Microsoft Word - Opiekunka_srodowiskowa_346[03]_O1_05

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Charakterystyka i identyfikacja zagrożeń

4.1.1. Materiał

nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Ergonomiczne uwarunkowania organizacji miejsca pracy

4.2.1. Materiał

nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia 18
4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zagrożenia pożarowe. Bezpieczeństwo pożarowe

4.3.1. Materiał

nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Postępowanie w przypadku zagrożenia życia

zdrowia

4.4.1. Materiał

nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Udzielanie pierwszej pomocy przedlekarskiej

4.5.1. Materiał

nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia 32
4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się

z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych.
Dla każdej. jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny
zawiera poradnik dla ucznia. Korzystając z poradnika dla ucznia ukształtujesz umiejętności,
które pomogą Ci zaliczyć jednostkę modułową.

W poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:

–  wymagania wstępne,
–  cele kształcenia,
–  materiał nauczania,
–  sprawdzian osiągnięć,
–  literaturę.

Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed

rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Zapoznaj się z wymaganiami i oceń, czy je spełniasz.
Dotyczą one umiejętności, które ukształtowałeś podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie
wymagań wstępnych pozwoli Ci na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych
umiejętności potrzebnych do zaliczenia jednostki modułowej.

Cele kształcenia określają umiejętności, jakie powinieneś ukształtować w wyniku

procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć zapoznaj się z celami
kształcenia, aby dowiedzieć się, czego się nauczysz.

Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. W każdym

temacie zamieszczono informacje, które są niezbędne do osiągnięcia zaplanowanych
w jednostce modułowej celów: fakty, pojęcia, prawa, symbole, definicje, a także wskazówki,
z jakich źródeł informacji możesz skorzystać, aby dowiedzieć się na dany temat więcej. W
materiale nauczania zamieszczono również:
–

Pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do

realizacji ćwiczeń, aby sprawdzić, czy jesteś przygotowany do ich wykonania;

–

Ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie

stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia ukształtujesz umiejętności
niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej.

–

Sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień

ukształtowania umiejętności. Jeżeli twoje odpowiedzi będą pozytywne, będziesz mógł
przejść do następnego tematu, jeżeli nie to sprawdzian postępów pozwoli Ci wskazać,
jakie wiadomości powinieneś powtórzyć lub, jakie ćwiczenia wykonać ponownie aby
ukształtować potrzebne umiejętności.

Sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej umożliwi Ci

sprawdzenie, czy jesteś dobrze przygotowany do jej zaliczenia. Jest on przygotowany
w formie przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych.
Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania oraz
sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w jednostce modułowej cele.

Ostatnim elementem poradnika dla ucznia jest wykaz literatury, skorzystanie, z której

umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie

pierwszej pomocy jest elementem modułu Podstawy funkcjonowania człowieka
w środowisku społecznym. Moduł ten składa się z 6 jednostek:
–  Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka;
–  Doskonalenie umiejętności komunikowania się;
–  Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów;
–  Doskonalenie umiejętności radzenia sobie ze stresem;

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Charakterystyka i identyfikacja zagrożeń

4.1.1.Materiał nauczania

W procesie każdej pracy człowiek jest narażony na oddziaływanie wielu zagrożeń.

Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę,
na przykład:
– potencjalnie niebezpieczny przepływ różnych rodzajów energii, np. elektrycznej,

cieplnej, atomowej, świetlnej, akustycznej,

–  źródło ryzyka,
–  fizyczne lub chemiczne cechy materiału, systemu, procesu,
–  obiekt lub sytuacja, okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.

O tym, co zagraża informuje każdy czynnik środowiska pracy zwany także czynnikiem

zagrożenia, często spowodowany błędami w organizacji procesu, złym wyposażeniem
stanowiska pracy, wadliwymi materiałami, narzędziami, a także brakiem umiejętności
pracownika. O poziomie bezpieczeństwa decyduje stan obiektów pracy, pomieszczeń pracy,
stanowisk i procesów pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Większość urazów, jakich doznają ludzie, powodowana jest ich własnymi błędami

popełnianymi w

etapach odbioru informacji, podejmowania decyzji i wykonywania

czynności. Niekiedy ich lekkomyślnością, brakiem wiedzy lub nieodpowiednim
zachowaniem. Wypadki są wydarzeniami nieplanowanymi i zawsze doprowadzają do urazów.
Zdarzenia wypadkowe występują w określonych warunkach fizycznych, organizacyjnych
i społecznych. Te warunki mogą stanowić ważny element wpływający na
prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń wypadkowych.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym czy człowiek w

porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub
zdrowiu, a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu
widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowiekowi w środowisku pracy rozpoznanie
zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.

Zagrożenia są klasyfikowane w zależności od zastosowanego kryterium klasyfikacji.

Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium podziału rzeczowego.
Według tego kryterium rozróżnia się:
–  zagrożenia fizyczne,
–  zagrożenia chemiczne,
–  zagrożenia biologiczne,
–  zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).

W zależności od skutków, który powodują zagrożenia dla organizmu człowieka rozróżnia

się zagrożenia niebezpieczne i szkodliwe.
Elementy procesu rozpoznawania zagrożeń to:
–  właściwe odczytywanie sygnałów,
–  zrozumienie przebiegu procesów pracy,
–  postrzeganie środowiska pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa,
–  postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn) zagrożeń.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–  hałas,
–  czynniki mikroklimatu,
–  prąd elektryczny,
–  drgania,
–  oświetlenie,

Hałas to zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu

pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny, a także pracujący ludzie. Źródłami hałasu są na
ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje,
wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziałowuje przede wszystkim na
narządy słuchu ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego
i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery
rodzaje hałasu:
–  hałas słyszalny o częstotliwości 16 herców do 16 000 herców,
–  hałas infradźwiękowy o częstotliwości niższej niż 16 herców,
–  hałas ultradźwiękowy o częstotliwości powyżej 16 000 herców do 10

herców,

– hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości powyżej 10

herców.

Czynniki kształtujące mikroklimat to:
–  temperatura powietrza,
–  prędkość ruchu powietrza,
–  wilgotność powietrza,
–  temperatura promieniowania.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:
–  wysiłek fizyczny przy wykonywanych czynnościach,
–  czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,
–  cechy termiczne odzieży roboczej,
–  wiek.

Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który

gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Prąd elektryczny to rodzaj powszechnej obecnie energii wytwarzanej w generatorach

energii bądź ogniwach elektrochemicznych, która może być przesyłana na dowolną odległość
i wykorzystywana do rozmaitych zastosowań przez człowieka. Rozróżnia się prąd stały i prąd
przemienny. Każdy stanowi zagrożenie. Sprzęt codziennego użytku jest zasilany energią
elektryczną: lampy, grzejniki, żelazko, czajnik elektryczny, suszarka, pralka automatyczna,
odkurzacz, aparaty telefoniczne, domofon, kuchnie, chłodziarki, krajarki, zmywarki, sprzęt
audio wideo i inne. Na wykresie (rysunek 2), pokazano procentowe zużycie prądu
elektrycznego w gospodarstwie domowym. Urazy powstałe podczas porażenia prądem zależą
od jego natężenia, czasu i drogi przepływu przez człowieka.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Zużycie prądu elektrycznego w gospodarstwie domowym (źródło: Internet mojaenergia.pl)

Prąd elektryczny nie zagraża tylko wtedy, kiedy korzysta się z niego z należytą

ostrożnością. Ludzie przyzwyczaili się do powszechnego zastosowania urządzeń
elektrycznych, zapominając, że oprócz dobrodziejstw, niesie też ze sobą zagrożenia. O tym,
że nie można bagatelizować czynników zagrożeń związanych z niewłaściwym obchodzeniem
się z energią elektryczną, przekonujemy się wtedy, kiedy jest już za późno. Najczęstszymi
przyczynami poparzeń i porażeń są ludzka lekkomyślność, nieostrożność i brak podstawowej
znajomości zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej i urządzeń nią zasilanych.
Przepływ prądu przez ludzkie ciało powoduje bolesne skurcze mięśni, a w przypadku
szczególnego mięśnia, jakim jest serce, prowadzi do fibrylacji, czyli migotania komór. To
najczęstsza przyczyna zgonów przy porażeniach prądem.

Oświetlenie jest to skutek odbicia promieniowania optycznego widzialnego (światła)

skierowanego na dowolny obiekt. Dzięki temu zjawisku następuje pobudzenie wzroku do
widzenia i postrzegania. O prawidłowości oświetlenia decyduje natężenie i równomierność
światła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj. Najkorzystniejszym
dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.

Oświetlenie sztuczne może być ogólne, miejscowe lub złożone (jednocześnie ogólne

i miejscowe). Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku.
W innych przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia
narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie.

Drgania mechaniczne, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym.

Źródłem drgań są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz
wyposażenie technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez
podesty, podłogi, pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny
człowieka. Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda.
Szczególnie groźne dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 herców, gdyż mogą
pokrywać się z

częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu

człowieka. Jest to przyczyną wybroczyn i rozległych krwotoków, a nawet rozerwania
narządów.

Zagrożenia mechaniczne są generowane przez pozbawione nadzoru technicznego

maszyny, narzędzia, oprzyrządowanie technologiczne, a także elementy infrastruktury
budowlanej i wyposażenia pomieszczeń. Na rysunku 3 przedstawiono, jakie przyczyny
i skutki mogą powodować zagrożenia mechaniczne. Zagrożenia te można dość łatwo

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2.  Czy prąd elektryczny jest zagrożeniem niebezpiecznym czy szkodliwym?
3.  Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
4.  Jakie urządzenia codziennego użytku zasilane są energią elektryczną?
5.  Od czego zależą skutki porażenia prądem elektrycznym?
6.  Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?
7.  Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?
8.  Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
9.  Dlaczego kształtujemy czynniki mikroklimatu w środowisku pracy?
10. Co rozumiemy pod pojęciem komfortu termicznego?
11. Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania?
12. Drgania, o jakiej częstotliwości są najbardziej groźne dla człowieka?
13. Jakie są najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?
14. Co to są środki ochrony indywidualnej?
15. Jakie  środki ochrony indywidualnej mogą i powinny być wykorzystywane w pracach

opiekunki środowiskowej?

Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania, możesz przystąpić do wykonania

ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy opiekunki środowiskowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy opiekunki środowiskowej

i wypisz wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzuć

ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy),

4)  zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
5)  zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
6)  brać udział w podsumowaniu, odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są

najbardziej niebezpieczne w pracy opiekunki środowiskowej?

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  duże arkusze papieru,
–  mazaki,
–  tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Uruchom wskazane urządzenie elektryczne (kuchnia z ceramiczną płytą grzewczą na

rysunku) zachowując zasady bhp, a następnie zagotuj wodę na herbatę.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Kuchnia z ceramiczną płytą grzewczą (źródło: Internet mojaenergia.pl)

Przygotowywanie posiłków z wykorzystaniem kuchenki z ceramiczną płytą grzewczą

różni się od sposobu przygotowywania posiłków za pomocą tradycyjnej kuchenki gazowej.
Oto kilka podstawowych porad z tym związanych:
– naczynie używane do gotowania powinno być nieco większe niż powierzchnia pola

grzewczego tak, aby optymalnie wykorzystać energię cieplną,

– zalecane są garnki ze stali, aluminium, miedzi o dnie wielowarstwowym i jak

najgrubszych ściankach; używanie garnków żeliwnych i ceramicznych zmniejsza
skuteczność grzania,

– dno garnków powinno być idealnie płaskie w celu uzyskania jak największej powierzchni

styku z płytą,

– nie należy - dla uniknięcia uszkodzenia płyty - stawiać na rozgrzane pola garnków

wyjętych przed chwilą z lodówki,

– do szybkiego podgrzewania, np. wody, służy pole szybkogrzejne (high-light), które

szybko osiąga odpowiednią temperaturę pracy, jest więc w takich przypadkach bardzo
ekonomiczne,

– przy końcu gotowania zaleca się wyłączenie pola w celu optymalnego wykorzystania

ciepła resztkowego,

– garnki zaleca się przykrywać, co znacznie skróci czas przygotowywania posiłku oraz

zmniejszy zapotrzebowanie na energię (nawet o 30 %),

– rozgrzewanie pola powinno następować maksymalnie szybko, po osiągnięciu temperatury

roboczej należy zmniejszyć natężenie grzania w celu ustabilizowania temperatury
i zmniejszenia poboru energii,

– w przypadku płyt indukcyjnych niezbędne jest stosowanie specjalnych garnków

ferromagnetycznych,

– przy pieczeniu w piekarniku nie należy zbyt często otwierać drzwiczek, co prowadzi do

obniżania temperatury i wydłuża pieczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się dokładnie z instrukcją obsługi kuchni ceramicznej,
2)  dokonac oględzin udostępnionej Ci kuchni,
3)  znaleźć i obejrzeć dokładnie tabliczkę znamionową, przeczytaj podane na niej informacje.

Zwróć szczególną uwagę na moc i rodzaj prądu elektrycznego zasilającego kuchnię,

4) zwrócić uwagę, czy kuchnia posiada oznakowanie symbolem literowym „CE”,
5) zwrócić uwagę na stan poszczególnych elementów kuchni: obudowy, przewodu

elektrycznego, wtyczki, płyty grzejnej, elementów piekarnika,

6) zapoznać się z zamieszczonymi pod rysunkiem przedstawiającym kuchenkę praktycznymi

poradami,

7) wykonać próbę samodzielnego uruchomienia i podgrzania wody.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  kuchnia z płytą grzejną (model urządzenia) dowolnej firmy wraz z instrukcją obsługi,
–  garnek lub czajnik,
–  plansza z rysunkiem kuchni i jej opisem.

