opiekunka srodowiskowa 346[03] o1 01 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Janina Bujnowicz

Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych
aspektów rozwoju człowieka 346[03].O1.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Iwona Kłóska
mgr Dorota Kaczor

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska

Konsultacja:
dr Bożena Zając

Korekta:
mgr Joanna Iwanowska

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].O1.01
Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. WPROWADZENIE 3
2. WYMAGANIA WSTĘPNE 5
3. CELE KSZTAŁCENIA 6
4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ 7
5. ĆWICZENIA 9
5.1. Podstawy psychologii ogólnej

5.1.1.

Ćwiczenia 9

5.1.2. Sprawdzian postępów 13

5.2. Osobowość 14
5.2.1.

Ćwiczenia 14

5.2.2. Sprawdzian postępów 17

5.3. Podstawy psychologii rozwojowej

5.3.1.

Ćwiczenia 18

5.3.2. Sprawdzian postępów 22

5.4. Podstawy psychologii społecznej 23
5.4.1.

Ćwiczenia 23

5.4.2. Sprawdzian postępów 26

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

7. LITERATURA 37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekunka środowiskowa.
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu
modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
Poradnik dla nauczyciela oraz Poradnik dla ucznia. Poradnik dla ucznia skonstruowany jest
tak, aby umożliwić uczniom ukształtowanie umiejętności, właściwych dla tej jednostki
modułowej.

W Poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:

– wymagania wstępne,
– cele kształcenia,
– materiał nauczania,
– sprawdzian osiągnięć,
– literaturę.

Poradnik dla nauczyciela zawiera informacje i wskazówki niezbędne do efektywnego

zorganizowania procesu kształcenia w jednostce modułowej. Zamieszczono w

nim

następujące części:

– wymagania wstępne,
– szczegółowe cele kształcenia,
– przykładowe scenariusze zajęć,
– ćwiczenia,
– ewaluację osiągnięć ucznia,
– literaturę.

Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed

rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Należy zachęcić uczniów, aby zapoznali się
z wymaganiami i ocenili, czy je spełniają. Dotyczą one umiejętności, które uczniowie
ukształtowali podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie wymagań wstępnych pozwoli
uczniom na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych umiejętności, przewidzianych w
jednostce modułowej.

Szczegółowe cele kształcenia określają umiejętności, jakie uczeń powinien ukształtować

w wyniku procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć należy
zapoznać uczniów z celami kształcenia, aby dowiedzieli się, czego się nauczą.

W Poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe scenariusze zajęć.

Wskazują one sposób prowadzenia zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem metod zalecanych
w programie jednostki modułowej.

Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. Do każdego

tematu zamieszczono w Poradniku dla nauczyciela: ćwiczenia (tożsame z tymi, które znajdują
się w poradniku dla ucznia), które zawierają polecenie, wskazówki do realizacji, zalecane
metody nauczania – uczenia się oraz środki dydaktyczne. Wykonując poszczególne
ćwiczenia, uczeń powinien ukształtować umiejętności wyszczególnione w jednostce
modułowej.

Ewaluacja osiągnięć ucznia powinna zostać przeprowadzona za pomocą testów osiągnięć

szkolnych. W Poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe narzędzia pomiaru
dydaktycznego. Wszystkie zadania zamieszczone w testach obejmują treści objęte programem
nauczania oraz sprawdzają, czy uczeń osiągnął założone w jednostce modułowej cele. Każdy
test zawiera:

– plan testu sporządzony w formie tabelarycznej,
– punktację zadań,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– propozycję norm wymagań,
– instrukcję dla nauczyciela,
– instrukcję dla ucznia,
– kartę odpowiedzi,
– zadania testowe.

Ostatnim elementem Poradnika dla nauczyciela jest wykaz literatury. Zawiera on

zarówno pozycje przydatne uczniowi do pogłębienia wiedzy z zakresu programu jednostki
modułowej, jak i pozycje metodyczne.

Jednostka modułowa: Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów

rozwoju człowieka jest elementem modułu Podstawy funkcjonowania człowieka
w środowisku społecznym. Moduł ten składa się z 6 jednostek:

1. Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka.
2. Doskonalenie umiejętności komunikowania się.
3. Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów.
4. Doskonalenie umiejętności radzenia sobie ze stresem.
5. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej

pomocy.

6. Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej.

Jednostka Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju

człowieka zawiera podstawowe informacje na temat psychologicznych podstaw
funkcjonowania jednostki i pozwala na ukształtowanie umiejętności niezbędnych do
wykonywania zawodu opiekunki środowiskowej.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były

różnymi metodami, uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne). Formy organizacyjne
pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy
zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

– brać czynny udział w dyskusji i stosować konstruktywną krytykę,
– formułować i jasno wyrażać opinie,
– współpracować w zespole i przyjmować w nim różne role,
– samodzielnie analizować teksty źródłowe,
– obserwować i wyciągać wnioski z obserwacji,
– wykazywać aktywność w dochodzeniu do wiedzy i umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:

− wyjaśnić, na czym polega jedność organizmu człowieka i środowiska,

− scharakteryzować procesy psychiczne,

− określić rolę procesów poznawczych w poznawaniu rzeczywistości,
− scharakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne,

− scharakteryzować podstawowe teorie osobowości,

− zastosować wybrane metody poznawania osobowości,
− scharakteryzować zmiany rozwojowe w poszczególnych okresach życia człowieka,

− wykazać wpływ motywacji na aktywność człowieka,

− wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój osobowości,
− określić wpływ warunków środowiskowych na rozwój i zachowanie jednostki,

− scharakteryzować grupę społeczną, jej funkcje i zadania,

− przedstawić różne aspekty pełnienia ról społecznych,
− zanalizować czynniki społeczne wpływające na kształtowanie postaw prospołecznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć I

Temat: Charakterystyka procesów psychicznych

Czas trwania: 90 minut.

Cele kształcenia:

W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:
– zdefiniować poszczególne procesy psychiczne,
– scharakteryzować procesy psychiczne,
– określić rolę procesów psychicznych w poznawaniu rzeczywistości.

Metody nauczania – uczenia się:

Gra dydaktyczna.

Formy organizacyjne zajęć:

− praca jednolita,

− praca grupowa.

