Od wielu lat stosowane sà ró˝ne metody terapii osób z autyzmem dzie-
ci´cym. Niezale˝nie od podejÊcia, nale˝y wyraênie podkreÊliç, ˝e skuteczna
forma pomocy zawsze opiera si´ na indywidualnej pracy z osobà auty-
stycznà. Im wczeÊniej terapia zostanie podj´ta, tym lepsze b´dà równie˝
rokowania, co oznacza niezwykle wa˝nà rol´ wczesnej diagnozy auty-
zmu. Bardzo istotna w prowadzeniu skutecznej terapii jest wspó∏praca
z rodzinà i osobami z najbli˝szego otoczenia dziecka. Brak jakichkolwiek
form pomocy, zw∏aszcza w przypadku ma∏ych dzieci, najcz´Êciej powo-
duje pog∏´bianie si´ deficytów w zakresie zachowaƒ spo∏ecznych, izola-
cj´ od Êwiata zewn´trznego i ca∏kowità niezdolnoÊç do samodzielnego
funkcjonowania w przysz∏oÊci. Procedury terapeutyczne, stosowane d∏u-
gotrwale, ukierunkowane sà przede wszystkim na popraw´ komunikacji
spo∏ecznej dziecka, rozwój mowy oraz nauk´ zachowaƒ spo∏ecznych.

Nie ustalono do tej pory uniwersalnej metody leczenia dzieci
z autyzmem, dlatego zaleca si´ stosowanie wielu metod i technik,
które dostosowuje si´ indywidualnie do potrzeb.

Niezwykle wa˝nym elementem w pracy z dzieckiem autystycznym jest
stworzenie pewnej sta∏ej i przewidywalnej struktury otoczenia (sta∏e
miejsce i czas terapii, ten sam terapeuta, sta∏y charakter zaj´ç i organiza-
cji czasu, jasny, jednoznaczny j´zyk wypowiedzi).

Wi´kszoÊç programów terapeutycznych opiera si´ na zasadach terapii

behawioralnej, polegajàcej na stopniowej modyfikacji zachowania,

71

Leczenie zaburzeƒ
autystycznych

Anita Bryƒska

Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 71

i tzw. ustrukturalizowanego nauczania, dostosowanego do mo˝liwoÊci
i potrzeb dziecka. W zakres oddzia∏ywaƒ terapeutyczno-edukacyjnych
wchodzà: praca nad kontaktem dotykowym i wzrokowym (stymulacja
prawid∏owego rozwoju percepcji), praca nad rozwojem mowy i stymulo-
wanie ogólnego rozwoju dziecka, praca nad procesami uwagi, rozwijanie
umiej´tnoÊci w dziedzinie socjalizacji, samodzielnoÊci i samoobs∏ugi, mo-
toryki ma∏ej, funkcji poznawczych, komunikowania si´.

SpoÊród ró˝nych procedur i metod terapeutycznych stosowanych

w przypadku dzieci z autyzmem dzieci´cym nale˝y wymieniç:

techniki niedyrektywne,
terapi´ „holding”,
metod´ opcji Barry’ego i Suzi Kaufmanów,
techniki behawioralne,
zmodyfikowanà metod´ dobrego startu,
metod´ stymulacji seryjnych powtórzeƒ,
metod´ ruchu rozwijajàcego Weroniki Sherborne,
model TEACCH jako program kompleksowej pomocy osobom au-
tystycznym.

Techniki niedyrektywne, zazwyczaj w formie zabawowej, sà stoso-

wane na pierwszym etapie leczenia. Procedura ta zak∏ada stworzenie
dziecku atmosfery swobody, ca∏kowitej akceptacji i zapewnienie mu
mo˝liwoÊci wyra˝ania swoich uczuç. W trakcie spotkaƒ to dziecko kieruje
ich przebiegiem, terapeuta nie przyspiesza terapii, ale „podà˝a za dziec-
kiem”, anga˝uje si´ w jego zabawy, naÊladuje je itp. Nadrz´dnym zada-
niem jest nawiàzanie kontaktu z dzieckiem, co jest mo˝liwe tylko wtedy,
gdy dziecko czuje si´ akceptowane i bezpieczne. Innà metodà terapii jest
„holding” (ang. przytulanie, trzymanie), czyli metoda wymuszonego
kontaktu, którà mogà stosowaç rodzice dziecka. Polega ona na przytula-
niu dziecka nawet wbrew jego woli, cz´sto przy oporze, a jej celem jest
budowanie lub przywrócenie wi´zi emocjonalnej pomi´dzy matkà
a dzieckiem. Metoda opcji Barry’ego i Suzi Kaufmanów, cz´sto koja-
rzona z holdingiem, opiera si´ na ca∏kowitej akceptacji dziecka i na swo-
istym podà˝aniu za dzieckiem i wchodzeniu w jego Êwiat. Post´powanie
terapeutyczne polega przede wszystkim na naÊladowaniu zachowaƒ
dziecka, co pozwala na wzbudzenie zainteresowania dziecka otoczeniem,
na odkrywanie jego potrzeb i zainteresowaƒ, pokazywanie Êwiata ze-
wn´trznego, równie˝ na budowanie poczucia bezpieczeƒstwa.