Ćwiczenie 3

Dobierz środki ochrony indywidualnej do wykonania wskazanych czynności w pracy

opiekunki środowiskowej.

Czynność

Środki ochrony indywidualnej

Mycie urządzeń sanitarnych w łazience
Zmywanie
Gotowanie
Karmienie podopiecznego chorego na grypę

Odkurzanie za pomocą odkurzacza

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnij sobie, jakie są rodzaje środków ochrony indywidualnej (na podstawie

Poradnika dla ucznia),

2) zastanów się, jakie zagrożenia mogą wynikać z wykonywania wskazanych w ćwiczeniu

czynności,

3) dobierz i wpisz do tabeli odpowiednie środki ochrony indywidualnej,
4) zaprezentuj efekty swojej pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do ćwiczenia,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ergonomiczne uwarunkowania organizacji miejsca pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Dostosowanie warunków pracy do pracownika, bardziej niż pracownika do warunków

pracy jest jednym z kluczowych celów ergonomii. Jako gałąź nauki ergonomia zajmuje się
osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy. Uregulowania prawne
i obowiązujące przepisy prawne nakładają obowiązki stosowania zasad ergonomii w
procesach pracy.

Zasady ergonomii zalecają:

– Pracę w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy
wybierać te narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej (rys
5).

Rys 5. Nieprawidłowe i prawidłowe trzymanie narzędzia (źródło: materiały z Konferencji w Instytucie
Medycyny Pracy, Łódź 2003)

– Pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej, utrzymując kończyny górne zgięte w stawach

łokciowych pod kątem około 90

– Zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów

na stanowisku pracy, aby wszystko było dostępne w zasięgu rąk, to znaczy często
używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane
przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.

– Aby stanowisko pracy:

⇒

nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych (rys. 5),

⇒

minimalizowało odległości między pracownikiem a przedmiotem pracy,

⇒

gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi,

⇒

zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi
i elementów sterowania,

⇒

umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów
łokciowych (wyjątek-prace cięższe),

⇒

było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,

⇒

umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion
i tułowia.

– Podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na

prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym. Prawidłowość postawy przy dźwiganiu
przedstawiona jest na rysunku 6.

Rys. 6. Nieprawidłowa i prawidłowa postawa przy podnoszeniu ciężkich przedmiotów (źródło: materiały
Centrum Edukacyjnego CIOP, Warszawa)

– Aby organizacja pracy:

⇒ minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne,

⇒ sprzyjała zmianom pozycji pracy, a nie utrzymywaniu jednej pozycji przez

długi okres,

⇒ pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie

podkładek elastycznych w miejscach narażonych na ucisk,

⇒ sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy

winna umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego)

⇒ zapewniała właściwe tempo pracy – cykl pracy,

⇒ umożliwiała przerwy w pracy,

⇒ umożliwiała rotacje pracy,
⇒ umożliwiała zmianowość pracy.

W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie

odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego
oświetlenia.

Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń

fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeżeli to
możliwe – takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj.

Przez stosowanie zasad ergonomii pracownik poprawia jakość życia zawodowego,

zwiększa zaangażowanie w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym zajmuje się ergonomia?
2.  Jakie są najważniejsze zasady ergonomii?
3.  Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii?
4.  Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy?
5.  Co oznacza stwierdzenie, że stanowisko pracy nie powinno wymuszać u człowieka pracy

w pozycjach niewygodnych?

6. Co to są pozycje niewygodne u człowieka podczas pracy?

Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania

ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny zaprezentowanego stanowiska pracy pod względem zgodności z zasadami

ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) rozpoznać elementy stanowiska pracy przedstawionego na rysunku,

Rys. 7. Elementy stanowiska pracy (źródło: Internet)

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zastanówić się i dokonać oceny, zakreślając odpowiedni kwadrat „TAK” „NIE”:
TAK NIE

⇒ Czy regulowane elementy krzesła i stołu są
dostosowane do wzrostu pracownika ?

⇒ Czy podczas pracy na komputerze ramię
i przedramię pracownika tworzą ze sobą kąt

prosty?

⇒ Czy udo i podudzie pracownika również tworzy kąt
prosty lub większy, a uda całą długością
spoczywają na siedzisku?
⇒ Czy tułów pracownika podczas pracy jest
wyprostowany, oparty o oparcie i odchylony
do tyłu o ok. 10

-15

⇒ Czy pracownik ma możliwość wygodnego oparcia
nadgarstków podczas czynności wykonywanych
na klawiaturze ?
⇒ Czy masz inne uwagi do stanowiska pracy ?

zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do ćwiczenia,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami

ergonomii?

Jeżeli zaznaczyłeś „tak” to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do

następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś „nie” wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zagrożenia pożarowe. Bezpieczeństwo pożarowe

4.3.1. Materiał nauczania

Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia mechaniczna

lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry, występuje
niebezpieczeństwo pożaru

Zagrożenie ogniowe występuje wszędzie tam, gdzie:

–  jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,
–  stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,
–  stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,
–  występuje proces samonagrzewania się materiałów,
–  używane są narzędzia iskrzące,
–  istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,
–  wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,
–  nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia

(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki),

–  występują reakcje egzotermiczne,
–  nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,
–  pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,
–  oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.

Proces spalania przebiega zgodnie z regułami chemicznymi. Ponieważ spalanie jest

reakcją chemiczną, aby zachodziło spalanie musi być odpowiednie stężenie składników
w mieszance palnej.

Spalanie może zachodzić przy spełnieniu czterech warunków:

–  obecności paliwa,
–  obecności utleniacza,
–  obecności źródła ciepła,

–

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.

Reakcji chemicznej spalania towarzyszą inne zjawiska fizyczne, takie jak płomień,

promieniowanie cieplne, dym, hałas.

Substancje palne charakteryzują się zróżnicowanymi temperaturami zapalenia,

a podstawowym parametrem charakteryzującym właściwości pożarowe jest temperatura
zapłonu.

Temperatura zapłonu charakteryzuje zdolność cieczy do tworzenia mieszanin

wybuchowych, w zależności od stanu cieplnego cieczy i otoczenia.

Temperatura zapłonu jest to najniższa temperatura, w której dana substancja,

ogrzewana w ściśle określonych warunkach, wydziela ilości pary wystarczające do
wytworzenia z powietrzem mieszaniny zapalającej się przy zbliżeniu płomienia.