Środki dydaktyczne:

– papier,

ołówek, teksty do ćwiczeń, różne drobne przedmioty – ważne, aby były różne

w kształcie, ewentualnie smaku, zapachu, aby wydawały różne dźwięki itp.

Przebieg zajęć:

1. Przypomnienie w formie pogadanki wiadomości przekazanych uczniom na

wcześniejszych zajęciach i uzupełnionych poprzez samodzielną lekturę materiału
nauczania w Poradniku dla ucznia.

2. Przed rozpoczęciem ćwiczenia nauczyciel rozdaje różnym uczniom różne przedmioty lub

prosi o wyjęcie piórników, butelek z płynem, itp.

3. Wykonywanie przez uczniów ćwiczeń zgodnie z instrukcją zamieszczoną w Poradniku

dla ucznia (4.1.3. Ćwiczenia: 1, 2, 3, 4, 5).

4. Przed rozpoczęciem ćwiczenia 5 nauczyciel rozdaje odpowiednie teksty do ćwiczenia.
5. Uczniowie wykonują kolejno ćwiczenia.
6. Przez cały czas nauczyciel kontroluje pracę uczniów, służy pomocą, jeśli coś jest

niejasne, tłumaczy, zachęca do dłuższego zastanowienia się.

7. Nauczyciel rozpoczyna po każdym ćwiczeniu rozmowę z całą klasą i zachęca do

formułowania wniosków.

8. Podsumowanie zajęć.
9. Ocena aktywności uczniów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć II

Temat: Czteroczynnikowa teoria rozwoju człowieka

Czas trwania: 90 minut.

Cele kształcenia:

W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:

− sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
− dobrać argumenty do dyskusji,

− sformułować wnioski płynące z dyskusji,

− określić, jakie czynniki wpływają na rozwój człowieka,
− wyjaśnić rolę czynników rozwojowych w życiu człowieka,

− wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój osobowości.

Metody nauczania – uczenia się:

Dyskusja panelowa.

Formy organizacyjne zajęć:

– praca jednolita,
– praca grupowa,
– praca zróżnicowana.

Przebieg zajęć:

1. Nauczyciel omawia założenia czteroczynnikowej teorii rozwojowej.
2. Nauczyciel rozdaje instrukcję do ćwiczenia.
3. Uczniowie dzielą się na cztery grupy, zgodnie z instrukcją zamieszczoną w Poradniku dla

ucznia (4.3.3. Ćwiczenie 1).

4. Nauczyciel przypomina zasady dyskusji panelowej:

– Rzecznicy grup zajmują miejsca na środku sali.
– Każdy mówca ma określony czas – 2 minuty.
– Początkowo prezentuje podstawowe argumenty mające udowodnić jego rację.
– Nie wolno sobie przerywać, następny mówca spokojnie czeka na swój czas.
– Kolejny mówca odpowiada krytyką na usłyszane argumenty i przedstawia opinię

swojego zespołu.

– Pozostałe osoby stanowią publiczność i biorą udział w drugiej części dyskusji

(dodatkowe pytania, dodatkowe argumenty, formułowanie wniosków).

5. W zespołach uczniowie przygotowują argumenty do dyskusji.
6. Każdy zespół wybiera swojego rzecznika.
7. Nauczyciel wybiera prowadzącego dyskusję i osobę odpowiedzialną za pilnowanie czasu.
8. Uczniowie po opracowaniu argumentów w grupach przechodzą do dyskusji.
9. W drugiej części dyskusji biorą udział wszyscy uczniowie zgodnie z ustalonymi

wcześniej zasadami.

10. Podczas podsumowania dyskusji uczniowie formułują wnioski dotyczące roli

poszczególnych czynników rozwojowych w życiu człowieka.

11. Ocena pracy uczniów, przygotowania argumentów (logika, rzeczowość, kultura

wypowiedzi) i trzymania się ustalonych zasad.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. PODSTAWY PSYCHOLOGII OGÓLNEJ

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz, jakich wrażeń dostarcza Ci przedmiot.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobierać partnera do wykonania tego ćwiczenia,
2) podawać różne przedmioty partnerowi i brać od niego różne przedmioty,
3) kolejno opisywać, jakich wrażeń zmysłowych dostarczają te przedmioty, zwracając

uwagę na wymienienie wszystkich rodzajów wrażeń,

4) na forum całej klasy omówić swoje doświadczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– długopis, jabłko, kartka papieru, materiał, woda.

Ćwiczenie 2

Utwórz wyobrażenie odtwórcze.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) usiąść wygodnie i zamknąć oczy,
2) wyobrazić sobie twarz kogoś bliskiego,
3) postarać się jak najdłużej utrzymać ten obraz przed oczami, jednocześnie wyobrażając

sobie całą twarz i jej szczegóły,

4) po zakończeniu wymienić się z sąsiadem uwagami na temat tego wyobrażenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

– kartka,

długopis.

Ćwiczenie 3

Utwórz wyobrażenie twórcze.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) usiąść wygodnie i zamknąć oczy,
2) wyobrazić sobie, że jest na przyjęciu u Królewny Śnieżki. Wyobrazić sobie jej zamek,

gości, potrawy na przyjęciu. Swobodnie w wyobraźni poruszać po zamku i prowadzić
rozmowy,

3) otworzyć oczy i porozmawiać z sąsiadem o różnicach w obu wyobrażeniach (porównać

z wyobrażeniami z ćwiczenia 2).

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– kartka,

długopis.

Ćwiczenie 4

Sprawdź swoją pamięć.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania tego ćwiczenia,
2) na kartce papieru napisać ciągi przypadkowych liczb zaczynając od ciągu

trzyelementowego w każdym następnym ciągu zwiększając o jeden element dojść do
dziewięciu elementów,

3) przeczytać powoli pierwszy ciąg, a partner po zakończeniu czytania próbuje napisać

liczby, jakie usłyszał w takiej samej kolejności,

4) powtarzać próby z każdym następnym ciągiem, podając partnerowi ciąg o jeden element

dłuższy,

5) zakończyć ćwiczenie, gdy partner popełni 2 razy błąd,
6) zamienić się rolami,
7) powtórzyć ćwiczenie tym razem jednak zadanie osoby powtarzającej liczby jest

trudniejsze. Po usłyszeniu ciągu liczb ma je odtworzyć w kolejności odwrotnej (od
ostatniej do pierwszej),

8) porównać swoje wyniki z pierwszej i drugiej próby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– kartka,

długopis.

