sfragistyka – bada pieczęć jako źródło historyczne, jest narzędziem krytyki historycznej
oświecenie społeczeństwa – człowiek zaczyna wierzyć w słowo pisane a nie tylko pieczęć.
Pieczęć służyła do uwierzytelnienia dokumentu. Pozbawiała autentyczności przez uszkodzenie lub zniszczenie.
Funkcje rozpoznawcze właściciela, wiarygodność, wola właściciela, zabezpiecza nie naruszalność pism i zamkniętego nią
przedmiotu
etymologia słowa pieczęć – wiąże się z pieczeniem, znakiem wypalanym
Historia pieczęci:
starożytność: znak własnościowego, gemmy, na wsch. - nienaruszalność przedmiotów. W Grecji i Rzymie zabezpieczają
korespondencję. III i IV – umocnienie wiarygodności pism + własny podpis
odcisk gemmy – znak rozpoznawczy władcy
w miarę rozwoju pisma, pieczęć pełniła funkcje zamykające dokument. W Polsce: przed dokumentem pieczęć służyła gdy kazano
stawić się przed sądem, potwierdzenie przyjęcia wiadomości, zamykania korespondencji.
Dowód uiszczenia opłat sądowych XV w.
XV w – pieczęć prywatna przekształcona w sygnetową.
Budowa pieczęci:
tłok-forma do wyciskania pieczęci, metalowe, drewniane, złote itd. tłoki obrabiane często w pierścienie, od XV w rękojeść
stosowana do dzisiaj. Tłok nierzadko jest prawdziwym dziełem artystycznym potem sprowadzają się do napisów tekstowych.
Władza państwowa sprawuję władze nad wykonaniem tłoku. Używano ołowianych bulli,
tusz: pojawił się w kancelariach w XVIII w. rozpowszechniony w XIX.
Kształty pieczęci: kolista, owalna – monarsza sfragistyka i ostro-owalna – sfrag. Kościelna , tarczowa – znaki herbowe, rycerstwo,
czworoboczna, wieloboczna – szlachta i mieszczaństwo, trójłukowa, czterołukowa.
Im większa pieczęć tym ważniejsza sprawa.
Pieczęć:
-portretowa, postaciowa = gemmy, majestatyczny, pieszy, konny, pontyfikalny, używana do XIX w. reprezentuje godność,
realistyczna. Wyższe sfery.
-obrazowa topograficzny architektura przedmioty, fantastyczny, hagiograficzne
sfragistyka miejska, niższe korporacje kościelne
- herbowa związana z określoną grupą społeczną.
-pismowa rzadko występuje w śred. Od XVIII powszechna.
Napis napieczętny czyli legenda. Element treściowy pieczęci. Wzdłuż krawędzi pieczęci
treść stanowi o właścicielu, wyjaśnia symbolikę obrazu, określa kompetencje pieczęci, jej stosunek do pieczęci tego właściciela.
Decyduje o wartości prawnej.
Sposób przywieszania pieczęci zmienia się wraz z rozwojem dok. I roli piecz.
Przywieszanie pieczęci albo odbijanie na papierze.
Aby uchronić ją przed zniszczeniem, chowano ja w woreczku
rodzaje pieczęci
*zakres wierzytelności
* właściciela
-papieska ustalona przez Paschalisa II, bulla dwustronna z jednej strony imię papieża a z drugiej wizerunek Piotra i Pawła
pieczęć rybaka – do XV w.
-monarsza – portretowa: cesarska, królewska, portretowa.
Funkcje pieczęci państwowej, pełny majestat, siedzącego na tronie, książęta raczej piesza lub konna. Żony używały pieczęci
analogicznej do małżonka. Czasem pieczęć wotywna z postacią Madonny lub królowej w modlitwie
Polska sfragistyka monarsza; pieczęć W. Hermana W kancelarii Łokietka używa się pieczęci większej do ważniejszych spraw i
mniejszej do mniej ważnych. W czasach Jagiełły używana większa tylko do spraw ogólnopaństwowych.
Później używa się pieczęci wielkiej i litewskiej, używana przez podkanclerzy koronnego i litewskiego.
Kancelarie kościelne posługują się też różnymi typami pieczęci. Pieczęcie biskupów i opatów – portretowe X w, w pl – XII.
Rodzaje tronowa lub stojąca. W XV w. wypiera postać biskupa herb. Pieczęć prywatna, walory prawne w zakresie prawa
kanonicznego
Pieczęć rycerska: forma heraldyczna, najpierw znak własnościowy potem tarcza albo hełm albo klejnot. XVI w. pieczęć sygnetowa.
Pieczęć prywatna.
Pieczęć państwowa:monarsza, posługuje się herbem państwowym, np. sądy grodzkie posługiwały się herbem państwowym ale
ziemi lub miasta powiatowego sędziego. Od XVI w. dopiero pojawia się pogoń lub orzeł biały.
Herb państwowy często używany w pieczęciach konfederacji lub pieczęciach wojskowych.
Po rozbiorach wprowadzono herby państw zaborczych.
Pieczęcie miejskie: wizerunek świętego, architektura miasta, powiązanie z właścicielem miasta, XVI – pojawia się herb miasta.
Cechy rzemieślnicze używają pieczęci z wyobrażeniem narzedzi.
Pieczęcie korporacji kościelnych i zakonnych: patron potem herb
uniwersytety – wyobrażenia patrona, od XVIII w godło państwowe.
Pieczęcie instytucji i przedsiębiorstw służą rozpoznawalności.
Funkcjonowanie pieczęci:
rozszerzenie kręgu użytkowników pieczęci autentycznej. Prawo do pieczęci ma ten co piastuje urząd. Także osoba wolna w
zależności od syt. Społecznej i gospodarczej.
Pieczęć osobista mogła być dziedziczona.
Contrasigillum – pieczęć dwustronna upowszechniona na śląsku w XII w. i Mazowszu XV w.

