Zmiana warty

168

Program rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja

168

Program rozwoju Wojska Polskiego

i jego realizacja

Pismo szefa Sztabu Głównego do Generalnego
Inspektora Sił Zbrojnych przesyłające referaty
w sprawie rozbudowy Wojska Polskiego

Nowe kierownictwo wojska podjęło działania

zmierzające do unowocześnienia organizacji i wy-

posażenia armii. Znaczną inicjatywę w tym zakre-

sie przejawił Sztab Głów¬ny, któremu przyznano

szersze niż dotąd uprawnienia w przygotowaniu sił

zbrojnych do wojny.

Pierwszym krokiem było dokonanie szczegóło-

wej analizy stanu wojska i jego porównanie z czo-

łowymi armiami europejskimi, a głównie z armiami

naszych sąsiadów — jako przypuszczalnych prze-

ciwników — i na tej podstawie dokonanie oceny

wartości bojowej Wojska Polskiego. Wyniki tych

analiz dowiodły konieczności jak najszybszego

przygotowania programu modernizacji i rozbudowy

sił zbrojnych.

Rozbudowę rozumiano przede wszystkim jako

powiększenie możliwości mobilizacyjnych Wojska

Polskiego (które w 1935 r. z 30 pokojowych dywizji

piechoty było w stanie rozwinąć jedynie 33 dywizje

czasu wojny); jego struktury pokojowe miały być

zasadniczo zmo-

dernizowane, ale

tworzenie nowych

jednostek – ogra-

niczone do mini-

mum, koniecznego

ze względu na wy-

szkolenie i rozwi-

nięcie mobilizacyj-

ne.

W CAW zachowała się teczka opracowań zawie-
rających materiały porównujące organizację
i uzbrojenie Wojska Polskiego z czołowymi
armiami europejskimi. Stały się one punktem
wyjścia do prac nad programem rozwoju
naszych sił zbrojnych.

Centralne Archiwum Wojskowe

169

Centralne Archiwum Wojskowe

169

Organizacja prac nad programem rozbudowy armii.

Ekipa płk. dypl. Jana Sadowskiego

Czlonkowie ekipy specjalnej płk. dypl. Jana Sadowskiego. Od lewej: ppłk dypl. Stanisław Sadowski, ppłk dypl. Karol Hodoła, ppłk dypl. Mieczysław Sulislawski

Obok stałych komórek Sztabu Głównego,

w czerwcu 1936 r. w jego składzie utworzono spe-

cjalną ekipę pod kierownictwem płk. dypl. Jana

Jagmin-Sadowskiego. W jej skład weszli podpuł-

kownicy dyplomowani: Karol Hodała, Mieczysław

Sulisławski i Stanisław Sadowski. Na podstawie wy-

tycznych gen. Stachiewicza i jego zastępcy – gen. Ta-

deusza Malinowskiego lub płk. dypl. Józefa Wiatra

(szefa Oddziału I SG) ekipa ta opracowała oddziel-

ne referaty dotyczące poszczególnych zagadnień lub

rodzajów broni.

Każdy referat rozpoczynały dane porównawcze

na temat organizacji i wyposażenia omawianego ro-

dzaju broni w Polsce oraz w armiach: niemieckiej,

radzieckiej i francuskiej i poglądy na jego użycie tak-

tyczne. W dalszej części członkowie ekipy przedsta-

wiali propozycje zmian w organizacji i wyposażeniu

oraz postulaty dotyczące rozbudowy ilościowej da-

nego rodzaju wojska; referat uzupełniało zestawie-

nie kosztów rozbudowy. Autorzy referatów starali

się uwzględniać krajowe realia (wysokość budżetu

wojskowego, możliwości produkcyjne przemysłu

itp.), dlatego też zmuszeni byli często proponować

rozwiązania połowiczne, ale możliwe do realizacji

w krótkim przedziale czasu.

Referaty oraz kosztorysy programu rozbudo-

wy zostały przygotowane do początku roku 1937.

W miarę ich wykańczania, gotowe referaty były prze-

kazywane pod obrady Komitetu do Spraw Uzbroje-

nia i Sprzętu.

„(…) mogły istnieć – jak istniały i wcześniej – różnice zdań co do ewentualnego zagrożenia wojennego z jednego lub

drugiego kierunku, co do perspektyw przyszłości i lat pokoju, na jakie można liczyć układając program dozbrojenia i mo-

dernizacji sił zbrojnych. Nie było zaś różnic zdań co do pozostawania Polski w tyle za sąsiadami, co do samej konieczności

przekształcenia armii z takiej, jaką w istocie rzeczy była w roku 1920 w taką, jaką powinna by być w latach 1942–44 na

jakie obliczano osiągnięcie pełnej gotowości bojowej przez siły zbrojne Niemiec – Wehrmacht”.

(A. Rzepniewski, Wojsko Polskie wobec perspektywy zagrożenia wojennego

(13 maja 1935–31 sierpnia 1939 r.), Warszawa 1992)

Płk dypl. Jan Sadowski

Zmiana warty

170

Program rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja

170

Protokół z odprawy ekipy płk. dypl. Jana Sadowskiego z I zastępcą Szefa Sztabu Głównego gen. bryg. T. Malinowskim w dniu 2 X 1936 r. poświęconej opracowa-
niu referatów dotyczących rozbudowy poszczególnych działów wojska i rodzajów broni

Centralne Archiwum Wojskowe

171

Centralne Archiwum Wojskowe

171

„Terminarz prac nad rozbudową armii” – notatka ppłk. dypl. Mieczysawa Sulisławskiego informująca o harmonogramie prac „ekipy” w 1936 r.