Ćwiczenie 5

Sprawdź wybiórczość swojej pamięci.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) przeczytać tekst – partner stara się skupić,
3) rozwiązać zagadkę - jeśli nie udaje się od razu, to zastanowić się, czego nie zapamiętał

i dlaczego,

4) posłuchać tekstu czytanego przez partnera,
5) zadać podane na kartce pytania,
6) odpowiedzieć na pytanie: Czym różnił się sposób zapamiętywania?

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– teksty 1 i 2.

Tekst 1.
Nocny dozorca śnił, że jego dyrektor wsiada do samolotu, leci do Brazylii i ginie
w katastrofie. Zaraz rano dozorca pędzi do dyrektora, opowiada mu sen i zaklina by nie
wsiadał do samolotu. Robi to z taką sugestywną siłą, że dyrektor planowany lot odkłada.
Samolot rzeczywiście ulega katastrofie, mimo to dozorca zostaje zwolniony. Dlaczego
dyrektor zwolnił człowieka, który ratował mu życie?

Tekst 2.
Wyobraź sobie, że przeżyłeś to przyjemne zdarzenie.

Idziesz na obiad do dobrej restauracji. Wchodzisz do sali i siadasz przy stole nakrytym białym
obrusem. Czytasz menu. Zamawiasz średnio wysmażony befsztyk, pieczone ziemniaki
z kwaśną śmietaną i sałatę polaną sosem z niebieskim serem. Wybierasz z karty czerwone
wino. Po paru minutach podchodzi kelner, niosąc sałatę. Później przynosi resztę potraw.
Obiad smakuje ci z wyjątkiem befsztyka, który jest trochę zanadto wysmażony.

Pytania:
– Jaki zamówiłeś sos do sałaty?
– Czy obrus był w czerwoną kratkę?
– Co zamówiłeś do picia?
– Czy kelner przyniósł ci menu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Sprawdź, czy ulegasz fiksacji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) do wykonania tego ćwiczenia dobierać partnerów do pracy w trzyosobowej grupie,
2) przeczytać instrukcję,
3) po rozwiązaniu zagadki zastanowić się, dlaczego była trudna.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– zapałki, kartka, świeczka, pinezki, długopis, teksty poleceń.

Tekst1.
Weź 6 zapałek i ułóż z nich 4 trójkąty. Zapałek nie wolno łamać.

Tekst 2.
Czy potrafisz przymocować świeczkę do tablicy mając do dyspozycji pudełko zapałek,
pinezkę i świeczkę?

Ćwiczenie 7

Wskaż niejasności w wyrażaniu uczuć, które zachodzą, gdy nie opisuje się uczuć.

1. Dziewczyna pyta swojego chłopaka: „Dlaczego nie możesz nigdy przyjść na czas”. Co by

ta dziewczyna mogła powiedzieć, gdyby jasno opisywała swoje uczucia?

2. Zauważyłeś, że w Twojej grupie ktoś, kto zwykle dużo mówił, nagle ucichł. Co by ta

osoba mogła powiedzieć, gdyby jasno opisywała swoje uczucia?

3. Podczas spotkania grupy słyszysz, jak Janek mówi do Adama: „Za dużo gadasz”. Co

Janek mógłby powiedzieć, gdyby jasno opisywał swoje uczucia?

4. Zosia nagle zmieniła temat po uwadze zrobionej przez Anię. Co Zosia mogłaby

powiedzieć, gdyby jasno opisywała swoje uczucia?

5. Chłopak mówi do dziewczyny: „Nie powinnaś mi dawać takich drogich prezentów”. Co

mógłby powiedzieć, gdyby jasno opisywał swoje uczucia?

6. Pasażer mówi do taksówkarza: „Czy musimy jechać tak szybko?” Co pasażer mógłby

powiedzieć, gdyby jasno opisywał swoje uczucia?

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w trzyosobowym zespole,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) dla każdej z podanych sytuacji opisać dwa różne uczucia, które mogą być wyrażone

takim zdaniem,

3) porównać swoje odpowiedzi z innymi członkami grupy. Jeśli są różne podyskutować na

ten temat,

4) w całej klasie porozmawiać o skutkach niejasnego wyrażania uczuć. Co się dzieje, kiedy

ktoś niejasno przedstawia swoje uczucia? Jak na to odpowiadają inni? Co czują?

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– kartka,

długopis.

Ćwiczenie 8

Sprawdź, w jaki sposób ujawniasz i wyrażasz swoje uczucia.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dobrać partnerów do pracy w czteroosobowej grupie,
2) przypomnieć sobie jakieś zdarzenie, które silnie na niego wpłynęło,
3) opowiedzieć o zdarzeniu partnerom w grupie,
4) jeżeli opowiada zdarzenie jeden z partnerów – zadawać mu pytania, aby dopytać się

o szczegóły,

5) jeżeli w danym momencie nie opowiada zdarzenia, ani nie zadaje pytań – obserwować

i notować osiągnięcia (trafność zadawanych pytań, sposób zadawania pytań)
dopytującego się,

6) po zakończeniu opowiadania uczestniczyć w podsumowaniu – w jaki sposób

opowiadający mówił o swoich uczuciach i czy dopytujący umiał rozmawiać o czyichś
uczuciach,

7) zmieniać się w roli dopytującego.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– kartka,

długopis.

5.1.2. Sprawdzian postępów

Uczeń potrafi: Tak Nie

1) wyjaśnić, na czym polega jedność organizmu człowieka

i środowiska,

2) scharakteryzować procesy psychiczne,
3) określić rolę procesów poznawczych w poznawaniu

rzeczywistości,

4) scharakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. OSOBOWOŚĆ

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Weź udział w debacie według tezy: „Osobowość powoduje, że sami stwarzamy takie

sytuacje, na które chcemy reagować”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty,
2) znaleźć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie przeciwnej,
3) jeżeli jest w grupie popierającej tezę przygotować argumenty na jej poparcie,
4) jeżeli jest w grupie negującej tezę przygotować argumenty potrzebne do zanegowania,
5) z każdej grupy wybierać 3 osoby reprezentujące grupę w debacie,
6) ze wszystkich członków debaty wybrać przewodniczącego, osobę, która będzie pilnowała

czasu wypowiedzi. Pozostałe osoby przyjmują rolę obserwatorów,

7) zastosować się do wymagań roli, jaką na siebie przyjął.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− metoda debaty.

