatu i gminy, ani też nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu admini-
stracyjnym. Zadania samorządu województwa wykraczają swoim zasięgiem poza zadania gmin i
powiatów. Należą do nich głównie określanie strategii rozwoju województwa, przeciwdziałanie
bezrobociu, aktywizacja lokalnego rynku pracy, ochrona środowiska, zadania w zakresie bezpie-
czeństwa publicznego, dróg publicznych i transportu.

W świetle ustawowych przepisów

organami administracji rządowej w województwie są:

wojewoda, sprawujący władzę administracji rządowej oraz nadzór nad jednostkami samorządu tery-
torialnego i jest także reprezentantem skarbu państwa, a ponadto działający pod jego zwierzchnic-
twem kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży wykonują zadania w imieniu wojewody lub
własnym.

Wojewodowie w czasie pokoju przygotowują podłoże do zapewnienia bezpieczeństwa na

administrowanym terenie. Wykonawcą w tym zakresie jest Wojewódzki Zespół Reagowania Kry-
zysowego składający się ze stałej grupy roboczej (grupa bezpieczeństwa powszechnego i porządku
publicznego; grupa planowania cywilnego i grupa monitorowania zagrożenia oraz prognoz)
i czasowo powoływanej grupy roboczej w składzie: grupa operacji, grupa zabezpieczenia logistycz-
nego i grupa opieki zdrowotnej oraz pomocy socjalno-bytowej

Na czas zagrożenia bezpieczeństwa militarnego wojewodowie (oddziały spraw obronnych)

opracowują Plany operacyjne funkcjonowania województw

, które są uzgadniane z ministrem wła-

ściwym do spraw administracji publicznej, a następnie ministrem Obrony Narodowej. Zakres
przedmiotowy planów operacyjnych obejmuje (zał. 12):



wyciąg z oceny zagrożeń bezpieczeństwa państwa, poszerzony o własną ocenę zagrożenia wo-

jewództwa;



wyciąg z zamiaru działania organu nadzorującego realizację zadań obronnych przez wojewódz-

two;



zadania przewidziane do realizacji przez województwo;



zamiar realizacji zadań własnych a także zadań podległych jednostek organizacyjnych;



przedsięwzięcia i procedury gotowości (pogotowia) kryzysowej;



organizacja kierowania realizacją zadań ujętych w planie operacyjnym;



zakres współdziałania w realizacji zadań ujętych w planie operacyjnym z innymi organami ad-

ministracji publicznej, siłami zbrojnymi oraz w ramach HNS.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwach (Dz.U. RP z dnia 18 lipca 1998 r. nr 91

poz. 577). Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu trójstopniowego zasadniczego podziału terytorialnego pań-
stwa (Dz.U. RP nr 96 poz. 603).

Rozporządzenie RM z dnia 3 grudnia 2002 r. (Dz.U. nr 215 poz. 1818).

Rozporządzenie RM(projekt) w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonawczych

w ramach przygotowań obronnych.

Wojewodowie organizując wykonywanie zadań w zakresie bezpieczeństwa przez: podległe i

nadzorowane jednostki organizacyjne; wojewódzkie, powiatowe i gminne organy samorządu teryto-
rialnego; przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne prowadzące działalność na obszarze wo-
jewództwa:



przygotowują komórki organizacyjne podległych i nadzorowanych urzędów oraz jednostek or-

ganizacyjnych do funkcjonowania w razie zagrożenia i w czasie wojny, w tym do działania na
stanowiskach kierowania;



określają zasady i tryb przygotowania organów samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i

innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych, mających siedzibę (prowadzą-
cych działalność) na obszarze województwa do działania w razie zagrożenia i w czasie wojny;



tworzą warunki do funkcjonowania organów, urzędów wojewódzkich, powiatowych i gminnych

oraz podległych i nadzorowanych jednostek organizacyjnych w razie zagrożenia i w czasie woj-
ny, ustalając w szczególności:



zasady i tryb opracowania niezbędnych dokumentów organizacyjno-kompetencyjnych w ra-
zie zagrożenia i w czasie wojny (np. regulaminy organizacyjne, w tym struktury organiza-
cyjne, zakres czynności, etaty);



zasady i organizację natychmiastowego wykonywania zadań obronnych na obszarze woje-
wództwa, w tym związanych z wykonywaniem świadczeń w razie wprowadzenia wyższych
stanów gotowości bojowej sił zbrojnych i mobilizacji;



zasady realizacji przedsięwzięć związanych z osiąganiem przez siły zbrojne wyższych sta-
nów gotowości bojowej i mobilizacyjnym rozwijaniem jednostek wojskowych oraz jedno-
stek przewidzianych do militaryzacji;



organizację przewozów żołnierzy rezerwy powołanych do czynnej służby wojskowej w
związku z osiąganiem wyższych stanów gotowości bojowej sił zbrojnych oraz rozplakato-
wanie obwieszczeń o powołaniu osób do czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mo-
bilizacji i w czasie wojny;



organizację obiegu informacji dotyczących gotowości organów, urzędów i jednostek organi-
zacyjnych województwa do funkcjonowania w razie zagrożenia i w czasie wojny;



zapewniają:



uwzględnianie potrzeb obronnych w zakresach działania urzędu, jednostek organizacyjnych
podległych i nadzorowanych, a także wymogów obronności w zagospodarowaniu prze-
strzennym województwa, w tym potrzeb sił zbrojnych;



planowanie środków finansowych w budżecie województwa na realizację zadań obronnych
na administrowanym obszarze;



wykonywanie zadań w zakresie dostaw, usług i innych świadczeń na rzecz sił zbrojnych i
jednostek organizacyjnych realizujących zadania na rzecz obrony państwa, w tym związa-
nych z wytwarzaniem, zakupem i przechowywaniem rzeczy ruchomych na potrzeby obrony
państwa, według norm jakościowych i technicznych określonych przez ministra Obrony Na-
rodowej;



projektowanie i realizację przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym przewidzianych do
wykorzystania w razie zagrożenia i w czasie wojny na potrzeby ochrony osób i mienia przed
skutkami wojny;



tworzenie i utrzymywanie rezerw surowcowych, materiałów i wyrobów (finalnych) na po-
trzeby obrony państwa;



prowadzenie prac dotyczących przygotowań do przystosowania potencjału produkcyjnego i
remontowego do realizacji zadań w razie zagrożenia i w czasie wojny;



organizowanie i nadzorowanie szkolenia obronnego we współdziałaniu z organami samo-
rządu terytorialnego;



ochronę tajemnicy państwowej i służbowej prowadzonych prac przygotowawczych w za-
kresie obronności;



programują i nadzorują wykonanie świadczeń osobistych i rzeczowych na obszarze wojewódz-
twa;



koordynują wykonywanie zadań obronnych na obszarze województwa, sprawują nadzór oraz
zarządzają kontrole ich wykonywania, a także składają sprawozdania w tym zakresie Prezesowi
Rady Ministrów;



uczestniczą w opracowaniu Centralnego Programu Mobilizacji Gospodarki w części dotyczącej
województwa oraz opracowują Wojewódzki Program Mobilizacji Gospodarki, a także organizu-
ją przygotowania do realizacji tych programów;



organizują wykonywanie zadań w zakresie ochrony (obrony) cywilnej według odrębnych prze-
pisów;

Samorządy województw, a w ich imieniu sejmik i zarząd województwa wykonują zadania

dotyczące obronności o charakterze wojewódzkim, w szczególności:



uwzględniają:



potrzeby obronne w realizacji zadań publicznych samorządu województwa i samorządo-

wych jednostek organizacyjnych;



potrzeby obronności w planie przestrzennego zagospodarowania województwa i samorzą-

dowych jednostek organizacyjnych;



w budżecie województwa niezbędne środki finansowe na realizację zadań obronnych na ob-

szarze województwa;



wykonują zadania w zakresie dostaw, usług i innych świadczeń na rzecz obronności państwa

wynikające z programów mobilizacji gospodarki;



projektują i realizują przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym przewidziane do wyko-

rzystania w razie zagrożenia i w czasie wojny przed skutkami wojny na obszarze wojewódz-
twa;



kształtują i kultywują świadomość patriotyczną i obronną mieszkańców województwa, w

tym organizują uroczyste pożegnanie poborowych powołanych do czynnej służby wojsko-
wej i witanie żołnierzy rezerwy po odbyciu służby wojskowej;



organizują i nadzorują szkolenie obronne pracowników urzędu i samorządowych jednostek

organizacyjnych oraz współdziałają w tym zakresie z wojewodą;



organizują ochronę tajemnicy państwowej i służbowej prowadzonych prac w zakresie

obronności w organach samorządu wojewódzkiego, urzędzie i samorządowych jednostkach
organizacyjnych;



koordynują wykonywanie zadań obronnych, sprawują nadzór nad realizacją tych zadań oraz

zarządzają kontrolę ich wykonania, współdziałając w tym zakresie z wojewodą.

4.3.3. Zadania powiatów w zakresie bezpieczeństwa militarnego

Powiaty stanowią kolejną, po gminie, jednostkę samorządu terytorialnego; powoływane są

do funkcjonowania przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia. Powiaty nie stanowią instytucji
nadzoru, czy też kontroli w stosunku do gmin. Realizują przypisane im ustawowo zadania
o charakterze ponadgminnym.

Powiaty, a w ich imieniu rada powiatu i zarząd powiatu wykonują zadania dotyczące bez-

pieczeństwa o charakterze powiatowym, a w szczególności:



uwzględniają:



potrzeby obronne w realizacji zadań publicznych powiatu;



potrzeby obronne w planie przestrzennego zagospodarowania powiatu, w tym potrzeby sił

zbrojnych;



w budżecie powiatu środki finansowe na realizację zadań obronnych na obszarze powiatu;



wykonują zadania w zakresie dostaw, usług i innych świadczeń na rzecz obronności państwa
wynikające z programów mobilizacji gospodarki;



projektują i realizują przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym przewidziane do wykorzy-
stania w czasie zagrożenia i wojny przed skutkami wojny na obszarze powiatu;



kształtują i kultywują świadomość patriotyczną i obronną mieszkańców powiatu, w tym organi-
zują uroczyste pożegnanie poborowych powołanych do czynnej służby wojskowej i witanie
żołnierzy rezerwy po odbyciu służby wojskowej;



organizują i nadzorują szkolenie obronne pracowników starostwa i samorządowych jednostek
organizacyjnych oraz współdziałają w tym zakresie z wojewodą;



koordynują wykonywanie zadań obronnych, sprawują nadzór nad realizacją tych zadań oraz
zarządzają kontrolę ich wykonania w organach samorządu powiatu i samorządowych jednost-
kach organizacyjnych, współdziałając w tym zakresie z wojewodą;



organizują wykonywanie zadań w zakresie ochrony (obrony) cywilnej według odrębnych prze-
pisów.

Organy samorządu terytorialnego są obowiązane do wykonywania następujących zadań:



przygotowania mienia komunalnego do planowego wykorzystania w razie zagrożenia i w czasie

wojny;



związanych z osiąganiem wyższych stanów gotowości bojowej w Siłach Zbrojnych Rzeczypo-

spolitej Polskiej oraz ogłoszeniem mobilizacji, w tym w szczególności dotyczących:



przechowywania kart powołania do czynnej służby wojskowej żołnierzy rezerwy powoły-
wanych do tej służby w trybie natychmiastowego stawiennictwa, wezwań do wykonywania
świadczeń osobistych i rzeczowych;



organizowania oraz wykonywania przewozów żołnierzy rezerwy powoływanych do czynnej
służby wojskowej w trybie natychmiastowego stawiennictwa.

4.3.4. Zadania gmin w zakresie bezpieczeństwa militarnego

We wspomnianym powiecie i gminie samorządowej zadnia związane z bezpieczeństwem

realizują Powiatowe, Gminne Zespoły Kryzysowe składające się z grupy roboczej, stałej (grupa
planowania cywilnego, monitorowania i analizy zagrożeń) i czasowo powoływanej, stosownie do
rodzaju zagrożenia. Składa się ona z grupy operacji, grupy zabezpieczenia logistycznego i grupy
opieki zdrowotnej oraz pomocy socjalnej.

Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina jako wspólnota samorządowa,

wyodrębniona od organów administracji rządowej, posiadająca własne kompetencje wynikające z
prawa i wykonująca zadania publiczne samorządu oraz ma własną odpowiedzialność. Gmina, po-
dobnie jak inne jednostki samorządu terytorialnego posiada osobowość prawną.