72

Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 72

Techniki behawioralne w przypadku dzieci z autyzmem to przede

wszystkim techniki warunkowania sprawczego, polegajàce na analizie
zwiàzków mi´dzy zachowaniem a jego konsekwencjami i kszta∏towaniu
zachowaƒ za pomocà wzmocnieƒ pozytywnych lub negatywnych. Sà
one ukierunkowane na rozwijanie zachowaƒ zwiàzanych z umiej´tnoÊcià
skupiania uwagi na drugiej osobie, uczenie i imitowanie ruchów i dêwi´-
ków, redukcj´ niepo˝àdanych zachowaƒ agresywnych, autoagresywnych
i zwiàzanych z autostymulacjà oraz na wykszta∏cenie umiej´tnoÊci komu-
nikacyjnych i spo∏ecznych.

Z kolei zmodyfikowana metoda dobrego startu s∏u˝y usprawnie-

niu i integracji funkcji s∏uchowych, wzrokowych i ruchowych. Rozwija
ona percepcj´ i szybkoÊç reakcji, wzmaga koncentracj´ i podzielnoÊç
uwagi, rozwija wyobraêni´ i pami´ç, kszta∏ci zdolnoÊç rozumienia i ope-
rowania symbolami, rozwija myÊlenie matematyczne, percepcj´ pozycji
i ruchów cia∏a bez kontroli wzroku, kszta∏tuje ÊwiadomoÊç po∏o˝enia
i wzajemnego ruchu cz´Êci cia∏a wzgl´dem siebie, rozwija sprawnoÊç ma-
nualnà i koordynacj´ ruchowà koƒczyn górnych i dolnych.

W metodzie stymulacji seryjnych powtórzeƒ podstawowà stosowa-

nà technikà jest aktywnoÊç ruchowa. G∏ównym celem prowadzonych çwi-
czeƒ jest podniesienie liczby bodêców oddzia∏ujàcych na kor´ mózgowà
i uzyskanie nowych po∏àczeƒ nerwowo-mi´Êniowych. Ukierunkowana ak-
tywnoÊç ruchowa pozwala równie˝ roz∏adowaç napi´cie emocjonalne
dziecka, choç z drugiej strony w czasie çwiczeƒ dziecko mo˝e wykorzysty-
waç napi´cie w celu intensyfikacji tempa i rytmu aktywnoÊci.

G∏ównym za∏o˝eniem metody ruchu rozwijajàcego Weroniki Sher-

borne jest pos∏ugiwanie si´ ruchem jako narz´dziem we wspomaganiu
rozwoju psychoruchowego. åwiczenia przede wszystkim prowadzà do
poznania w∏asnego cia∏a, pomagajà równie˝ zdobyç pewnoÊç siebie i po-
czucie bezpieczeƒstwa w kontakcie z innymi osobami, u∏atwiajà nawiàzy-
wanie kontaktu i wspó∏pracy. Wykonywane w grupie budujà wi´zi gru-
powe i interpersonalne.

Kompleksowà pomoc osobom autystycznym zapewnia model

TEACCH, czyli tzw. program Terapii i Edukacji Dzieci Autystycznych oraz
Dzieci z Zaburzeniami w Komunikacji. Zosta∏ on opracowany przez ame-
rykaƒskiego psychologa Erica Schoplera w latach 60. XX wieku. Pierwszy
etap pracy z dzieckiem polega na ocenie poziomu rozwojowego dziecka,
jego profilu psychoedukacyjnego oraz jego deficytów i mocnych stron.
Nast´pnie na tej podstawie opracowywane sà indywidualne programy te-

73

Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 73

rapeutyczne, ukierunkowane na najwa˝niejsze obszary deficytu, takie jak:
naÊladowanie, motoryka ma∏a i du˝a, percepcja, koordynacja wzrokowo-
-ruchowa, czynnoÊci poznawcze, komunikacja, mowa czynna, oraz na za-
chowania niepo˝àdane. Program realizowany jest przez rodziców we
wspó∏pracy z terapeutà, który systematycznie dokonuje oceny post´pów
w rozwoju dziecka i odpowiednio do tego modyfikuje program.