Środki dydaktyczne:

– kartka,

długopis.

Ćwiczenie 2

Określ własną tożsamość za pomocą „mapy życia”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie jak wyglądało Jego życie do dnia dzisiejszego,
2) na arkuszu narysować „mapę drogową” swojego dotychczasowego życia, począwszy od

narodzin, na mapie powinny być widoczne dobre miejsca, a także drogi „otwarte”,
postoje z pięknym widokiem itp., powinny być też inne miejsca – wyboje, dziury,
szpitale, roboty drogowe itp.,

3) zaznaczyć przeszkody, objazdy, przebudowy oraz główny kierunek dzisiejszej trasy,
4) na koniec narysować drogi przyszłości,
5) porównać trasę dotychczasowego życia z drogą przyszłości,
6) zastanowić się, w jaki sposób będzie omijać w przyszłości przeszkody,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) porównać swój rysunek z rysunkami kolegów,
8) porównać oceny zdarzeń życiowych i sposoby radzenia sobie z napotykanymi

trudnościami.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– duży arkusz papieru, flamastry.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź wywiad z koleżanką/kolegą.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie informacje na temat rozmowy i wywiadu,
2) ustalić cel przeprowadzanego wywiadu,
3) napisać pytania do wywiadu,
4) dobrać partnera i przeprowadzić z nim wywiad,
5) zapisać otrzymywane informacje,
6) zastanowić się czy o wszystko zapytał i czy odpowiedzi są zadowalające,
7) dobrać innego partnera i przeprowadzić z nim rozmowę na ten sam temat,
8) porównać ilość i jakość otrzymanych informacji,
9) uczestniczyć w dyskusji o tym, w jaki sposób powinna się zachowywać osoba zbierająca

informacje.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– kartka,

ołówek.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź obserwację zachowania wybranej osoby.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie informacje na temat obserwacji,
2) wybrać obiekt do obserwacji,
3) obserwować wybrany obiekt przez 10 minut,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) w trakcie obserwacji zapisywać wszystko, co zauważył,
5) po skończonej obserwacji przeczytać krytycznie swoje notatki – czy rzeczywiście

wszystko to co zapisane można było zaobserwować, czy nie pojawiła się interpretacja,
czy nie pominięto szczegółów,

6) uczestniczyć w rozmowie w grupie o trudnościach, z jakimi musi sobie radzić

obserwator.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– kartka,

ołówek.

Ćwiczenie 5

Określ, jakie błędy zawierają podane przykłady obserwacji.
Przykłady tekstu:

– Na lekcji Paweł zachowywał się na ogół dość dobrze. Były jednak momenty, gdy nie

zachowywał się poprawnie. Czasem zgłaszał się do odpowiedzi. Niektóre jego
odpowiedzi były trafne. Rozwiązywał na tablicy zadanie matematyczne. Wykonał je dość
dobrze, ale kilka razy się pomylił.

– Hospitowałem lekcję biologii. Tematem były zwierzęta domowe. Dzieci oglądały różne

obrazki. Krysia wykazywała dużą spostrzegawczość.

– Dzisiaj byłam na lekcji matematyki. Adrian był przy tablicy i nie umiał rozwiązać

zadania. Później był też pytany i też nie odpowiedział. Adrian nie ma zdolności do
matematyki.

– Na lekcji polskiego dzieci uczyły się wiersza. Potem Janek powiedział wiersz głośno.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) przeczytać kolejno podane przykłady obserwacji i zastanowić się, jakie zawierają błędy,
3) dobrać się czwórkami i porównać wnioski,
4) spróbować w grupie określić, jak należy poprawnie pisać obserwację,
5) napisać jasną instrukcję dla osoby, która ma przeprowadzić i opisać obserwację,
6) zaprezentować na forum klasy efekty pracy grupy,
7) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– papier, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Sprawdź, które informacje są prawdziwe, a które wynikają z Twojego sposobu

interpretowania świata.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w trzyosobowej grupie,
2) usiąść z partnerami w kole, twarzą do siebie,
3) przyjąć rolę osoby A, B, lub C,
4) jako osoba A patrząc na osobę B powiedzieć, co widzi,
5) przyjrzeć się uważnie i wymieniać wszystko, co zauważy (w ciągu ok. 2 – 3 min),
6) jako osoba C sprawdzić, czy A rzeczywiście widzi to, o czym mówi,
7) zamienić się i osoba B patrząc na C mówi, co myśli sobie patrząc na nią (też 2 – 3 min),
8) osoba A sprawdza, czy B wypowiada jedynie własne myśli,
9) trzecia zmiana. Osoba C, patrząc na A mówi, co czuje patrząc na nią (2 – 3 min),
10) osoba B kontroluje, czy C rzeczywiście mówi o uczuciach,
11) dokonać zmian ról, aż wszyscy przejdą przez wszystkie trzy etapy – widzę, myślę, czuję,
12) uczestniczyć u dyskusji w całej klasie o tym, co było trudne w tym ćwiczeniu i czy udało

odkryć coś nowego w swoim poznawaniu rzeczywistości.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− metoda gry ról.

Środki dydaktyczne:

– papier, przybory do pisania.

5.2.2. Sprawdzian postępów

Uczeń potrafi: Tak Nie
1) scharakteryzować podstawowe teorie osobowości
2) zastosować wybrane metody poznawania osobowości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. PODSTAWY PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Weź udział w dyskusji „Który czynnik rozwojowy jest najistotniejszy dla człowieka,

kiedy i dlaczego?”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) znaleźć swoje miejsce w jednym z 4 zespołów – tym, który będzie zajmował się

czynnikiem rozwojowym, który uważa za najważniejszy,

2) poszukać w grupie argumentów na poparcie swojego stanowiska,
3) przyjrzeć się różnym okresom rozwojowym w życiu człowieka i zanalizować rolę

wybranego czynnika na przestrzeni rozwoju,

4) wybrać rzecznika swojej grupy, który przedstawi argumenty grupy na forum klasy,
5) sprawdzić, czy po wysłuchaniu argumentów innych grup nie zmieni zdania,
6) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− dyskusja panelowa.