Gminy, a w ich imieniu rada gminy i zarząd gminy, wykonują zadania dotyczące bezpie-

czeństwa jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej:



przygotowanie organów gminy, urzędu gminy, jednostek organizacyjnych, w tym przedsię-

biorstw do funkcjonowania w razie zagrożenia i w czasie wojny oraz stanów nadzwyczajnych
(opracowanie regulaminów organizacyjnych, struktur organizacyjnych, etatów zakresów czyn-
ności, stałych dyżurów, zasad obiegu informacji itp.);



realizacja natychmiastowych przedsięwzięć na rzecz sił zbrojnych, w tym związanych z mobili-

zacyjnym rozwinięciem jednostek wojskowych i jednostek przewidzianych do militaryzacji;



organizowanie akcji kurierskich, gminnych (miejskich) punktów zbiórek żołnierzy rezerwy oraz

w ramach świadczeń dowozu żołnierzy rezerwy do miejsc prowadzenia mobilizacji;



rozplakatowywanie obwieszczeń o mobilizacji powszechnej;



przechowywanie, doręczanie dokumentów powołania i przewóz żołnierzy rezerwy powołanych

do czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny;



wykonywanie przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym przewidzianych do wykorzystania w

czasie zagrożenia i wojny na potrzeby ochrony osób i mienia przed skutkami wojny;



opracowywanie planu świadczeń osobistych i rzeczowych wykonywanych na rzecz obronności;



zorganizowanie i prowadzenie szkolenia obronnego pracowników urzędu gminy oraz kierow-

nictwa jednostek organizacyjnych i przedsiębiorców realizujących zadania obronne;



prowadzenie systematycznej ochrony tajemnicy państwowej i służbowej prac w zakresie obron-

ności prowadzonych w gminie;



organizowanie wykonywania zadań w zakresie ochrony (obrony) cywilnej według odrębnych

przepisów;



wydzielanie z budżetu gminy środków finansowych na realizacją zadań obronnych;



koordynowanie zadań obronnych, sprawując nadzór nad ich realizacją oraz kontrolując ich wy-

konanie w organach samorządowych.

Realizacja wymienionych zadań na poszczególnych szczeblach kierowania obroną państwa

będzie możliwa do wykonania tylko wtedy, kiedy będą odpowiednie delegacje prawne w przepi-
sach wykonawczych dotyczących obronności RP oraz przekazany zostanie odpowiedni budżet na te
cele do wykonawców.

4.4. Zadania terenowych organów administracji wojskowej w zakresie bezpieczeństwa mili-

tarnego

4.4.1. Terenowe Organy Administracji Wojskowej w realizacji zadań pokojowego uzupełnia-

nia wojsk

Pokojowe uzupełnianie sił zbrojnych przez Terenowe Organy Administracji Wojskowej

– to zespół przedsięwzięć zaplanowanych i realizowanych przez Wojewódzkie Sztaby Woj-
skowe i Wojskowe Komendy Uzupełnień we współdziałaniu z administracją zespoloną, nieze-
spoloną oraz samorządową, mające na celu realizację zaplanowanych przedsięwzięć, prze-
prowadzenia poboru, a także pokojowego uzupełniania poborowymi jednostek wojskowych w
określonych i ustalonych terminach.

Do zadań Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w zakresie poboru m.in. należy:

1. Współudział w powoływaniu powiatowych komisji lekarskich i wojewódzkiej komisji oraz po-

wiatowych komisji poborowych i wojewódzkiej komisji poborowej.

2. Współudział w przeprowadzeniu poboru przez wojewodę.
3. Udział w pracach wojewódzkiej komisji poborowej.
4. Współuczestniczenie z wojewodą w sprawowaniu bieżącego nadzoru nad działalnością powia-

towych komisji poborowych.

5. Wydawanie ostatecznych orzeczeń od odwoływań poborowych w sprawach orzeczeń Wojsko-

wego Komendanta Uzupełnień.

6. Uchylanie orzeczeń Wojskowego Komendanta Uzupełnień w ramach nadzoru w przypadku ich

niezgodności z przepisami kodeksu postępowania administracyjnego oraz przepisami prawa.

Do zadań Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w zakresie pokojowego uzupełnia-

nia m.in. należy:
1. Określenie zadań uzupełnieniowych dla Wojskowych Komend Uzupełnień na okres uzupełnie-

niowy.

2. Wydawanie ostatecznych decyzji o powołaniu w przypadku wniesienia odwołań przez poboro-

wych.

3. Zatwierdzanie dokumentów uzupełnieniowych Wojskowych Komend Uzupełnień.
4. Sprawowanie bieżącego nadzoru nad realizacją zadań uzupełnieniowych przez Wojskowe Ko-

mendy Uzupełnień.

5. Przekazywanie środków pieniężnych wójtom, burmistrzom, prezydentom miast na wypłacanie

zasiłków i należności mieszkaniowych.

Do zadań Komendanta Wojskowej Komendy Uzupełnień w zakresie poboru m.in. należy:

1. Udział w pracach powiatowych komisji poborowych, a w tym:



analizowanie dokumentacji związanej z wnioskami o odroczenie służby wojskowej lub skie-
rowanie do służby zastępczej;



wyjaśnianie stanów faktycznych;



referowanie spraw na polecenie przewodniczącego;



wyrażanie opinii i stanowiska w rozpatrywanych sprawach.

2. Wnoszenie odwołań od orzeczeń powiatowych komisji lekarskich i wojewódzkiej komisji le-

karskiej.

3. Wnoszenie odwołań (sprzeciwów) od orzeczeń powiatowych komisji poborowych oraz woje-

wódzkiej komisji poborowej.

4. Udzielanie odroczeń zasadniczej służbie wojskowej (nauka, studia, poseł).
5. Nadzór nad zakładaniem ewidencji wojskowej i wystawianiem wojskowych dokumentów oso-

bistych.

6. Przeznaczanie poborowych do służby.

Do zadań Komendanta Wojskowej Komendy Uzupełnień w zakresie pokojowego uzupeł-

niania m.in. należy:
1. Realizacja zadań uzupełnieniowych przydzielonych dla Wojskowej Komendy Uzupełnień na

okres uzupełnieniowy.

2. Wydanie ostatecznych decyzji o powołaniu w przypadku wniesienia odwołań przez poboro-

wych.

3. Zatwierdzanie dokumentów uzupełnieniowych Wojskowej Komendy Uzupełnień.
4. Sprawowanie bieżącego nadzoru nad realizacją zadań uzupełnieniowych przez Wojskową Ko-

mendę Uzupełnień.

5. Nadzór nad wydawaniem dokumentów powołania.

4.4.2. Uzupełnienie potrzeb mobilizacyjnych jednostek wojskowych

Zabezpieczenie procesu mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek wojskowych przez Tereno-

we Organy Administracji Wojskowej – to zespół przedsięwzięć zaplanowanych i realizowanych
przez Wojewódzkie Sztaby Wojskowe i Wojskowe Komendy Uzupełnień we współdziałaniu
z administracją zespoloną, niezespoloną i samorządową oraz podmiotami gospodarczymi, mający-
mi na celu zaplanowanie oraz realizację uzupełnień żołnierzami rezerwy, w środki transportowe i
maszyny, a w razie uruchomienia mobilizacji jednostek wojskowych zapewnienie stawiennictwa
(dostarczenia) w ustalonych terminach i miejscach mobilizacji oraz wykonanie innych zadań zwią-
zanych z realizacją tego procesu w czasie kryzysu i wojny.

Do zadań Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w zakresie zabezpieczenia procesu

mobilizacyjnego uzupełniania jednostek wojskowych m.in. należy:
1. Kierowanie Wojewódzkim Sztabem Wojskowym zapewniając pełną realizację zadań.
2. Organizowanie i koordynowanie przedsięwzięć związanych z przygotowaniem WSzW do za-

bezpieczenia mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek wojskowych i obrony administrowanego
terenu.

3. Kierowanie całością przedsięwzięć związanych z utrzymaniem stanów gotowości bojowej i

osiąganiem wyższych stanów gotowości bojowej.

4. Sprawowanie nadzoru nad zabezpieczeniem jakościowym uzupełnienia potrzeb mobilizacyj-

nych jednostek wojskowych powierzonych mu do zabezpieczenia w zakresie stanu osobowego,
środków transportowych i maszyn pobieranych z gospodarki narodowej.

5. Zbieranie i analizowanie sprawozdań o przebiegu mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek woj-

skowych na administrowanym terenie, a w przypadku powstania zakłóceń podejmowanie sto-
sownych decyzji i złożenie meldunku do Okręgu Wojskowego o przebiegu mobilizacji.

6. Sprawowanie nadzoru nad prognozą oraz analiza wykorzystania zasobów osobowych, środków

transportowych i maszyn pobieranych z gospodarki narodowej, a także uruchomienie przedsię-
wzięć organizacyjnych dla potrzeb uzupełnieniowych jednostek wojskowych.

7. Wydawanie wytycznych (rozkazów) dla podległych Wojskowych Komend Uzupełnień oraz

koordynowanie prac związanych z planowaniem przez WKU świadczeń osobistych i rzeczo-
wych dla potrzeb uzupełniania JW oraz innych jednostek organizacyjnych.

8. Prowadzenie informacji dla władz województwa (wojewodę) oraz administracji niezespolonej

realizującej zadania na rzecz Sił Zbrojnych (Policję, Straż Graniczną, Straż Pożarną itp.) szcze-
bla wojewódzkiego.

9. Planowanie i realizacja szkolenia podległych stanów osobowych WSzW i WKU oraz admini-

stracji publicznej w zakresie zabezpieczenia procesu mobilizacyjnego uzupełniania JW oraz za-
grożeń militarnych i niemilitarnych.

10. Utrzymywanie ścisłej współpracy z JW, administracją publiczną zespoloną i niezespoloną oraz

przedsiębiorcami w zakresie zabezpieczenia procesu mobilizacyjnego uzupełniania jednostek
wojskowych.

Do zadań Komendanta Wojskowej Komendy Uzupełnień w zakresie zabezpieczenia pro-

cesu mobilizacyjnego uzupełnienia jednostek wojskowych m.in. należy:
1. Kierowanie Wojskową Komendą Uzupełnień zapewniając pełną realizację powierzonych zadań.
2. Kierowanie całością prac związanych z utrzymaniem wysokiego poziomu stanów gotowości

bojowej i osiąganiem wyższych stanów gotowości bojowej przez WKU, w tym mobilizacyjnego
procesu uzupełnienia jednostek wojskowych.

3. Prognozowanie, planowanie i realizacja zadań związanych z uzupełnieniem jednostek wojsko-

wych, rezerwami osobowymi, środkami transportowymi i maszynami pobieranymi z gospodarki
narodowej.

4. Wydawanie w porozumieniu z dowódcami jednostek wojskowych przydziałów mobilizacyj-

nych.

5. Prowadzenie ewidencji rezerw osobowych oraz podmiotów świadczeń rzeczowych i aktualiza-

cja ich.

6. Wystawianie kart powołania żołnierzom rezerwy do czynnej służby wojskowej oraz występo-

wanie z wnioskami do organów samorządu terytorialnego o nałożenie świadczeń osobistych i
rzeczowych, niezbędnych do realizacji uzupełnienia jednostek wojskowych.

7. Organizowanie, przy współudziale organów administracji samorządowej, kontroli stanu tech-

nicznego środków transportowych i maszyn u posiadaczy.

8. Prowadzenie ewidencji i bilansu zasobów rezerw osobowych, środków transportowych i ma-

szyn oraz ich wykorzystanie na uzupełnienie JW.

9. Przekazywanie zainteresowanym organom, instytucjom i przedsiębiorcom wykonującym zada-

nia na rzecz mobilizacyjnego rozwinięcia JW sygnałów o zarządzeniu wykonania przedsięwzięć
mobilizacyjnych.

10. Prowadzenie cyklicznych szkoleń dla podległej kadry i pracowników wojska oraz organów sa-

morządu terytorialnego i podmiotów gospodarczych.

11. Reklamowanie żołnierzy rezerwy od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie

ogłoszenia mobilizacji i wojny.

12. Prowadzenie szkoleń i współdziałanie z administracją samorządową (starosta, wójt, burmistrz,

prezydent miasta), podmiotami gospodarczymi oraz administracją niezespoloną w zakresie za-
grożeń militarnych i niemilitarnych.