Du˝e znaczenie ma trening umiej´tnoÊci spo∏ecznych polegajàcy na

uczeniu adekwatnych zachowaƒ w sytuacjach ˝ycia codziennego (robie-
nie zakupów, korzystanie z komunikacji publicznej), a tak˝e na uczeniu
czynnoÊci samoobs∏ugowych (samodzielne ubranie si´, jedzenie, korzy-
stanie ze sprz´tów gospodarstwa domowego). PodejÊciami wykorzysty-
wanymi dodatkowo jest muzykoterapia, która zmniejsza poziom l´ku,
pobudza do zabawy i kontaktów z rówieÊnikami, oraz hipoterapia, dzi´-
ki której tworzy si´ zwiàzek emocjonalny mi´dzy dzieckiem a koniem,
a w konsekwencji poprawiajà si´ relacje ze Êwiatem zewn´trznym.

Post´powanie z dzieckiem z rozpoznanym zespo∏em Aspergera po-

winno byç kompleksowe i dotyczyç wszystkich Êrodowisk, w których
dziecko funkcjonuje. Podstawowà kwestià jest prowadzenie psychoedu-
kacji majàcej na celu uÊwiadomienie otoczeniu, a wi´c rodzicom, na-
uczycielom i innym dzieciom, problemów i ograniczeƒ wynikajàcych
z obecnoÊci zaburzenia. Konieczne jest dostosowanie metod nauczania
do mo˝liwoÊci dziecka i indywidualizacja procesu dydaktycznego. Dziec-
ko z zespo∏em Aspergera powinno uczyç si´ w klasie integracyjnej. Kolej-
nà, niezmiernie wa˝nà kwestià jest dà˝enie do uspo∏ecznienia dziecka, co
mo˝e dokonywaç si´ poprzez anga˝owanie go w dzia∏alnoÊç ró˝nego ro-
dzaju klubów, organizacji, kó∏ zainteresowaƒ (tak˝e za poÊrednictwem
Internetu). Pomocna mo˝e okazaç si´ równie˝ obecnoÊç osoby wspierajà-
cej – trenera, który doradza i pomaga w trudnych sytuacjach, np. na te-
renie szko∏y. Klasycznà metodà pracy z osobami z zespo∏em Aspergera
jest tworzenie schematów post´powania, u∏atwiajàcych rozumienie czy-
tanych tekstów, ale równie˝ intencji innych osób (Kto? Co zrobi∏? Gdzie?
Kiedy? Dlaczego?). Niejednokrotnie podejmowane sà próby prowadze-
nia terapii poznawczo-behawioralnej ukierunkowanej na specyficzne
objawy zaburzenia. Warto jednak pami´taç o tym, ˝e techniki te mogà
okazaç si´ równie˝ skuteczne w przypadku powik∏aƒ zaburzenia, np. ze-
spo∏ów depresyjnych czy l´kowych. Bardzo du˝e znaczenie ma tak˝e
udzia∏ osoby cierpiàcej na zespó∏ Aspergera w grupowym treningu
umiej´tnoÊci spo∏ecznych, który umo˝liwia nauczenie si´ prawid∏o-

74

Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 74

wych interakcji spo∏ecznych za pomocà zaplanowanych zaj´ç dotyczà-
cych okreÊlonych sfer funkcjonowania.

W niektórych przypadkach autyzmu dzieci´cego czy te˝ zespo∏u Asper-

gera stosowane jest leczenie farmakologiczne, które jest g∏ównie lecze-
niem objawowym i ma na celu zmniejszenie nasilenia objawów najbardziej
zaburzajàcych funkcjonowanie pacjenta. Objawami, na które najcz´Êciej
ukierunkowane jest leczenie farmakologiczne, sà:

napady padaczkowe (leki najcz´Êciej stosowane to karbamazepina
i kwas walproinowy; warto pami´taç, ˝e benzodiazepiny i fenobar-
bital mogà nasilaç dra˝liwoÊç, zachowania agresywne, upoÊledzaç
mo˝liwoÊci poznawcze),
objawy obsesyjno-kompulsywne i nasilone rytua∏y, objawy l´kowe
(inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, np. fluoksetyna, flu-
woksamina, sertralina),
nadmierna impulsywnoÊç, zachowania agresywne i samouszkadza-
jàce (neuroleptyki, np. haloperidol, risperidon, olanzapina; inne,
np. propranolol),
zaburzenia uwagi i nadmierna ruchliwoÊç (leki psychostymulujàce,
np. metylfenidat, mo˝e jednak nasilaç sztywnoÊç w zachowaniu
i objawy obsesyjno-kompulsywne),
labilnoÊç nastroju (karbamazepina, preparaty litu),
obni˝ony nastrój (fluoksetyna, fluwoksamina, sertralina),
stereotypie ruchowe (buspiron).

Podejmowano tak˝e próby leczenia deficytów w zakresie interakcji

spo∏ecznych i komunikacji za pomocà neuroleptyków.

Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 75