62
Problem naboru i selekcji kandydatów do uprawiania sportu na poziomie świa-
towym jest jednym z głównych zagadnień teorii i praktyki sportu.
Jan Kosendiak
Nabór i selekcja
do uprawiania sportu
jako wieloletni proces
bardzo dobry stan zdrowia, parametry
Nabór i selekcja
budowy ciała (w tym parametry docelo-
 podstawowe pojęcia
we), predyspozycje psychiczne, poziom
Wyłonienie jednostek wybitnie sprawności fizycznej (rozumianej jako
utalentowanych i skupienie się jedynie stopień wykorzystania potencjału psy-
na tych, którzy posiadają szanse na chofizycznego), uzdolnienia ruchowe,
rzeczywiste sukcesy, jest celem ra- czyli szybkość i trwałość opanowywania
cjonalnego procesu szkolenia. Pojęcie ruchów oraz tworzenia nowych ruchów,
talentu sportowego związane jest z po- a wreszcie tempo rozwoju fizycznego
siadaniem wybitnych zdolności do upra- (wiek biologiczny).
wiania danej dyscypliny sportu, a także, Pojęcia naboru i selekcji często są
co jest niemniej ważne, predyspozycji łączone ze sobą, a tymczasem są to zu-
do dalszego rozwoju w tym zakresie. pełnie różne czynności. Nabór polega
Bardzo szeroko pojęcie i definicję talentu na tworzeniu i powiększaniu grup tre-
sportowego omawia Pac-Pomarnacki ningowych, a selekcja jest działaniem
(4), a problem ten rozwinięto w dyskusji przeciwnym i polega na eliminowaniu
opublikowanej w Sporcie Wyczynowym ze szkolenia osób nie rokujących szans
(2008, nr 4-6) (5). Pojęcie  zdolności na sukcesy sportowe.
sportowych (lub inaczej  uzdolnień do Zwraca na to uwagę Naglak (3),
uprawiania sportu) zawiera w sobie wie- podkreślając, że  dobór jest czynnością
le różnych parametrów. Należą do nich: jednorazową . Autor ten wskazuje na
Nabór i selekcja do uprawiania sportu jako wieloletni proces
63
wady takiego podejścia, pisząc o  ce- najpierw zainicjować szereg działań
chach wyjściowych , które mogą osią- promocyjno-organizacyjnych. Chodzi
gać  niski, średni lub wysoki poziom . o stworzenie klimatu zainteresowania
W efekcie, według Naglaka (3), skut- sportem poprzez system przedsięwzięć
kiem doboru jest powstanie 4 grup osób: pozwalających ukierunkować kandyda-
zdolnych, niezdolnych odrzuconych tów do sportu i określonych dyscyplin,
od uprawiania sportu, zdolnych nie- zgodnie z ich zainteresowaniami i pro-
słusznie odrzuconych oraz zdolnych gnostycznymi możliwościami . Natomiast
niesłusznie zakwalifikowanych do  selekcja stanowi następną fazę i najle-
dalszego szkolenia. Kolejnym etapem piej przystąpić do niej po obserwacji (np.
działania według Naglaka jest selekcja, po roku) w trakcie szkolenia. Selekcja
od której zależy, czy wybrane oso- jest procesem dynamicznym i kierowa-
by uzyskają w przyszłości najwyższe nym, w którym zmierzamy do wyboru
wyniki. Przy czym selekcja ma być posiadających optymalne warunki mor-
w tym ujęciu procesem polegającym fologiczne, psychiczne i sprawnościowe
na eliminacji. do osiągania w przyszłości wysokich
Raczek (6), powołując się na Ważne- wyników sportowych . W innym miejscu
go (10), pisze, ze dobór i selekcja, to po- tenże Autor pisze (8), że  selekcja spor-
jęcia oznaczające system wszechstron- towa, to zorganizowane postępowanie
nych przedsięwzięć zmierzających do mające na celu znalezienie utalentowa-
wybrania jednostek posiadających nej jednostki, zainteresowanej sportem
optymalne warunki somatyczne, psy- i w przyszłości osiągającej mistrzowskie
chiczne i motoryczne do uzyskania w wyniki , niemniej jednak postępowanie
przyszłości wysokich wyników sporto- to dotyczy poszukiwań wśród osób, które
wych w danej dyscyplinie czy konku- w wyniku naboru otrzymały wcześniej
rencji. Natomiast jedynie w odniesieniu szansę uprawiania sportu.
