Dewiacja i kontrola
społeczna

ż

ycie to zmienność, dynamika, dzianie się –

społeczeństwa „żyją”, uczestnicząc w

nieustającej zmienności

CZYNNIKI ZAGRAŻAJĄCE
PORZĄDKOWI SPOŁECZNEMU

WIELKOŚĆ POPULACJI

JAKOŚĆ INTERAKCJI

ZAUFANIE

ZAANGAŻOWANIE

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE

KULTURA

ROLE ZAWODOWE

DOCHODY

NIERÓWNOŚCI

PIENIĄDZE, WŁADZA, PRESTIŻ

KONTROLA NA POZIOMIE
MAKRO

T. HOBBES (1651r) – podporządkowanie
każdego rządom „wielkiego brata”
(Lewiatana), jakim jest państwo (regulacje
rządowe)

A. SMITH (1778r) – „niewidzialna ręka
rynku”, działa prawo popytu i podaży;
państwo nie jest tutaj potrzebne

KONTROLA NA POZIOMIE
MIKRO

SOCJALIZACJA

MOTYWACJA

INTERAKCJE

RYTUAŁY

ROLE SPOŁECZNE

Socjalizacja

problem socjalizacji pojawia się wtedy,
gdy zastanawiamy się skąd ludzie
czerpią wiedzę, umiejętności,
znajomość reguł działania,
obowiązujących norm, które później
przejawiają się w ich zachowaniach

rola biologii i genetyki;

ludzie dziedziczą

pewne ludzkie impulsy, repertuary zachowań,

sposoby postępowania, schematy myślenia,

które są właściwe całemu gatunkowi ludzkiemu

wszystkie sposoby życia nie są efektem

dziedziczenia, lecz ludzie je nabywają od

społeczeństwa w którym się urodzili i

dorastają; to społeczeństwo dyktuje jak działać

i myśleć 





 społeczeństwo wpaja jednostce

sposoby życia swojej grupy dzięki regułom

zawartym w kulturze

kulturze

Proces socjalizacji

socjalizacja

socjalizacja

to proces za pośrednictwem którego jednostka staje

się członkiem szerszych zbiorowości społecznych





 uczenie się

reguł i idei zawartych w kulturze

socjalizacja pierwotna

socjalizacja pierwotna

– dokonująca się w dzieciństwie, w

rodzinie i innych grupach pierwotnych

socjalizacja antycypuj

socjalizacja antycypuj

ą

ą

ca

ca

– internalizowanie wzorów grupy, do

której się nie należy, a jedynie pragnie należeć, czyli pozytywnej
grupy odniesienia

socjalizacja odwrotna

socjalizacja odwrotna

– sytuacja spotykana w warunkach

szybkiej zmiany kulturowej, kiedy np. młode pokolenie stara się
wdrożyć tradycjonalnie nastawione starsze pokolenie do nowych
wzorów kulturowych tj. stylów bycia, mówienia, ubierania się,
rozrywki, twórczości etc.

socjalizacja permanentna

socjalizacja permanentna

– proces internalizowania coraz to

nowych wzorów kulturowych, w ciągu całego życia

Internalizacja kultury

wszystkie treści wpajane przez społeczeństwo,
zawarte są w obrębie kultury

internalizacja

internalizacja

– proces psychiczny polegający na

„uwewnętrznieniu” kultury, czyli przekształceniu jej
wzorów w elementy osobowości 





 motywacje czy

postawy

eksternalizacja

eksternalizacja

– przejawianie się ukształtowanych

kulturowo treści osobowościowych – motywacji czy
postaw w konkretnych działaniach