Temperatura zapalenia jest to najniższa temperatura materiału, który ogrzewany

strumieniem ciepła dostarczonym z zewnątrz, w wyniku rozkładu termicznego
wydziela palną fazę lotną, o stężeniu umożliwiającym jego zapalenie się (samorzutne
pojawienie się płomienia).

Jeżeli temperatura zapłonu ma wartoś

ci ujemne w warunkach normalnych, należy liczyć

się ze stałym utrzymywaniem się stężeń par cieczy z powietrzem powyżej dolnej granicy
wybuchowości. I odwrotnie, gdy będzie się miało do czynienia z cieczą o temperaturze
zapłonu znacznie wyższej od temperatury otoczenia.

W tabeli 1 podano temperatury zapalenia

i zapłonu niektórych popularnych cieczy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Temperatury zapalenia i zapłonu wybranych cieczy (źródło: materiały Centrum edukacyjnego CIOP,
Warszawa)

Ciecz

Temperatura zapłonu [°C]

Temperatura zapalenia

[°C]

Aceton

–19

540

Alkohol etylowy

12,8

425

Benzyna ekstrakcyjna

–6

480

Benzen

–11

540

Denaturat

640

Gliceryna

160

390

Nafta oświetleniowa

> 38

> 250

Tran

230

380

Inne są zasady tworzenia się fazy palnej w przypadku ciał stałych, cieczy i gazów.

Rygorystyczne przestrzeganie zakazu stosowania ognia otwartego w miejscach

występowania materiałów łatwo zapalnych jest jednym z podstawowych warunków
bezpieczeństwa pożarowego.
Zabronione jest między innymi:

−

użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych, ustawionych bezpośrednio na
podłożu palnym (z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami
określonymi przez producenta);

− stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów

trudno zapalnych i niezapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej
0,05 m od żarówki;

−

instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, takiego jak
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem;

− składowanie materiałów palnych na drogach ewakuacyjnych;

−

ustawianie na drogach ewakuacji przedmiotów w sposób zmniejszający ich szerokość lub
wysokość poniżej wymaganych wartości;

− zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe

otwarcie.

Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi pożarowo jest jednym

z podstawowych warunków bezpieczeństwa pożarowego w każdym obiekcie.
Pracownicy powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest
obiekt, w którym są zatrudnieni, i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach
i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa pożarowego oraz
instrukcja postępowania na wypadek pożaru. Pracownicy winni wykazywać znajomość tych
instrukcji.

Gaśnicą jest urządzenie, w którym ciśnienie wewnętrzne umożliwia wyrzucenie środka

gaśniczego i jego skierowanie na ognisko pożaru. Stosowane są gaśnice wodne, pianowe,
proszkowe i śniegowe.

Gaśnice proszkowe są obecnie najpowszechniej stosowane. Oznakowanie gaśnicy

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

proszkowej składa się z szeregu symboli, na przykład GP-6z ABC oznacza, że jest to gaśnica
proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik-z), którą można gasić pożary typu
A, B i C. W tabeli 2 podano podstawowe grupy pożarów.

Tabela 2. Grupy pożarów (źródło: materiały Centrum Edukacyjnego CIOP, Warszawa)

Grupa pożaru Rodzaj

palącego się materiału i sposób jego spalania

Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych
zjawisk powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel,
tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma.

Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła
wytwarzającego się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter,
oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen.

Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski.

Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran.

Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych.

Zasady postępowania w przypadku wybuchu pożaru w domu
I. Jeżeli ognisko pożaru jest niewielkie należy spróbować je zlikwidować samodzielnie, np.
⇒ zapalony tłuszcz na patelni należy zdusić przykrywką lub mokrą szmatą,

⇒ palące się papiery, drewno, tkaniny można zalać wodą,
⇒ palącą się ciecz, np. rozpuszczalnik – przydusić mokrym kocem, szmatą.
Jeżeli w domu jest gaśnica, to powinno się jej użyć.
II. Jeżeli pali się instalacja elektryczna przede wszystkim należy wyłączyć prąd. Instalacji pod

napięciem nie można gasić wodą.

III. Jeżeli pożar jest na tyle duży, że nie można go ugasić samodzielnie należy wezwać straż

pożarną (numer ratunkowy 112 lub dotychczasowy do straży pożarnej 998) i opuścić
mieszkanie. Nie należy otwierać okien, aby nie wpuszczać dodatkowego tlenu
podtrzymującego palenie. Jeżeli droga ewakuacji przez klatkę schodową jest zamknięta –
najlepiej wyjść na balkon, aby uniknąć zaczadzenia i czekać na pomoc. Jeżeli w celu
uratowania się trzeba przejść przez ogień należy nakryć się (razem z głową) zmoczonym
kocem.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiemy pod pojęciem zagrożenia ogniowego?
2.  Gdzie występuje zagrożenie ogniowe?
3.  Jakie cztery warunki są konieczne, aby zachodził proces spalania?
4.  Czy znasz numer telefonu do straży pożarnej?
5.  Co to są materiały niebezpieczne pożarowo?
6.  Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
7.  Jak zapobiegamy pożarom?
8.  Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć?
9.  Co można gasić gaśnicą proszkową z proszkiem typu ABC?
10.  Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
11.  Co należy zrobić w przypadku zapalenia się margaryny topionej na patelni?
12.  Dlaczego nie należy otwierać okien w przypadku podejrzenia lub powstania pożaru

w pomieszczeniu zamkniętym?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na pytania możesz przystąpić do wykonania ćwiczeń. Jeżeli

któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią partią materiału
nauczania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż, jakie zagrożenia pożarowe mogą wystąpić w domu, i jakie należy stosować

środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  dobierać partnerów do pracy w grupie,
2)  zastanowić się i wskaż, co w domu może stanowić zagrożenie pożarowe,
3)  wskazać, jakie działania powinny być podjęte aby uniknąć wskazanych zagrożeń

pożarowych w domu,

4) wyniki pracy grupy zapisz na dużym arkuszu papieru i zaprezentuj na forum klasy,
5) wziąść udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  duże arkusze papieru,
–  mazaki,
–  tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Sformułuj poprawny meldunek do straży pożarnej w przypadku wystąpienia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  dobierać partnera, który będzie odgrywał rolę dyspozytora – odbiorcy meldunku,
2)  wskazać numer telefonu, do straży pożarnej,
3)  posługiwać się instrukcją ochrony przeciwpożarowej przygotuj meldunek dla straży

pożarnej,

4) odegrać scenkę telefonicznego przekazywania meldunku do straży pożarnej.
5) ocenić poprawność meldunku oraz wskaż błędy w jego treści.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– atrapy telefonów,
– instrukcja ochrony przeciwpożarowej.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie
z instrukcją ochrony przeciwpożarowej?