Środki dydaktyczne:

– kartka, przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Określ, w jaki sposób otoczenie i niemowlę nawiązują pierwsze więzi emocjonalno-

społeczne.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres i

techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) obejrzeć film „Bobas. Świat widziany oczami niemowlęcia”,
2) wskazać sposoby nawiązywania kontaktu przez niemowlę z otoczeniem,
3) uczestniczyć w prezentacji i podsumowaniu ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− dyskusja frontalna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

– telewizor, odtwarzacz wideo, film „Bobas. Świat widziany oczami niemowlęcia”.

Ćwiczenie 3

Zidentyfikuj sposoby wyrażania uczuć w różnych stadiach rozwojowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy pięcioosobowej grupie. Każdy w grupie przyjmuje rolę osoby

w innym okresie rozwojowym,

2) uczestniczyć w odegraniu scenki konfliktu, zwracając uwagę, aby zachowywać się

zgodnie z przyjętą rolą,

3) porównać w grupie poszczególne zachowania,
4) odpowiedzieć na pytania: „Czy któreś z prezentowanych zachowań sprawiały trudność?

Dlaczego?”,

5) zaprezentować wnioski na forum klasy.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− metoda gry ról.

Środki dydaktyczne:

– arkusz papieru, przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj sposoby komunikowania się na różnych poziomach rozwojowych. Zdefiniuj

w zrozumiały sposób (w zależności od okresu rozwojowego słuchacza) poniższe pojęcia.
– Drużba to asystent przy ślubie.
– Kaskada to niewielki wodospad tworzący kilka progów.
– Keson to cylinder żelazny wpuszczany na dno zbiornika wodnego ułatwiający budowanie

filaru mostowego.

– Klimat to zespół czynników atmosferycznych występujących na danym obszarze,

wyodrębniający go spośród innych obszarów.

– Kopalnia to zakład górniczy zajmujący się wydobywaniem z ziemi kopalin użytecznych.
– Kwasoryt to technika graficzna polegająca na wytrawieniu rysunku kwasem azotowym na

płytce metalowej.

– Lumbago to reumatyczne zapalenie mięśni okolicy lędźwiowej.
– Maszkaron to motyw dekoracyjny w formie groteskowo–fantazyjnie ujętej stylizowanej

głowy ludzkiej lub zwierzęcej.

– Dydaktyka to dział pedagogiki traktujący o nauczaniu.
– Hydrodynamika to nauka zajmująca się prawami ruchu cieczy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w jednej z pięciu grup. Każda grupa przyjmuje rolę opiekuna

osoby w innym okresie rozwojowym,

2) wytłumaczyć w sposób zrozumiały dla podopiecznego podane definicje,
3) porównać swoje propozycje z propozycjami innych osób w grupie,
4) porównać swoją pracę z pracami innych grup,
5) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− gra dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

– kartka,

ołówek.

Ćwiczenie 5

Określ swój system sensoryczny.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia, najlepiej kogoś, kto Go dobrze zna,
2) przeczytać uważnie otrzymany tekst,
3) zastanowić się, jaki jest Jego system sensoryczny,
4) porównać swoje spostrzeżenia ze spostrzeżeniami kolegi na swój temat. Odpowiedzieć na

pytanie „Czy jest coś, co Cię zaskoczyło?”

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− uczniowie wykonują ćwiczenie w parach na podstawie analizy otrzymanego od

nauczyciela tekstu.

Środki dydaktyczne:

– Tekst dla każdego ucznia.
System sensoryczny to innymi słowy, podstawowy, odruchowo uaktywniany preferowany
zmysł, czyli właściwy nam sposób odbierania i reagowania na informacje przekazywane
kanałem wzrokowym, słuchowym lub kinestetycznym. Sposób ten decyduje o tym, jak
odbieramy świat, jakiego typu informacje najlepiej spostrzegamy i pamiętamy, czyli jak
tworzymy reprezentację świata. System ten determinuje naszą osobistą strategię uczenia się.
Wzrokowcy – lubią wykresy, tabele, teksty zorganizowane. Lubią się uczyć poprzez patrzenie
lub obserwację pokazu (demonstracje). Lubią słowa typu: zobacz, cel, perspektywa,
obserwować, obraz, horyzont, to wygląda, to jest jasne, mało klarowne… Powiedzą: Ten
pomysł wygląda dobrze.
Lubią opisy, pamiętają twarze, zapominają imiona, lubią robić notatki, formułują myśli
w postaci obrazów. Koncentrację zburzy im nieporządek i ruch. Lubią robić listy rozwiązań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lubią wpatrywać się w coś, rysować. Są ekspresyjni, łatwo płaczą lub „zabijają wzrokiem”,
nie lubią dużo mówić, lubią porządek i schludność, preferują sztuki wizualne.
Słuchowcy – lubią słuchać innych lub siebie. Lubią słowa typu: posłuchaj, rozmowa, to brzmi
przekonująco, to daje harmonię, zgrzyt, nie brzmi mi to, lub to brzmi interesująco. Lubią
dialog i rozmowy, unikają długich opisów (przyrody), nie zauważają ilustracji, poruszają
ustami i czytają „po cichu”. Powtarzają głośno to, co napisali, dobrze pamiętają imiona,
zapominają twarze. Zapamiętanie następuje poprzez głośne powtarzanie materiału. Myślą w
słowach i dźwiękach, nie zwracają uwagi na szczegóły, łatwo się dekoncentrują w wyniku
hałasu, głośno myślą, nucą, rozmawiają ze sobą, lubią wypowiedzi typu „potok słów”. Lubią
słuchać, ale z pewnym zniecierpliwieniem czekają, aby się wtrącić. Lubią wykłady, długie
wypowiedzi własne. Wolą muzykę niż sztuki wizualne. Wolą mówić o dziełach sztuki niż je
oglądać.
Czuciowcy (kinestetycy) – lubią się uczyć poprzez wykonywanie i bezpośrednie
zaangażowanie, lubią czuć emocje, ruch, zapachy, smaki i słowa: poszło gładko, to mi nie
leży, śliska sprawa, zaplątana, świeża myśl. Powiedzą: czuję to, to ma dobry smaczek.
Ulubionym zajęciem nie jest czytanie, ale lubią wartkie akcje. Mają kłopoty z ortografią,
najlepiej pamiętają to, co sami wykonali, wyobraźnia ich pracuje w ruchu, muszą się
poruszać, wiercić, lubią coś trzymać, czymś manipulować, podskakują z zadowolenia, tupią
ze złości, gestykulują. Lubią bliski kontakt z drugim człowiekiem podczas rozmowy
(dotykanie, klepanie), ale nie są dobrymi słuchaczami.
Osób o preferowanym systemie sensorycznym kinestetycznym, słuchowym i wzrokowym jest
mniej więcej po równo.