Słabe ogniwa socjalizacji

resocjalizacja

resocjalizacja

– eliminacja głęboko

zinternalizowanych wzorów kulturowych i

wpojenie wzorów przeciwstawnych

kontrsocjalizacja

kontrsocjalizacja

– uczenie się wzorów życia

typowych dla środowisk dewiacyjnych i

przestępczych, odmiennych od tych, które

uznaje większość społeczeństwa

Dewiacja i jej rodzaje

dewiacja pierwotna

dewiacja pierwotna

– czyn dewiacyjny popełniony po

raz pierwszy, uruchamiający sekwencję kontroli
społecznej i wymierzania sankcji

dewiacja wt

dewiacja wt

ó

ó

rna

rna

– recydywa, czyli wejście na drogę

„kariery dewiacyjnej” w wyniku odrzucenia przez
społeczeństwo – „stygmatyzacji”

stygmatyzacja

stygmatyzacja /etykietowanie/

– trwałe przypisanie

jednostce tożsamości dewianta czy przestępcy przez
ciążące na niej znamię karalności

dewiacja w sensie funkcjonalnym

dewiacja w sensie funkcjonalnym

– czyn wywołujący

negatywne reakcje społeczne w postaci sankcji
różnego rodzaju

Dewiant

Człowiek, który żyje niezgodnie z
obowiązującymi regułami, których
przestrzega większość z nas: np. przestępcy,
narkomani (Giddens, 223)

Kevin Mitnick

– hakerzy jako grupa

dewiantów, zagrażająca epoce informacji

(mroczna społeczność

„nieprzystosowanych społecznie młodych

ludzi, którzy unikają kontaktów z innymi i
ż

yją alternatywnym życiem, ukryci za

anonimowymi nazwami użytkownika sieci)

Kevin Mitnick

Kevin David Mitnick (ur.

6 sierpnia 1963

roku w

Van

Nuys

,

Kalifornia

) – jeden z najbardziej znanych

komputerowych włamywaczy

. Za swoje przestępstwa

został skazany na wieloletnie pozbawienie wolności.

15

lutego 1995

roku

FBI

przy pomocy dziennikarza

komputerowego Johna Markoffa i

Tsutomu Shimomury

aresztowano go. Został oskarżony o włamanie na
terenie

USA

do kilku ważnych systemów

komputerowych. Nigdy jednak nie zarzucono mu
czerpania korzyści materialnych z

crackingu

.

Kevin Mitnick w Polsce z okazji
promocji

Sztuki podstępu

LUDZIE, KTÓRYCH
ZACHOWANIE MOŻE WYDAWAĆ
SIĘ DZIWNE LUB
NIEZROZUMIAŁE, OKAZUJĄ SIĘ
CAŁKIEM RACJONALNI, KIEDY
POZNAMY MOTYWY ICH
DZIAŁANIA (GIDDENS, 224)

Kontrola społeczna i sankcje

kontrola spo

kontrola spo

ł

ł

eczna

eczna

– system społecznych sankcji /negatywnych i

pozytywnych/ oraz agend /grup, organizacji, instytucji/ stosujących

takie sankcje

sankcje formalne

sankcje formalne

– kary wymierzane w szczegółowo przepisanym

trybie, w określonym precyzyjnie wymiarze, przez specjalnie do

tego powołane organizacje czy instytucje

sankcje rozproszone

sankcje rozproszone

– spontaniczne i nieformalne metody nacisku

i karania stosowane przez grupy, do których jednostka należy

permisywno

permisywno

ść

ść

spo

spo

ł

ł

eczna

eczna

– atmosfera przyzwolenia na czyny

dewiacyjne czy nawet przestępcze wywierająca presję na agendy

kontroli społecznej w kierunku powstrzymywania się od

wymierzenia sankcji, lub wymierzenia sankcji niewspółmiernie

łagodnych

punitywno

punitywno

ść

ść

– rozpowszechnione w społeczeństwie żądanie

wysokich kar i „zerowej tolerancji” w stosunku do dewiantów i

przestępców

NORMY SPOŁECZNE SĄ
PRZESTRZEGANE, BO:

ISTNIEJĄ
SPOŁECZNE REGUŁY
I WSKAŻÓWKI
OKREŚLAJĄCE
WŁAŚCIWE
ZACHOWANIA W
POSZCZEGÓLNYCH
SYTUACJACH
(ZDRADA, KRADZIEŻ,
NATURYZM..)