4.4.3. Płaszczyzny współpracy TOAW z administracją rządową i samorządową w realizacji

zadań obronnych

Organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz podmioty gospodarcze reali-

zują zadania na potrzeby Sił Zbrojnych w nowych warunkach ekonomiczno-prawnych i społecz-
nych. Zadania te wynikają z aktów prawnych i przepisów wykonawczych. Zakres tych zadań
obronnych można podzielić na:



zadania administracyjne w zakresie organizacji poboru na terenie powiatu;



zadania związane z przygotowaniem systemu kierowania (zarządzania) reagowaniem kryzyso-

wym w czasie zagrożeń niemilitarnych (susze, powodzie, huragany, gradobicia, skażenie terenu,
wody, powietrza) i militarnych (konflikt przygraniczny lub lokalny, incydent zbrojny wywołany
w sąsiedztwie naszych granic);



zadania wiążące się z mobilizacyjnym uzupełnieniem Sił Zbrojnych;



zadania związane z przygotowaniem infrastruktury i zasobów miejscowych do wykorzystania

przez własne siły zbrojne jak i sojusznicze;



zadania mające na celu utrzymanie stałej gotowości cywilnej jak również podwyższania tej go-

towości w przypadku kryzysu czy wojny i realizację planu obrony powiatu w części dotyczącej
układu pozamilitarnego.

Współpraca TOAW w realizacji zadań obronnych odbywa się na szczeblu administracji rzą-

dowej (wojewoda) – Szef WSzW oraz na poziomie samorządu terytorialnego (starosta, wójt, bur-
mistrz lub prezydent miasta) – Komendant Wojskowej Komendy Uzupełnień.

Współpracę w zakresie zabezpieczenia mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek wojskowych

organizuje Szef WSzW wspólnie ze strukturami wojewódzkimi.

Współpraca z Wydziałem Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców UW dotyczy:



organizacji powiadamiania, uruchamiania przedsięwzięć mobilizacyjnych (AK AP), depo-

nowania dokumentów powołania, organizowania punktów zbiórek;



prowadzenia prac reklamowych oraz nadawanie przydziałów organizacyjno-
mobilizacyjnych;



odtwarzanie ewidencji wojskowej;



informowania o strukturze demograficznej ludności na administrowanym terenie;



ostrzegania o powstałych zagrożeniach lub zakłóceniach, które nastąpiły na terenie woje-
wództwa i mogą mieć wpływ na proces mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek wojsko-
wych;



organizacji i prowadzenia poboru na administrowanym terenie.

Współpraca z Wydziałem Gospodarki UW dotyczy m.in.:



realizacji etatowych świadczeń rzeczowych (uzupełniania potrzeb mobilizacyjnych środka-
mi transportowymi i maszynami pobieranymi z GN) na rzecz jednostek wojskowych, któ-
rych potrzeby nie zostały uzupełnione przez organy samorządu terytorialnego;



realizacji doraźnych świadczeń rzeczowych na rzecz obrony narodowej;



udostępniania danych o stanie zasobów środków transportowych i maszyn znajdujących się
w posiadaniu podmiotów gospodarczych na administrowanym terenie;



prowadzenia wojewódzkiej ewidencji pojazdów na potrzeby obronne.

Z Wydziałem Zarządzania Kryzysowego Ochrony Ludności i Spraw Obronnych współdziała-
nie sprowadza się m.in. do:



planowania obronnego i gotowości obronnej województwa;



planowania obrony miast i ochrony ich infrastruktury;



udziału w inżynieryjnej rozbudowie terenu, a także ewakuacji ludności ze strefy bezpośred-
nich działań wojennych;



dostosowania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na potrzeby Sił Zbrojnych;



zwalczania pożarów, zniszczeń (w wyniku działań wojennych lub klęsk żywiołowych);



nadzorowania realizacji systemu alarmowego powiadamiania Sił Zbrojnych o zagrożeniach.

Współpraca z Wydziałem Zdrowia UW dotyczy m.in.:



przygotowania służby zdrowia do działań w czasie mobilizacji, zagrożenia i wojny (wydzie-
lenie bazy szpitalnej dla Sił Zbrojnych);



wydzielenia środków opatrunkowych i materiałów krwiopochodnych oraz farmaceutycz-
nych dla Sił Zbrojnych.

Z Wojewódzkim Zarządem Melioracji i Urządzeń Wodnych współdziała m.in. w:



zabezpieczeniu ujęć wody pitnej;



zabezpieczenia zbiorników wodnych, z których pobierana jest woda dla ludności;



zabezpieczenia infrastruktury wodnej (tamy, mosty, przepusty) przed działalnością dywer-
syjną.

Z Komendą Wojewódzką Policji współpraca obejmuje:



zapewnienie ładu i porządku w czasie mobilizacji (ochrona tras dowozu dokumentów powo-
łania oraz żołnierzy rezerwy do miejsc mobilizacji);



deponowanie dokumentów powołania;



doręczanie dokumentów powołania przez Policję (AKP);



prowadzenie reklamacji i nadawanie przydziałów organizacyjno-mobilizacyjnych do jedno-

stek zmilitaryzowanych;



organizacje regulacji ruchu w miastach i miejscowościach.

Współpraca z Żandarmerią Wojskową dotyczyć będzie przede wszystkim:



zapewnienia ładu i porządku w rejonach mobilizacyjnych;



organizowania wraz z Policją – ruchu w miastach i miejscowościach.

Współpraca z Okręgowym Urzędem Pocztowym obejmuje m.in. problematykę:



doręczania dokumentów powołania w trybie natychmiastowego stawiennictwa;



doręczania dokumentów powołania w normalnym trybie stawiennictwa.

Z Okręgowym Urzędem Telekomunikacji Polskiej S.A. współpraca sprowadza się m.in. do:



organizacji kierowania i łączności w czasie prowadzenia mobilizacji na administrowanym
terenie;



organizacji powiadamiania o natychmiastowym stawieniu się w jednostce wojskowej żoł-

nierzy rezerwy mających telefony w miejscach stałego zamieszkania lub pracy.

Współpraca z Delegaturą Urzędu Ochrony Państwa dotyczy przede wszystkim:



zabezpieczenia terenu przed sabotażem i dywersją;



zabezpieczenie terenu przed penetracją wywiadowczą;



informowania o nastrojach ludności oraz nastawieniu do sił zbrojnych (w szczególności
mniejszości narodowych);



uprzedzania o mogących zaistnieć niekorzystnych zjawiskach (zagrożeniach) dla procesu
mobilizacyjnego rozwinięcia JW.

Z Koncernem PKN „ORLEN” S.A. TOAW współpracują w zakresie utrzymania i wykorzystania
rezerw paliw płynnych.
W ramach współpracy z Dyrekcją Wojewódzkich Dróg Publicznych omawiane są problemy:



właściwego utrzymania dróg publicznych na administrowanym terenie (zwłaszcza mostów,
przepustów, wiaduktów);



naprawy wskazanych wojsku przez wojewodę dróg, mostów, przepustów, wiaduktów
uszkodzonych w wyniku działań dywersyjnych, wojennych lub klęsk żywiołowych;



utrzymania we właściwym stanie infrastruktury drogowej;



utrzymania w stałej gotowości dróg, tzn. ich przejezdności, w razie dużych opadów śniegu,
deszczu i innych klęsk żywiołowych.

Z Aeroklubem Polskim i Polską Żeglugą Morską i Rzeczną współpraca sprowadza się m.in. do:



przekazania samolotów i śmigłowców;



przekazania jednostek taboru pływającego na potrzeby sił zbrojnych.

Znaczenie ma też współpraca z podmiotami gospodarczymi (firmy państwowe, spółki prawa han-
dlowego) w zakresie:



etatowych i doraźnych świadczeń na rzecz obrony;



odpłatnego dostosowania środków transportowych do eksploatacji w wojsku na podstawie
zawartych umów;



prowadzenia prac reklamacyjnych i nadawania przydziałów organizacyjno-mobilizacyjnych
do jednostek zmilitaryzowanych;



powołania żołnierzy rezerwy na ćwiczenia wojskowe.

Z Komendą Wojewódzką Państwowej Straży Pożarnej współpraca dotyczy organizacji i kiero-
wania w zwalczaniu zagrożeń militarnych i niemilitarnych na terenie województwa, szczególnie
klęsk żywiołowych, takich jak: pożary, skażenia chemiczne i przemysłowe, zakażenia, katastrofy
drogowe, lotnicze, usuwanie zniszczeń po huraganach, wichurach, powodziach, dużych opadach
atmosferycznych oraz ewakuacji ludności z zagrożonych terenów.

Zakres zadań TOAW oraz zakres i płaszczyzny współpracy TOAW z administracją pu-

bliczną zespoloną i niezespoloną oraz z podmiotami gospodarczymi.

Najniższym, a jednocześnie podstawowym szczeblem Terenowych Organów Administracji

Wojskowej jest Komendant Wojskowej Komendy Uzupełnień. Zgodnie z obowiązującymi doku-
mentami współpracuje on z organami samorządu terytorialnego: starostami, wójtami, burmistrzami
(prezydentami) miast oraz podmiotami gospodarczymi w zakresie:



szczegółowych uzgodnień Akcji Kurierskiej (AK AT) oraz ustalania sposobów jej uruchamia-

nia, a także terminów składania meldunków o jej przebiegu;



wyznaczania dróg dowozu i terminu dostarczenia dokumentów powołania;



zalecania i organizacji rekonesansu wyznaczonych miejsc gminnych (miejskich) punktów zbió-

rek oraz sił i środków do przewiezienia żołnierzy rezerwy;



czuwania wraz z samorządem terytorialnym nad prawidłowością typowania osób do reklamacji;



sprawowania wraz z organem wojewody nadzoru nad aktualnością dokumentacji rezerw oso-

bowych i środków transportowych;



odtwarzaniu ewidencji wojskowej;



uzupełniania potrzeb mobilizacyjnych JW środkami transportowymi i maszynami w ramach

świadczeń na rzecz obrony;



ustalania sposobu informowania o niesprawnościach pojazdów, planowanych remontach oraz

innych poczynaniach;



terminowego realizowania świadczeń na uzupełnianie JW oraz świadczeń doraźnych;



doręczania dokumentów powołania (z Pocztą Polską);



zapewnienia łączności z terenowymi organami administracji, samorządem terytorialnym i pod-

miotami gospodarczymi (z urzędem Telekomunikacji Polskiej S.A.);



zapewnienia ładu i porządku w czasie prowadzenia mobilizacji oraz nadawania przydziałów

organizacyjno-mobilizacyjnych do jednostek zmilitaryzowanych Policji i MSWiA (z Powiato-
wym Komendantem Policji oraz posterunkami Policji);



organizacji i kierowania zwalczaniem zagrożeń procesu mobilizacyjnego, takich jak: klęski ży-

wiołowe, pożary, skażenia chemiczne i przemysłowe na administrowanym terenie (z Państwową
Strażą Pożarną i Ochotniczą Strażą Pożarną);



powiadamiania żołnierzy rezerwy przebywających w miejscu pracy o zarządzeniu mobilizacji

oraz wydzielenia środków transportowych (maszyn) na uzupełnienie JW, jak również potrzebie
wydzielenia świadczeń osobistych i rzeczowych (z zakładami pracy).

Na tworzenie i doskonalenie systemu obronnego powiatu i gminy mają wpływ uregulowania

prawne i wykonawcze oraz zadania w systemie obronnym województwa, które organizuje wojewo-
da. Aby system ten właściwie spełniał swoje zadania potrzebne są odpowiednie uregulowania
prawne dostosowane do wymagań i potrzeb, modyfikacja struktur oraz stałe treningi. Pozwoli to na
niezakłócony obieg wiarygodnych informacji. Jednocześnie szybkie oraz skuteczne, a także ela-
styczne reagowanie na zagrożenia. Ponadto pozwoli na utworzenie mobilnych jednostek na terenie
powiatu i gminy do reagowania w przypadku powstania zagrożeń oraz na użycie sił zbrojnych (w
tym wojsk OT) na poziomie stosownym do wielkości zagrożenia.

Systemu obronne województw, a w tym powiatów i gmin podobnie jak system obronny na

szczeblu państwa znajduje się w fazie głębokiej przebudowy. Trwa również reforma Sił Zbrojnych
RP, przebudowuje się Obrona Cywilna oraz zmniejszają swoje struktury podmioty realizujące za-
dania obronne w województwie, powiecie i gminie. Wszystkie te działania wymagają czasu oraz
powołania nowych aktów prawnych i przepisów wykonawczych, jak również struktur oraz zasad
finansowania zgodnych z gospodarką rynkową naszego Państwa.

4.5. Wnioski
1. Najistotniejszym dokumentem prawnym dotyczącym bezpieczeństwa militarnego jest ustawa z

dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP. Dokument ten przechodzi
gruntowną nowelizację w komisji sejmowej. Głównie nowelizowano przepisy dotyczące kom-
petencji najwyższych organów państwa w zakresie obronności.