Jeżeli zaznaczyłeś „tak” to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do

następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś „nie” wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Postępowanie w wypadku zagrożenia życia i zdrowia

4.4.1.Materiał nauczania

Nagłe zagrożenie życia lub zdrowia – to stan wywołany czynnikiem zewnętrznym lub

przyczyną wewnętrzną, prowadzący do szybkiego pogarszania się zdrowia, którego
bezpośrednim następstwem może być zagrożenie życia.

Pierwsza pomoc – to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby

znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia
wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do
podejmowania medycznych działań ratowniczych.

System ratownictwa medycznego składa się z kilku podmiotów przygotowanych do

udzielania pomocy medycznej:
¾  Centrum Powiadamiania Ratunkowego
¾  Szpitalne Oddziały Ratunkowe
¾  Zespoły Ratownictwa Medycznego

Telefon do Centrum Powiadamiania Ratunkowego – 112.
Telefon do pogotowia ratunkowego – 999 (w okresie przejściowym funkcjonujący

równolegle z telefonem CPR).

Znajomość postępowania w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia oraz udzielenie

w przypadku potrzeby pierwszej pomocy, pozwalają na zwiększenie szans osoby
poszkodowanej na przeżycie lub uniknięcie kalectwa. Czas, jaki upłynął od urazu do
wykonania operacji ratujących życie nazwano „złotą godziną”. To nie jest zwykłe 60 minut.
Jest to czas przeznaczony poszkodowanemu, a nam dany by mu pomóc.

Miejsce zdarzenia (wypadku) – to miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące

stan nagłego zagrożenia  życia lub zdrowia i obszar, na który rozciągają się jego skutki.
Organizacja (zabezpieczenie) miejsca wypadku obejmuje:
–  przekształcenie tłumu biernych gapiów w aktywnych pomocników, odsunięcie gapiów,
–  ochrona miejsca wypadku, np. przed nadjeżdżającymi pojazdami, czy innymi

zagrożeniami,

–  wezwanie fachowej pomocy przez osobę trzecią,
–  organizowanie i pomoc w przenoszeniu chorego w bezpieczne miejsce
–  lub jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny – ułożenie go w pozycji bocznej ustalonej

(ułożenie bezpieczne),

–  udzielenie pierwszej pomocy przedlekarskiej,
–  określenie czasu jaki upłynął od chwili wypadku,
–  ustalenie okoliczności wypadku i odszukanie świadków,
–  nie zacieranie śladów, w przypadku podejrzenia o działalność zbrodniczą.
Ułożenie nieprzytomnego (który oddycha) w pozycji bocznej ustalonej (ułożenie bezpieczne):
–  Ułóż poszkodowanego na boku.
–  Zegnij nogę dolną w stawie biodrowym i kolanowym.
–  Wyprostuj nogę górną.
–  Dłoń górnej ręki podłóż pod brodę.
–  Rękę dolną wyprostuj i ułóż z tyłu tułowia.

Czynność oddechowa i krążenie krwi są ze sobą wzajemnie powiązane. Jeżeli

w przypadku bezdechu nie zastosowano właściwych czynności ratunkowych w ramach
pierwszej pomocy, to już po kilku minutach ustaje akcja serca. Z drugiej zaś strony
zatrzymanie krążenia powoduje ustanie czynności oddechowej.

Objawy wskazujące na zagrożenie życia i zdrowia to:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–  utrata przytomności (po 5 –8 sekundach od zatrzymania krążenia),
–  brak oddechu (po 45 sekundach od zatrzymania krążenia),
–  brak tętna na dużych tętnicach,
–  źrenice szerokie, bez reakcji na światło (spowodowane jest to porażeniem mięśnia

rzęskowego po 45–90 sekundach niedotlenienia mózgu),

– szare lub szaro–sine zabarwienie powłok,
– obniżone lub brak napięcia mięśniowego.

W przypadku niepodjęcia resuscytacji krążeniowo–oddechowej u poszkodowanego

dojdzie do stanu określanego śmiercią biologiczną. Jest to nieodwracalne ustanie czynności
wszystkich komórek organizmu.

Unikanie zagrożeń urazami i wypadkami w miejscu przebywania podopiecznego.

Osoby w podeszłym wieku są szczególnie narażone na różne niebezpieczeństwa. Ich

przyczynami mogą być między innymi:
–  zaburzenia równowagi,
–  niedowidzenie, niedosłyszenie,
–  dolegliwości związane z procesem starzenia,
–  a także zbyt mała powierzchnia mieszkania, lub „zagracenie” jego powierzchni.

Najczęstsze wypadki w miejscu przebywania podopiecznego to:

–  przewrócenie się,
–  zasłabnięcie,
–  omdlenie,
–  złamanie,
–  skaleczenie,
–  poparzenie,
–  zatrucie,
–  zadławienie.

Zapobieganie urazom i wypadkom w miejscu przebywania podopiecznego:

–  nie należy nadmiernie polerować podłogi,
–  obuwie dostosować do numeru stopy, powinno umożliwiać swobodne poruszanie,
–  nie pozostawiać w mieszkaniu, w przejściach postrzępionych lub poszarpanych

chodników lub innych materiałów osłaniających podłogę – brzegi dywanów dobrze
umocować,

– usunąć z podłogi zbędne drobiazgi,
– dobrze oświetlić przejścia pomiędzy pokojami, korytarze, schody – włączniki powinny

być usytuowane w dostępnych przejściach,

– przewody elektryczne powinny być dobrze umocowane i zabezpieczone,
– grzejniki elektryczne, gazowe, olejowe – powinny stać w miejscach gwarantujących

bezpieczeństwo,

–  kuchenki gazowe powinny być systematycznie przeglądane przez uprawnione służby,
–  produkty spożywcze i posiłki powinny być świeże i właściwie przechowywane,
–  wszystkie leki przechowywać w bezpiecznym miejscu – etykiety czytelne dla osoby

starszej,

– zbędne meble usunąć, przesunąć, aby zwiększyć powierzchnię mieszkania i umożliwić

większą swobodę w poruszaniu się.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakiej sytuacji mamy do czynienia z nagłym zagrożeniem życia i zdrowia?
2. Jakie czynności i przez kogo wykonywane składają się na pierwszą pomoc

przedlekarską?

3. Na jaki numer telefonu należy zadzwonić, aby wezwać pomoc w przypadku nagłego

zagrożenia życia i zdrowia?

4.  Jakie działania powinny być podjęte w celu zabezpieczenia miejsca wypadku?
5.  Jakie objawy wskazują na zagrożenie życia i zdrowia?
6.  Jakie zagrożenia urazami i wypadkami mogą wystąpić w miejscu przebywania

podopiecznego?

7. W jaki sposób można unikać tych zagrożeń?

Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania

ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W warunkach symulowanych ułóż podopiecznego w pozycji bocznej ustalonej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– koc lub łóżko.

Ćwiczenie 2

Po zapoznaniu się z poniższym opisem wskaż i podaj sposób wyeliminowania czynników

zagrażających urazom i wypadkom w warunkach domowych.