Ćwiczenie 6

Rozpoznaj, jakie są konsekwencje spotkania różnych typów sensorycznych?

– opiekunka słuchowiec – podopieczny kinestetyk
– opiekunka wzrokowiec – podopieczny kinestetyk
– opiekunka kinestetyk – podopieczny słuchowiec
– opiekunka słuchowiec – podopieczny wzrokowiec

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Uczniowie koniecznie muszą wykonać ćwiczenie 5, by poznać różne
typy sensoryczne. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w trzyosobowym zespole najlepiej w ten sposób, aby w miarę

możliwości w każdej trójce znalazły się osoby o różnych typach sensorycznych,

2) korzystając z informacji z poprzedniego ćwiczenia rozpatrzyć konsekwencje spotkania

osób wskazanych w tekście ćwiczenia,

3) zaprezentować wyniki pracy grupy na forum klasy,
4) odpowiedzieć na pytanie „Na jakie elementy kontaktu musi zwrócić uwagę opiekunka,

aby być w pełni zrozumiałą dla swojego podopiecznego?”

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− metoda dyskusji wielokrotnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

– arkusz papieru, przybory do pisania.

5.3.2. Sprawdzian postępów

Uczeń potrafi: Tak Nie
1) scharakteryzować zmiany rozwojowe

w poszczególnych okresach życia człowieka

[[

[

2) wykazać wpływ motywacji na aktywność człowieka

3) wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój

osobowości

4) określić wpływ warunków środowiskowych na rozwój

i zachowanie jednostki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. PODSTAWY PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jakie korzyści i niedogodności dla rozwoju dziecka wynikają z określonych pozycji

dziecka w rodzinie?

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dobrać partnerów do pracy w 4 – 5 osobowej grupie. Najlepiej, jeśli w każdej grupie

znajdą się osoby zajmujące w swojej rodzinie różne pozycje (jedynak, starsza siostra,
młodsza siostra itp.),

2) porozmawiać w grupie o blaskach i cieniach każdej z ról w rodzinie,
3) odpowiedzieć na pytania:

– w jaki sposób można wykorzystać swoją pozycję?
– jakie mogą być nieprawidłowe układy w podejmowaniu ról w rodzinie?
– czy każda pozycja może być zła lub idealna, dlaczego,

4) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− metoda dyskusji wielokrotnej.

Środki dydaktyczne:

– arkusz papieru, przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy podejmowanych ról społecznych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4-osobowej grupie,
2) wyobrazić sobie, że jest na przyjęciu,
3) wejść w rolę swojego rodzica i podjąć z innymi „rodzicami” rozmowę o swoich

dzieciach,

4) starać się używać typowych dla rodzica zwrotów i określeń,
5) słuchać uważnie tego, co i w jaki sposób mówią inni „rodzice”,
6) wyjść z roli i porozmawiać z innymi uczestnikami ćwiczenia o roli rodzica,
7) ocenić na skali 10 stopniowej swoje stosunki z rodzicami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) zastanowić się, czego nauczył się od swoich rodziców,
9) spróbować określić, jakie Jego zachowania są wynikiem Jego układów w rodzinie.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− metoda gry ról oraz dyskusji wielokrotnej.

Środki dydaktyczne:

– arkusz papieru, przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Sprawdź, jaką rolę przyjmujesz w grupie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 8 – 10 osobowej grupie,
2) przeczytać uważnie instrukcję do ćwiczenia,
3) przedyskutować z partnerami każdą propozycję, zanim grupa podejmie ostateczną

decyzję,

4) aktywnie uczestniczyć w pracy grupowej,
5) po podjęciu decyzji przez grupę sprawdzić, czy jest ona zgodna z Jego wyborami,
6) przeanalizować w grupie, w jaki sposób były podejmowane decyzje,
7) zastanowić się, jaki jest Jego udział w końcowym efekcie pracy grupowej,
8) określić na skali 10 stopniowej poziom swojej satysfakcji z pracy. Zastanowić się, czy

mógł być wyższy, co należało zrobić, dlaczego tak nie postąpił,

9) w całej grupie określić, jaką każdy uczestnik ćwiczenia przyjął rolę grupową, jakie były

jej plusy a jakie minusy?

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− metoda gry dydaktycznej.

Środki dydaktyczne:

– instrukcja do wykonania ćwiczenia dla każdego ucznia.

Tekst I
Wasza grupa została specjalnie wybrana do wypełnienia ważnej misji. Zostaniecie
przeniesieni w miejsce, które nigdy nie było zamieszkałe przez cywilizowanych ludzi. Gdy
się tam znajdziecie musicie stworzyć nową społeczność. Przed wyjazdem musicie podjąć
kilka decyzji, które będą miały podstawowe znaczenie dla powodzenia waszej misji.
Opracujcie zasady i określcie wybory najpierw samodzielnie, a następnie ustalcie z innymi
członkami grupy wspólną listę.

1) Musicie określić podstawowe zasady, które będą decydowały w przyszłości o waszym

postępowaniu, które będą podstawą reguł waszej społeczności.

2) Macie prawo zabrać ze sobą:

a) trzy zwierzęta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) trzy rośliny,
c) trzy książki,
d) trzy przedmioty codziennego użytku.