2. Nowym dokumentem regulującym rozkład zadań obronnych na podmioty gospodarcze jest

ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizo-
wanych przez przedsiębiorców.

3. Naczelnym zadaniem realizowanym w ramach systemu bezpieczeństwa militarnego jest zapew-

nienie bezpieczeństwa Polski w czasie pokoju przez zapobieganie konfliktom lokalnym i regio-
nalnym.

4. Na centralnych szczeblach administracji publicznej oraz na szczeblu wojewódzkim – admini-

stracji rządowej są realizowane zadania dotyczące bezpieczeństwa militarnego i wyrażane w
planach operacyjnych funkcjonowania tych organów. Natomiast na szczeblach samorządu tery-
torialnego (powiat, gmina) zadania z tego zakresu mogą być zlecane do realizacji i zabezpiecza-
ne pod względem finansowym.

5. Terenowe organy administracji wojskowej (WSzW i WKU) przy współdziałaniu z organami

administracji publicznej realizują w czasie pokoju i kryzysu zadania dotyczące bezpieczeństwa
militarnego.

5. KIERUNKI DOSKONALENIA SYSTEMU MILITARNEGO BEZPIECZEŃSTWA RP

5.1. Założenia ogólne

Znaczące zmiany, których doświadczyła Polska w wymiarze międzynarodowym i we-

wnętrznym sprawiły, że przekłada się to w dużym stopniu na przemiany w bezpieczeństwie naro-
dowym. Wyróżnia ono trzy grupy interesów, które pozwalają je odróżnić od interesów z zakresu
bezpieczeństwa w ogóle.

Znacząca część bezpieczeństwa narodowego dotyczy zagadnień związanych z bezpieczeń-

stwem państwa jako instytucji politycznej, której tradycyjnymi równoważnikami są niezależność
polityczna i integralność terytorialna, oraz z bezpieczeństwem społeczeństwa, które wiąże się
z występowaniem wielu zagrożeń konfliktowych i niekonfliktowych w jego funkcjonowaniu. Nale-
ży jednak stwierdzić, że każde zagrożenie państwa jako instytucji politycznej stanowi zagrożenie
dla społeczeństwa, nie każde zaś zagrożenie społeczeństwa, ważne z punktu widzenia bezpieczeń-
stwa narodowego, może być postrzegane jako zagrożenie państwa.

Tę część interesów bezpieczeństwa narodowego, o której mowa wyżej, określa się jako inte-

resy życiowe (kluczowe), a więc przesądzające o trwałości państwa i bezpiecznym funkcjonowaniu
społeczeństwa.

Realizację programów w dziedzinie doskonalenia systemu militarnego bezpieczeństwa za-

pewniają organy kierowania funkcjonujące na wszystkich szczeblach struktury państwa – stosow-
nie do posiadanych kompetencji i przydzielonych zadań. Organy te, odpowiadające za realizację
zadań obronnych, powiązane informacyjnie i pozostające w ustanowionych prawnie relacjach kom-
petencyjnych, wraz z aparatem wykonawczym (administracyjnym, sztabowym) oraz niezbędna
infrastrukturą, tworzą podsystem kierowania obronnością państwa. Podsystem ten, przygotowany w
czasie pokoju jest zdolny do stosownego rozwinięcia w czasie zewnętrznego zagrożenia bezpie-
czeństwa i wojny.

Na szczeblu centralnym, w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny, uruchamia

się Główne Stanowisko Kierowania Obroną Państwa (GSKOP), obejmujące stanowiska kierowania
Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów i wyznaczonych przez niego członków Rady Ministrów.
GSKOP funkcjonuje w miejscu dotychczasowej dyslokacji instytucji (urzędów) oraz utrzymuje
ciągłość gotowości do przegrupowania i pracy na Zapasowym Stanowisku Kierowania Obroną Pań-
stwa (ZSKOP). Pełną infrastrukturę i wszechstronne zabezpieczenie funkcjonowania ZSKOP przy-
gotowuje się (z zachowaniem szczególnych zasad maskowania) w czasie pokoju w celu uruchomie-
nia w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny (zał. 13).

Aktualnie kontynuowany jest planowy proces przebudowy i modernizacji (wzmocnienia)

podsystemu kierowania obronnością państwa, w tym dowodzenia SZ RP. Celem tej działalności
jest stworzenie:



jednolitego systemu zarządzania kryzysowego i kierowania obroną państwa, dostosowa-

nego do aktualnych warunków polityczno-militarnych i możliwości ekonomicznych;



warunków do szybkiego i bezkolizyjnego (sprawnego) przejścia systemu kierowania

państwem czasu pokoju do kierowania reagowaniem kryzysowym i kierowania obroną państw w
czasie wojny, z zachowaniem warunków ciągłości i trwałości (niezawodności) kierowania (zał. 14).

Przełom w organizacji podsystemu kierowania obronnością wniosły ustalenia zawarte w

„Ustawie o stanie wojennym oraz kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach
jego podległości konstytucyjnym organom RP”, a także znowelizowanej „Ustawie o powszechnym
obowiązku obrony RP”. Rozstrzygnęły one zasadnicze kompetencje organów władzy wykonawczej
oraz ustaliły najważniejsze zasady funkcjonowania państwa w czasie stanów wyjątkowych i wojny.
Pozwoliło to na kontynuowanie prac nad wydaniem rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie
kierowania bezpieczeństwem narodowym, dającego podstawy prawne do organizacyjnego

i materiałowo-technicznego przygotowania poszczególnych elementów podsystemu kierowania
obronnością państwa.

Ponadto podczas strategicznej gry obronnej „Kierownictwo-2002”, przeprowadzonej z

udziałem najwyższych władz państwowych w listopadzie 2002 roku, Prezes Rady Ministrów za-
twierdził opracowaną w MON „Koncepcję organizacji systemu stanowisk kierowania organów
władzy i administracji publicznej na czas wojny”. Koncepcja ta jest stopniowo wprowadzana w
życie, a także systematycznie doskonalona (usprawniana).

Do organów, które są odpowiedzialne za kierowanie obronnością państwa zalicza się: Pre-

zydenta RP i Prezesa Rady Ministrów, ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów,
organy samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i kierowników jednostek organizacyjnych oraz
Sejm i Senat. Do organów tych zalicza się również Naczelnego Dowódcę SZ RP. Organy te przygo-
towuje się już w czasie pokoju do pełnienia swej roli, głównie poprzez doskonalenie struktur orga-
nizacyjnych, wszechstronne zabezpieczenie, usprawnianie metod działania (pracy) oraz różnego
rodzaju szkolenia i treningi.

5.2. Działalność w SZ RP

Siły Zbrojne RP realizując ustalone cele i programy podejmują działania zmierzające do

dalszej przebudowy strukturalnej i modernizacji oraz osiągania interoperacyjności i niezbędnych
zdolności do udziału w sojuszniczych operacjach. W wyniku dotychczasowych działań restruktury-
zacyjnych osiągnięto wyższy poziom interoperacyjności z innymi armiami NATO poprzez zwięk-
szenie kompatybilności w obszarach dowodzenia, rozpoznania, szkolenia, przygotowania operacyj-
nego i logistyki, w tym szczególnie świadczenia usług ze strony „państwa-gospodarza”. Obniżono
stan liczebny SZ RP w czasie pokoju do nieco ponad 150 000 stanowisk, pozbyto się ponad 20 %
infrastruktury, wycofano ponad 12 tys. egzemplarzy przestarzałego uzbrojenia i sprzętu techniczne-
go oraz uzyskano obniżenie kosztów funkcjonowania wojska o ponad 900 mln zł.

Zasadniczym celem działalności w systemie dowodzenia jest opracowanie założeń opera-

cyjnych i rozpoczęcie wdrożenia nowych rozwiązań w SZ RP oraz udział w pracach nad organiza-
cją i zabezpieczeniem funkcjonowania ZSKOP. Główny wysiłek w tym zakresie został skupiony na
realizację zadań w obszarach: organizacji systemu kierowania obronnością państwa oraz dowodze-
nia, planowania operacyjnego, identyfikacji bojowej, a także normalizacji operacyjnej SZ RP. Jed-
nocześnie rozpoczęto proces restrukturyzacji jednostek zabezpieczających rozwijanie i funkcjono-
wanie stanowisk kierowania obroną państwa oraz dowodzenia wojskami na tym szczeblu.

Kolejnym ważnym krokiem było pogłębienie integracji systemów dowodzenia obroną po-

wietrzną z odpowiednimi systemami dowodzenia Sojuszu. Utworzono i włączono do funkcjonowa-
nia Centrum Operacji Powietrznych z dwoma Ośrodkami Dowodzenia i Naprowadzania oraz Cen-
trum Operacji Morskich.

Przedsięwzięcia realizowane w zakresie łączności i informatyki koncentrowały się na kon-

tynuowaniu modernizacji systemów stacjonarnych i polowych, zmierzających do budowy komplek-
sowego systemu teleinformatycznego resortu obrony narodowej. Wyposażono w ustalony sprzęt
jednostki pełniące misje pokojowe i wykonujące zadania w ramach akcji antyterrorystycznych. Za-
bezpieczono ich łączność z krajem i wydajną wymianę korespondencji.

Osiągnięto znaczny postęp w zakresie zwiększenia przepustowości i niezawodności przesy-

łania informacji zarówno w narodowych, jak również sojuszniczych relacjach kierowania i dowo-
dzenia. Osiągnięto to poprzez modernizację stacjonarnej infrastruktury telekomunikacyjnej
w perspektywicznych garnizonach, wprowadzając nowe elektroniczne centrale telefoniczne. Kon-
tynuowano rozbudowę i modernizację sieci radiowej dowodzenia i ostrzegania SZ RP.

System rozpoznania wojskowego ulega dalszemu procesowi restrukturyzacji, mającej na

celu dostosowanie go do zmieniających się zadań i modelu sił zbrojnych oraz realizacji zadań so-
juszniczych. Przeprowadzone zmiany zapewniły realizację zadań w układzie narodowym i sojusz-
niczym.

Zintegrowany System Rozpoznania SZ RP, stanowiący główne narzędzie monitorowania

zagrożeń militarnych, został dostosowany do systemów funkcjonujących w armiach sojuszniczych
w zakresie wymiany informacji niejawnych. Na szczeblu centralnym wdrożono natowski informa-
tyczny system wymiany danych.

Rozpoczęto prace nad określeniem wymagań w zakresie organizacji i funkcjonowania sys-

temów obrony terytorialnej, zabezpieczenia inżynieryjnego i obrony przed bronią masowego raże-
nia w systemie obronności państwa, a także ustaleniem zasad wykorzystania ich potencjału w czasie
pokoju i działań militarnych. Podjęte zostały również prace dotyczące wypracowania zakresu i form
współdziałania z pozamilitarnymi ogniwami obronnymi.

Prace nad weryfikacją kierunków formowania wojsk OT, ich dyslokacji i struktur organiza-

cyjnych (etatów i tabel należności) pod kątem większego niż dotychczas angażowania się w prowa-
dzenie działań o charakterze niemilitarnym.

W systemie obrony przed bronią masowego rażenia główny wysiłek skupiono na następu-

jących działaniach:



stworzenia podstaw formalno-prawnych do funkcjonowania systemu wykrywania skażeń;



zwiększenia żywotności wojsk do przetrwania i działania w warunkach skażeń poprzez wypo-
sażenie ich w indywidualne i zbiorowe środki ochrony przed skażeniami (nowej generacji);



utrzymanie wydzielonych pododdziałów wojsk chemicznych do likwidacji skutków klęsk ży-

wiołowych oraz przeciwdziałania skutkom aktów terrorystycznych.

Podjęto działania zmierzające do utworzenia Centrum Szkolenia OPBMR, w którym zamie-

rza się prowadzić szkolenia kursowe dla kierowniczej kadry resortu obrony narodowej, a także pra-
cowników i funkcjonariuszy administracji rządowej i samorządowej. Opracowano też koncepcję
działania oraz założenia taktyczno-techniczne dotyczące utworzenia Mobilnego Zespołu Reagowa-
nia OPBMR i Mobilnego Laboratorium OPBMR, w ramach wkładu SZ RP w realizację przedsię-
wzięć związanych z „Inicjatywą BMR”.