do pojęcia  selekcja Raczek (6) pisze, Znanych jest kilka rodzajów doboru,
że:  selekcja sportowa nie może być z których najbardziej znane to: dobór
jednorazową akcją, lecz winna stanowić naturalny, dobór na podstawie intu-
wieloetapowy system . Stwierdzenie icji, czy dobór kierowany. Selekcja
takie nie pada w odniesieniu do pojęcia naturalna (spontaniczna)  to przyj-
 naboru . Autor omawia też kryteria mowanie osób zainteresowanych upra-
postępowania selekcyjnego. wianiem sportu z możliwością dobro-
Sozański (8) pisze, że:  przez dobór wolnej rezygnacji (zabawa w sport).
rozumiemy takie postępowanie, które Jedynym kryterium selekcyjnym jest
umożliwia wyłonienie osobników w tu chęć sportowca do dalszego udziału
odpowiednim wieku, najbardziej utalen- w procesie treningowym. Oczywiste
towanych oraz rokujących rozwój cech i jest, że te chęci (motywacje) znacznie
właściwości niezbędnych do osiągnięcia maleją w sytuacji, kiedy trenujący zda
w przyszłości wysokiego poziomu spor- sobie sprawę z tego, że nie dorównuje
towego. Podejmując te działania należy rówieśnikom, że jest pomijany w kom-
Jan Kosendiak
64
pletowaniu składu osobowego na dane wydolnościowe, sprawnościowe i inne
zawody sportowe, że nie uczestniczy w (np. dotyczące uzdolnień ruchowych (9).
wielu zgrupowaniach treningowych, czy Pac-Pomarnacki (4) w miejsce pojęcia
że nie proponuje mu się różnego rodzaju naboru wprowadza pojecie  identyfi-
korzyści materialnych za uzyskiwane kacja talentu . Z. Czajkowski wy-
wyniki. powiadając się w dyskusji na forum
Selekcja naturalna związana jest z  Sportu Wyczynowego (5) precyzuje,
tzw.  teorią piramidy . Zakłada ona, że:  identyfikacja, to rozpoznanie talen-
że im szerszy jest nabór (podstawa tu, a selekcja, to (...) dopuszczenie kan-
piramidy), im więcej osób rozpoczyna dydata do uprawiania danego sportu w
uprawianie danej dyscypliny sportu, sekcji sportowej czy w klubie. Chociaż
tym większe są szanse identyfikacji liczni dyskutanci (m.in. A. Dominiak,
wybitnych talentów sportowych w danej A. Królak, D. Sitkowski, Z. Czajkow-
populacji. Podobne cechy mają pozostałe ski, T. Baranowski) stwierdzają, że
wymienione powyżej rodzaje doboru. identyfikacja talentu jest wieloletnim
Różnica tkwi tylko w zasadach elimino- procesem, to jednak najczęściej koja-
wania (selekcji właśnie) osobników mało rzą ją ze wstępnym etapem szkolenia.
perspektywicznych. A D. Sitkowski stwierdza wręcz, ze
W doborze intuicyjnym największą tak pojmowana identyfikacja staje się
rolę odgrywa doświadczenie trenera, w istocie tym samym, czym jest selekcja
który potrafi wytypować w danej grupie sportowa (5).
jednostki najbardziej utalentowane.
Selekcja kierowana, to ogranicze-
Propozycja
nie liczby osób do utalentowanych,
wielostopniowego systemu
spełniających kryteria wyznaczone
naboru i selekcji
w  modelu (cechy wiodące) na po-
do uprawiania sportu
szczególnych etapach szkolenia. W tym
systemie liczba trenujących zmniejsza Proponowany poniżej system różni
się  skokowo , ponieważ eliminacja na- się od zaprezentowanych wyżej tym,
stępuje pod koniec kolejnego etapu pro- że nie tylko selekcja staje się procesem
cesu treningu, a kryterium selekcyjnym i odbywa się w sposób ciągły. Zdaniem
są wyniki sportowe i wyniki różnego Autora  identyfikacja talentu nie może
rodzaju testów kontrolnych. być czynnością jednorazową. Talent (nie
Niewątpliwie, w świetle danych sportowy, ale do konkretnej dziedziny
prezentowanych w polskiej literaturze sportu) można próbować zidentyfiko-
przedmiotu jedynie selekcja jest w spo- wać wielokrotnie u danego osobnika
sób jednoznaczny przedstawiana jako w procesie jego rozwoju. Dana osoba
wieloletni proces. Kwestią dyskusyjną może bowiem  talentu nie ujawniać
są tylko jej kryteria. Problem stanowi jako 12-latek, a okazać się  talentem w
ich różnorodność. Formułowane są więc wieku lat 18. Ale kryteria uznania go
kryteria somatyczne, antropologiczne, za talent muszą być już inne. Poniższa
Nabór i selekcja do uprawiania sportu jako wieloletni proces
65
koncepcja nie neguje tego, co zaprezen- momencie zakwalifikowane do szko-
towano powyżej jako dorobek teore- lenia, tracą tę szansę bezpowrotnie.