3) Możecie do swojej grupy dołączyć jeszcze pięć osób z poniższej listy:

plastyczka 28

lat,

czarna

pielęgniarz 22

lata

biały

prawnik 62

lata

Azjata

architekt 40

lat

biała

przywódca religijny

41 lat

czarny

hippis, wolnomyśliciel 18

lat

Indianin

doktor historii i filozofii

25 lat

czarna

uczona 26

lat

Azjatka

miłośniczka przyrody

60 lat

Indianka

dziewczynka 9

lat

biała

inżynier 47

lat

czarny

matka z dwojgiem dzieci

23 lata

czarna

muzyk 55

lat

biały

polityk 26

lat

biały

policjantka 21

lat

biała

socjalistka i feministka

19 lat

biała

weterynarz 37

lat

czarna

poeta 44

lata

biały

przedsiębiorca pogrzebowy

43 lata

biały

filmowiec 32

lata

Indianin

doradca wojskowy

29 lat

biały

informatyk 42

lata

biały

lingwista 60

lat

biały

Tekst II Role przyjmowane w grupie

Role w grupie
Przywódca – szef – zgadzaj się ze mną
Zamknięty – wyciągaj ze mnie wszystko
Podpieracz ścian – nie zwracaj na mnie uwagi
Ekspert – konsultuj się ze mną
Komediant – wesołek – śmiej się ze mnie
Dewiant – jestem inny
Kozioł ofiarny – wszystko, co złe to przeze mnie
Delikates – obrażalski – traktuj mnie łagodnie
Naturalny – bierz mnie takiego, jaki jestem
Głuptas – ośmieszaj mnie
Uległy – ze mną się nie musisz liczyć

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4.2. Sprawdzian postępów

Uczeń potrafi: Tak Nie

1) scharakteryzować grupę społeczną, jej funkcje i zadania,

2) przedstawić różne aspekty odgrywania ról społecznych,

3) zanalizować czynniki społeczne wpływające na

kształtowanie postaw prospołecznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Sprawdzian I

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Charakteryzowanie
psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka”

Test składa się z 13 zadań wielokrotnego wyboru.
Zadania 1, 2, 3, 8, 9, 10, 11, 12 są z poziomu podstawowego.
Zadania 4, 5, 6, 7, 13 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań:

Zadania wielokrotnego wyboru – 1 punkt za każdą prawidłową odpowiedź, za złą

odpowiedź lub jej brak 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

dopuszczający – za uzyskanie co najmniej 6 pkt. za odpowiedzi na zadania z poziomu

podstawowego,

dostateczny – za uzyskanie co najmniej 8 pkt. za odpowiedzi na zadania z poziomu

podstawowego,

dobry – za uzyskanie co najmniej 10 pkt., w tym co najmniej 2 pkt. za odpowiedzi na zadania

z poziomu ponadpodstawowego,

bardzo dobry – za uzyskanie co najmniej 12 pkt., w tym co najmniej 4 pkt. za odpowiedzi na

zadania z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz do odpowiedzi:
1. b, 2. d, 3. c, 4. b, 5. a, 6. b, 7. a, 8. c, 9. c, 10. b, 11. a, 12. b, 13. c

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria celu Poziom wymagań

1. Rozróżnić rodzaje psychologicznych koncepcji

człowieka

B P

2. Rozróżnić rodzaje psychologii

3. Identyfikować procesy poznawcze

4. Analizować procesy poznawcze

5. Analizować rodzaje bodźców C

6. Analizować zasady uczenia się skojarzeniowego

poprzez warunkowanie klasyczne

C PP

7. Analizować zasady uczenia się skojarzeniowego

poprzez warunkowanie instrumentalne

C PP

8. Rozróżniać poziomy zapamiętywania B

9. Identyfikować rodzaje myślenia człowieka B P

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Identyfikować pojęcie motywacji

11. Identyfikować pojęcie emocji

12. Analizować źródła emocji

13. Identyfikować rodzaje emocji

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.
4. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań testowych,

kartę odpowiedzi).

5. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne zadawane przez uczniów.
6. Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
7. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
8. Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedź otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz, to skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedź,

a następnie otocz kółkiem odpowiedź prawidłową.

7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 30 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości, to podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
12. Powodzenia.

Materiały dla ucznia:

− instrukcja,

− zestaw zadań testowych,

− karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw zadań testowych

1. Koncepcja, według której zachowanie ludzi zależy od wewnętrznych sił dynamicznych,

zwanych czasem popędami, potrzebami lub dążeniami to koncepcja:
a) behawioralna,
b) psychodynamiczna,
c) poznawcza,
d) humanistyczna.

2. Psychologia stosowana to psychologia:

a) ogólnych praw dotyczących człowieka,
b) teoretyczna,
c) przeznaczona do szerokiego zastosowania,
d) określająca prawa szczegółowe.

3. Procesy poznawcze uruchamiane bodźcem zewnętrznym, działającym na zmysły, to:

a) spostrzeżenia i wyobrażenia,
b) myślenie i wrażenia,
c) wrażenia i spostrzeżenia,
d) pamięć i wyobrażenia.

4. Brak wyrazistości, nietrwałość, fragmentaryczność i ogólność o cechy:

a) pamięci,
b) wyobrażeń,
c) myślenia,
d) spostrzeżeń.

5. Jeżeli ślina napływa do ust, gdy czujemy zapach pieczonego ciasta, co jest bodźcem

bezwarunkowym?
a) ciasto,
b) ślina,
c) zapach,
d) usta.

6. Wygasanie reakcji w warunkowaniu klasycznym następuje, gdy:

a) nie nastąpi nagroda,
b) po bodźcu warunkowym nie pojawi się bodziec bezwarunkowy,
c) nastąpi kara,
d) po bodźcu bezwarunkowym nie pojawi się bodziec warunkowy.

7. W warunkowaniu instrumentalnym organizm:

a) kojarzy zachowania z jego skutkami,
b) kojarzy różne bodźce, na które nie ma wpływu,
c) kojarzy różne bodźce, na które ma wpływ,
d) kojarzy bodźce wzmacniane.

8. Informacje typu: „co jadłeś wczoraj na obiad?”

a) wymagają kodowania,
b) wymagają zapamiętywania,
c) kodowane są automatycznie,
d) wymagają świadomego przetworzenia.

9. Rodzajem myślenia występującym tylko u człowieka jest:

a) myślenie konkretno – wyobrażeniowe,
b) myślenie sensoryczno – motoryczne,
c) myślenie pojęciowe,
d) myślenie obrazowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Motywacja wewnętrzna to:

a) chęć do bycia skutecznym ze względu na nagrodę,
b) chęć do dokonania czegoś dla własnej przyjemności,
c) chęć do dokonania czegoś, z którą się ukrywamy,
d) chęć do uzyskania uznania.

11. Składnikami emocji są:

a) pobudzenie fizjologiczne, przejawy ekspresji i świadome doznania,
b) pobudzenie fizjologiczne i świadome doznania,
c) przejawy ekspresji i świadome doznania,
d) przejawy ekspresji i pobudzenie fizjologiczne.