zużyte tłoki niszczono lub starannie zabezpieczano, zgubione unieważniano decyzją sadu.
Nadużycia i fałszerstwa zdarzały się często. Nadużycia te surowo karano.

Heraldyka:
Nazwa pochodzi od słowa herold, urzednika drowrskiego wywołującego rycerzy di turnieju. A ten pochodzi od tego co zna
rodowody. XVI badają czy herby rycerzy sa poprwane.
*herold hrólewski
*herold właściwy
* perserwanata - pomocnik
używają pseudonimów urzędowych. Nikną razem z urniejami. sporządzali oni reole herbowe lun księgi turniejowe, w których były
przedstawione herby.
Heraldyka
-praktyczna - w państwac podtrzymujacych tradycje feudalne. żywa w herbach państwowych.
- historyczna - ustalenie praw którymi rządziała się heraldyka i wyjaśnienia ich.
herbarz najstarszy polski opracował Jan Długosz
publikacje hołdują przekonaniu o wyższości kulturowej klasy posiadajacej prawo do używania herbów.
Rodowód herbu: wywodzi się z chorągwi czyli oddziału bojowego. Znak z chorągwii przechodził na elementy uzbrojenia rycerza.
Znak ten stał się znakiem pana lennego.Używanie go jako znaku napieczętnego.
Rola herbu: Rozdrobnienie lenne zwiększyło l. chorągwi. Wasal musiał posługiwać się herbem pana. Herb znakiem nie rycerza lecz
jego PAna.
Prawo heraldyczne: XIII-XIV - przynależnosć do rodziny. Rozróżnienia między panem i wasalem. Również jest rozróżnienie między
herbem a terytorium. Ci co nie są suzerenami też mają herb.
Poł. XIV w pojawia się nobilitacja (król cesarz) czerpiąc z tego dochody.Władca- opieka nad herbami które są często weryfikowane.
W polsce przyznaje się herby krórzy siedzą na ziemi. Dzirżawanie wynika z przynależności do rodu, herbu używa ród a nie rodzina.
Ród genealogiczny oparty na krwi, i heraldyczny oparty na wspólnym herbie.
A) wspólnota etniczna : Herb Prus - rycerze którzy uciekli spod panowania Krzyżaków.
B) przyjmowanie herbu pana możniejszego
C) zanik herbu gniazdowego rycerstwa włodycznego na rzecz herbu szlachty