tyczny i praktyczny polskich teoretyków A przecież dzieci (młodzież) rozwijają
i trenerów, ale wskazuje na inne jeszcze się w różnym tempie. Zupełnie czymś
możliwości. Troską Autora nie jest bo- innym jest np. wiek biologiczny, a czymś
wiem wyselekcjonowanie z zamkniętej innym wiek kalendarzowy, różne jest też
populacji osób o zidentyfikowanym tempo rozwoju psychofizycznego dzieci
talencie, najbardziej predestynowanych itd. Najgorsze jest to, że często w róż-
do uprawiania sportu. Przy czym sposób nych, stosowanych w praktyce, modelach
selekcji może być bardziej lub mniej naboru, kryteriami są: aktualny wynik
naukowy. Samo współzawodnictwo w sportowy, aktualna sprawność fizyczna,
pewnym stopniu rozwiązuje ten problem. aktualna budowa ciała czy aktualny po-
Autor prezentuje inne podejście. Pole- ziom rozwoju fizycznego. Tworzy się
ga ono na minimalizacji strat. Celem grupy treningowe jednolite wiekowo,
jest, aby w systemie szkolenia spor- a cel jest tylko jeden  przygotowanie
towego była możliwość rozwinięcia tych młodych sportowców do rozgry-
talentów sportowych bez względu na wek młodzieżowych (np. do Olimpia-
czas ich zidentyfikowania. dy Młodzieży). Nikt nie jest w stanie
Proponuję, aby także nabór stał się określić, jak wielu młodych ludzi, po-
procesem, czyli był możliwy na każdym siadających wybitny talent, nie może
etapie szkolenia sportowego. Założenia uprawiać sportu, gdyż albo zbyt póz
no
takiego systemu przedstawiono na ryc. 1 dowiedzieli się o takiej możliwości
(2). Zdaniem Autora podstawową wadą (zbyt póz
no talent został ujawniony),
stosowanych w praktyce systemów na- lub ich rozwój jest wolniejszy. Zbyt
boru i selekcji jest to, że nabór często wczesne zamykanie drogi do uprawiania
jest czynnością jednorazową. Często sportu jest najczęściej spowodowane
zdarza się, że jednostki, które z róż- kultywowaniem nieaktualnych już teorii
nych względów nie zostaną w danym o tzw.  wczesnej specjalizacji . Raczek
Ryc. 1. Schemat wielostopnio-
wego systemu naboru i selekcji
 opracowanie autorskie.
Jan Kosendiak
66
(7) udowodnił, że nieprawdą jest, że w nie  marnowaniem talentów sporto-
wieku kilkunastu lat zamyka się droga wych .
do opanowania w sposób mistrzowski Także w procesie selekcji powinny
wielu czynności ruchowych. Dlatego być stosowane w różnych etapach szko-
proponuję model, w którym nie tylko lenia różne kryteria selekcyjne:
selekcja, ale i nabór staje się procesem.  Selekcja typu A: utrata zdrowia,
W poszczególnych etapach treningowych brak motywacji do uprawiania spor-
stosuje się różne kryteria naboru. tu, jednoznacznie określony brak
 Nabór podstawowy  powinien możliwości rozwojowych, ujaw-
przebiegać na zasadach dotychczas nienie talentu do innej dyscypliny
przyjętych w danej dyscyplinie spor- sportu (z jednoczesną propozycją jej
tu. uprawiania).
 Nabór uzupełniający  powinien  Selekcja typu B: zatrzymanie roz-
nastąpić na początku etapu szkole- woju osobniczego na poziomie nie
nia podstawowego. Powinno się tu rokującym sukcesów w danej dyscy-
kwalifikować jednostki, które cechuje plinie sportu, zatrzymanie wyników
wolne tempo rozwoju osobniczego. sportowych na niskim poziomie,
Oczywiście osoby te będą realizować ujawnienie talentu do innej dyscypli-
inne cele treningowe niż zawodnicy, ny sportu (z jednoczesną propozycją
którzy rozpoczęli trening wcześniej. jej uprawiania).