Realizując zadania z zakresu zabezpieczenia logistycznego zorganizowano system kiero-

wania i dowodzenia logistyką w ramach wojennego systemu dowodzenia szczebla operacyjnego i
taktycznego. Zwiększono autonomiczność logistyczną sił reagowania szczebla taktycznego, konty-
nuując przebudowę mobilnych pododdziałów i oddziałów zaopatrzenia, remontowych
i medycznych od szczebla batalionu (dywizjonu) do związku taktycznego włącznie. Opracowano,
zaakceptowane przez Radę Ministrów, zasady wykonywania zadań przez administrację rządową
wynikających z obowiązków „państwa-gospodarza”. Realizowano przedsięwzięcia związane z bu-
dową systemu HNS w siłach zbrojnych.

Siły Zbrojne RP prowadząc bieżącą działalność służbową i szkoleniową, utrzymują nie-

zbędne ilości stanów osobowych, sprawny system alarmowania, uzbrojenie i sprzęt wojskowy do
pełnienia dyżurów bojowych i służb oraz zachowywały zdolność do realizacji zadań związanych z
osiąganiem wyższych stanów gotowości bojowej i mobilizacyjnym rozwijaniem wojsk. Ponadto
utrzymywały zdolność do wykonywania zadań w procesie operacyjnego rozwinięcia w przypadku
militarnego zagrożenia bezpieczeństwa państwa oraz do wykonywania zadań w ramach Sojuszu i
wynikających z innych umów międzynarodowych, a także do działania w sytuacjach kryzysowych i
zagrożeń niemilitarnych.

W zakresie funkcjonowania systemu gotowości bojowej SZ RP zasadnicze działania sku-

pione są na doskonaleniu realizacji zadań i przedsięwzięć wynikających z Pogotowia Obronnego
RP, w tym zwłaszcza na wykorzystaniu dyżurnych służb operacyjnych (DSO) i służb dyżurnych
(SD) do uruchamiania nakazanych procedur. Służby te były doskonalone w zakresie uruchamiania
pracy zespołów funkcjonalnych przeznaczonych do kierowania działaniami antykryzysowymi, w
przypadku klęsk żywiołowych i katastrof, a także do nawiązywania współpracy z odpowiednimi
ogniwami administracji cywilnej.

Podjęte zostały również prace mające na celu usprawnienie funkcjonowania systemu mobi-

lizacyjnego SZ RP – członka NATO. Działalność ta ma na celu:



zapewnienie sprawności, elastyczności i niezawodności procesów mobilizacyjnego

rozwijania jednostek wojskowych;



zapewnienie racjonalnego wykorzystania sił i środków;



efektywne gromadzenie wyszkolonych rezerw osobowych na potrzeby mobilizacyjne i

wojenne;



stopniowe osiąganie standardów mobilizacyjnych AAPO;



podniesienie skuteczności funkcjonowania TOAW (WSzW, WKU);



uzyskanie wyższego poziomu planowania mobilizacyjnego;



dobre przygotowanie oficerów rezerwy do funkcjonowania na stanowiskach przewidzia-

nych przydziałami mobilizacyjnymi;



właściwe wykorzystanie gospodarki narodowej w procesach mobilizacyjnego rozwijania

jednostek wojskowych;



uwzględnianie problematyki mobilizacyjnej w ćwiczeniach i treningach sztabowych.

Podstawą podejmowanych działań będzie obowiązujące prawo oraz wiedza mobilizacyjna

kadry oficerskiej. Podejmowane są prace mające na celu uruchomienie efektywnego szkolenia mo-
bilizacyjnego w SZ RP, opartego na AON, WSO oraz dowództwach OW. Ważną rolę będzie w nim
odgrywała znowelizowana instrukcja mobilizacyjna oraz publicystyka fachowowojskowa na ła-
mach „Myśli Wojskowej” i czasopism rodzajów sił zbrojnych.

Utworzone w SZ RP elementy Systemu Reagowania Kryzysowego na poszczególnych

szczeblach dowodzenia (MON, RSZ, GO OW, K, ZT i WSzW), wydatnie przyczyniły się do
usprawnienia procesu zapoczątkowania osiągania wyższych stanów gotowości bojowej oraz reali-
zacji przedsięwzięć wynikających z Systemu Pogotowia NATO.

Główny wysiłek w szkoleniu wojsk skupiano na przygotowaniu jednostek przewidzianych

do Sił Osłony Strategicznej oraz pozostałych sił zadeklarowanych do współpracy z NATO. Przygo-
towano siły i środki do udziału w operacjach specjalnych prowadzonych przez Siły Operacji Spe-
cjalnych NATO oraz do wspierania działań jednostek SZ RP uczestniczących w operacjach reago-
wania kryzysowego.

5.3. Pozamilitarne ogniwa systemu obronności państwa

W skład pozamilitarnych ogniw systemu obronności państwa wchodzą wszystkie, poza SZ

RP, elementy struktury państwa, na które nakładane lub zlecane są do realizacji zadania obronne.
Przeznaczone są one do tworzenia niezbędnych warunków do przygotowania i działania sił zbroj-
nych oraz funkcjonowania pozostałych struktur państwa, a także zapewnienia materialnych i du-
chowych podstaw przetrwania narodu w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Róż-
norodny zakres realizowanych zadań pozwala wyodrębnić w pozamilitarnych ogniwach systemu
obronnego, jako jego składowe, ogniwa: ochronne, gospodarcze i informacyjne.

Obowiązek organizowania i realizowania zadań obronnych w sferze pozamilitarnej spoczy-

wa na ministrach, kierownikach urzędów centralnych, wojewodach, a także na organach samorządu
terytorialnego i przedsiębiorcach. Regulacje prawne w powyższej sprawie nie obejmują jeszcze w
pełni wojewódzkich i powiatowych organów samorządu terytorialnego. Pozytywny wpływ na dzia-
łalność w zakresie przygotowań obronnych miało opracowanie planów operacyjnych funkcjonowa-
nia urzędów na czas zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa (kryzysu) i wojny (zaakcep-
towane przez Prezesa Rady Ministrów). Plany te stanowią jedną z głównych podstaw do realizacji
pozamilitarnych przygotowań obronnych w państwie.

Ogniwa ochronne realizują zadania związane z zapewnieniem warunków bezpiecznego

funkcjonowania struktur państwa oraz ochronę ludności i majątku narodowego przed skutkami
zbrojnych i pozazbrojnych oddziaływań kryzysowych i wojennych. Opracowano i wdrożono do-
kumenty planistyczne dotyczące funkcjonowania ogniw ochronnych w warunkach zagrożenia bez-
pieczeństwa państwa i wojny.

Z uwagi na kluczową rolę i miejsce województw w systemie obronności państwa oraz to, że

stanowią one podstawową jednostkę organizacyjną podziału administracyjnego państwa, w toku
procesu planistycznego, przygotowującego województwa do funkcjonowania w warunkach zagro-
żenia bezpieczeństwa państwa i wojny, szczególny nacisk położono na kwestie związane
z integrowaniem pod kierownictwem wojewodów ogniw ochronnych realizujących zadania na ob-
szarze województwa – zarówno w ramach administracji zespolonej, jak i specjalnej. Przedsięwzię-
cia te były podporządkowane przede wszystkim budowie szeroko rozumianego systemu ochrony
ludności oraz cywilnego reagowania kryzysowego.

Została opracowana „Koncepcja szczególnej ochrony obiektów ważnych dla bezpieczeństwa

i obronności państwa”. Po znowelizowaniu „Ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP”,
opracowany został projekt rozporządzenia RM w powyższej sprawie. Celem rozporządzenia jest

stworzenie podstaw prawnych do szkolenia, programowania, planowania i organizowania działań
oraz realizacji przedsięwzięć dotyczących przygotowania ochrony obiektów szczególnie ważnych
dla bezpieczeństwa i obronności państwa. Równolegle z wyżej wymienionymi przedsięwzięciami,
ogniwa ochronne realizowały zadania związane z zobowiązaniami wynikającymi z ratyfikowanych
przez RP umów międzynarodowych dotyczących obronności.

Ogniwa gospodarcze realizują zadania związane z zapewnieniem materialnych podstaw

realizacji zadań obronnych oraz przetrwanie ludności w warunkach wojny i kryzysu. Podstawowe
zadania ogniw gospodarczych – zarówno państwowych, jak i prywatnych w dziedzinie obronności,
to między innymi: tworzenie i utrzymywanie rezerw państwowych na potrzeby obronne, uwzględ-
nianie wymagań obronnych w realizacji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, utrzy-
mywanie infrastruktury obronnej, a także prowadzenie prac badawczo-rozwojowych na rzecz obro-
ny państwa.

Jedną ze szczególnie ważnych funkcji jest udział w wykonywaniu zadań na rzecz wsparcia

SZ RP i wojsk sojuszniczych, rozwijanych i prowadzących operacje na terytorium Polski, a także w
realizacji sojuszniczych inwestycji obronnych zarówno w Polsce, jak i w innych państwach człon-
kowskich NATO.

Realizacja dostaw uzbrojenia i sprzętu wojskowego oparta jest w głównej mierze o pro-

dukcję krajowych spółek przemysłowych, skupionych w podstawowych branżach: amunicyjno-
rakietowej, broni strzeleckiej, elektronicznej, lotniczej, pancernej, zabezpieczenia logistycznego.
Zdolności produkcyjna tych spółek są wyższe niż bieżące potrzeby na ich wyroby.

Rezerwy państwowe gospodarcze i mobilizacyjne surowców, materiałów, paliw, maszyn,

urządzeń, produktów żywnościowych, leczniczych i wyrobów medycznych stanowią wyodrębniony
majątek Skarbu Państwa i służą zapewnieniu realizacji zadań związanych z obronnością i bezpie-
czeństwem państwa oraz zaspokojeniu podstawowych potrzeb gospodarki narodowej w warunkach
zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Jednocześnie rezerwy państwowe służą eliminowaniu
lub łagodzeniu zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki narodowej, wynikających z nieprzewidzia-
nych zdarzeń i okoliczności klęsk żywiołowych.

Realizowane przez resort infrastruktury przedsięwzięcia związane z utrzymaniem infra-

struktury drogowej znaczenia obronnego, finansowane są ze środków budżetu państwa. Z sieci
dróg publicznych została wytypowana infrastruktura drogowa zabezpieczająca potrzeby transpor-
towe SZ RP i sił sojuszniczych w zakresie przemieszczania się i pobytu wojsk na terenie RP. Infra-
struktura ta jest systematycznie przygotowywana do spełniania wymogów techniczno-
eksploatacyjnych określonych przez MON. Polska sieć dróg o znaczeniu obronnym wpisuje się w
sieć transportową NATO, co umożliwia wywiązywanie się ze zobowiązań sojuszniczych, w zakre-
sie zapewnienia ruchu wojsk sojuszniczych na obszarze kraju.

PKP S.A. posiada dokumentację dotyczącą realizacji zadań w zakresie kierowania obronno-

ścią w czasie pokoju, zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Plany takie posia-
dają również wszystkie przedsiębiorstwa funkcjonujące na obszarze PKP S.A. W ramach technicz-
nej osłony sieci kolejowej zapewnia się utrzymanie postulowanej przez MON ilości linii kolejo-
wych, rejonów przeładunkowych oraz określoną ilość taboru.

Najważniejszym elementem infrastruktury transportu morskiego są porty, które stanowią

strategiczne węzły krajowej i europejskiej infrastruktury transportowej, łączące i integrujące różne
gałęzie transportu lądowego z międzynarodowym transportem morskim, działającym w skali euro-
pejskiej i globalnej. Porty stają się podstawowym i aktywnym elementem lądowo-morskich łańcu-
chów transportowych i logistycznych, a także terenem lokalizacji centrów logistyczno-
dystrybucyjnych i inwestycji produkcyjno-usługowych, dla których przewozy morskie decydują o
konkurencyjności i efektywności podejmowanych przedsięwzięć.

W zakresie infrastruktury śródlądowej, przewozy na rzecz SZ RP drogami śródlądowymi

zapewnia swoim taborem Żegluga, która dysponuje odpowiednimi środkami. Stan techniczny śród-
lądowych portów, przystani i nabrzeży przeładunkowych kształtuje się na poziomie dobrym.

Infrastruktura transportu lotniczego stanowi bardzo ważny element jego funkcjonowania.

Transport ten funkcjonuje w oparciu o narodowego przewoźnika jakim są PLL LOT. Trwają prace
mające na celu określenie wielkości przeładunków na rzecz gospodarki narodowej i wynikających

z obowiązków państwa gospodarza, które będą podstawą określenia stopnia zabezpieczenia potrzeb
państwa w okresie zagrożenia bezpieczeństwa i wojny.