Opis sytuacji
Twoja podopieczna, lat 78, mieszka w starym budownictwie. Po chorobie ma kłopoty
z poruszaniem się. Mieszkanie jest stosunkowo duże (duży pokój, kuchnia, wąski korytarz
i nieduża łazienka), ale stoi w nim wiele mebli i sprzętów. W korytarzu stoi stara szafa, która
zajmuje pół jego szerokości, co powoduje, że nie miną się w korytarzu dwie osoby. W szafie
jest wiele rzeczy, których podopieczna w ogóle nie używa. Na podłodze wytarty chodniczek.
Z boku szafy stoi odkurzacz z długim przewodem elektrycznym. Na suficie wisi stary
żyrandol ze słabą żarówką. W pokoju stoi duży kredens, stół z sześcioma krzesłami, dwa duże
fotele, szafa i łóżko podopiecznej. Na podłodze stary, wystrzępiony na rogach dywan. Nad
łóżkiem częściowo wyrwany ze ściany kontakt. Ponieważ podopieczna nie ma siły palić w

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

piecu, na dywanie stoi grzejnik elektryczny. W łazience większość miejsca zajmuje stara duża
wanna. Nad nią stary piecyk gazowy. W kuchni stara kuchenka gazowa, zlew, szafki. Cały
środek podłogi zajmuje stół z krzesłami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z opisem sytuacji,
2)  rozpoznać zagrożenia dla zdrowia w mieszkaniu podopiecznej i wpisz je do tabeli,
3)  zaproponować i wpisz do tabeli sposoby wyeliminowania zagrożeń,
4)  zaprezentować efekty swojej pracy na forum klasy,
5)  wziąść udział w dyskusji podsumowującej.

Zagrożenia

Sposoby wyeliminowania zagrożeń

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do ćwiczenia,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) zabezpieczyć miejsce wypadku?

2) rozpoznać objawy wskazujące na zagrożenie życia i zdrowia?

3) ograniczyć zagrożenia urazami i wypadkami w miejscu

przebywania podopiecznego?
Jeżeli zaznaczyłeś „tak” to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do

następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś „nie” wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Udzielanie pierwszej pomocy przedlekarskiej

4.5.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc to czynności ratownicze zapobiegające wystąpieniu skutków nagłego

stanu zagrożenia życia i zdrowia. Dlatego umiejętność udzielania pierwszej pomocy powinna
być powszechna i mieć charakter interdyscyplinarny.

Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia, to zespół czynności podejmowanych w celu

zapewnienia w pierwszej kolejności podstawowych funkcji życiowych ustroju poprzez
natychmiastową, bezprzyrządową diagnostykę stanu ogólnego i podjęcie potrzebnych działań.
Według prostego schematu oceniamy:
–  przytomny – nieprzytomny (odpowiada – nie odpowiada na zadawane pytania),
–  oddycha – nie oddycha (widoczne ruchy klatki piersiowej lub ich brak),
–  krążenie obecne – brak (wyczuwalne tętno – brak tętna),
–  śmierć – potwierdza lekarz.
Stosownie do potrzeb poszkodowanego:
1.  Utrzymujemy lub przywracamy drożność oddechową przez usunięcie przeszkody;
2.  Przywracamy wymianę gazową poprzez sztuczne oddychanie;
3.  Wytwarzamy sztuczne krążenie przez masaż serca.
4.  Zapewniamy zorganizowanie transportu i przekazanie do pełnego postępowania

reanimacyjnego i leczenia szpitalnego.

Resuscytacja.

Podstawowe czynności resuscytacyjne polegają na utrzymaniu drożności dróg

oddechowych oraz wspomaganiu oddychania i krążenia bez użycia specjalistycznego sprzętu.
Połączenie wentylacji własnym powietrzem wydechowym (sztuczne oddychanie) i uciskania
klatki piersiowej (pośredni masaż serca), to tak zwana resuscytacja krążeniowo–oddechowa.

Podstawowe czynności resuscytacyjne:

Ocena sytuacji:

–

ocena zagrożeń dla ratowanego i ratownika,

–

ocena stanu osoby ratowanej.

Wentylacja płuc (sztuczne oddychanie):

–

rozluźnij odzież wokół szyi ratowanego,

–

odchyl jego głowę do tyłu,

–

obserwuj ruchy klatki piersiowej,

–

jeżeli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji

bocznej ustalonej,

–

jeżeli poszkodowany nie oddycha – wezwij telefonicznie fachową pomoc lub

poproś, aby zrobił to ktoś trzeci, a następnie:

–

usuń widoczne przedmioty z jamy ustnej,

–

załóż maseczkę do sztucznego oddychania lub ułóż na ustach poszkodowanego

płócienną chusteczkę,

–

palcami dłoni ułożonej na czole zaciśnij nozdrza,

–

nabierz powietrza, szczelnie ułóż wargi wokół ust ratowanego, wdmuchnij

powoli własne powietrze wydechowe aż do wyraźnego uniesienia się klatki
piersiowej poszkodowanego,

–

unieś głowę poszkodowanego i obserwuj, czy klatka piersiowa opada,

–

przed każdym kolejnym wdmuchnięciem wykonaj głęboki wdech,

–

po dwóch sztucznych oddechach sprawdź tętno,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

gdy krążenie jest zachowane, kontynuuj sztuczne oddychanie, kontrolując tętno

co 10 oddechów lub co 1 minutę.

Przywrócenie krążenia krwi (masaż serca):
–

ułóż poszkodowanego na twardym podłożu,

–

oznacz miejsce ucisku (u osoby dorosłej – 3 palce nad wyrostkiem

mieczykowatym mostka, u niemowlęcia – 1 palec poniżej linii łączącej oba
sutki, u noworodka – linia łącząca brodawki piersi na mostku),

–

ułóż dłonie jedna na drugiej w miejscu ucisku,

–

rozpocznij uciskanie (u osoby dorosłej siła ucisku – 4,5-5,5 cm w głąb klatki

piersiowej, u dzieci 2,5-3,8 cm, u noworodka 1,5-2 cm),

–

uciskaj klatkę piersiową z częstotliwością 80 – 100 razy na minutę (noworodki

i niemowlęta 100 – 120),

–

po każdych 30 uciśnięciach wykonaj dwa sztuczne oddechy – stosunek liczby

uciśnięć i oddechów ma wynosić 30:2 – 30 uciśnięć, 2 oddechy (u niemowląt
i małych dzieci 15:2, lub 30:2 w przypadku jednego ratownika).

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku krwotoku.
Przyczyny krwotoków:
–  rany cięte spowodowane ostrymi przedmiotami lub narzędziami tnącymi,
–  złamania miednicy,
–  uszkodzenia narządów miąższowych (wątroba, śledziona, nerki).
Krwotok zewnętrzny:
1.  Krwawienie tętnicze – krew o barwie jasnoczerwonej, wypływa z rany falami.
2.  Krwawienie  żylne – krew o barwie ciemnowiśniowej wypływa jednostajnym

strumieniem.