XV w - nagana - oczyszczenie szlachectwa, legitymacja używania herbu. sposób na wejście do stanu albo usunięcie kogoś. XV -
szlachcicem ten kto prowadzi życie w posiadłosciach ziemskich. Później prawo do szlachectwa nabywało się przez nobilitację, albo
nadanie herbu albo adopcja herbowa.
indygenat - uznanie herbu cudzosiemskiego, kompetencja kancelarii potem sejmu. nabycie dóbr, dodanie elementów, adopcja
herbowa. W polsce brak opieki prawnej państwa nad herbem. Używanie fłaszywego herbu= konfiskata majątku
Nie dopuszczono do nadawania tytułów szlacechckich chociaż król miał taką możliwość.
Geneza: niewielki stopień recepcji z zach. Używano znaków własnosciowych z pieczęci czerpana ze znaków świata otaczajacego
polską szlachtę.
Język heraldyki
blanozowanie- opisywanie herbu wg reguł
Rodzaje herbów:
*herb rycerski
*mieszczański - patrycjat miejsk, stosowano naganę,
*korporacji - na wzór znaku terytorialnego. Korporacja jak i osoby do niej należące. Używanie pieczęci przez korporację.
Uniwersytety, cechy,
herby kościelne: kapituł, opactw, zakonów rycerskich, duchowni byli suzerenami, lennicy służyli pod ich chorągwią. przyjęcie znaku
patrona katedry. Biskupi używanli herbu rodowego.
*miejski herb XIV w. herb związany z panem zwierzchnim z elementami architektury albo patrona. Herb był wyrazem autonimii
samorządu miejskiego. większe znaczenie pieczęć niż herb.

XIII-XIV w. pojawienie sie orła jako znaku monarchy a nie terytorialnego.
gmerki- znaki osobiste używane przez mieszczan i chłopów. znak rozpoznawczo własnosciowy. umieszczany na sygnetach,
budowlach wyrobach. często monogramy na przedmiotach.

Elementy herbu: Herb - ustalona wg określonych reguł oznakę rodziny osoby rody korporacji.jest oznaką dziedziczną.
*tarcza - noszona przed sobą. Głowica i postawa. Jesli hełm jest w stronę prawą tarcza też. Różne kształty. , jako samodzielny
element upowszechnienie w XVI w. Tarcza zmienia się w kartusz. Tarcza w Polsce nie pidzielna, chyba ze z powodu indygenatu.
*pole-powierzchnia tarczy
Barwy heraldyczne: pokryta półtnem. czerwień, błękit, zieleń, czerwień, złoto srebro. mieszanie barw.
*godło - ukształtowanie poprzez stosowne modelowanie znaku rozpoznawczego, przeniesienie znaku chorągwi.
--grupa figur zaszczytnych: te tarcze które są podzielone np narożnik, słup, skos.
-- figury modelowane na figury zaszczytne: przesuniećia tych fihur.
--mobilia figury mniej zaszczytne, mieszanie np kilka krzyży luzem.
--figury wyobrażenia fauny flory człowika
Podział:
<pierwotne znaki rozpoznawcze - wyrażenia napieczętne. strzała, krzyz podkowa,- zanki własnosciowe rownież monogramy i
inicjały właściciela,
nobilitacja - konstuowanie nowego znaku
indygenat - przjęcie znaku europejskiego
<hełm - heraldyzacja XIII w. z klejnotem łączyła go mała kronoa hełmowa
<klejnot - ozdoba hełmu - godło z piór strusich, pawich itd. rozpozananie rycerza zakutego w zbroję. gołdo powtórzone z tarczy. w
Polsce nie odegrał roli.
oznaki godności: używane przez książeta świeckie; korona - uszzcerbek heraldyczny- zależność lenna. ukoronowany
orzeł=suwerenność; dodawnao symbole piastowanych urzędów: np klucze miecze