12. Podstawowe emocje człowieka są:

a) wytworem kulturowym,
b) wrodzone,
c) wyuczone,
d) następstwem rozwoju.

13. Emocje związane z zaspokajaniem potrzeb wyższego rzędu to:

a) afekty,
b) nastroje,
c) uczucia wyższe,
d) namiętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju
człowieka

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr pytania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprawdzian II

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Charakteryzowanie
psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka”

Test składa się z 6 zadań otwartych.
Zadania 2, 5, 6 są z poziomu podstawowego.
Zadania 1, 3, 4 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań:
Zadania powinny być punktowane według następujących kryteriów:

Kryterium Sposób

punktowania

Omówienie wybranej teorii
osobowości

0 – 1 za prawidłowe nazwanie teorii osobowości
0 – 2 za omówienie wybranej teorii (1 punkt za odpowiedź
niepełną lub obarczoną niewielkim błędem, 2 punkty za
wyczerpującą odpowiedź)

Wskazanie metod poznania
człowieka

0 punktów – brak odpowiedzi lub wskazanie tylko jednej
metody
1 punkt – wskazanie dwóch metod
2 punkty – wskazanie 3 metod

Wskazanie celów, zasad
i zastosowania wybranej metody
badania osobowości

0 – 1 wskazanie celów
0 – 1 wskazanie zasad
0 – 2 wskazanie zastosowań
(1 punkt za odpowiedź niepełną lub obarczoną niewielkim
błędem, 2 punkty za wyczerpującą odpowiedź)

Wskazanie czynnika
rozwojowego i uzasadnienie
wyboru

0 – 1 za prawidłowe nazwanie czynnika
0 – 2 za uzasadnienie wyboru (1 punkt za odpowiedź
niepełną, 2 punkty za wyczerpującą odpowiedź)

Wskazanie zmian w rozwoju
społecznym człowieka

0 – 2÷1 punkt za odpowiedź niepełną lub obarczoną
niewielkim błędem, 2 punkty za wyczerpującą odpowiedź

Wskazanie cech grupy
społecznej

0 punktów – brak odpowiedzi lub wskazanie tylko jednej
cechy
1 punkt – wskazanie co najmniej dwóch cech
2 punkty – wskazanie 4 cech

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

− dopuszczający – za uzyskanie co najmniej 7 pkt.,

− dostateczny – za uzyskanie co najmniej 10 pkt.,
− dobry – za uzyskanie co najmniej 13 pkt.,

− bardzo dobry – za uzyskanie co najmniej 15 pkt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Plan testu

zad.

Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria celu Poziom wymagań

1 Charakteryzować teorie osobowości B

2 Identyfikować metody poznania człowieka A P
3 Analizować możliwości wykorzystania metod

badania osobowości

C PP

4 Analizować znaczenie czynników rozwojowych

5 Wskazywać zmiany zachodzące w rozwoju

społecznym człowieka

B P

6 Identyfikować cechy grupy społecznej B

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.

Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.

Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań otwartych,
kartę odpowiedzi).

Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne zadawane przez uczniów.

Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.

Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.

Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zastawy zadań testowych.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań otwartych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
6. Jeżeli masz pytania i wątpliwości, to podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
7. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
8. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność wybranych odpowiedzi.
9. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
10. Powodzenia.

Materiały dla ucznia:

− instrukcja,

− zestaw zadań otwartych,
− karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw zadań otwartych

Wybierz i omów znaną Ci teorię osobowości.

Wskaż metody (3), które umożliwiają poznanie człowieka.

Wskaż podstawowe cele i zasady wybranej metody badania osobowości oraz określ jej

zastosowanie.

Wskaż czynnik rozwojowy, który Twoim zdaniem jest najistotniejszy i uzasadnij swój wybór.

Wskaż podstawowe zmiany zachodzące w rozwoju społecznym człowieka w wieku

dorastania.

Wskaż cechy (4) grupy społecznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju
człowieka

1. Wybrana teoria osobowości.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Metody (3), które umożliwiają poznanie człowieka.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Podstawowe cele i zasady wybranej metody badania osobowości oraz jej zastosowanie.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4. Czynnik rozwojowy, który Twoim zdaniem jest najistotniejszy i uzasadnienie wyboru.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
5. Podstawowe zmiany zachodzące w rozwoju społecznym człowieka w wieku dorastania.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
6. Cechy (4) grupy społecznej.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Kryterium Punktacja

1
2
3
4
5
6

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Aronson E., Wilson T.D., Akert M.: Psychologia społeczna. Serce i umysł. Zysk i S-ka,

Poznań 1997.

2. Bańka A.: Wykłady z psychologii. T. 9. Społeczna psychologia środowiskowa. Scholar,

Warszawa 2003.

3. Brich A.: Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości. PWN,

Warszawa 2001.

4. Bryant P.E. Colman A.M.: Psychologia rozwojowa. Zysk i S—ka, Poznań 1997.
5. Brzezińska A.: Wykłady z psychologii. T. 3. Społeczna psychologia rozwoju. Scholar,

Warszawa 2005.

6. Formański J.: Psychologia. Podręcznik dla szkół medycznych. PZWL, Warszawa 2003.
7. Harwas–Napierała B., Trempała J.: Psychologia rozwoju człowieka. T. 3. Rozwój funkcji

psychicznych. PWN, Warszawa 2002.

8. Lewis M., Havilard – Jones J.M.: Psychologia emocji. GWP, Gdańsk 2005.
9. Maruszewski T.: Psychologia poznania. Sposoby rozumienia siebie i świata. GWP,

Gdańsk 2001.

10. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie „Żak”,

Warszawa 1998.

11. Pervin L.A.: Psychologia osobowości. GWP, Gdańsk 2002.
12. Psychologia środowiskowa. Praca zbiorowa. GWP, Gdańsk 2004.
13. Rathus S.A.: Psychologia współczesna. GWP, Gdańsk 2004.
14. Strelau J.: Psychologia. T.1 i T.2. GWP, Gdańsk 2000.
15. Sutton C.: Psychologia dla pracowników socjalnych. GWP, Gdańsk 2004.
16. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii

Eksploatacji, Radom 1998.

17. Tavris C., Wade C.: Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Zysk i S-ka, Poznań 2002.