3. Krwawienie z naczyń włosowatych – krew sączy się powoli, a krwawienie nie jest groźne

i łatwo je opanować.

Postępowanie w przypadku krwotoku zewnętrznego:
1.  Krwawiącego trzeba koniecznie położyć.
2.  Krwawiącą kończynę unieść nad poziom serca.
3.  Jeżeli występuje silne krwawienie można ranę wytamponować jałową gazą, następnie

zamknąć opatrunkiem przylepcowym, po czym nałożyć opatrunek uciskowy.

Krwotok wewnętrzny:

Przy barku doświadczenia ocena krwotoku z jam ciała jest właściwie niemożliwa. Trzeba

jak najszybciej wezwać lekarza (karetkę pogotowia).

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku złamania.
Złamanie – to przerwanie ciągłości tkanki kostnej wskutek urazu. Objawy:
–  ból zaraz po złamaniu (nasila się przy próbach ruchu lub ucisku),
–  utrata lub ograniczenie czynności kończyny lub jej części,
–  zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne,
–  przymusowe ułożenie kończyny.
Rodzaje złamań:
–  zamknięte,
–  otwarte.
Postępowanie w przypadku złamania:
1.  Wezwać pogotowie, jeżeli jest to możliwe i konieczne.
2.  Poszkodowanego pozostawić w miejscu wypadku do czasu unieruchomienia złamania.
3.  W razie złamania otwartego ranę przykryć jałowym opatrunkiem.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Unieruchamianie prowizoryczne zawsze wykonywać u chorego w pozycji leżącej. Przy

złamaniu kończyny górnej unieruchamiać należy w pozycji siedzącej.

5. Unieruchamiać zawsze przy złamanej kości sąsiadujące stawy.
6. Ograniczać narastanie obrzęku w miejscu złamania poprzez okłady (worek z lodem)

i układanie kończyny nieco wyżej nad poziom serca.

7. Obserwować stan ogólny poszkodowanego oraz złamaną kończynę (ból, zasinienie,

temperatura, ruchy palców).

8. Pomóc wstać poszkodowanemu, gdyż najczęściej leży bezwładnie.
9. Poszkodowanego przewieźć do szpitala.

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zwichnięcia.

Zwichnięcie – to przemieszczenie przylegających do siebie powierzchni stawowych.

Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie torebki stawowej oraz sąsiadujących naczyń
i nerwów. Zwichnięcia dotyczą stawów:
–  ramieniowego,
–  łokciowego,
–  palców,
–  skokowego.
Objawy zwichnięcia:
–  ból przy wszelkich ruchach w stawie,
–  zniekształcenie stawu, obrzęk,
–  przymusowe ułożenie,
–  może nastąpić uszkodzenie małych naczyń krwionośnych.
Postępowanie w przypadku zwichnięcia:
1.  Usunąć odzież znad miejsca uszkodzenia.
2.  Sprawdzić ruchomość w stawie (niemożliwe wszelkie ruchy w stawie).
3.  Zwichniętą kończynę pozostawić w pozycji przymusowej (tzn. tak jak sobie sam ułożył

poszkodowany).

4. Unieruchomić zwichnięty staw za pomocą prostych środków pomocniczych (np. bandaż

elastyczny).

5. Przy zranieniach założyć opatrunek i obserwować zachowanie podopiecznego.
6. Przetransportować chorego do placówki służby zdrowia lub wezwać lekarza.

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku oparzeń

Oparzenie – to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury, żrących

środków chemicznych i oparzeniem energią elektryczną lub promieniowaniem jonizującym.
Oparzenie może wywołać zmiany miejscowe lub wpływać na czynności całego organizmu –
choroba oparzeniowa. O ciężkości oparzenia decyduje jego rozległość (jaki procent
powierzchni ciała uległ poparzeniu). Podział oparzeń:
1) I stopień – na skórze piekący rumień.
2) II stopień – pęcherze wypełnione płynem surowiczym, tkanki otaczające oparzoną

powierzchnię są obrzęknięte.

3)  III stopień – martwica tkanek aż do zwęglenia włącznie.
Postępowanie w przypadku oparzeń:
1.  Usunąć poszkodowanego z zasięgu ognia lub innego czynnika parzącego.
2.  Przy zapaleniu odzieży nakryć poszkodowanego kocem, położyć i turlać wyduszając w

ten sposób tlen spod okrycia.

3. Nie zdejmować koca ani odzieży, zapewnić spokój, ewentualnie podać tabletkę

przeciwbólową.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Miejsce oparzone schładzać strumieniem zimnej wody lub za pomocą worka z lodem

przez około 20 minut (ochładzanie jest celowe nawet po kilu godzinach od oparzenia).

5. Ranę oparzeniową zabezpieczyć jałową gazą (oparzeń twarzy nie nakrywać).
6. Wezwać pogotowie (każdego oparzonego powinien obejrzeć lekarz, poza drobnymi

oparzeniami domowymi).

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku porażenia prądem elektrycznym.

Porażenie prądem elektrycznym – zespół objawów patologicznych wywołanych przepływem

prądu przez tkanki, w wyniku którego dochodzi do powstania uszkodzeń o charakterze
ogólnym i miejscowym.

Objawy miejscowe: oparzenie, martwica, zwęglenie.
Objawy ogólne: przyspieszenie tętna, obniżenie ciśnienia krwi, zaburzenia w oddychaniu,

drgawki, wstrząs, śmierć kliniczna.

Postępowanie w miejscu wypadku porażenia prądem elektrycznym:

1.  Wyłączenie prądu (bezzwłoczne odłączenie poszkodowanego od źródła prądu).
2.  Sprawdzenie stanu przytomności poszkodowanego.
3.  Sprawdzenie podstawowych parametrów życiowych: tętna, oddechu.
4.  Ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, a przy braku oddechu i tętna

rozpoczęcie czynności resuscytacyjnych.

5. Schładzanie miejsca oparzenia zimną wodą, zabezpieczenie jałową gazą lub innym

czystym materiałem.

6. Okrycie ciała poszkodowanego.
7. Wezwanie pogotowia.

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zadławienia.

Zadławienie może nastąpić w trakcie jedzenia lub w wyniku wzięcia do ust jakiegoś

małego przedmiotu.

Postępowanie w przypadku zadławienia:

1. Jeżeli dławiący się oddycha, nakłonić go do wysiłków kaszlowych.
2. Jeżeli występuje całkowite zatkanie dopływu powietrza, należy spróbować palcem

usunąć ciało obce z jamy ustnej.

3. Jeżeli to działanie nie przyniesie efektu, należy zadać poszkodowanemu pięć silnych

uderzeń w plecy w okolicę międzyłopatkową.