Zmiana warty

172

Program rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja

172

Prezentowane wytyczne szefa Sztabu Głównego i jego
zastępcy dla ekipy płk. dypl. J. Sadowskiego z kwietnia
i maja 1937 r. obrazują etapy prac nad programem
rozbudowy armii

„Do roku 1936 wojsko nasze nie

było zorganizowane i wyposa-

żone nowocześnie. Rozbudowę i

modernizację rozpoczęto dopie-

ro z wiosna 1939 r. Czas 3 lat

był na wykonanie tej pracy za

krótki”.

IPMS, B.I.1b,

Relacja I zastępcy szefa

Sztabu Głównego gen bryg. Tadeusza

Malinowskiego

Centralne Archiwum Wojskowe

173

Centralne Archiwum Wojskowe

173

„Zestawienie wyników dotychczasowych prac nad rozbudową i modernizacją wojska” – notatka z 1937 r. przedstawiająca dotychczasowe rezultaty prac zespołu

Zmiana warty

174

Program rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja

174

„Zaopatrzenie wojska w broń nowoczesną, jednolitą, przezbrojenie wszystkich dywizji objętych planem zostało dokonane

w ostatnich latach. W toku była sprawa zaopatrzenia wojska w broń przeciwpancerną, przeciwlotnicza, ciężka i najcięższą.

Prace powyższe nie były jeszcze zakończone. Wymagały jeszcze bardzo znacznych środków pieniężnych.

W dziale przemysłu wojennego, a więc w dziale produkcji broni, amunicji, lotnictwa, broni pancernej, sprzętu saperskiego

i łączności wojsko dokonało olbrzymiego wysiłku, zważywszy stan początkowy i rozporządzane środki”.

(IPMS, B.I.11c/1, Relacja II Wiceministra Spraw Wojskowych

– Szefa Administracji Armii gen. bryg. Aleksandra Litwinowicza)

Centralne Archiwum Wojskowe

175

Centralne Archiwum Wojskowe

175

Na koszty programu rozbudowy Wojska Polskie-

go złożyły się kwoty wydatków na rozwój poszcze-

gólnych broni, ujęte w uchwałach KSUS, oraz środki

przeznaczone na przemysł wojenny.

Według wstępnych szacunków z grudnia 1936 r.

(a więc jeszcze w trakcie prac nad planem), koszty

rozbudowy broni i służb miały się zamknąć sumą

2317 mln zł, przy czym charakterystyczny jest roz-

kład planowanych wydatków: 44% przypadało na

walkę z zagrożeniem powietrznym, a 20% na walkę

z zagrożeniem pancernym. Świadczyło to, że w pro-

gramie doceniono wagę zwalczania nowoczesnych

środków napadu, których przyrost u potencjalnych

przeciwników postępował w bardzo szybkim tem-

pie.

Jednak już wiosną roku następnego szef Sztabu

Głównego, opierając się na dokładniejszych wyli-

czeniach, uznał podaną wyżej kwotę za niewystar-

czającą i wystąpił o podwyższenie jej do 4759 mln,

z czego koszty rozbudowy armii miały stanowić

2933 mln. Oznacza to, że rocznie na rozbudowę ar-

mii zamierzano wydawać około 800 mln, tj. tyle ile

poprzednio wynosił cały polski budżet wojskowy.

Część wydatków zamierzano pokryć z wspomnia-

nej już pożyczki, którą Polska otrzymała od Fran-

cji, resztę trzeba było wydatkować ze środków kra-

jowych. Poza budżetem MSWojsk. najznaczniejsze

środki finansowe na rozbudowę armii pochodziły

z Funduszu Obrony Narodowej oraz kwot przezna-

czonych na cele wojskowe w budżetach ministerstw

cywilnych.

W ujęciu procentowym z kwoty 4759 mln, którą

miano przeznaczyć do 1942 r. na wzrost potencjału

obronnego państwa, bezpośrednie koszty rozbudo-

wy wojsk lądowych miały stanowić 47,5%, lotnictwa

i obrony przeciwlotniczej – 32,1%, marynarki wo-

jennej – 2,5%, umocnień stałych – 3,9%; reszta, tj.

11% miała być przeznaczona na rozbudowę prze-

mysłu wojennego i zakup surowców.

Zmiana warty

176

Program rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja

176

„Przy projekcie rozbudowy armii Oddział I opierał się wyłącznie na uchwałach KSUS przyjmując zasadniczo, iż plan rozbu-

dowy wzgl. Reorganizacji poszczególnych broni uchwalony przez KSUS powini3n być zrealizowany w ciągu 4 lat od podję-

cia uchwały, o ile uchwały KSUS nie ustalały innych terminów i o ile pozwalały na to możliwości produkcyjne. Już jednak

w pierwszym roku (budżet 36/37), zasada ta została zachwiana na skutek otrzymania kwoty mniejszej niż wymagało

utrzymanie tej zasady oraz na skutek nieukończenia prac konstrukcyjnych nad nowym sprzętem”.

(IPMS, B.I.4a/2, relacja płk dypl. J.Wiatra, który w tym czasie pełnił funkcję szefa Oddziału I Sztabu Głównego)