 Nabór uzupełniający II  w drugiej  selekcja typu C  jedynym kryterium
części etapu szkolenia podstawowe- jest wartość wyniku sportowego da-
go, dotyczy osób, które, na przykład, nego sportowca.
zmieniają dyscyplinę sportu lub do- System o podobnych cechach za-
piero teraz ujawniły swoje wysokie projektowano i wdrożono w szkole
możliwości sportowe. mistrzostwa sportowego (sms) w lek-
 Nabór na podstawie wyników spor- koatletyce we Wrocławiu (1). Mimo
towych  może nastąpić nawet na wielu trudności system ten funkcjonuje,
końcu etapu szkolenia podstawowego a przykładem pozytywnym niech będzie
lub na początku etapu specjalistycz- przebieg kariery sportowej M. Mar-
nego. Powinna istnieć możliwość ciniszyna (olimpijczyk z Aten), który
kwalifikacji nielicznych jednostek,  wszedł do systemu szkolenia w sms
które dotąd nie trenowały, ale potrafią w wieku 18 lat.
uzyskiwać wyniki sportowe na wy-
Podsumowanie
sokim poziomie (np. 19-latka, który
bez treningu uzyskał wynik 10,75 s W doborze jednostek do uprawia-
w biegu na 100 m, co jest wynikiem nia sportu powinno się wykorzystywać
na poziomie I klasy sportowej). kombinację dwóch czynników:
Zastosowanie takiego systemu zmini-  zainteresowań (czy mu się chce),
malizuje zjawisko nazywane powszech-  możliwości (czy jest w stanie).
Nabór i selekcja do uprawiania sportu jako wieloletni proces
67
Strzelectwo sportowe. Wrocław 2007. Wy-
W praktyce sprawdza się zasada, że
dawnictwo BK, zeszyt 4, s. 53-56.
największe sukcesy w młodym wieku
3. Naglak Z.: Społeczne i metodyczne aspek-
uzyskują dzieci wcześnie dojrzewają-
ty sportu klasyfikowanego.  Studia i
ce, w latach póz
niejszych dominują
Monografie AWF we Wrocławiu 1987,
rówieśnicy rozwijający się normalnie
zeszyt nr 16.
4. Pac-Pomarnacki A.: Talent sportowy.
(dłuższa kariera). Nasuwa się pytanie:
 Sport Wyczynowy 2008, nr 4-6, s. 9-13.
czy celem naszej działalności trener-
5. Pac-Pomarnacki A.: Dyskusja. Talent
skiej jest wychowanie dziesiątków
sportowy  definicja, identyfikacja, selek-
 mistrzów w kategoriach młodzie-
cja, szkolenie.  Sport Wyczynowy 2008,
żowych, czy jednego mistrza olimpij-
nr 4-6, s. 111-159.
skiego? Każdy trener powinien sobie 6. Raczek J.: Podstawy szkolenia sportowego
dzieci i młodzieży. Warszawa 1991. RCM-
sam na to pytanie odpowiedzieć.
SKFiS. Biblioteka Trenera.
7. Raczek J.: Rozwój  podstawowy cel
i wyznacznik szkolenia sportowego dzieci
Piśmiennictwo
i młodzieży (wybrane aspekty).  Sport
1. Kosendiak J.: Gimnazjum sportowe i szko- Wyczynowy 2001, nr 9-10, s. 40-61.
ła mistrzostwa sportowego w lekkoatletyce 8. Sozański H. (red.): Podstawy teorii tre-
 projekt organizacji procesu szkolenia. ningu sportowego. Warszawa 1999. COS,
 Trening 2001, 3, s. 138-146. Materiały Biblioteka Trenera.
z Konferencji metodyczno-szkoleniowej 9. Ulatowski T. (red.): Zastosowanie metod
 Droga polskich sportowców do mistrzo- naukowych na potrzeby sportu. Warszawa
stwa . 2002. Biblioteka PTNKF, tom XI.
2. Kosendiak J.: Wielostopniowy system 10. Ważny Z.: Współczesny system szkolenia
naboru i selekcji do wyczynowego upra- w sporcie wyczynowym. Warszawa 1981.
wiania sportu [w:] Kurzawski K. (red.) Sport i Turystyka.