Na potrzeby kierowania obroną państwa i wojennego systemu dowodzenia SZ RP przewi-

dziane jest wykorzystanie krajowej sieci telekomunikacyjnej opartej na infrastrukturze operatorów
telekomunikacyjnych, a w szczególności TP S.A., jako operatora dominującego. Poczta Polska re-
alizuje zadania organizowania i rozwijania systemu poczty polowej.

Ogniwa informacyjne realizują zadania związane z ochroną i propagowaniem polskich

interesów na arenie międzynarodowej, informacyjnym osłabianiem przeciwnika oraz umacnianiem
woli, morale, determinacji obronnej i wytrwałości własnego społeczeństwa w warunkach wojen-
nych poprzez informacyjne zabezpieczenie funkcjonowania całego systemu obronnego oraz infor-
macyjne oddziaływanie zarówno na przeciwnika, jak i na własne społeczeństwo.

Ważne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa ma właściwe wykorzystanie mediów w reali-

zacji zadań obronnych w czasie pokoju, kryzysu i wojny. W czasie pokoju media działają zgodnie z
obowiązującym prawem prasowym, gwarantującym im szerokie spektrum publikacji, wolność wy-
powiedzi, dostęp do informacji publicznej. W warunkach stanów nadzwyczajnych wolność me-
diów, tak jak i wolność obywateli RP, może być ograniczona. W razie zagrożenia bezpieczeństwa
państwa i wojny informacje przekazywane prze media nabierają istotnego znaczenia. Zasadnym jest
posiadanie państwowego organu odpowiedzialnego za koordynację dystrybucji i kontrolę informa-
cji przekazywanej w mediach.

Szkolenie obronne realizowane jest w celu przygotowania organów władzy i administracji

rządowej i samorządowej a także pozostałych struktur pozamilitarnych do realizacji ustalonych dla
nich zadań obronnych w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Szkolenie to pro-
wadzone jest w Akademii Obrony Narodowej, a także w Studium Bezpieczeństwa Narodowego
przy Uniwersytecie Warszawskim. Szkolenie obronne jest również realizowane w ministerstwach,
urzędach centralnych i we wszystkich urzędach wojewódzkich.

Zgodnie ze Strategią Bezpieczeństwa RP oraz Strategią Obronności RP, częścią składową

planowania i programowania obronnego RP jest uczestnictwo w sojuszniczym procesie plano-
wania kolektywnej obrony, która stanowi podstawę integracji planowania narodowego poszczegól-
nych państw członkowskich z zadaniami wynikającymi ze strategii i polityki obronnej Sojuszu.
Polska bierze aktywny udział w spotkaniach na różnorodnych forach międzynarodowych. Głów-
nym celem udziału w sojuszniczym planowaniu obronnym jest stworzenie podstaw do efektywnego
zharmonizowania planów narodowych z planami NATO tak, aby były one zgodne z wymaganiami
wojskowymi Sojuszu i operacjami w ramach misji UE. Proces ten ma za zadanie szczegółowe usta-
lenie zakresu oraz sposobów realizacji zadań obronnych oraz niezbędnych do tego sił i środków.

Na planowanie obronne składa się planowanie strategiczno-operacyjne działań obronnych

oraz programowanie systemu obronności (cele, zamiary, priorytety, założenia, zadania, wytyczne,
czas i koszty realizacji). Podstawą systemu są decyzje polityczne i strategiczne najwyższych orga-
nów władzy państwowej w zakresie polityki obronnej państwa.

5.4 Główne zadania w dziedzinie doskonalenia systemu obronności RP

W procesach doskonalenia systemu obronności RP istnieje konieczność zintegrowanego,

cywilno-wojskowego podejścia do budowy systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym w
czasie pokoju, kryzysu i wojny. Już dawno skończyła się bowiem era podejścia wyłącznie specjali-
stycznego (resortowego). Myślenie w kategoriach działów administracji państwowej jest być może
właściwe w innych sferach aktywności państwa, ale nie w odniesieniu do bezpieczeństwa narodo-
wego, w tym obronności. Dla tych potrzeb pora najwyższa zbudować strukturę ponadresortową,
zintegrowaną, pracującą na rzecz decydenta państwowego i spinającą w jedną spójną całość wysiłki
wszystkich specjalistycznych sil i środków państwa.

Mając na uwadze aktualne i przewidywane potrzeby w omawianej dziedzinie proponuje się

następujące kierunki działania:
1) zapewnienie zgodności prawnych regulacji systemu obronności państwa z tymi, które przyjęto

w Sojuszu i państwach sojuszniczych;

2) podjęcie prac legislacyjnych nad ustawą o SZ RP, o obowiązku służby wojskowej, o powinno-

ściach obronnych, o kompetencjach i zadaniach obronnych, a także o służbie wojskowej żołnie-
rzy zawodowych;

3) zapewnienie niezbędnej wiedzy i umiejętności obronnych kadry kierowniczej i administracyjnej

oraz dowódczej, stosownie do współczesnych wymogów i warunków realizacji zadań obron-
nych;

4) doskonalenie rozwiązań systemowych zapewniających: interoperacyjność z sojuszniczymi or-

ganami kierowania i dowodzenia, skuteczną współpracę cywilno-wojskową w wymiarze naro-
dowym i sojuszniczym oraz ciągłość kierowania i dowodzenia w czasie pokoju, kryzysu i woj-
ny;

5) zasadniczy wysiłek skoncentrowany zostanie na modernizacji systemów dowodzenia

i łączności, rozpoznania oraz obrony powietrznej, a także ustalonych środków marynarki wo-
jennej i zwiększenia możliwości w zakresie obrony przed bronią masowego rażenia;

6) przygotowane zostaną warunki do zakupów i wdrażania nowoczesnych samolotów wielozada-

niowych wraz ze środkami precyzyjnego rażenia, bezpilotowych aparatów latających, zautoma-
tyzowanych systemów dowodzenia szczebla taktycznego i operacyjnego, kołowych transporte-
rów opancerzonych, zestawów przeciwpancernych pocisków kierowanych, zmodernizowanych
śmigłowców uderzeniowych oraz systemów kierowania ogniem i uzbrojeniem dla okrętów ra-
kietowych;

7) w gotowości bojowej i mobilizacyjnej SZ RP sukcesywnie osiągać się będzie normatywy okre-

ślone obowiązującymi kategoriami gotowości;

8) szkolenie dowództw ukierunkowane będzie na wszechstronne przygotowanie, zgranie i ich do-

skonalenie do wykonywania zadań wynikających z wojennego przeznaczenia organów dowo-
dzenia oraz do realizacji zadań w strukturach międzynarodowych. Podjęte działania pod wzglę-
dem organizacyjno-szkoleniowym oraz prawnym ukierunkowane będą na przejście na nowy
system szkolenia, wynikający ze skrócenia zasadniczej służby wojskowej i zwiększonego uza-
wodowienia;

9) utworzone zostanie Dowództwo Połączonych Operacji, zapewniające doskonalenie systemu

dowodzenia siłami zbrojnymi i dostosowanie go do wymogów sojuszniczych;

10) w systemie rozpoznania wojskowego główny kierunek zostanie skierowany na bieżące moni-

torowanie i analizowanie zagrożeń w bezpośrednim sąsiedztwie naszego kraju i rejonach dzia-
łań polskich kontyngentów wojskowych;

11) w pracach nad systemem OT dążyć się będzie do ustalenia ich nowej formuły, obejmującej

między innymi zadania dotyczące: udziału w przeciwdziałaniu zagrożeniom terrorystycznym,
współudział w usuwaniu skutków katastrof i klęsk żywiołowych, wzmocnienie ochrony i obro-
ny ważnych obiektów państwowych, wykorzystanie zadań wynikających z funkcji państwa-
gospodarza;

12) doskonalone będzie współdziałanie między siłami zbrojnymi a ogniwami administracji pań-

stwowej i samorządowej oraz pozamilitarnymi ogniwami obronnymi podczas realizacji zadań
wynikających z funkcji państwa-gospodarza;

13) w inżynierii wojskowej zwiększać się będzie potencjał ratownictwa do reagowania na zagro-

żenia klęskami żywiołowymi i ekologicznymi;

14) głównym celem doskonalenia pozamilitarnych ogniw obronnych będzie zapewnienie im moż-

liwości realizacji przygotowań obronnych w czasie pokoju oraz uzyskanie zdolności do zwięk-
szonego wysiłku na rzecz obrony oraz operacji kryzysowych realizowanych w układzie naro-
dowym i koalicyjnym;

15) w przygotowaniu ogniw gospodarczych dążyć się będzie do tworzenia warunków zapewniają-

cych sprawne funkcjonowanie w warunkach prognozowanych zagrożeń;

16) w ramach przygotowań obronnych realizowanych przez ogniwa informacyjne dążyć się bę-

dzie do tworzenia warunków zapewniających bezkonfliktowy ich udział w procesie wczesnego
ostrzegania i informowania organów państwowych i społeczeństwa o zagrożeniach a także włą-
czenia tych ogniw do procesu kształtowania świadomości obrony społeczeństwa;

17) zmodernizowany zostanie system szkolenia obronnego poprzez zwiększenie udziału organów

kierowania obronnością państwa w grach wojennych i ćwiczeniach symulujących ekstremalne
warunki działań terrorystycznych i dynamicznych działań wojennych;

18) we współpracy sojuszniczej i wojskowej współpracy międzynarodowej utrzymywać się bę-

dzie i doskonalić kontakty z Sojuszem oraz rozwijać formy udziału przedstawicieli kraju na fo-
rach międzynarodowych zarówno w sferze politycznej jak i wojskowej, szczególnie w zakresie
tworzenia wielonarodowych jednostek wojskowych oraz udziału w misjach międzynarodowych.

5.5 Wnioski

Z przedstawionych rozważań wynika, że wiek XXI znacznie bardziej zmienia współczesne

bezpieczeństwo, w porównaniu do tego które istniało w wieku ubiegłym. Staje się ono obecnie co-
raz bardziej różnorodne, kompleksowe i znacznie trudniejsze do przewidzenia. Zwiększa się liczba
uczestników, którzy mogą w nim brać udział.

Klasyczny międzypaństwowy wariant wojny staje się coraz mniej prawdopodobny. Nowe

wymagania zmieniają krajobraz przyszłych działań. Ich uczestnicy oraz ich struktury są nie tylko
wzajemnie powiązane, lecz również różnorodnie uwikłani.

Wszystkie te czynniki mają decydujący wpływ na politykę bezpieczeństwa. Wymagają by

politykę tę realizować jako zjawisko obejmujące wszystkie, a przynajmniej prawie wszystkie dzie-
dziny życia, a przede wszystkim uznania:



wielowymiarowego pojmowania kryzysów i konfliktów oraz niezbędności udzielenia

odpowiedzi na wszystkie współczesne wyzwania polityki bezpieczeństwa;



prewencji jako formy działania, która znajdować się powinna z centrum uwagi polityki

bezpieczeństwa;



bezpieczeństwa jako zjawiska niepodzielnego.

Na przykład w walce z terroryzmem szczególnie niezbędna okazała się współpraca między-

narodowa, dająca skuteczne, a zarazem wspólnie uzgodnione rozwiązania pojawiających się wy-
zwań. Ważna stała się też współpraca między najważniejszymi organizacjami, gdyż sprzyja ona
prowadzeniu skutecznej polityki bezpieczeństwa.

Za najważniejsze przedsięwzięcia w tym obszarze, obok układu militarnego, uznać należy

współpracę w zakresie: politycznego rozwiązywania konfliktów regionalnych, kontroli zbrojeń,
uzbrojenia i budowy zaufania, rozwoju gospodarczego oraz zapewnienia równości socjalnej.

Za szczególnie ważne we współczesnej polityce bezpieczeństwa uznaje się więc: dalsze

umacnianie roli ONZ, zintensyfikowanie współpracy transatlantyckiej, zwiększenie roli UE, za-
pewnienie stabilizacji w Europie Południowej i na Bliskim Wschodzie, dalsze wzmacnianie powią-
zań z Rosją oraz poprawna współpraca z wieloma innymi organizacjami i państwami, gdyż kierunki
tych działań sprzyjają zapewnieniu stabilizacji i pokoju światowego.

Dotychczasowe trendy rozwoju cywilizacyjnego wskazują również, że polityka bezpieczeń-

stwa – jak już wspomniano – zostanie w XXI wieku gruntownie zmieniona. Rozwój ludności,
zmiany środowiska, globalizacja, szybki rozwój nauki, techniki i technologii spowodują, że poja-
wiają się nowe formy i sposoby zagrożenia, które zaowocują pojawieniem się nowych scenariuszy
polityki bezpieczeństwa.