SOCJALIZACJA

SYSTEM KONTROLI
SPOŁECZNEJ

Normy

(powinności

)

Wzory

(realne zachowanie

)

DEF:

„

Zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką

”

(E.ROSS)









Proces standaryzacji lub

normalizacji efektów

ludzkiej pracy









aby była skuteczna musi

być zinternalizowana









obyczaj









zwyczaj









moralność









religia









normy prawne









tradycja

Konformizm

i

Dewiacja

Funkcje :









granice dopuszczalnych zachowań









wzmocnienie integracji grupy









czynnik zmiany społecznej

(alternatywne

wzory zachowań)

POSTAWY WOBEC NORM

INTERPRETACJE
BIOLOGICZNE

Cesare Lombroso (1876r): kształt czaszki,
wielkość szczęki, długość ramion – osoby
biologicznie zdegenerowane (typ
„atawistyczny”

Sheldon (1949r):

typ mezomorficzny (umięśniony, aktywny,
skłonny do przestępczośći)

Ektomorficzny (szczupły)

Endomorficzny (pulchny)

INTERPRETACJE PSYCHOLOGICZNE –
„NIENORMALNE STANY PSYCHICZNE”

TYPY OSOBOWOŚCI

Hans Eysenck – nienormalne stany
psychiczne mają charakter dziedziczny

Amoralna osobowość psychopatyczna –
wycofana, pozbawiona emocji jednostka, która
działa impulsywnie i rzadko kiedy ma poczucie
winy

Ewolucja kontroli spo

Ewolucja kontroli spo

Ewolucja kontroli spo

Ewolucja kontroli społłłłecznej

ecznej

ecznej

ecznej

(więzi)

F. TOENNIENS

GEMEINSCHAFT

(zwyczaj, tradycja)

GESSELLSCHAFT

(cele racjonalne,
prawo, opinia
publiczna)

Ferdinand Tönnies

Ferdinand Tönnies (1855 - 1936)

Ferdinand Tönnies (ur.

26 lipca 1855

koło Oldenswort

- zm.

9 kwietnia 1936

w

Kilonii

),

niemiecki

socjolog i

filozof.

Od

1913

r. profesor uniwersytetu w Kilonii.

Twórca systemu

socjologii ogólnej

, za którego

podstawę przyjął rozróżnienie

wspólnoty

(niem.

Gemeinschaft) i stowarzyszenia (Gesellschaft)
stosunków społecznych. Wprowadził termin

woluntaryzm

. Inspirował się filozofią

Thomasa

Hobbesa

.

Zapoczątkował w socjologii

formalizm

, który rozwinął i

uporządkował

Georg Simmel

.

FUNKCJONOWANIE
INSTYTUCJI

ZACHOWANIE

FUNKCJONOWANIE
GOSPODARKI,
SYSTEMU
POLITYCZNEGO

JĘZYK
WYGLĄD
WIERZENIA
(KULTURA)

STAN
PSYCHIKI

PEŁNIONA
ROLA
SPOŁECZNA

ZGODNOŚĆ Z
PRZYPISYWANYM
MU ZNACZENIEM

NORMA

NORMA

NORMA

NORMA

DEWIACJA SPO

DEWIACJA SPO

DEWIACJA SPO

DEWIACJA SPOŁ

Ł

Ł

ŁECZNA

ECZNA

ECZNA

ECZNA

ŁAC. „DEVIO”

SCHODZENIE Z DROGI

ODCHYLENIE

ZBOCZENIE

Po II wojnie światowej : synonim „patologii”
lub „dezorganizacji społecznej”

INTERPRETACJE

TEORIE

FUNKCJONALISTYCZNE

TEORIA

INTERAKCJONISTYCZNA

TEORIA KONFLIKTU

TEORIA KONTROLI

Etym. - gr. 'bezprawie'; zob.
Anomia. Termin fr. socjologa
Emila Durkheima (1897).

anomia

stan

społeczeństwa wynikający
z rozpadu powszechnie
przyjętych norm
postępowania; sytuacja, w
której normy moralne i
wzorce zachowania są
nieobecne, niejasne, lub w
konflikcie ze sobą ; stan
alienacji, dezorientacji,
zagubienia się jednostki.