4. Jeżeli poszkodowany nadal wymaga pomocy, należy stanąć za nim, zacisnąć jedną dłoń

w pięść, umieścić ją poniżej wyrostka mieczykowatego, chwycić pięść drugą ręką i
wykonać szybkie i silne pchnięcie skierowane w górę i do siebie.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc?
2.  W jaki sposób bezprzyrządowo można zdiagnozować ogólny stan poszkodowanego?
3.  Jakie pierwsze działania powinny być podjęte po zdiagnozowaniu stanu

poszkodowanego?

4.  W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?
5.  W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego?
6.  Jaki powinien być stosunek ucisków do oddechów w przypadku resuscytacji

wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?

7. W jaki sposób należy postąpić w przypadku skaleczenia, które spowodowało krwotok

zewnętrzny?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Jakie objawy wskazują na złamanie?
9. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania

otwartego?

10.  Jakie objawy wskazują na zwichnięcie?
11.  Jak należy postąpić w przypadku zwichnięcia?
12.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?
13.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?
14.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która się zadławiła?

Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania

ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie sztuczną wentylację usta – usta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  fantom,
–  maseczka do sztucznego oddychania,
–  płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

Korzystając z fantomu wykonaj wspólnie z koleżanką/kolegą resuscytację krążeniowo –

oddechową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika (2 osoby) lub obserwatora,
2)  wykonać wspólnie z koleżanką/kolegą zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  fantom,
–  maseczka do sztucznego oddychania,
–  płócienna chusteczka.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który doznał

złamania kości przedramienia kończyny górnej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) oceń pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia

kończyny, deseczki,

– standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne, jałowy

opatrunek, trójkątna chusta.

Ćwiczenie 4

W sytuacji symulowanej udziel pomocy poszkodowanemu, który zwichnął sobie staw

łokciowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
2)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne.

Ćwiczenie 5

Podopieczny skaleczył dłoń pękniętą szklanką. Udziel mu pierwszej pomocy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw zadań testowych

1. Korzystanie z wadliwego lub niesprawnego elektrycznego sprzętu gospodarstwa

domowego jest zagrożeniem:
a)  szkodliwym,
b)  obojętnym,
c)  niebezpiecznym.

2. Najkorzystniejsze dla ludzkiego oka oświetlenie to:

a)  sztuczne ogólne,
b)  sztuczne miejscowe,
c)  naturalne słoneczne.

3. Sprzątając urządzania sanitarne w łazience należy wykorzystywać następujące środki

ochrony osobistej:
a)  maseczka, okulary, rękawice gumowe,
b)  maseczka, fartuch, rękawice gumowe,
c)  fartuch, rękawice gumowe, trepy.

4. Przystosowaniem budynków i ich wyposażenia, narzędzi, maszyn, urządzeń do

możliwości psychofizycznych pracowników zajmuje się:
a)  fizjologia,
b)  socjologia,
c)  ergonomia.

5. Podnosząc z ziemi ciężkie przedmioty należy:

a)  pochylić się na wyprostowanych nogach,
b)  pochylić się na zgiętych nogach,
c)  przykucnąć i podnosić przedmiot przy wyprostowanych plecach.

6. Grzejnik elektryczny w domu podopiecznego powinien być ustawiony na:

a)  płycie stalowej, z daleka od zasłon powieszonych na oknach,
b)  płycie stalowej, jak najbliżej okna,
c)  dywanie wełnianym, z daleka od zasłon powieszonych na oknach.

7. W przypadku wybuchu pożaru w mieszkaniu należy:

a)  szybko otworzyć okno,
b)  nie otwierać okna,
c)  otworzyć lufcik lub uchylić okno.

8. Gaśnicy proszkowej użyjesz do gaszenia:

a)  ciężkiej zasłony z materiału i instalacji elektrycznej,
b)  podłogi drewnianej i instalacji elektrycznej,
c)  ciężkiej zasłony z materiału i drewnianej podłogi.

9. Udzielający pierwszej pomocy ma za zadanie:

a)  przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia,
b)  utrzymać przy życiu poszkodowanego,
c)  szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i jej udzielić.

10. O wystąpieniu nagłego przypadku świadczą:

a)  zaburzenia narządów wewnętrznych,
b)  zaburzenia czynności życiowych,
c)  zaburzenia układu ruchu.

11. Objawy wskazujące na konieczność wykonania masażu serca to:

a)  brak tętna, sztywność źrenic, silny ból w klatce piersiowej, kaszel,
b)  zmiana barwy skóry, silny ból w dole brzucha, brak tętna,
c)  utrata przytomności, zatrzymanie oddechu, brak tętna, zmieniona barwa skóry.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Prowadzący sztuczną wentylację po wykonaniu wdechu obserwuje:

a)  poszkodowanego i jego wygląd,
b)  poszkodowanego i jego zachowanie,
c)  spogląda na klatkę piersiową kontrolując jej ruchy.

13. Tętno u poszkodowanego w wypadku sprawdzamy:

a)  na tętnicach małych,
b)  na tętnicach średnich,
c)  na tętnicach dużych.

14. Jeżeli stwierdzisz ciało obce w tchawicy:

a) posadzisz poszkodowanego na krześle, podasz coś do picia w celu wywołania kaszlu

i oklepiesz mu plecy,

b) zastosujesz pozycję stojącą z uniesionymi kończynami górnymi, starasz się wywołać

kaszel,

c) zastosujesz pozycje zwisającą głowy i tułowia poszkodowanego ku dołowi, uderzając

płaską dłonią w plecy.

15. Krwawienie tętnicze charakteryzuje:

a)  kolor krwi ciemnoczerwony
b)  powolny wypływ dużej ilości krwi,
c)  wytryskanie krwi przerywanymi strumieniami.

16. Opaskę uciskową przy krwotokach można zakładać:

a)  na każdą część ciała,
b)  na ramię i na udo,
c)  na miejsce zranione i krwawiące.

17. Pacjenta nieprzytomnego należy układać:

a)  w pozycji na wznak,
b)  w pozycji wysokiej,
c)  w pozycji bocznej ustalonej.

18. Płonącą na poszkodowanym odzież należy gasić:

a)  dużymi chustami materiałowymi,
b)  dużymi tkaninami syntetycznymi,
c)  dużymi kocami wełnianymi/

19. Pierwszą czynnością w przypadku porażenia prądem jest:

a)  odciągnięcie poszkodowanego od miejsca wypadku,
b)  przerwanie obwodu elektrycznego,
c)  wezwanie pogotowia ratunkowego.

20. Objawy, które różnią zwichnięcie od skręcenia to:

a)  obrzęk stawu,
b)  nieprawidłowe ustawienie kończyny,
c)  niemożliwe są wszelkie ruchy w stawie.