Związana z tym dynamika i niepewność wymagają by siły zbrojne przyszłości były zdolne

w bardzo krótkim czasie dostosować się zarówno do pojawiających się nowych form konfliktu, jak
i wynikających stąd nowych zadań. Ich główne siły i środki,, przez zdolność do wczesnego rozpo-
znawania ognisk konfliktów, powinny mieć możliwość nie tylko użycia głównych sił na duże odle-
głości i interweniowania na kryzysy przy małych stratach, lecz również ochrony własnych sił zbroj-
nych, ludności i ważnych obiektów, a szczególnie struktury informacyjnej przed uderzeniami terro-
rystycznymi.

Po zwrocie lat dziewięćdziesiątych zakres zadań sił zbrojnych na naszym kontynencie został

zwielokrotniony i zróżnicowany. Obejmują one coraz większy obszar – od działań służących kształ-
towaniu partnerstwa i kooperacji po pomoc humanitarną – z jednej strony, oraz od operacji służą-
cych przywracaniu pokoju po obronę kraju – z drugiej. W związku z tym niezbędne się stało pro-
wadzenie gruntownych zmian w siłach zbrojnych.

Powszechnie uznano, że siły zbrojne przyszłości nie mogą być jednostronnie ukierunkowane

na prowadzenie „dużych operacji”. Oprócz nich muszą, dla przeciwdziałania konfliktom i likwido-
wania kryzysów być zdolne do prowadzenia „średnich operacji” i to nawet w dość długim czasie.
Ponadto – dla prowadzenia operacji ewakuacyjnych i ratowniczych oraz ochrony własnych wojsk
przed grupami terrorystycznymi – siły zbrojne muszą być zdolne do prowadzenia „małych opera-
cji”, które mogą być prowadzone na obszarach nawet daleko położonych od własnego kraju.

Te najbardziej prawdopodobne operacje („średnie” i „małe”) wymagają konsekwentnego i

zupełnie nowego ukierunkowania sił zbrojnych i związanego z tym dostosowania ich możliwości i
struktur. Oznacza to również, że siły zbrojne muszą mieć możliwość wydzielenia odpowiednich ich
części do działania w ramach sił międzynarodowych.

Siły zbrojne muszą więc być zdolne do spełniania zobowiązań międzynarodowych i reali-

zowania ich odpowiednio do wymagań nowego obszaru zadań. Wszystko to wymaga by były one
dyspozycyjne, a więc zdolne do skutecznego działania w krótkim czasie po zarządzeniu (wydaniu
rozkazu) i w wyniku tego aby można było zwiększyć ich potencjał bojowy. Ponadto muszą one być
bardziej mobilne, giętkie i wytrzymałe aniżeli obecnie.

Reasumując należy stwierdzić, że w bieżących latach trzeba nadal rozwiązywać w siłach

zbrojnych nowe problemy taktyczno-operacyjne, personalne, strukturalne i szkoleniowe, przygoto-
wując je do realizacji przewidywanych zadań. Przedstawione kierunki doskonalenia mają służyć
tym celom i w rezultacie ukształtować nowoczesne Siły Zbrojne RP, członka NATO i UE.

BIBLIOGRAFIA

1. Balcerowicz B., Bezpieczeństwo 2000, AON, Warszawa 2001.
2. Balcerowicz B., Sojusz a obrona narodowa, Bellona, Warszawa 1999.
3. Ciborowski L., Analiza zewnętrznych elementów bezpieczeństwa RP, AON, Warszawa 2001.
4. Dawidczyk A., Nowe wyzwania, zagrożenia i szanse dla bezpieczeństwa Polski u progu XXI

w., AON, Warszawa 2001.

5. Dennelly Ch.N., Nowy kształt europejskich sił zbrojnych u progu XX w., Warszawa 1999.
6. Geografia bezpieczeństwa państw rejonu środkowoeuropejskiego, Sztab Gen. Warszawa 2002.
7. Grela U., Między Helsinkami a Wiedniem, Warszawa 1999.
8. Haliżak E., Bezpieczeństwo narodowe Polski, Warszawa 2000.
9. Kitler W., Obrona narodowa w III RP. Pojęcia. Organizacja. System, AON, Warszawa 2002.
10. Kitler W., Obrona narodowa w wybranych państwach demokratycznych, AON, W-wa 2001.
11. Koziej St., Strategia i potencjał obronny Polski w warunkach uczestnictwa w NATO, Warszawa

2000.

12. Kukułka J., Kształtowanie nowego ładu międzynarodowego, Warszawa 1997.
13. Kukułka J., Narodziny nowej koncepcji bezpieczeństwa, Warszawa 1998.
14. Kulczycki R., System bezpieczeństwa RP (ogólne założenia), AON, Warszawa 1993.
15. Kupisiewicz Cz., Banach Cz., Strategia rozwoju edukacji do 2002 r., Warszawa 2000.
16. Kuźniar R. (red.), Krajobraz po transformacji, Warszawa 1992.
17. Kuźniar R. (red.), Polska polityka bezpieczeństwa 1989-2000, Warszawa 1998.
18. Malak K., Bezpieczeństwo i obronność państwa, Warszawa 1998.
19. Marczak J., Samoorganizacja społeczeństwa na rzecz bezpieczeństwa powszechnego, Warsza-

wa 2000.

20. Michalski Zb., System ochrony ludności RP wobec zagrożeń przez terroryzm międzynarodowy,

Wiedza Obronna 4(203), Warszawa 2002.

21. Mulŧan W., Bezpieczeństwo międzynarodowe ery nuklearnej, Warszawa 1991.
22. Mulŧan W., Wizja bezpieczeństwa międzynarodowego, Warszawa 2001.
23. Operacje połączone, Sztab Gen. WP, Warszawa 2001.
24. Pokruszyński W., Interwencje militarne w politykach bezpieczeństwa, AON, Warszawa 2003.
25. Pokruszyński W., System bezpieczeństwa Polski „Bezpieczeństwo, AON, Warszawa 1994.
26. Przybyła S., Informator, Warszawa 1998.
27. Robełek M., Bezpieczeństwo w zmieniającej się Europie, Warszawa 1994.
28. Rozporządzenie RM (projekt, listopad 2003) w sprawie warunków i trybu planowania i finan-

sowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych.

29. Rozporządzenie RM z dnia 5.02.2002 r. w sprawie świadczeń na rzecz obrony RP (Dz.U. nr 18,

poz. 168).

30. Skrabacz A., Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, Wiedza Obronna 2(201), Warszawa 2002.
31. Sokołowski T., Republika czeska, Warszawa 1997.
32. Stańczyk J., Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996.
33. Stefanowicz J., Polska w Europie na przełomie wieków, Warszawa 1997.
34. Stefanowicz J., Rzeczypospolitej pole bezpieczeństwa, Warszawa 1993.
35. Strategia obronności RP, MSZ, Warszawa 2003.
36. Strategia wojskowa (projekt), Sztab Gen. WP, Warszawa 2003.
37. Ustawa z dnia 21.06.2002 r. o stanie wojennym (Dz.U. nr 113, poz. 985).
38. Ustawa z dnia 23.08.2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa (Dz.U. nr 112,

poz. 1320).

39. Ustawa z dnia 24.07.1998 r. o wprowadzeniu trójstopniowego zasadniczego podziału terytorial-

nego państwa (Dz.U. nr 96, poz. 603).

40. Ustawa z dnia 5.06.1998 r. o administracji rządowej w województwie (Dz.U. nr 91, z

18.07.1998 r., poz. 577).

41. Włodawski P., Bezpieczeństwo Polski w zmieniającej się Europie, Warszawa 1994.
42. Wojnarowski J., Interpretacja zadań administracji publicznej na rzecz obronności, AON, War-

szawa 2002.

43. Zięba R., Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX w., Warszawa 1998.
44. Zięba R., Europejska tożsamość bezpieczeństwa i obrony, Warszawa 1999.
45. Zięba R., Kategorie bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, Warszawa

1997.

ZAŁĄCZNIKI

1. Środowisko bezpieczeństwa Polski.
2. Ogólny algorytm określania zadań dla SZ RP.
3. Podstawowe zadania SZ RP.
4. Ogólna organizacja Sił Zbrojnych RP.
5. Wpływ otoczenia na bezpieczeństwo militarne.
6. Struktura organizacyjna Federalnego Ministerstwa Obrony Niemiec.
7. Współdziałanie Federalnego Ministerstwa Obrony z innymi resortami i organami państwowymi

Niemiec.

8. Funkcje Sił Zbrojnych RP.
9. System dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP czasu pokoju.
10. Kierowanie rozwinięciem SZ RP.
11. Usytuowanie Sztabu Kryzysowego MON w strukturze Systemu Kierowania Reagowaniem

Kryzysowym.

12. Plan operacyjny funkcjonowania województwa.
13. Uniwersalny model kierowania.
14. Model kierowania bezpieczeństwem narodowym.

Zagrożenia militarne

i niemilitarne

Uczestnictwo w sojuszu

NATO oraz inne

zobowiązania

międzynarodowe

(UE, ONZ)

Wola obronna

społeczeństwa

UWARUNKOWANIA POLITYCZNO-MILITARNE I SPOŁECZNE

KIEROWNICTWO POLITYCZNE PAŃSTWA

Określa:

cele polityczne;

- założenia obronne (w tym ogólne zadania dla SZ RP)

zawarte w polityczno-strategicznej dyrektywie obronnej RP.

STRATEGICZNY SZCZEBEL DOWODZENIA SZ

Określa:

- cele strategiczne dla SZ RP;
- siły i środki do realizacji zadań.

OPERACYJNY SZCZEBEL DOWODZENIA SZ RP

Określa:

- wymagania operacyjne w stosunku do SZ RP;
- zadania operacyjne dla podległych sił.

OGÓLNY ALGORYTM OKREŚLANIA ZADAŃ DLA SZ RP

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

Załącznik 2

170

PODSTAWOWE ZADANIA SZ RP

MILITARNE

NIEMILITARNE

PROWADZENIE DZIAŁAŃ

ZBROJNYCH W RAZIE AGRESJI

NA TERYTORIUM RP

-działania osłonowe i przeciwdywersyjne;
- mobilizacyjne i operacyjne rozwinięcie;
- operacje obronne;
- działania opóźniające;
- operacje zaczepne (wsparcie NATO).

NA OBSZARZE KRAJU

LIKWIDACJA

KONFLIKTU LOKALNEGO

- selektywne rozwinięcie wojsk;
- operacje obrono-zaczepne (połączone);
- działania demonstracyjne;
- działania osłonowe i przeciwdywersyjne;
- operacja powietrzna (agresja powietrz.).

UDZIAŁ W RATOWNICTWIE

I LIKWIDACJI SKUTKÓW KLĘSK

ŻYWIOŁOWYCH

WSPIERANIE SIŁ BEZPIECZEŃSTWA

WEWNĘTRZNEGO

- działania osłonowe granicy;
- działania przeciwdywersyjne);
- zapobieganie proliferacji BMR, narkotyków;
- zwalczanie terroryzmu i przestępczości

zorganizowanej;

REALIZACJA CZĘŚCI ZADAŃ

W RAMACH HNS

(obowiązki państwa-gospodarza)

DZIAŁANIA EDUKACYJNE

ORAZ INFORMACYJNE

(PROMOCJA WOJSKA I OBRONNOŚCI)

POZA OBSZAREM KRAJU

UDZIAŁ WYDZIELONYCH SIŁ

W OPERACJACH SOJUSZU

(zgodnie z art. V):

- sojusznicze operacje połączone

(allied joint operation).

UDZIAŁ W OPERACJACH WSPARCIA

POKOJU – INNYCH NIŻ WOJNA

(poza art. V w ramach PdP oraz ONZ) –

wielonarodowe operacje połączone

(combined joint operation)

utrzymanie pokoju;

- zapobieganie konfliktom);
- działania demonstracyjne;
- przywracanie pokoju;
- nakłanianie do pokoju;
- wymuszanie pokoju;
- interwencja zbrojna;
- budowanie pokoju;
- operacje ewakuacyjne;
- operacje humanitarne (osłona).

UDZIAŁ W MISJACH

POKOJOWYCH

- działania obserwacyjne;
- kontrolowanie i monitorowanie stref

zdemilitaryzowanych;

- nadzorowanie przestrzegania pokoju;
- działania humanitarne (pomoc medyczna,

transport);

- działania ochronno-patrolowe;
- odbudowa infrastruktury.

Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie AJP-1A – Doktryna działań połączonych.