Emile Durkheim

•

francuski filozof

,

socjolog

i pedagog

Jego prace miały wielki wpływ

na rozwój nowoczesnej socjologii

.

(ur.

15 kwietnia 1858

r., zm.

15 listopada 1917

r.)

Durkheim był najwybitniejszym przedstawicielem

socjologizmu

. Był profesorem w

Bordeaux

, gdzie

w

1895

roku objął pierwszą w Europie katedrę

socjologii

, od

1902

roku wykładał na

Sorbonie

.

Durkheim był autorem klasycznych dzieł, spośród
których najsłynniejsze to: O podziale pracy
społecznej, Zarysy metody socjologicznej,

Le

suicide. Étude de sociologie

, Elementarne formy

ż

ycia religijnego. Był założycielem i redaktorem

pisma

Année Sociologique

.

Robert Merton

I. Jako czynnik dezintegracji

I. Jako czynnik dezintegracji

I. Jako czynnik dezintegracji

I. Jako czynnik dezintegracji

(konsesualny, integracyjny model społeczeństwa)









Ustala zakres tego, co wolno, a czego nie









rolę publicznego karania dewiantów

współcześnie przyjmują media









karanie dewiantów wzmacnia konformizm

wśród pozostałych członków grupy









napięcia indukujące dewiacje tkwią w

strukturze społecznej (zanik więzi,
anonimowość kontaktów społecznych…)

II. Dewiacja jako zachowanie

II. Dewiacja jako zachowanie

II. Dewiacja jako zachowanie

II. Dewiacja jako zachowanie

wyuczone (interakcjonizm)

wyuczone (interakcjonizm)

wyuczone (interakcjonizm)

wyuczone (interakcjonizm)

(orientacja socjalizacyjno - kulturowa)

Jest to przykład socjalizacji negatywnej









Nabywamy ją poprzez przyłączanie się do

podkultur dewiacyjnych oraz przynależność
do środowiska o

ograniczonych

możliwościach legalnego czy racjonalnego
zaspokajania potrzeb i aspiracji lub

zablokowanego

(np.mniejszości etniczne)









teoria zróżnicowanych powiązań:

gangi zaspokajają te same potrzeby,

co grupy pierwotne (bezpieczeństwa,
przynależności, emocjonalne..)

III. Dewiacja jako trwa

III. Dewiacja jako trwa

III. Dewiacja jako trwa

III. Dewiacja jako trwałłłły

y

y

y

element

element

element

element ż

ż

ż

życia spo

ycia spo

ycia spo

ycia społłłłecznego

ecznego

ecznego

ecznego

(konfliktowy, oparty na antagonizmach, model

społeczeństwa)

 Dewiacja to stały element życia

społecznego; o tym co jest, a co nie jest
dewiacją, decydują ci, którzy mają władzę
i mogą stanowić prawo - źródła dewiacji tkwią
w źle funkcjonującym prawie, instytucjach władzy
i państwa

 Zachowania dewiacyjne są przypisywane

nieuprzywilejowanym segmentom społeczeństwa;
ludziom pozbawionym korzyści, jakie daje władza,
zamożność, wpływy itp

IV. Teoria naznaczania

IV. Teoria naznaczania

IV. Teoria naznaczania

IV. Teoria naznaczania



Nie pytamy

dlaczego

ludzie narzucają

określone normy; przyjmujemy, że działania
same w sobie nie są ani dobre ani złe



„zło” to nie sam czyn, a

sposób

jego

definiowania

i reagowania na niego przez

innych

 wyraża strukturę władzy w społeczeństwie;

reguły zostały stworzone przez bogatszych dla
biednych, mężczyzn dla kobiet, starszych dla
młodszych, itp…

OZNACZA TO, ŻE:

DEWIACJA WYMAGA DEFINICJI

TO PROCES SPOŁECZNY, NIE –
MORALNY !