PODSTAWOWE ZADANIA SZ RP

Załącznik 3

171

OGÓLNA ORGANIZACJA SIŁ ZBROJNYCH RP

1. Wojska lądowe

Dowództwo WL

Połączone

Dowództwo Operacyjne

Dowództwo K2

wielonarodowe

Dywizja

BK Panc

BDSz

BK Pow

pspec

pśb

BSap

BLog

pplot

pchem

pinż

pdm

ppanc

bWRE

POW

SOW

Szkolnictwo

WSzW

16.

Liczebność w czasie pokoju - 89.563 żołnierzy

3. Marynarka wojenna

2. Siły powietrzne

Sztab

Pion szkol.

Logist.

COP

BLT

Szkol-

nictwo

BRt

pr OP

BR OP

ODN

brt

ORel

Liczebność w czasie pokoju - 30.073 żołnierzy

Dowództwo MW

COM

FOW

d OP

dfr

pl MW

bpm

bsm

Szkol-

nictwo

Liczebność w czasie pokoju - 13.445 żołnierzy

Objaśnienie: dfr – dywizjon fregat rakietowych; bpm - batalion piechoty morskiej

pl MW – pułk lotnictwa MW bd - batalion dowodzenia

bsm – batalion strzelców morskich

Załącznik 4

172

Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie albumu „Armia 2008”

OTOCZENIE WEWNĘTRZNE

• Liczebność i struktura SZ
• Założenia strategiczno-operacyjne
• Stan i rozmieszczenie zasobów

(zapasów logistycznych)

• Infrastruktura obronna

OTOCZENIE ZEWNĘTRZNE

• Polityczne
• Społeczne
• Gospodarcze
• Prawne
• Ekologiczne

(+)

SZANSE

(-)

ZAGROŻENIA

S Y S T E M

J E D N O S T K A, P O D M I O T

OTOCZENIE

WEWNĘTRZNE

zdolności adaptacyjne

które przesądzają

o rozwoju, przetrwaniu

lub kryzysie

powodują

K R Y Z Y S

WPŁYW OTOCZENIA NA BEZPIECZEŃSTWO MILITARNE

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

Załącznik 5

173

Ministerstwo Obrony

Rząd Federalny

Załącznik 7

WSPÓŁDZIAŁANIE FEDERALNEGO MINISTERSTWA OBRONY

Z INNYMI RESORTAMI I ORGANAMI PAŃSTWOWYMI NIEMIEC

Parlament

Prezydent

Republiki Federalnej Niemiec

Prezydent

Republiki Federalnej Niemiec

Kanclerz

(naczelny dowódca

sił zbrojnych

w okresie wojny)

Kanclerz

(naczelny dowódca

sił zbrojnych

w okresie wojny)

Minister obrony

Bundestag

Bundesrat

Komisja wspólna

Urząd

Kanclerski

Federalna Rada

Bezpieczeństwa

Konferencja

szefów oddziałów

Doraźny organ roboczy

Sztab

Organizacyjny

Sztab

Planowania

Sztab

Infoorm-Prasowy

Stałe organy robocze

175

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

Załącznik 6

STRUKTURA ORGANIZACYJNA FEDERALNEGO MINISTERSTWA OBRONY NIEMIEC

Federalny

minister obrony

Federalny

minister obrony

Parlamentarny

sekretarz stanu

Sztab */

Kierowania

Sztab

Planowania

Sztab

Informacyjno-

Prasowy

Parlamentarny

sekretarz stanu

Sekretarz

stanu

Sztab

Organizacyjny

Gabinet

Parlamentarny

Dyrektor */

Techniki

informacyjnej

Sekretarz

stanu

Protokół

Oddział ds.

.Sytuacji

Wyjątkowych

Rada */

Użycia SZ

Rada */

Uzbrojenia

Generalny inspektor

Bundewehry

Generalny inspektor

Bundewehry

Sztab

Sił Zbrojnych

Sztab

Sił Zbrojnych

Sztab */

Bazy Sił Zbrojnych

Sztab

Sił Lądowych

Sztab

Sił Powietrznych

Sztab

Sił Morskich

Inspektor

Służby Sanitarnej

Główny Oddział

Zbrojeniowy

Oddział Personalny
i Spraw Socjalnych

Oddział

Budżetowy

Oddział

Prawny

Oddział

Administracji

Wojskowej

Pion cywilny

Pion wojskowy

instytucje przewidziane do sformowania
zgodnie z planem reformy Bundeswehry

- - - - informowanie i stawianie wytycznych

dowodzenie i kierowanie

174

Ź r ó d ł o: opracowano na podstawie „Geografia bezpieczeństwa państw rejonu środkowoeuropejskiego”, Sztab Gen. WP, 2002.

SIŁY ZBROJNE RP

FUNKCJE ZEWNĘTRZNE

(instrument polityki zagranicznej)

FUNKCJE WEWNĘTRZNE

(instrument polityki wewnętrznej)

OBRONA

PRZED ZAGROŻENIAMI

WSPIERANIE

POCZYNAŃ DYPLOMACJI

WSPIERANIE SIŁ

BEZPIECZEŃSTWA

WEWNĘTRZNEGO

STABILIZOWANIE

ŚRODOWISKA

ODSTRASZANIE

PRZECIWNIKA

OBRONA MILITARNA

PAŃSTWA

UDZIAŁ W ZWALCZANIU

SKUTKÓW KLĘSK

PŁASZCZYZNA

INTEGRACJI NARODOWEJ

TWORZENIE WIĘZI

SPOŁECZNYCH,

TRADYCJE NARODOWE

WYCHOWANIE

PATRIOTYCZNE

FUNKCJE SIŁ ZBROJNYCH RP

Załącznik 8

176

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

Załącznik 9

SYSTEM DOWODZENIA SIŁAMI ZBROJNYMI RP czasu pokoju

KONSTYTUCYJNE ORGANY

WŁADZY PAŃSTWOWEJ

SZTAB GENERALNY WP

MINISTERSTWO ON

Dowództwo

WLąd

ODN

Dowództwo

WSzW

Dowództwo

Jedn.Log.

Dowództwo

Jedn.Log.

Dowództwo

Jedn.OT

Dowództwo

Jedn.OT

Dowództwo

Oddz. RW

Dowództwo

Oddz. RW

Dowództwo

KOP

Dowództwo

KOP

Dowództwo

BLT, BR, BRt

Dowództwo

BLT, BR, BRt

Dowództwo

Baz Lotniczych

Dowództwo

Baz Lotniczych

Dowództwo

BLotMW

Dowództwo

Flotylli

Dowództwo

Flotylli

Dowództwo

dyw.okrętów

Dowództwo

dyw.okrętów

KPW

Dowództwo

WLOP

COP

Dowództwo

WLOP

COP

Dowództwo

COM

Dowództwo

COM

177

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

Załącznik 10

KIEROWANIE ROZWINIĘCIEM SZ RP

POKÓJ

KRYZYS

WOJNA

Wniosek RM do
Prezydenta RP
o wprowadzenie
stanu wojennego

WŁA

TWO

Art. 2.1

Ustawy o stanie
wojennym

NSPK

(NPS)

O c e n a

s y t u a c j i

ŁY

Rozporządzenie
Prezydenta RP
o wprowadzeniu
stanu wojennego

Art. 3.1

Ustawy

Wniosek Prezesa RM

o zarządzenie mobilizacji

i użycie SZ

Art. 136

Konstytucji

Zatwierdzenie Planu

(Prezydent RP)

Uruchomienie PMG

Rozporządzenie Prezydenta RP o mobilizacji

i użyciu sił zbrojnych Art. 136 Konstytucji

Uchwała Sejmu RP
o stanie wojny lub
post. Prezydenta RP

Art. 116 Konstytucji

Opracowanie (korekty) Planu

Mobilizacyjne i operacyjne rozwinięcie wojsk

Decyzja o (korekcie)

opracowaniu Planu

Wniosek ND SZ RP do Prezydenta
o zatwierdzenie „Planu użycia SZ”

Art. 10.2.5 Ustawy

SPK

SZ RP

(NPS)

Rozkaz Szefa SG WP

o mob. rozwinięciu SZ

PLANOWANIE

REALIZACJA PLANU

Przejęcie dowodzenia siłami zbrojnymi
przez Naczelnego Dowódcę SZ, o ile nie

przejął dowodzenia wcześniej

Art. 17 Ustawy

MIANOWANIE NACZELNEGO DOWÓDCY SZ (PREZYDENT RP – NA WNIOSEK PREZESA RM ART. 10.2.4 Ustawy)

178

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

Załącznik 12

PLAN OPERACYJNY FUNKCJONOWANIA WOJEWÓDZTWA ......................................
jakiego
w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny

1. Wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa województwa.
2. Wypis z myśli przewodniej działań podejmowanych przez organa wyższego szczebla.
3. Ocena zagrożeń organu wykonującego plan operacyjny.
4. Zadania operacyjne.
5. Zamiar realizacji zadań operacyjnych własnych oraz podległych i nadzorowanych jednostek

organizacyjnych.

6. Przedsięwzięcia i procedury przygotowania kryzysowego.
7. Kierowanie.
8. Organizacja współdziałania.
9. Dodatkowe ustalenia organizacyjne.

Ź r ó d ł o: projekt rozporządzenia do ustawy o stanie wojennym

Załącznik 11

USYTUOWANIE SZTABU KRYZYSOWEGO MON W STRUKTURZE

SYSTEMU KIEROWANIA REAGOWANIEM KRYZYSOWYM

P R E Z Y D E N T

PREZES RADY MINISTRÓW

KRAJOWY SZTAB KRYZYSOWY

GO MON

Ogniwa

pozamilitarne

HO NATO

AJOWY

ORT

OWY

M I N I S T E R O B R O N Y N A R O D O W E J

ZESPÓŁ KIEROWNICTWA MON

SZTAB KRYZYSOWY MON

Zespół Kierowania Rozwinięciem SZ RP

SHAPE

SACLANT

P l a n o w a n i e

i k o o r d y n a c j a

Grupy Operacyjne

GRK WL

GRK WLOP

GRK MW

GRK KG ŻW

GO DGW

Komitet Rady Ministrów do spraw Zarządzania w Sytuacjach Kryzysowych

179

Ź r ó d ł o: materiały Sztabu Gen. WP

DECYDENT

ORGAN DORADCZY

(Rada, Komitet itp.)

ORGAN DORADCZY

(Rada, Komitet itp.)

UNIWERSALNY MODEL KIEROWANIA

Załącznik 13

b
s
ł
u
g
a

Centrum

Kierowania

ORGAN SZTABOWY

Planowanie

i koordynacja

...

181

Ź r ó d ł o: opracowanie własne autora

Załącznik 14

MODEL KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM

b
s
ł
u
g
a

PREZYDENT

KOMITET RZĄDOWY

(np. Rządowy Komitet

Bezpieczeństwa Narodowego)

Krajowe Centrum Kierowania

Rządowy organ ds. Bezpieczeństwa Narodowego

(np. Agencja, Inspektorat, Departament, Biuro itp.)

Rządowy organ ds. Bezpieczeństwa Narodowego

(np. Agencja, Inspektorat, Departament, Biuro itp.)

Planowanie

i koordynacja

Rada Ministrów

Premier

RBN

C. O r g a n s z t a b o w y

B. O r g a n d o r a d c z y

A. D e c y d e n t

Resortowe systemy

Kierowania *

Wojewódzkie systemy

kierowania

Siły i środki państwa

Ministrowie

Wojewodowie

współpraca

* w tym także system dowodzenia siłami zbrojnymi

182

Ź r ó d ł o: materiały Sztabu Gen. WP

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
BEZPIECZEŃSTWO MILITARNE RP
Organy kierowania bezpieczeństwem militarnym RP
AON Bezpieczenstwo wewnetrzne RP id
AON Bezpieczenstwo wewnetrzne RP id
Skrypt z książki pod redakcją prof Sarneckiego – Prawo konstytucyjne RP wyd 6
Balcerowicz BEZPIECZEŃSTWO POLIT RP
Bezpieczeństwo ekologiczne RP
2014 05 05 bezpieczenstwo militarne
24 Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym
filozofia bezpieczeństwa - notatka do egzaminu, AON BN
Bezpieczeństwo kulturowe RP
Bezpieczeństwo kulturowe RP, Teoria Bezpieczenstwa
Organy kierowania bezpieczeństwem miltarnym RP, Dokumenty - Bezpieczeństwo Narodowe
ZUMS BN Bezpieczeństwo społeczne RP, Bezpieczeństwo
2007 Strategia bezpieczeństwa narodowego RP

więcej podobnych podstron